Ünite 3. Kültür Ve Kültürel Süreçler. Ebelik Lisans Tamamlama Programı SOSYAL ANTROPOLOJİ. Dr. Öğr. Üyesi Aynur ARSLAN Dr. Öğr.

Transkript

1 Kültür Ve Kültürel Süreçler Ünite 3 Ebelik Lisans Tamamlama Programı SOSYAL ANTROPOLOJİ Dr. Öğr. Üyesi Aynur ARSLAN Dr. Öğr. Üyesi Yaşar BARUT 1

2 Ünite 3 KÜLTÜR VE KÜLTÜREL SÜREÇLER Dr. Öğr. Üyesi Aynur ARSLAN Dr. Öğr. Üyesi Yaşar BARUT İçindekiler 3.1. KÜLTÜR VE KÜLTÜREL SÜREÇLER KÜLTÜRÜN ÖZELLİKLERİ Kültürel Süreçler Kültürleme Kültürleşme Kültür Alanı Kültür Ögesi Kültürel Gecikme Kültürel Yozlaşma Alt Kültür Kültür Emperyalizmi KAYNAK... 7

3 Kültür Ve Kültürel Süreçler Ünite KÜLTÜR VE KÜLTÜREL SÜREÇLER Kültür, doğada varolanın dışında insanın; öğrendiği, bildiği, yaptığı sanat, gelenek görenek, yetenek, beceri ve alışkanlıkları kapsayan maddi ve manevi herşeydir. Kültür, öğrenilebilen saklanabilen ve öğretilen; eğitimle yeni kuşaklara aktarılan bir içeriktir. Kültür, içgüdülerle ve kalıtımsal olarak değil, bireyin doğduktan sonraki yaşantısı içinde zamanla kazandığı herşeydir. İnsan diğer pek çok canlıdan farklı olarak, doğanın içinde kendi biyolojik varlığı ile hayatta kalmak için zayıf ve yetersizdir. İnsanın hayatta kalması ve türünün devam etmesindeki tek avantajı kültürüdür. Giydiği giysiden, beslenme ve barınma tarzlarına, dinsel inanışlardan, toplumsal örgütlenmeye kadar pek çok şey kültür ürünüdür. Sosyal antropolojinin konusunun kültüre dayandığını söyleyen antropolog Tylor kültürü bilgiyi, inancı, sanatı, ahlakı, örf ve adetleri, bir toplumun üyesi olarak, kişinin kazandığı alışkanlıklarını ve bütün öteki becerilerini içine alan karmaşık bir bütün olarak tanımlamıştır. Kağıtçıbaşına göre ise kültür; toplumun bir üyesi olarak insanın geliştirdiği tüm bilgi, inanç, sanat, ahlak, âdet, yetenek ve alışkanlıklarla, toplumsal kurumları içeren bir bütündür KÜLTÜRÜN ÖZELLİKLERİ Kültür bir canlı-üstü varlık olarak insanla birlikte yaşar, gelişir-değişir ama ölümsüzdür. Kültür hem evrenseldir hem de özeldir Kültür kapsayıcıdır Kültür toplumsaldır Kültür bir soyutlamadır Kültür tarihsel ve süreklilik içinde bir olgudur, dinamiktir, değişmeye tâbidir Kültür öğrenilir Kültür ihtiyaçları giderici ve doyum sağlamaya yönelik bir yapıdır Kültür bir bütündür ve bütünleştiricidir Kültür bir simgeler sistemidir Kültürün hem maddî hem de manevî yönü vardır, bu iki yön arasında bir ikilik yoktur Kültür doğal ve toplumsal dünya ile aramızdaki çevirmendir Kültür doğaya el koyar Kültür aynı zamanda bir idealler sistemidir Kültür bir uyarlanma tarzıdır Kültür hem uyarlayıcı hem de uyum bozucudur Kültürel Süreçler Kültür; yaşanan, yaşatan ve yaşayan varlık olarak geçmişten geleceğe sürekliliktir. Kültürün yaşanmasına, sürekliliğine ve bazı etkenlerle değişmesine neden olan süreçleri antropologlar aşağıdaki şekilde açıklanmıştır: 3

