TÜRKÇE DÜNYAM - 7 ŞİMDİ TÜRKÇE DÜNYASINA KAPI AÇMA ZAMANI. Bu kitapta neler var?

Transkript

1 TÜRKÇE DÜNYAM - 7 Bu kitapta neler var? Her bölümün başında konu kazanımlarının verildiği eğlenceli okuma parçaları >> Haydi Öğrenelim ŞİMDİ TÜRKÇE DÜNYASINA KAPI AÇMA ZAMANI Yol gösteren, öğretici ve kazanım pekiştirici açıklamalı örnekler >> Örnekleri İnceleyelim Kazanımların hatırlatıldığı önemli ip uçları ve püf noktalar >> Bunları Unutmayalım Eğlenerek çözeceğiniz, pekiştirici etkinlikler >> Etkinlikleri Yapalım Kazanım odaklı, son müfredata uygun, tamamı özgün sorulardan oluşan test soruları >> Testleri Çözelim AD, SOYAD: OKUL: SINIF: NUMARA:

2 TÜRKÇE DÜNYAM 7 Yazar: Ali ÜNLÜ Editör: Büşra ÜNLÜ Baskı: Olgun-Çelik Ofset Ltd. Şti. Büsan OSB Fevzi Çakmak Mah Sk. No: 26/D Karatay/KONYA Tel: Sertifika No: Baskı Tarihi: Eylül 2018 Yayıncı Sertifika No: ISBN: Büsan Sanayi Sk. KTM İş Merkezi No: 14 Karatay/KONYA Tel: GSM: // artibiryayinevi@gmail.com Bu kitabın tüm yayın hakları 1ARTIBİR YAYINLARI na aittir. Kitaptaki özgün metin, soru, şekil ve resimlerin tamamının veya bir kısmının Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu uyarınca yayınevi ve yazarının yazılı izni olmaksızın elektronik, mekanik, fotokopi ya da başka bir şekilde çoğaltılması, yayımlanması ve dağıtılması yasaktır.

3 Korkma, sönmez bu şafaklarda yüzen al sancak; Sönmeden yurdumun üstünde tüten en son ocak. O benim milletimin yıldızıdır, parlayacak; O benimdir, o benim milletimindir ancak. İSTİKLAL MARŞI Bastığın yerleri ''toprak!'' diyerek geçme, tanı! Düşün altındaki binlerce kefensiz yatanı. Sen şehid oğlusun, incitme, yazıktır, atanı: Verme, dünyaları alsan da bu cennet vatanı. Çatma, kurban olayım, çehrene ey nazlı hilal! Kahraman ırkıma bir gül... Ne bu şiddet, bu celal? Sana olmaz dökülen kanlarımız sonra helal; Hakkıdır, Hakk'a tapan, milletimin istiklal. Ben ezelden beridir hür yaşadım, hür yaşarım. Hangi çılgın bana zincir vuracakmış? Şaşarım! Kükremiş sel gibiyim: Bendimi çiğner, aşarım; Yırtarım dağları, enginlere sığmam taşarım. Garb'ın afakını sarmışsa çelik zırhlı duvar; Benim iman dolu göğsüm gibi serhaddim var. Ulusun, korkma! Nasıl böyle bir imanı boğar, ''Medeniyet!'' dediğin tek dişi kalmış canavar? Arkadaş! Yurduma alçakları uğratma sakın; Siper et gövdeni, dursun bu hayasızca akın. Doğacaktır sana va'dettiği günler Hakk'ın... Kim bilir, belki yarın, belki yarından da yakın. Kim bu cennet vatanın uğruna olmaz ki feda? Şüheda fışkıracak toprağı sıksan, şüheda! Canı, cananı, bütün varımı alsın da Huda, Etmesin tek vatanımdan beni dünyada cüda. Ruhumun senden İlahi şudur ancak emeli: Değmesin ma'bedimin göğsüne na-mahrem eli; Bu ezanlar -ki şehadetleri dinin temeli- Ebedi, yurdumun üstünde benim inlemeli. O zaman vecd ile bin secde eder -varsa- taşım; Her cerihamda, İlahi, boşanıp kanlı yaşım, Fışkırır ruh-i mücerred gibi yerden na'şım! O zaman yükselerek Arş'a değer, belki, başım. Dalgalan sen de şafaklar gibi ey şanlı hilal! Olsun artık dökülen kanlarımın hepsi helal. Ebediyyen sana yok, ırkıma yok izmihlal: Hakkıdır, hür yaşamış, bayrağımın hürriyet; Hakkıdır, Hakk'a tapan, milletimin istiklal. Mehmet Âkif ERSOY

