Yıl: 5, Sayı: 18, Eylül 2018, s

Transkript

1 Dr. Öğretim Üyesi, Osman PERÇİN Necmettin Erbakan Üniversitesi, Güzel Sanatlar Fakültesi, İç Mimari ve Çevre Tasarımı Bölümü, Dr. Öğretim Üyesi, Ali Fuat BAYSAL Necmettin Erbakan Üniversitesi, Güzel Sanatlar Fakültesi, Geleneksel Türk Sanatları Bölümü GELENEKSEL TÜRK EVİ İÇ MİMARİSİNDE AHŞAP DONATI ELEMANLAR ve BEZEMELER: KONYA EVLERİ 1 Özet Bu çalışmada, geç dönem geleneksel Konya evlerinin bazı ahşap donatı elamanları ve iç mekân planlamasındaki önemi incelenmiştir. Geleneksel Türk Evi'nin plan tipleri ve yapısal özellikleri hakkında genel bilgiler verilmiş ve bu bağlamda bazı Konya evlerinin genel özellikleri değerlendirilmiştir. Geleneksel Konya evleri plan açısından genellikle bir ve iki katlıdır ve üst kata bir merdivenle çıkılmaktadır. Ailelerin sosyo-ekonomik durumları evlerin genel özelliklerine ve iç mekân düzenlemesinde etkilidir. Söz konusu evlerin yapılış tarzı ve mimari özellikleri dikkate alındığında odaların konumlandırılmasında sofalar ve iç mekân düzenlenmesinde ahşap donatı elemanları önemli rol oynar. Sonuç olarak Konya evlerinin plan tipleri, cephe ve yapısal özellikleri, ahşap donatı elemanları, iç mekân düzenlemeleri incelendiğinde geleneksel Türk evinin genel karakterini yansıttığı görülmektedir. Anahtar Kelimeler: Türk evi, Konya evleri, iç mekan planlaması, plan tipleri, ahşap donatı elemanlar 1 Bu çalışma tarihinde Elazığ Fırat Üniversitesi Kongre Merkezi düzenlenen 2. Uluslararası Sanat, Estetik Sempozyumu ve Sergisinde sözlü bildiri olarak sunulmuştur.

2 WOODEN EQUIPMENT ELEMENTS and ORNAMENTATINON IN INTERIOR ARCHITECTURE OF TRADITIONAL TURKISH HOUSE: KONYA HOUSES Abstract In this study, the wooden equipment elements and the importance in the interior planning of late-period traditional Konya houses were examined. General characteristics of Konya houses were evaluated in this context by giving general information about plan types and structural features of Traditional Turkish House. As in traditional Turkish houses, considering the construction style and architectural characteristics of some Konya houses, sofas play an important role in regulating the rooms. In addition, the wooden equipment elements in Konya houses have an important effect on the interior arrangements of the rooms. Traditional Konya houses are usually one and two storeys, and reached by staircase to the upstairs. The socio-economic situation of the families affected the general characteristics of the houses and the interior space arrangement. Consequently, when the examined the properties of plan type, facade and structural properties, wooden equipment elements, interior arrangement of Konya houses, it seems to reflect the general characteristics of the traditional Turkish house. 224 Keywords: Turkish house, Konya houses, indoor planning, plan types, wooden equipment elements 1. GİRİŞ Tarihsel süreç içerisinde insanoğlunun en temel ihtiyaçlarından birisi de kendisini güvende hissederek yaşamını sürdürebileceği bir evinin olmasıdır. Tarih öncesinden günümüze farklı zamanlarda ve farklı coğrafyalarda medeniyetler kuran insanoğlu, bu süreçte kendi kültürünü ifade eden evler, dini müesseseler veya farklı yapı türleri inşa etmişlerdir. Bu yapıların inşa sürecinde yer ve duruma göre bazen iklim koşulları, bazen de kullanılan malzemeler önemli yer tutmuştur. Ayrıca cari olan medeniyete ait dil, dünya görüşü, etnik köken ve inanç gibi kültür ve dini ögelerde rol oynamıştır. Özellikle Türklerin Asya daki göçebe yaşam şekilleri ve