4 Sosyal Antropoloji Kültürleme İnsanoğlunun çocuk veya yetişkin olarak kendi kültüründe etkinlik kazanması ve eğitim süreci sırasında karşılaştığı bilinçli veya bilinç dışı şartlandırmalar olarak adlandırılır. Kültürleme kavramı ilk kez 1948 yılında bir antropolog tarafından önerilmiştir. Kültürleme sosyologların kullandığı toplumsallaşmadan daha geniş kapsamlıdır. Yine aynı şekilde kültürleme, eğitim kavramından da daha geniş bir kapsama sahiptir. Bir başka tanıma göre kültürleme, bilinçsiz ya da bilinç dışı yaygın,kendiliğinden,rastgele bireysel öğretmeleri ve şartlanmaları da kapsar. En geniş ve genel anlamı ile kültürleme, eğitim ve öğrenmedir. Bireyin doğumdan ölüme kadar toplumun istek ve beklentilerine uyacak şekilde etkilenmesi ve değiştirilmesidir Kültürleşme İnsanın başka toplumlardan öğrendikleri veya bir toplumun diğerinden aldığı,kazandığı ögeler ve farklı toplumların karşılıklı olarak birbirlerinden etkilenmesidir. Kültürleşme iki yada daha çok sayıdaki kültür grubunun aşağı-yukarı sürekli ilişki ve etkileşim sonucunda gruplardan birisinin ötekine ait kültürel ögeleri kabul etmesi, benimsemesi ve ortaya yeni bir kültür bileşiminin çıkması süreci olarak tanımlanabilir. Bu süreç için en az iki ayrı kültür sistemi gereklidir. Fakat bu yeterli değildir. Yeterlik şartı ise sürekli bir ilişki ve etkileşimle yerine gelir. Kültürleşme kuramı, bu sürecin belli bir zamanda başladığını, belli bir süre sonra belli düzeylere ulaştığını ileri sürer. Abd li antropologlar, uygar insanların etkisi ile değişen kızılderili geleneklerinden söz etmektediler. Kültürleşme süreci içerisinde insanlar değiştiği gibi tüm kültürel ögeler, araçlar ve kurumlarda değişikliğe uğrar. Kültürleşmenin bir diğer özelliği de yayılma yoluyla iki ayrı kültür sisteminin ilişki kurmasalar da birbirlerini etkileyebilirler. Bu genel olarak bir kültür değişmesidir. Örneğin, yabancı bir ülkede uzun süreler kalan, görev yapan kişilerde gözlenen durum budur. Kültürleşme bireysel olarak da zor kullanılarak da gerçekleştirilirse buna kültür aktarımı (trans-kültürasyon), bir toplumun diğerini sindirmesi, yutması sonucuna varıyorsa buna da asimilasyon denilir. Niyazi Berkes e göre Osmanlı Devletinin Enderun okuluna alıp eğittiği azınlık çocuklarından vezirle, paşalar, sadrazamlar yetiştirmesi Osmanlı açısından başarılı bir zorla kültürleme olayıdır. Sovyetler Birliğinin yetmiş yıl boyunca Türk Cumhuriyetlerinde uyguladığı ise asimilasyondur. Dünyanın değişik yerlerinden Amerikaya yerleşenlerin hızlı bir şekilde orada karşılaştıkları yerli külterleri çok çabuk özümsemişlerdir. Kültüreme ve kültürleşme, çoğu topluluklarda aynı zamanda ve iç içe geçen süreçlerdir. Ebeveyler kültürleme yoluyla öğrenip kazandıklarını çocuklarına aşılarlar. Çocuklarda bu süreçleri anne baba ve toplumdan aldıklarını sonradan kültürleşme ve kültürlenme yoluyla başka toplumlara ve kendi vatandaşlarına aktarabilirler Kültür Alanı Alan kvramından da anlaşılacağı gibi, bir ülke içerisinde az ya da çok birbirine benzer kültürlerin bulunduğu bir coğrafya adlandırmasıdır. Orta Doğu yöresi, Avusturalya yerlileri, Güney Afrika yerlileri, Kuzey Amerika yerlileri gibi. Ülkemiz Türkiye bu açıdan bakıldığında çok eski çağlardan beri pek çok medeniyete beşiklik etmiş, pek çok uygarlık bu topraklard kurulup 4