4 GENÇLİĞE HİTABE Ey Türk Gençliği! Birinci vazifen, Türk istiklâlini, Türk Cumhuriyeti'ni, ilelebet muhafaza ve müdafaa etmektir. Mevcudiyetinin ve istikbalinin yegâne temeli budur. Bu temel senin en kıymetli hazinendir. İstikbalde dahi seni bu hazineden mahrum etmek isteyecek, dahili ve harici bedhahların olacaktır. Bir gün, istiklâl ve cumhuriyeti müdafaa mecburiyetine düşersen, vazifeye atılmak için, içinde bulunacağın vaziyetin imkân ve şeraitini düşünmeyeceksin! Bu imkân ve şerait, çok namüsait bir mahiyette tezahür edebilir. İstiklâl ve cumhuriyetine kastedecek düşmanlar, bütün dünyada emsali görülmemiş bir galibiyetin mümessili olabilirler. Cebren ve hile ile aziz vatanın kaleleri zapt edilmiş, bütün tersanelerine girilmiş, bütün orduları dağıtılmış ve memleketin her köşesi bilfiil işgal edilmiş olabilir. Bütün bu şeraitten daha elim ve daha vahim olmak üzere, memleketin dahilinde, iktidara sahip olanlar gaflet ve dalâlet ve hatta hıyanet içinde bulunabilirler. Hatta bu iktidar sahipleri şahsi menfaatlerini, müstevlilerin siyasi emelleriyle tevhit edebilirler. Millet, fakr-ü zaruret içinde harap ve bitap düşmüş olabilir. Ey Türk istikbalinin evladı! İşte, bu ahval ve şerait içinde dahi vazifen, Türk İstiklâl ve Cumhuriyeti'ni kurtarmaktır! Muhtaç olduğun kudret, damarlarındaki asil kanda mevcuttur! (1927)

5 BİRİNCİ BÖLÜM FİİLLER İÇİNDEKİLER FİLLERİ GÖRDÜM (Hadi Öğrenelim) Fiillerin Anlam Özellikleri: İş (Kılış), Durum ve Oluş Fiilleri Fiil Çekimi: Haber Kipleri, Dilek Kipleri, Fiillerde Kişi, Fiillerde Olumsuzluk, Fiillerde Soru, Anlam Kayması Örnekleri İnceleyelim Bunları Unutmayalım Etkinlikleri Yapalım Test 1: İş (Kılış) Durum Oluş Fiilleri Test 2: İş (Kılış) Durum Oluş Fiilleri Test 3: Fiillerde Kip ve Kişi Test 4: Fiillerde Kip ve Kişi Test 5: Fiillerde Kip ve Kişi Test 6: Fiillerde Olumsuzluk ve Soru Kip (Anlam-Zaman) Kayması Test 7: Fiillerde Olumsuzluk ve Soru Kip (Anlam-Zaman) Kayması Test 8: Fiiller (Karma Test) Test 9: Fiiller (Karma Test) İKİNCİ BÖLÜM SÖZCÜKTE ANLAM SÖZCÜKLER DE YARDIMLAŞIR (Hadi Öğrenelim) Kalıplaşmış Söz Grupları Deyimler Dilimize Yerleşmemiş Yabancı Sözcükler Sözcüklerin Çağrıştırdığı Kavramlar Sözcükler Arası Anlam İlişkileri Örnekleri İnceleyelim Bunları Unutmayalım Etkinlikleri Yapalım Test 1: Kalıplaşmış Söz Grupları Deyimler Test 2: Kalıplaşmış Söz Grupları Deyimler Test 3: Kalıplaşmış Söz Grupları Deyimler Test 4: Dilimize Yerleşmemiş Yabancı Sözcükler Test 5: Sözcüklerin Çağrıştırdığı Kavramlar Sözcükler Arası Anlam İlişkileri ÜÇÜNCÜ BÖLÜM CÜMLEDE ANLAM CÜMLE DÜNYAM (Hadi Öğrenelim) Cümle Bilgisi Sebep (Neden) Sonuç Amaç Sonuç Koşul (Şart) Sonuç Cümleleri Örnekleri İnceleyelim Bunları Unutmayalım Etkinlikleri Yapalım Test 1: Sebep (Neden)-Sonuç Cümleleri Test 2: Amaç-Sonuç Cümleleri Test 3: Koşul (Şart)-Sonuç Cümleleri...72 Test 4: Sebep-Sonuç, Amaç-Sonuç, Koşul-Sonuç Cümleleri... 74