İslam ı kabullerinden sonra bu dinin müntesiplerine işaret ettiği hayat tarzındaki mahremiyet olgusu Türk evinin oluşumunda en önemli katkıyı sağlamıştır (Cündioğlu, 2016:105; Tokol, 2014: 15). Bunun yanı sıra Türkler, Anadolu ya yerleşmeleriyle birlikte kendi kültür, sanat ve birikimlerini yerli ustaların katkılarını da birleştirerek pek çok alanda olduğu gibi kendine has üslupta olan bir ev sistemi ortaya konmuştur (Ertunç, 2018:21). Ev, ailelerin güven içinde barındığı, gerekli olan yaşamsal ihtiyaçlarını karşıladığı, içinde yaşayan insanların sosyo-ekonomik, kültürel, dini veya dünya görüşüne göre yapılanmış en yaygın mimari yapılar olarak tarif edilir (Yüksel ve Yaz, 2016: 238). Ev mimarisinde malzemenin yanında ait olduğu kültürün ve medeniyetin izlerini taşıması da önemlidir. Türk kültüründe de durum aynısıdır. Geleneksel Türk ev mimarisinde, yapının şekillenmesinde

3 bölgenin iklim koşulları, bölgede bulunan yapı malzemelerinin kullanılması tercih edilse de kültürel aidiyet konusuna dikkat edildiği açıktır. Türklerin konut inşa ve düzenlemesinde tarihi süreç içerisinde za manın kendilerine sunduğu değişime tabi olmalarının yanı sıra kültürel ve dini ögelere bağlı kaldıkları, özellikle İslamiyet le tanıştıktan sonra evin yapım ve iç mekân düzenlemesinde dini hassasiyetleri göz önünde bulundurdukları görülmektedir. (Kuban, 2017: 154; Cansever, 2007: 214). Türk evlerinin iç mekân oluşumunda biçim ve estetikle birlikte fonksiyonellik ve kolaylık ön plana çıkmaktadır. Kullanıcıların konfor içinde yaşamlarını sürdürebilmeleri için akılcı ve pratik uygulamaların varlığı göze çarpar. Yaşam alanının düzenlenmesinde kullanıcıya rahatlık sağlayan merkezden dışa doğru bir gelişim görülür. Merkezilik Türk evinin planlanmasında önemli bir yere sahiptir. Bunun en güzel örneği odalar arasında merkez durumunda olan sofa düzenlemesidir. Sofa odalar arasındaki sirkülasyonun sağlanmasında önemli bir yere sahiptir ve günlük kullanılacak odaların yerleşim düzeni istisnalar haricinde sofaya uygun olarak şekillenir. Türk evlerinin en önemli birimi olan ve aile bireylerinin toplanma mekânı olarak ta kullanılan sofalar plan tipleri açısından incelendiğinde orta sofalı, iç sofalı ve dış sofalı olarak tasnif edilir. Bununla birlikte sofası bulunmayan evler de mevcuttur. (Azezli, 2009: 10; Kuban, 2017:211). 225 Bu çalışmada, araştırmacılar kendi kişisel gözlemlerinden hareketle, araştırmanın amacına uygun geldiği düşünülen belli özellikleri taşıyan en uygun birimleri örnekleme dâhil ederek amaçlı örnekleme yöntemi kullanılmıştır (Gürbüz ve Şahin, 2016: 134). Bu yönüyle geleneksel Konya evleri çeşitli araştırmalara konu olmasına rağmen sınırlı sayılarda kalmıştır. Bu kültürel mirasların korunması, bazı özelliklerinin kayıt maltına alınarak gelecek kuşaklara aktarılmasını önem arz etmektedir Plan Türleri 2. GELENEKSEL TÜRK EVLERİNİN ÖZELLİKLERİ Geleneksel Türk evlerinin plan türleri bölgeden bölgeye farklılık göstermektedir. Türk evinin oluşmasına etki eden faktörlerden bazıları bölgede bulunan yapı malzemesi, bölgenin iklim koşulları, tarihi ve kültürel faktörler olarak sıralanabilir (Özeren, 2018: 8). Sofasız plan tipi Sofasız ev tipleri daha çok tek katlı olup, en ilkel plan tipi olarak kabul edilebilir. Odalar arası ulaşım daha çok avlu-hayat aracılığı ile sağlanmaktadır. Bu plan tipindeki evler soğuğa karşı korunaksız oldukları için daha çok Şanlıurfa, Diyarbakır, Hatay gibi sıcak iklim bölgelerinde bulunurlar (Çelebi Karakök, 2017: 87). Resim 1 de sofasız plan tipleri görülmektedir.