5 Kültür Ve Kültürel Süreçler Ünite 3 yokolmuştur. Elbetteki bu uygarlıkların, medeniyetlerin bize bıraktıkları da vardır. Çok zengin bir kültürel mirasa sahibiz. Bu açıdan hem bir Orta Doğu ülkesi, hem de bir Avrupa ülkesi özelliklerini gösterebiliyoruz Kültür Ögesi Belli bir kültür içerisinde bulunan, tanımlanabilen ve çözümlenebilen en küçük klültürel birimdir. Yani kültürün paçalarıdır. Bunlar somut ya da soyut olabilirler. Herhangi bir kültür ögesinin özelliği, bir kültürü diğerinden ayırabilmesidir. Türklerin misafirperverliği, vatanseverlikleri; hasta,yaşlı ve çocuklara yardım etmeleri yaratılmışları yaradandan dolayı sevmeleri hep birer kültür ögesidir. Örneğin Almanların disiplinli, çalışkan; bunun yanında soğuk ve bencil olmaları söylenebilir Kültürel Gecikme Bazı kaynaklarda kültürel boşluk olarak da tanımlanabilir. Kültür, maddi ve manevi ögelerden oluşan uyumlu bir bütündür. Kültür değişirken, aynı hızda ve oranda değişmeyebilirler. Maddi kültürdeki değişmeler daha hızlıdır. Maddi kültür ögeleri, manevi kültür ögelerinin önünde giderler. Manevi ögeler daha yavaş değişirler. Burada değişmeye karşı direnç ve uyumu geciktiren faktörler vardır. Değişimi kabul etmek ve uyum sağlamak zordur. Örnek olarak, ayrıcalıklı konumda olanlar, geleneklerin sürdürülmesinden yana olanlar, toplumsal baskılar, denetim ve yeniliklerden hoşlanmayan bir takım psikolojik eğilimler söz konusudur. Maddi kültür ögeleri ise daha üstün yarar sağladıkları için daha çabuk değişirler. Bu iki kürtürün birlikte değişememesi sonucu, kültürel gecikme durumu ortaya çıkar. Bu durum bazı toplumlarda sorunlara yol açabilr. Örnek olarak, sağlam ve hızlı araçların ülkemizde hızla ithal edilerek çoğalması, bunun yanında yolların, trafik kurallarının aynı hızda gelişip değişememesi halkın trafik konusundaki eğitimsizliği, sürücülerin davranış kurallarının gelişememesi bir trafik düzensiliği ve karmaşasını ortaya çıkarmıştır Kültürel Yozlaşma Her toplum kendi kültürünün en iyi ve üstün olduğunu düşünür. Kültürler, her zaman kendi kültürlerini savunur, korur. Bundan dolayı, yabancı kültür ögelerine karşı direnç içersindedirler. Bu duruma kültürel içe dönüklük (etnosantrizm) denir.buna göre kültür, kendini iyi olarak görür ve diğerlerini küçümser. Kültürel yozlaşma, bir toplumun kendi kültürel özelliklerini kaybederek, tamamen yabancı kültürlerin egemenliğine girmesi, yerli kültür ögelerinin yok olması sürecidir.yabancı değer ve davranışlar milli kültür ögelerine göre fazlalaşmışsa, o kültür yozlaşmış sayılabilir. Kültürel yayılma reddedilemez fakat kültürel yayılmanın derecesi, oranı milli özellikleri yok etmişse, o zaman kültürel yozlaşma gerçekleşmiştir denir. Örneğin ülkemizde işyeri ve dükkanların isimleri, üretilen mal ve hizmetlerin isimleri, yakın akraba ilişkilerinin zayıflaması, giyim kuşamdaki farklılaşmalar buna örnek olarak verilebilir Alt Kültür Ne kadar gelenekçi ve durağan olursa olsun, bütün kültürlerde belirgin farklılıklar söz konusudur. Aynı toplumda, toplumun farklı kesimlerinde farklı inanış ve davranışlar söz konusudur. Belirli kesimlere egemen kültürden farklı, kendisine özgü kültür kalıpları vardır. Bunlar, 5