6 İçindekiler BÜYÜK SÜRPRİZ (Hadi Öğrenelim) Öznel Anlatım Nesnel Anlatım Örnekleri İnceleyelim Bunları Unutmayalım Etkinlikleri Yapalım Test 1: Öznel ve Nesnel Anlatımlı Cümleler Test 2: Öznel ve Nesnel Anlatımlı Cümleler SİVRİSİNEK İLE ASLAN (Hadi Öğrenelim) SÖZ SANATLARI: Abartma (Mübalağa) Benzetme (Teşbih) Kişileştirme (Teşhis) Konuşturma (İntak) Tezat (Karşıtlık) Örnekleri İnceleyelim Bunları Unutmayalım Etkinlikleri Yapalım Test 1: Söz Sanatları Test 2: Söz Sanatları Test 3: Söz Sanatları Test 4: Söz Sanatları VECİHİ NİN HAYALİ (Hadi Öğrenelim) Gerçek ve Hayal Ürünü İfadeler Cümlenin İfade Ettiği Duygular Karşılaştırma Cümleleri Olumsuz Cümleler Örnekleri İnceleyelim Bunları Unutmayalım Etkinlikleri Yapalım Test 1: Cümlenin İfade Ettiği Duygular Test 2: Cümlenin İfade Ettiği Duygular Test 3: Karşılaştırma Cümleleri TAKIM OYUNU (Hadi Öğrenelim) Cümle Oluşturma Cümle Tamamlama Geçiş ve Bağlantı İfadeleri Cümle Yorumlama Örtülü Anlam Atasözleri - Vecizeler Örnekleri İnceleyelim Bunları Unutmayalım Etkinlikleri Yapalım Test 1: Cümle Oluşturma Cümle Tamamlama Test 2: Örtülü Anlam Test 3: Cümle Yorumlama Test 4: Cümle Yorumlama Test 5: Atasözleri Özdeyişler (Vecizeler) DÖRDÜNCÜ BÖLÜM ZARFLAR BİR KUTU ZARF (Hadi Öğrenelim) Zarflar Örnekleri İnceleyelim Bunları Unutmayalım Etkinlikleri Yapalım Test 1: Zarflar

7 Test 2: Zarflar Test 3: Zarflar Test 4: Zarflar BEŞİNCİ BÖLÜM PARÇADA VE ŞİİRDE ANLAM ŞİMDİ HAZIRIZ (Hadi Öğrenelim) Ana Düşünce Ana Duygu Yardımcı Düşünce Parçanın Konusu Parçanın Başlığı Parçanın Anahtar Kelimeleri Parçada Soru Örnekleri İnceleyelim Bunları Unutmayalım Etkinlikleri Yapalım Test 1: Ana Düşünce Ana Duygu Yardımcı Düşünce Test 2: Ana Düşünce Ana Duygu Yardımcı Düşünce Test 3: Ana Düşünce Ana Duygu Yardımcı Düşünce Test 4: Konu Başlık Anahtar Kelimeler Test 5: Konu Başlık Anahtar Kelimeler Test 6: Parçada Soru YABANCI ADAM (Hadi Öğrenelim) Paragrafın Bölümleri Paragraf Oluşturma Paragraf Tamamlama Olayların Oluş Sırası Geçiş ve Bağlantı Unsurları Düşüncenin Yönü Örnekleri İnceleyelim Bunları Unutmayalım Etkinlikleri Yapalım Test 1: Paragrafın Bölümleri Olayların Oluş Sırası Paragraf Oluşturma Paragraf Tamamlama Test 2: Paragrafın Bölümleri Olayların Oluş Sırası Paragraf Oluşturma Paragraf Tamamlama Test 3: Paragrafın Bölümleri Olayların Oluş Sırası Paragraf Oluşturma Paragraf Tamamlama Test 4: Geçiş ve Bağlantı Unsurları Düşünce Yönünü Değiştiren İfadeler KIRMIZI KALEM (Hadi Öğrenelim) Metin ve Anlatıcı Türleri Hikâye Unsurları Metin Karşılaştırma 5N 1K Söz Sanatları Düşünceyi Geliştirme Yolları Görsel Okuma Tablo ve Grafik Yorumlama Örnekleri İnceleyelim Bunları Unutmayalım Etkinlikleri Yapalım Test 1: Anlatıcı Türleri Anlatım Teknikleri Düşünceyi Geliştirme Yolları Test 2: Anlatıcı Türleri Anlatım Teknikleri Düşünceyi Geliştirme Yolları Test 3: Anlatıcı Türleri Anlatım Teknikleri Düşünceyi Geliştirme Yolları Test 4: Anlatıcı Türleri Anlatım Teknikleri Düşünceyi Geliştirme Yolları Test 5: Hikâye Unsurları Test 6: 5N 1K Test 7: Metin Karşılaştırma Test 8: Metin Türleri Test 9: Metin Türleri Test 10: Görsel Okuma Test 11: Grafik Yorumlama İçindekiler