4 Dış sofalı plan tipi Resim 1. Sofasız plan tipleri (Eldem, 1954: 27) Dış sofalı plan tipinde ortak mekânı oluşturan ve odalar arsındaki ilişkiyi düzenleyen sofadır. Bu plan tipinde odalar sofa aracılığı ile birbiriyle ilişkilendirilmiştir. Sofasız plan tipinden sonra gelişmiş plan tipidir. İklimin uygun olduğu birçok bölgede bu plan tipinde evler bulunmaktadır. Dış sofalı plan tipinde, plan genellikle serbesttir ve simetrik plan tipine pek rastlanmaz. Bu plan tipinde ''L'' ve ''U'' şeklinde oda düzenlemeleri görülürken odaların sofa etrafında toplanmaları ile daha düzgün ve ekonomik planlamalar yapılabilmektedir (İlgün 2007: 21). Resim 2 de dış sofalı plan tipleri verilmiştir. 226 Resim 2. Dış sofalı plan örnekleri (Eldem, 1954: 34). İç sofalı plan tipi İç sofalı planlar, dış sofalı plan tiplerinin gelişerek üçüncü safhaya geçmiş halidir. Bu planın temelini sofanın karşılıklı iki kenarına odaların yerleştirilerek sofanın ortada kalması oluşturmaktadır. Genel olarak en fazla uygulanan plan tipidir ve bu plan tipi ''karnıyarık'' diye de tabir edilir. Sofasız ve dış sofalı tiplere göre oda sayılarının fazlalaşması ve fazla duvarların ortadan kalkması gibi birçok üstün özellikleri vardır. Bu sayede daha fazla kullanım alanı bulmaktadır. Odalar arasında bulunan sofa odalar arasındaki geçişlerin kolaylığına katkı sağlamaktadır(ürer, 2013: 201). Resim 3 te iç sofalı plan tipleri verilmiştir.