6 Sosyal Antropoloji kültürün alt bölümleridir. Alt kültürün kaynakları çok değişik olabilir. Bunlardan bazıları; sınıf statüsü, kır-kent farklaşması, dinsel bağlılıklar, etnik köken, bölgesel ayrılıklar olabilir. Ülkemizde az da olsa göçebeler bir alt kültürdür. Karmaşık toplumlarda, örneğin Amerika da alt kültürlerin sayısı oldukça fazladır. Zenciler, kızılderililer,çinliler, Asya ve Afrika kökenliler gibi. Bunlar egemen kültürün dışında kalmışlardır fakat zamanla egemen kültürlerle bütünleşmeleri de mümkün olabilir. Yani toplumsal sınıfın her biri, bir alt kültür niteliğindedir Kültür Emperyalizmi Bir dönemlerin siyasal söylemlerinde çok tekrarlanan kelimelerden birisi de emperyalizmdi. Birçok farklı emperyalizm çeşidi vardır. Kültür emperyalizmi ise, gelişmiş ülkelerin geri kalmış veya gelişmekte olan ülkelere kendi kültürlerini değişik yollarla kabul ettirmeleri olayına denir. Günümüzün en etkin kültür emperyalizmi araçları, kitle iletişim araçlarıdır. Bu konudaki bir diğer önemli araç da, yabancı dil ve yabancı dilde eğitimdir. Az gelimiş pek çok ülkede, egemen kültürün yabancı dili zorla öğretilmektedir. Bu durum da onların kültürlerinin yayılmasında etkin rol oynamaktadır. Ayrıca bir ülkedeki öğrencilerin bir kısmının gelişmiş ülkelerde eğitim görmesi de, o ülkelerin kültürünü yaymada etkin olmaktadır. Kültür emperyalizmini ortaya çıkaran temel ögelerden birisi de ülkelerin ileri teknolojiye sahip olmaları ve ekonomik güçleridir. 6

7 Kültür Ve Kültürel Süreçler Ünite KAYNAK Aydın, Suavi (2013). Antropoloji. Edit. Handan Üstündağ. Anadolu Üniversitesi Yay., Eskişehir Bostan, H. (2016). Antropoloji, Kültür ve Güvenlik. Güvenlik Bilimleri Dergisi,. C.5/2. S Demirel, F. A. (2011). Türkiye Antropolojisinin Tarihçesi ve Gelişimi Üzerine. Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, (4), Erdal, Yılmaz Selim (2013). Antropoloji. Edit. Handan Üstündağ. Anadolu Üniversitesi Yay., Eskişehir Güvenç Bozkurt (1995) Türk Kimliği, Remzi Kitapevi, İstanbul Güvenç Bozkurt (2000) Sosyal Kültürel Değişme, Gündoğan Yayınları, Ankara Güvenç Bozkurt (2003) İnsan ve Kültür, Remzi Kitapevi, İstanbul Kır, T., Ceylan, S., ve Hasde, M. (2000). Antropometrinin Sağlık Alanında Kullanımı. Turkiye Klinikleri Journal Of Medical Sciences, 20(6), Saran, Nephan (1995), Antropoloji, İnkılap Kitabevi Yayın, İstanbul. Barut, Y. (2010). Sosyal Antropoloji Ders Notları. Ondokuz Mayıs Üniversitesi Uzaktan Eğitim Ebelik Lisans Tamamlama Programı. Tezcan, M. (2008). Kültürel Antropolji. Maya Akademi, Ankara. Kottak CP. (2002). Antropoloji. Ütopya yayınevi, Ankara. Kağıtçıbaşı, Ç. (2000). Kültürel psikoloji, kültür bağlamında insan ve aile, İstanbul: Evrim Yayınları. Kağıtçıbaşı, Ç. (2004). Yeni insan ve insanlar. İstanbul: Evrim Yayınevi. 7

8 Sosyal Antropoloji 8