8 ALTINCI BÖLÜM FİİL YAPISI EK FİİL FİL YAVRULARI (Hadi Öğrenelim) Fiilde Yapı Ek Fiil (Ek Eylem) Örnekleri İnceleyelim Bunları Unutmayalım Etkinlikleri Yapalım Test 1: Fiil Yapısı Test 2: Fiil Yapısı Test 3: Fiil Yapısı Test 4: Fiil Yapısı Test 5: Ek Fiil (Ek Eylem) Test 6: Ek Fiil (Ek Eylem) Test 7: Ek Fiil (Ek Eylem) İçindekiler YEDİNCİ BÖLÜM ANLATIM BOZUKLUKLARI HACİVAT İLE KARAGÖZ (Ona Öyle Denmez) (Hadi Öğrenelim) Örnekleri İnceleyelim Bunları Unutmayalım Etkinlikleri Yapalım Test 1: Test 2: SEKİZİNCİ BÖLÜM NOKTALAMA İŞARETLERİ ve YAZIM KURALLARI VEDA ZAMANI (Hadi Öğrenelim) Noktalama İşaretleri Yazım Kuralları Örnekleri İnceleyelim Bunları Unutmayalım Etkinlikleri Yapalım Test 1: Noktalama İşaretleri Test 2: Noktalama İşaretleri Test 3: Noktalama İşaretleri Test 4: Noktalama İşaretleri Test 5: Yazım Kuralları Test 6: Yazım Kuralları Test 7: Yazım Kuralları Test 8: Yazım Kuralları CEVAP ANAHTARLARI

9 ANLATIM BOZUKLUKLARI C ÖRNEKLERİ Bölüm Haritası HADİ ÖĞRENELİM İNCELEYELİM BUNLARI UNUTMAYALIM HACİVAT İLE KARAGÖZ (Ona Öyle Denmez) ANLATIM BOZUKLUKLARI Gereksiz Sözcük Kullanılması Anlamca Çelişen Sözcüklerin Kullanılması Sözcüklerin Yanlış Anlamda Kullanılması Sözcüklerin Yanlış Yerde Kullanılması Deyimlerin Yanlış Anlamda Kullanılması Atasözlerinin Yanlış Anlamda Kullanılması Mantık ve Sıralama Hatası Anlam Belirsizliği ETKİNLİKLERİ YAPALIM TESTLERİ ÇÖZELİM 237

10 HACİVAT İLE KARAGÖZ (Ona Öyle Denmez) Merhaba Arkadaşlar, Hacivat ile Karagöz ü hepimiz tanıyoruz değil mi? Eveet! İster misiniz bir Hacivat ile Karagöz oyununu da biz oynayalım? Oleeey! Hacivat ile Karagöz ü oynayacak gönüllü iki arkadaş arıyorum. Ben!, Öğretmenim ben! Ben oynarım öğretmenim! İlk önce Fikret parmak kaldırdığına göre Hacivat ı Fikret oynasın, Vecihi de Karagöz olsun. Vecihi: Ben oynamasam öğretmenim, pek beceremem de. Sıra arkadaşını yalnız mı bırakacaksın Vecihi? Hem metinleri vereceğim kâğıttan okuyacaksınız. Çok kolay. Vecihi: Niçin her şeye maydanoz oluyorsun Fikret? Bak benim başımı da yaktın! Fikret: Zaten kâğıttan okuyacakmışız Vecihi. Niye büyütüyorsun? Vecihi: Tahtada bir şaşırırsam o zaman sen görürsün! Evet arkadaşlar, şimdi Fikret ile Vecihi sizlere Ona Öyle Denmez adlı oyunu sergileyecek. Alkışlarla arkadaşlarınızı tahtaya alalım. (Alkış sesleri) Şu senin metnin Fikret, şu da seninki Vecihi. Hazır olduğunuz zaman başlayabilirsiniz. Hacivat (Fikret): Ya Hak! Bayram-ı şeriflerin mübarek olsun Karagözüm. Karagöz (Vecihi): Senin de bayramın mübaşir olsun Hacivat. Hacivat (Fikret): Mübaşir olsun. demedim Karagözüm, Mübarek olsun. dedim. Karagöz (Vecihi): Vay vay vay! Eee, ben ne dedim? Hacivat (Fikret): Mübaşir dedin Karagözüm. Karagöz (Vecihi): Dedimse dedim Hacivat! Ha bir de mübaşir oluversin. Hacivat (Fikret): Olmaz Karagözüm, mübaşir olursa anlatımın bozuk olur. Karagöz (Vecihi): Ha şöyle desene Hacivat. Şimdi akıllı uslu anladım. Hacivat (Fikret): Ona öyle denmez Karagözüm. Cümlendeki deyimi yanlış anlamda kullandın. 238