5 Orta sofalı plan tipi Resim 3. İç sofalı plan tipleri (Eldem, 1954: 93) Orta sofalı plan tiplerinde ortada sofa olacak şekilde sofanın etrafında odaların bulunduğu en gelişmiş plan tipidir. Odaların daha fazla ışık alabilmeleri için boşluklar bırakılır. Sofaya açılan eyvan sayısının artması ile bu plan tipleri daha da geliştirilebilmektedir. Daha çok büyük şehirlerde zengin ve büyük evlerde karşılaşılan bu plan tiplerinde odalar arasındaki mesafelerin kısa olması ve daha düzenli bir şekilde yapılanmaları tercih edilme sebepleridir. Diğer plan tiplerine göre daha kapalı olan orta sofalı plan tipleri daha çok soğuk iklim bölgelerinde görülmektedir (Kuşcu, 2006: 60). Resim 4 te orta sofalı plan tipleri verilmiştir Türk Evlerinin Yapısal Özellikleri Resim 4. Orta sofalı plan tipleri (Eldem, 1954: 130) Geleneksel Türk evlerinin yapısal özelliklerine bakıldığında mimari oluşumda daha çok bölgenin iklim koşulları ve kullanılan malzemeler önemli rol oynar. Malzemeler bölgelere göre değişmekle beraber en fazla kullanılan yapı malzemesi taştır. Taş yapılı evler günümüzde de halen önemini korumaktadır. Taşla beraber yaygın olarak kullanılan bir diğer yapı malzemesi de ahşaptır. Ahşap hem binanın dışında hem iç mekânda yaygın olarak kullanılırken yörede bulunan veya yöreye yakın olarak yetişen ağaç türleri daha çok kullanılmaktadır. Bir diğer yaygın olarak kullanılan yapı malzemesi de kerpiçtir. Kerpiç malzeme genelde Orta Anadolu Bölgesinde görülür. Taş malzeme duvarlarda ve daha çok zemin kat uygulamalarında görülür. Ahşap karkaslarda boşluklar çeşitli dolgu gereçleri ile doldurularak duvarlar oluşturulur ve bağdadi denilen ahşap karkas duvar tekniği uygulanır (Yazıcı, 2010: 20). 2.2.Türk Evlerinin Biçimsel özellikleri Türk evleri plansız mahalle yapılanmasıyla karşımıza çıkarken doğaya son derece saygılı yapılardır. Yapıların inşasında birbirinin ışık, güneş ve manzarasını engellemeyecek şekilde planlama esas alınırken görsellikten daha çok pratiklik, konfor ve fonksiyonellik ön planda tutulmuştur. Yapılar birbirine çok yakın olsalar bile pencerelerin birbirine bakmayacak şekilde düzenlenmesine özen gösterilmiştir. Türk evlerinin biçimsel özelliklerini Bektaş (2001) kısaca aşağıdaki on madde de özetlemiştir. 1. Yaşama, doğaya, çevre koşullarına uygunluk,

6 2. Gerçekçilik ve akılcılık, 3. İçten dışa çözüm, 4. İç ve dış uyumu, 5. Tutumluluk, 6. Kolaylık ilkesi, 7. Ölçüler insan vücudundan çıkar, 8. İklime uygunluk, 9. Gereçler en yakından seçilir, 10. Esneklik, şeklinde özetlenebilir (Göğebakan, 2015: 45). 2.3.Türk Evinin Cephe Özellikleri Yapıda cephe, kentsel dokunun oluşumunda önemli bir yer tutarken, yapının dışardan algılanmasına da yardımcı olur. Cephe aslında mimari yapının bir nevi dışa bakan yönü ve yüzüdür. Geleneksel Türk evlerinin cephe düzenlemeleri başta evi yaptıran kişinin sosyoekonomik durumu ve statüsüyle, evin plan yapısıyla, evin büyüklüğü ve kat sayısıyla yakından ilgilidir. Geleneksel Türk evleri genelde tek katlıdır ama iki katlı olanlarda yaygındır. Ailenin yapısına bağlı olarak zamanla kat adedi artmıştır. Birkaç katlı olsa bile ailenin asıl yaşam yeri olan kat hep üsttedir. Üst katın altındaki zemin katta pek oturulmaz, zemin katın etrafı kapatılarak çeşitli amaçlı olarak kullanıma imkân sağlar. Değişen ihtiyaçlara cevap verebilmek ve evi daha etkin kullanabilmek için zemin kat ile üst kat arasına nispeten ana kattan daha az yükseklikte olan ara katlar yapılmıştır. Her ne kadar asıl yaşam alanı ana kat olsa da ara katta günlük yaşamın devam ettirildiği bölümlerdir. Ara katların pencere sayıları daha az iken boyutları da nispeten küçük yapılmıştır. Geleneksel Türk evlerindeki cephe oluşumu temel olarak iki farklı yapıda yapıla gelmiştir. Sokağa veya dışa bakan cephe ile avluya veya bahçeye bakan cephe arasında farklılıklar bulunur. Cepheler üzerinde yapılan uygulamalarda bile farklılıklar görülebilmektedir. Bahçeye veya avluya bakan cephe diğer taraftan daha sade ve gösterişsiz olarak düzenlenmektedir. Geleneksel Türk evlerinin bir diğer önemli ögesi de cephe düzenlemesinde önemli bir yere sahip olan çıkmalardır. Çıkmalar, üst katın dışa doğru taştığı ve alttan desteklendiği mimari unsurlardır (Burkut, 2014: 30; Kuban, 2017:105; Ayvazoğlu, 2017:136) GELENEKSEL KONYA EVLERİNİN ÖZELLİKLERİ İç Anadolu Bölgesi nin en önemli yerleşim merkezlerinden biri olan Konya, birçok medeniyete beşiklik yapmış çok eski bir yerleşim birimidir. Genel olarak bakıldığında Konya evleri geleneksel Türk evinin karakteristik özelliklerini taşıdığı görülmektedir. Genellikle sade olarak düzenlenmiş ve sokak ve çevresiyle de uyum içerisindedir. Geleneksel Konya evlerinin oluşmasında Konya ilinin coğrafi özellikleri, iklimi ve bölgede bulunan malzemeler önemli bir

7 yer tutar. Genellikle bir ve iki katlı olarak inşa edilirler(sözen ve Dülgerler, 1979: 79). Konya evleri daha çok hayatlı ve sofalı plan tipi ile inşa edilir. Hayatlı evler nispeten daha küçüktür ve hayatın etrafında belli yüksekliklerde yapılan kerpiç duvarlar bulunur. Geleneksel Konya evlerine ait plan örneklerinden Resim 5 te Hacı Kadirler e ait geleneksel hayatlı, tek katlı ve iki odalı bir ev planı, Resim 6 da ise Nakipoğluna ait iki katlı geleneksel bir ev planı (a: zemin kat, b: birinci kat) ile içerisinde kullanılan ahşap donatı elamanlarının yerleşim planları gösterilmiştir. Resim 5. Hacı Kadirler e ait ev planı (Berk, 1951) 229 Resim 6. Nakipoğlu evi kat planları (Berk, 1951) Bu sistemde hayat denilen yaşam alanı ev sakinlerinin dışarıyla irtibatını keser. Sofalı evler ise, yapısal özellikleri bakımından daha büyük ve hacimli yapılardır. Geleneksel Konya evlerinde, Türk evlerinde olduğu gibi mahremiyet daha ön plandadır. Yapıların planlanmasında daha çok içeri doğru bir açılma görülürken evler dışa doğru kapalı tasarlanmışlardır. Odaların planlanmasında sofaların önemi göze çarparken, dışarda hayat veya bahçe denilen yaşam ve sosyalleşme alanları bulunmaktadır. Odalar sofaya açılırlar ve genellikle simetrik bir görünüşe sahiptiler. Sofalı evler nispeten maddi durumu daha iyi olan ailelerin yaşadıkları yapılardır ve büyük bahçe içine inşa edilirler. Oda sayılarına göre sofalı odaların plan ve şekli değişebilir. Orta sofalıda sofanın etrafında 4 veya 5 oda bulunabilir. Bununla beraber dış sofalı ve iç sofalı