11 Kazanımlar HADİ Ö ĞRENELİM Karagöz (Vecihi): Dersem ne olur Hacivat? Hacivat (Fikret): Anlatımın bozuk olur Karagözüm. Karagöz (Vecihi): Ben kesinlikle yanmış deyim kullanmış olabilirim amma doğrusu nedir onu da bilirim. Hacivat (Fikret): Vay vay vay! Ben yanmış değil, yanlış Karagözüm. Anlatımın yine bozuk üzgünüm. Karagöz (Vecihi): Ya hu, ne desem Anlatımın bozuk! diyorsun. Neresi bozuk söylemiyorsun. Hacivat (Fikret): Kaç kere söyledim ya Karagözüm ihtimal ile kesinlik bildiren sözcükleri bir arada kullanma diye. Karagöz (Vecihi): Sözlerime ihtimam (özen) göstermek suç mu Hacı cavcav? Neden seni dinliyorum, bilmiyorum. Sürekli kafamı sen ağrıtıyorsun. Hadi getir bayram şekerimi, burada bekliyorum. Hacivat (Fikret): Allah Allah! Ben ihtimam demedim, ihtimal dedim Karagözüm. Sürekli derken yine anlatım bozukluğu yaptın iki gözüm. Karagöz (Vecihi): Uzatma Hacivat, bak başımın tasını attırıyorsun! Hacivat (Fikret): Öyle denmez Karagözüm, Kafamın tasını attırıyorsun! diyecektin. Hep sözcüğünü de kafamı sözcüğünden sonra söyleyecektin! Karagöz (Vecihi): Ben sana gününü gösteririm kırmızı suratlı! Bir yakalarsam kimse elimden alamaz seni! Hacivat (Fikret): Hemen kızma Karagözüm. Bekle, şekerini getiriyorum. (...) Hacivat (Fikret): Buyur karagözüm işte şekerin. Bu da bayram yemeğin, hadi birlikte yiyelim. Karagöz (Vecihi): Şekerimi getirdin, şimdi seni affettim. Aslında bırak şeker getirmeni, yemek bile vermez zannetmiştim. Hacivat (Fikret): Kızmazsan sana bir şey derim Karagözüm. Karagöz (Vecihi): Tamam kızmayacağım Hacı cavcav. Hadi ama çabuk acele söyle ne söyleyeceksen! Hacivat (Fikret): Bir şeydi şimdi iki oldu Karagözüm. Karagöz (Vecihi): Ne oldu Hacı cavcav? Bak sinirlendiriyorsun beni! Hacivat (Fikret): Hani kızmayacaktın Karagözüm? Karagöz (Vecihi): Tamam tamam, söyle hadi. Hacivat (Fikret): Bırak şeker getirmeni, yemek bile vermez. yerine Bırak yemek getirmeni, şeker bile vermez. demeliydin. Bir de çabuk kelimesinden sonra acele demene gerek yoktu. Karagöz (Vecihi): Yine anlatımım mı bozuk olmuş Hacivat? Hacivat (Fikret): Evet Karagözüm. İlk cümlende mantık sıralaman yanlış, ikinci cümlende ise eş anlamlı kelimeleri bir arada kullandın. Karagöz (Vecihi): Sana da bir şey demeye gelmiyor Hacivat. Ne desem bir yanlış buluyorsun. Bence sen yanlışımı bulmaktan zevk alıyorsun. Hacivat (Fikret): Allah Allah! Niçin zevk alayım Karagözüm. Ben anlatımın güzel olsun diye söylüyorum. Karagöz (Vecihi): Hele yanıma yaklaş da bir güzel benzeteyim kırmızı yüzünü. Hacivat (Fikret): Aman yapma Karagözüm! Karagöz (Vecihi): Şaka yaptım Hacivat. Mübarek bayram günü arkadaş arkadaşına hiç vurur mu?... (Fikret ile Vecihi alkışlar eşliğinde yerine oturur.) Oyunumuz burada bitti arkadaşlar. Hepinize iyi dersler