8 ev planları sıkça uygulanmıştır. Hayatlı ve sofalı plan tipi evlerin yanında bir de mabeyn li evler dikkat çeker. Nispeten sofaya benzemekle beraber asıl olarak geçiş amaçlı kullanılan mabeynler daha çok tek katlı birkaç odadan ibaret olan yapılarda görülmektedir. Konya evlerinin çoğunda bu plan tipi bulunur. Bu bakımdan sofasız ve sofalı yapılar arasında kabul edilebilir. Hatta bazı evlerde mabeyn bir miktar büyüdüğünde sofa işlevini yüklenirken yaşam alanına dönüşebilmektedir. Hayatlı evlere göre, soğuk iklim şartlarına daha uygun yapılardır (Berk 1951: 181; Kuşcu 2006: 86; Aydın, 2007: 77). Konya evlerinin mimari dokusu genel olarak çevreye ve topografyaya uygun bir gelişim göstermiştir. Konut, dış mekân ilişkileri bakımından sokakların durumu, yüksek yapılı binalarda açılan pencereler ve yapının etrafındaki duvarlar bir bütünlük teşkil edecek şekilde yapılandırılmışlardır. Sokaklar dar yapılı ve çıkmaz sokak sistemine göre oluşturulurken yapının giriş kapısı sokağa bakacak şekilde düzenlenmiştir Konya Evlerinde Kullanılan Yapı Malzemeleri Yapının oluşturulmasında daha çok taş, kerpiç ve ahşap kullanılırken, aynı zamanda tuğla ve toprak da kullanım alanı bulmaktadır. Taş ve kerpiç Konya evlerinin geleneksel yapı malzemeleridir. Ağaç malzeme olarak bölgede yetişen veya yakın bölgelerden temin edilen kavak, ardıç, söğüt, çam ve katran kullanılmıştır. Taş malzeme zeminde belli bir yüksekliğe kadar kullanılırken avlu ve mabeynlerin döşenmesinde daha çok Sille taşı tercih edilmektedir. Konya evlerinin duvarlarında geleneksel Türk evi duvar izleri görülmektedir. Genellikle belli yüksekliğe kadar taş kullanılırken ahşap takviyeli kerpiç ve tuğla dolgulu hımıştır. Çıkmalar hımış ya da bağdadi tarzda sıvalı ahşap karkas olarak yapılmışlardır. Bazı bölgelerde yağmur suyunun temas etmediği yerlerde taş yerine kerpiç malzemenin kullanıldığı ve ahşap malzeme ile takviye edildiği görülmektedir. Yapıların çatıları toprak dam, kenarları ve saçakları ise kirpi saçak şeklinde imal edilmişlerdir. Konya evlerinde damların saçaklarını ve çıkmaları taşıyan ahşap malzemeler, kapı ve pencere şekilleri, bunlara ait süslemeler zamanla değişime uğramışlardır (Karpuz, 1999: 394; Arat, 2011: 96) Konya Evleri Cephe Özellikleri Konya evleri genellikle iki katlı olarak yapılırken, genellikle Sille taşı döşemeli, bahçe veya avludan hayata girilir. Hayatın etrafı yüksek kerpiçten yapılmış duvarlarla kapatıldığı için hane halkı uygun havalarda yaşamlarını burada devam ettirirler. İki katlı evlerde zemin kat nispeten daha az yükseklikte yapılırken buralar genellikle sağır olarak düzenlenmiş ve duvarlarına küçük ebatlarda pencereler yerleştirilmiştir. İkinci kata içerden bir merdivenle çıkılırken, üst katta daha fazla pencere bulunur. Pencere boyutları da zemin kata göre daha büyük yapılıdırlar. Zemin katların pencereleri güvenlik amaçlı demir korkuluklarla kapatılırken pencerelerin açılmasında komşunun rahatsız edilmeden veya mahremiyetine çok dikkat edilerek açılmasına özen gösterilmektedir. Giriş kapıları sokağa bakan evlere genellikle birkaç basamak çıkılarak girilir (Kuşcu, 2006: 80). Konya evlerinde bir diğer göze çarpan cephe unsuru tahtaboşlar, çıkmalar ve saçaklardır. Yapının durumuna göre cephe düzenlemeleri farklılık göstermektedir. Çıkmalar etrafı rahatlıkla

9 seyredebilmek için ve odaya gelen ışık miktarının arttırılması için yapılan çıkmalardır. Sokak veya avluya bakan türleri vardır. Çıkmalar yapıya hem bir estetik hem de fonksiyonellik kazandıran bölümlerdir. Mekânda daha fazla bir kullanım alanı sağladığı için pek çok yapıda inşa edilmiştir. Söz konusu çıkmaların yapımında daha çık bağdadi tarz ve hımış tekniğinin kullanıldığı görülmektedir. Konya evlerinin çıkmalarında beşik çatı yönteminden kaynaklanan üçgen formunda uygulamalar bulunur. Tahtaboşlar bir veya iki katlı evlerde hayata açılan bir balkon veya yükseltilmiş giriş kapısının bulunduğu alan ve bunun üzerindeki alandır. Saçaklar yapı duvarının dış yüzeyinden cm dışa doğru çıkıntılık yapan kısımlardır. Çeşitli süslemelerle zenginleştirildikleri gibi sade yapılan türleri de mevcuttur. Konya evlerinin cephe düzenlemelerinde farklı süsleme tekniklerinin kullanıldığı görülmektedir. Ajur tekniği, bitkisel motifler ve geometrik süslemeler yaygın olarak kullanılan süsleme teknikleridir (Aydın, 2007: 82; Karpuz, 1999: 397). Resim 7 de Abdurrahim Gedik e (a, b) ve Buğdaycı Rıza Yel e (c) ait evlerin cephe görünüşlerinden örnekler verilmiştir. 231 Resim 7. Geleneksel Konya evlerinden bazı cephe görünüşleri 3.3. Konya Evleri İç Mekan Özellikleri Konya nın genel iklim özelliği dikkate alındığında yapıların planlanmasında daha çok iç sofalı plan tipinin yaygın kullanımı görülür. Evlerinin iç mekân düzenlemesinde farklılıklar olsa da temel anlamda sadelik hâkimdir. Oda düzenlemesinde de yine fonksiyonellik ön planda tutulmuştur. İç mekân düzenlemesinde en büyük ilgiyi başoda çekmekle beraber diğer odalar, servis alanları ve dolaşım alanları yapının temel karakteristiğini ortaya koyar. Evlerde bazen bir bazen de iki adet başoda bulunmaktadır. Başodaların düzenlenmesi diğer odalara göre daha özenli yapılırken, bu oda tipleri daha çok caddeye veya sokağa bakan tarafta konumlandırılmıştır. Bununla beraber diğer odalar da Konya evlerinin en önemli alanlarıdır. Odalar sofaya açılmakla beraber fonksiyonellikte göz önünde tutularak yemek yeme, yatma, dinlenme, banyo yapma gibi tüm ihtiyaçları giderecek şekilde düzenlenmiştir. Her odada çekirdek bir ailenin yaşamını sürdürecek donanımlar bulunmaktadır. Yazlık ve kışlık olmak üzere iki temel bölüme ayrılan ve genellikle iki katlı yapılan Konya evlerinde odalar ve dolaşım

10 mekânları dışında kalan yerler daha çok servis alanlarıdır. Evin iki katlı olması durumunda kışın soğuklara karşı daha korunaklı alt katlar, yaz mevsiminde evin üst katları kullanılmaktadır(berk, 1951: 133; Kuşcu, 2006: 84) Konya Evleri İç Mekan Donatı Elemanları ve Genel Özellikleri Konya evlerinin iç mekân donatı elemanları, geleneksel Türk evlerinin iç mekân düzenlemesinde kullanılan donatı elemanlarının hepsini barındırmaktadır. Bu çalışmada genel olarak Konya evlerinde bulunan donatı elemanları hakkında genel bilgiler verilirken, özellikle ahşap donatı elemanlarından sedirler, ağzı açıklar, raflar, dolaplar, yüklükler ve gusülhaneler hakkındaki bilgiler ayrıntılı şekilde ele alınmıştır. Ayrıca bu donatı elemanlarının ev planlamasındaki yeri, önemi, özellikleri ve üzerinde işlenen süsleme teknikleri