12 7. BÖLÜM ÖRNEKLERİ C İNCELEYELİM ÖRNEKLERİ İNCELEYELİM Benim Akıllı Arkadaşım, Açıklamalı örnekleri dikkatlice okuduğun zaman konuları daha güzel anlayacaksın. Henüz yangının çıkış nedeni hâlâ belirlenemedi. Bu cümledeki henüz sözcüğü ile hâlâ sözcüğü eş anlamlıdır. Henüz sözcüğü gereksiz kullanıldığı için anlatım bozukluğuna neden olmuştur. Tabağındaki yemeğin aynen olduğu gibi duruyor. Bu cümledeki aynen sözcüğü ile olduğu gibi sözcüğü anlamca aynıdır. Aynen sözcüğü gereksiz kullanıldığı için anlatım bozukluğuna neden olmuştur. Ablamla telefonla karşılıklı görüştük. Bu cümledeki karşılıklı sözcüğü gereksiz kullanılmıştır. Çünkü telefonla zaten karşılıklı görüşülür. Kalıntıların, günümüzden yaklaşık tam iki bin yıl öncesine ait olduğu anlaşıldı. Tam sözcüğü kesinlik anlamı verirken, yaklaşık sözcüğü kesinlik anlamı vermez. Anlamca çelişen yaklaşık sözcüğü anlatım bozukluğuna neden olmuştur. Gençlerin yeteneklerini azımsamak doğru değildir. Azımsamak, bir şeyi sayıca az bulmak anlamına gelmektedir. Cümledeki azımsamak sözcüğü yerine küçümsemek getirilirse anlatım bozukluğu giderilmiş olur. Eski İstanbul milletvekili son seçimlerde belediye başkanlığına aday oldu. Bu cümlede eski sözcüğünün yanlış yerde kullanılması anlatım bozukluğuna neden olmuştur. Anlatım bozukluğunu gidermek için eski sözcüğü İstanbul sözcüğünden sonra yazılmalıdır. Sınıfta kaldığını geçen gün öğrendim. Bu cümledeki anlatım bozukluğunun nedeni anlam belirsizliğidir. Çünkü sınıfta kalanın o mu, sen mi olduğu belli değil. Koşuda sonuncu geldiği için sporcunun etekleri zil çalıyordu. Etekleri zil çalmak deyimi çok sevinmek, işler yolunda olmak anlamındadır. Bu cümlede deyim yanlış anlamda kullanıldığı için anlatım bozukluğu vardır. 240

13 BUNLARI UNUTMAYALIM 7. BÖLÜM BUNLARI UNUTMAYALIM Benim Akıllı Arkadaşım, Aşağıda verilen önemli bilgileri okuyalım. Bol bol alıştırma yaparak bilgilerimizi pekiştirelim. Gereksiz Sözcük Kullanılması: Eş anlamlı ya da anlamı zaten diğer sözcüklerde bulunan kelimelerin cümle içerisinde bir arada kullanılmasıdır. Bir cümlede gereksiz sözcük kullanılması anlatım bozukluğuna yol açar. Ör: Simsiyah, kapkara bir gecenin koynundayım. Bir sözcüğü cümleden çıkardığımızda cümlenin anlamında bir bozulma ya da daralma olmuyorsa, çıkarılan sözcük gereksiz kullanılmış demektir. Anlamı etkilemeyen ve yargının anlaşılmasına katkı sağlamayan sözcükler cümlede kullanılmamalıdır. Anlamca Çelişen Sözcüklerin Kullanılması: Bir cümlede anlamca birbirine karşı ya da birbiriyle çelişen sözcüklerin kullanılmasıdır. Cümlede anlatılmak istenen tam ve açık bir şekilde anlatılmalı; okuru şüpheye düşürecek, yanıltacak veya şaşırtacak ifadeler bulunmamalıdır. Anlamca çelişen sözcüklerin kullanılması şeklindeki anlatım bozukluğu genelde kesinlik ve olasılık belirten sözcüklerin bir arada kullanılmasından kaynaklanır. Örnek: Bir saate kadar mutlaka gelebilirim. (kesinlik) (ihtimal) Sözcüğün Yanlış Anlamda Kullanılması: Yazılış ve okunuşları bakımından birbirine benzeyen, aralarında ilgi ve yakınlık bulunan ama anlamları farklı olan sözcüklerin cümlede birbiri yerine kullanılmasıdır. Bir sözcüğün tek bir anlamı olabileceği gibi birden fazla anlamı da olabilir. Tek anlamlı ya da birden fazla anlamlı olsun, her sözcük cümlede anlatılmak istenene uygun anlamıyla kullanılmalıdır. Örnek: Evlatlarım arasında hiç ayrıcalık yapmam. (Ayrıcalık yerine ayrım yazılmalıdır.) Sözcüğün Yanlış Yerde Kullanılması: Cümledeki sözcüklerin Türkçenin söz dizimine uygun kullanılması gerekir. Bir sözcüğün yanlış yerde kullanılması, anlam karışıklığına ya da cümlenin anlaşılmamasına yol açar. Özellikle sıfat ve zarf gibi nitelik ve miktar belirten sözcüklerin yanlış yerde kullanılması bu tür hataların başlıca nedenidir. Örnek: Onlara sık sık önem verdiğini söylüyor. Doğrusu: Onlara önem verdiğini sık sık söylüyor. Deyim ve Atasözlerinin Yanlış Anlamda Kullanılması: Deyim ve atasözleri kalıplaşmış söz gruplarıdır. Cümlede kullanılan deyim ve atasözlerinin anlatılmak istenene uygun olmaması anlatım bozukluğuna yol açar. Mantık Hatasından Kaynaklanan : Cümlede anlatılanların mantığa ters düşmesi anlatım bozukluğuna yol açar. Anlam Belirsizliği: Cümlede kişiler ya da kişilerle ilgili durumlar anlatılırken, o kişilerin yerini tutan zamirlerin kullanılmaması anlatım bozukluğuna yol açar. 241

14 7. BÖLÜM ETKİNLİKLERİ YAPALIM ETKİNLİKLERİ YAPALIM Benim Akıllı Arkadaşım, Aşağıdaki etkinlikleri yaptıktan sonra testleri çözmeye başlayabilirsin. 1. ETKİNLİK Anlatım Bozukluğu Olan Cümleleri Belirleme Aşağıda verilen cümlelerden anlatım bozukluğu olanları işaretleyiniz. 1 Yemeği hiç kuşkusuz kedi dökmüş olabilir. 2 Bırakın mektup yazmayı, roman bile yazamaz. 3 Hava sıcaklığı sıfırın altında eksi yirmi dereceydi. 4 Nebahat abla aslında çok yoksul ve fakir sayılmazdı. 5 Yarım saat geçmesine rağmen tören hâlâ başlamadı. 6 Neriman teyze oldukça neşeli ve sağlıklı görünüyordu. 2. ETKİNLİK Cümledeki Gereksiz Sözcükleri Tespit Etme Aşağıdaki cümlelerde gereksiz kullanılan sözcüklerin üzerini çiziniz ve ilgili kutucuğa yazınız 1 İstersen seninle birlikte pazara gidebilirim. 2 Aşağı yukarı iki üç yıldan beri tatile çıkmıyorum. 3 Sizinle olabildiğince aleni ve açık konuşmaya çalışacağım. 4 Kendisine gösterilen ilgi ve alakadan son derece hoşnuttu. 5 İşçiler zorlu koşul ve şartlar altında var güçleriyle çalışıyorlar. 6 Telefonla konuşurken neredeyse az kalsın duvara çarpacaktım. 242

15 ETKİNLİKLERİ YAPALIM 7. BÖLÜM 3. ETKİNLİK Cümledeki Yanlış Anlamda Kullanılan Sözcükleri Belirleme Aşağıdaki cümlelerde farklı renkte yazılan sözcükler yanlış anlamda kullanılmıştır. Yanlış kullanılan sözcükler yerine yazılması gereken sözcükleri ilgili kutucuklara yazınız. 1 1 Serkan, üzgün haberi aldığında adeta yıkılmıştı. 3 2 Yazarın, kendine özgün yazı tarzını okurları beğeniyordu. 2 3 Sebze fiyatları çok pahalı olduğundan satışlar durgun. 4 4 Aşırı yağmur yüzünden barajların doluluk oranı arttı. 4. ETKİNLİK Cümledeki nın Sebeplerini Eşleştirme Dedektif Recai, elindeki ip uçlarına göre aşağıdaki cümlelerdeki anlatım bozukluklarının sebeplerini bulup eşleştirecektir. Siz de aşağıdaki ip uçlarına göre eşleştirmeleri yapınız. İP UÇLARI Gürültü mutlaka sizleri de rahatsız edebilir. 1 A B C D E Anlamca çelişen sözcüklerin bir arada kullanılması. Bir sözcüğün yanlış yerde kullanılması Bir sözcüğün yanlış anlamda kullanılması Deyimlerin yanlış anlamda kullanılması Sıralama ve mantık yanlışlığından kaynaklanan anlatım bozukluğu F Gereksiz bir sözcüğün kullanılması Müşterimiz arızalı ürünü geri iade etti. 2 Öyle bilinçli öyle özenliydi ki ezbere iş yapardı. 3 Bırak bisiklet sürmeyi, araba bile kullanamaz o. 4 Bütün gün boş boş odamda oturdum. 5 Tırnakların ne çabuk da büyümüş

16 7. BÖLÜM TEST 1 TESTLERİ ÇÖZELİM 1. Aşağıdaki cümlelerdeki altı çizili sözcüklerden hangisi anlatım bozukluğuna neden olmuştur? A) Suyun sesi, güzel bir ninni misali kulakları okşuyordu. B) Saat ona yaklaşıyordu ama henüz daha misafirler gelmemişti. C) Öykünün en güzel bölümü bence biraz daha uzun tutulabilirdi. D) Gözümle görmesem, bu resmi Ayhan ın yaptığına inanmazdım. 4. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde korku sözcüğü gereksiz kullanılmıştır? A) Aynı anda hem heyecanı hem de korkuyu yaşamıştı. B) Aslında korkmasını gerektirecek tehlikeli bir durumu yoktu. C) Hayatını zindan eden tüm korkularından kurtulmak istiyordu. D) Onun karanlıktan bu kadar korkup ürkeceğini hiç düşünmemiştim. 2. Yaş geliştikçe insan, geçmişini daha çok özlüyor. Bu cümledeki anlatım bozukluğu aşağıdaki değişikliklerin hangisiyle giderilebilir? A) insan yerine insanlar getirilerek B) geçmişi yerine hatıralarını getirilerek C) geliştikçe yerine ilerledikçe getirilerek D) geçmişini sözcüğü cümleden çıkarılarak 5. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde deyimlerin yanlış kullanılmasından kaynaklanan bir anlatım bozukluğu vardır? A) Haksız kazancın beti bereketi olmaz. B) Öyle az konuşur ki sanki ağzı var sesi yok. C) Onun başarısına kimse gölge düşüremez. D) Her şey karışmış, ayıkla pirincin taşını şimdi. 3. Bekir amca bahçesine iki tane meşe fidanı ekmişti. Bu cümledeki anlatım bozukluğunun benzeri aşağıdaki cümlelerden hangisinde vardır? A) Yayan yürüyerek kasabaya anca akşama varabiliriz. B) Allar, kırmızılar ve yeşiller resme ayrı bir canlılık katmış. C) Hiç istemeyerek de olsa elimde olmadan annemi üzmüştüm. D) Haksız kazanç elde etmek isteyen stokçular yüzünden patates ücretleri yükseliyor. 6. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde diğerlerinden farklı bir nedenden kaynaklanan anlatım bozukluğu vardır? A) Kaleciğimizin yediği hatalı gol yenilmemizi sağladı. B) Kendisine verilen armağanlara, hediyelere çok sevinmişti. C) Resimdeki renk geçişleri açık ve bariz bir şekilde görülüyordu. D) Otobüse yetişmek için çabuk davranması, acele etmesi gerekiyordu. 244

17 TESTLERİ ÇÖZELİM 7. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde, anlamca çelişen iki sözün bir arada kullanılması anlatım bozukluğuna yol açmıştır? A) Elindeki beyaz ipliği iğneye geçirmeye çalışıyordu. B) Çocuk, merdiven basamaklarını ikişer ikişer çıkmıştı. C) Bu mutluluk hiç bitmesin, sonsuza dek sürsün istiyordu. D) Bu romanı eminim daha önce okuduğunuzu zannediyorum. 7. BÖLÜM 10. Aşağıdakilerin hangisinde Bahçesinin yarıdan fazla kısmına ceviz fidanları ekmişti. cümlesindekine benzer bir anlatım bozukluğu vardır? A) Karşı gemiden verilecek işareti dört gözle bekliyorlardı. B) Böylesine cüretkâr sözleri karşılıksız bırakmaya niyeti yoktu. C) Gezi rehberimiz, tarihi caminin mimari özelliklerini yansıtmıştı. D) Gizli planını arkadaşlarına oldukça kısık sesle sessiz bir şekilde anlattı. 8. Her cumartesi ve pazar günü hafta sonlarında en az iki saat yürüyüş yaparım. 4 Bu cümledeki anlatım bozukluğunun giderilmesi için numaralandırılmış sözcüklerden hangisi çıkarılmalıdır? A) 1 B) 2 C) 3 D) Yeni sınıfa girmiştim ki kitabımı unuttuğumu fark ettim. Bu cümledeki anlatım bozukluğunun nedeni aşağıdakilerden hangisidir? A) Bir sözcüğün yanlış yerde kullanılması B) Anlamca çelişen sözcüklerin kullanılması C) Cümlede anlam belirsizliğinin bulunması D) Aynı anlama gelen sözcüklerin kullanılması 9. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde bir anlatım bozukluğu vardır? A) Onları takip eden insanların ayak sesleri duyuluyordu. B) Dağın tam ortasından geçen tünel bir hayli uzundu. C) Babamın daha çok çalışmaya gitmesine ihtiyacı varmış. D) Dar geçitten çıktıktan sonra eğimli bir yolda ilerlemeye başladılar. 12. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde anlamca çelişen sözcüklerin kullanılmasından kaynaklanan bir anlatım bozukluğu vardır? A) Aşağı yukarı saat tam sekizde hava limanına varmıştık. B) Matkabı tutuşundan acemi ve toy olduğu anlaşılıyor. C) Aslında işini ağırdan almasını ve acele etmesini gerektirecek bir nedeni yoktu. D) O planları boş vakitlerinde saatlerce inceledi. 245