hakkında bilgiler verilmiştir Kapılar Herhangi bir mekana giriş ve çıkışı sağlayan kapılar, geleneksel Konya evlerinde odalarda tek kanatlı olarak kullanım alanı bulmaktadır. Giriş kapıları bir veya iki kanatlı yapılmaktadır. Genellikle içeriye doğru açılan oda kapılarının düzenlenmesinde tablalı ve çakma sistemler daha çok kullanılmaktadır. Bazı evlerde bu tekniklerden biri kullanılırken bazılarında da her ikisi de kullanılmaktadır. Çakma teknikleri daha çok zemin katlarda fazla göz ününde olmayan mekanların oluşturulmasında tercih edilirken, tablalı kapı tipleri üst katlarda daha fazla kullanım alanı bulmaktadır. Oda kapıları sade ve gösterişten uzak imal edilmekle beraber genişlikleri 80-90, yükseklikleri ise cm arasındadır. (Aydın, 2007: 81). Resim 8 de Abdurrahim Gedik evinde sokaktan hayata girilen bir kapı (a), hayattan yapıya girilen bir kapı (b) ve sokaktan yapıya giriş kapısı (c) örnekleri verilmiştir. 232 Resim 8. Konya evinde kapı örnekleri

11 Pencereler Evlerin dış cephesinde önemle ele alınan pencereler tasarım olarak çeşitlilik göstermektedir. Her odada bulunan pencereler, yapının türüne, mekânın özelliklerine ve yapının konumuna göre büyüklükleri değişmektedir. Bununla beraber üzerinde kullanılan süsleme teknikleri de değişmektedir. Duvarların kalınlıkları sıva ile beraber cm arasında olurken, pencereler niş şeklinde ve dışa doğru devam ederek yapılmaktadır. Pencere boşluklarında yapılan nişlerin genişlikleri içeri doğru genişlerken, daha fazla doğal ışığın içeriye girmesine olanak sağlar. Oda içerisinde pencerenin dört kenarına da pervazlar konularak estetik değer artırılmıştır. İki katlı evlerin özellikle birinci katlarında pencerelerin dışında demirden korkuluklar yapılırken bu korkuluklar bazen ikinci katın pencerelerinde de görülmektedir. Demir korkulukların yanında, birçok evin penceresinde evin mahremiyetini sağlamak için ahşap kafesler bulunur. Pencere kanatları içeriye açıldığı gibi, sürgü sistemiyle kafes hizasına kadar üst tarafa kaldırılan örnekler de mevcuttur. Pencere yükseklikleri eşit olarak yapılırken, alt kat pencereleri bazen bir miktar daha küçük yapılmaktadır. Oda içerisinde pencerenin alt kısmının yerden yüksekliği belli bir seviyede olurken bu yükseklik sedirin sırt yüksekliği veya oda içerisinde bulunun duvar kuşağı ile sınırlanmaktadır (Arat, 2011: 101). Resim 9 da Abdurrahim Gedik evine ait bir pencere örneği verilmiştir. 233 Resim 9. Geleneksel Konya evinde pencere Merdivenler Konya evlerinde dış mekândan iç mekâna girişteki merdivenler genellikle taş ve betondan yapılırken iç mekân merdivenleri genellikle ahşap malzemeden imal edilmiştir. Bununla birlikte iç mekânda metal kullanımının olduğu örnekler de görülmektedir. Bodrum katlara inişte kullanılan merdivenler basit yapılı olmasına karşın üst kata çıkılan merdivenlerin daha gösterişli olması dikkat çeken bir husustur. Söz konusu merdivenlerin imalatında korkuluklar ve merdivenlerin sabitlenmesinde kullanılan babalar daha çok tornalı olarak imal edilir. Korkulukların üstleri genelde ahşap küpeştelidir ve rahat bir kullanım için kenarları profillerle hareketlendirilmiştir.

12 Konya evlerinde görülen merdiven tipleri genellikle tek kollu, iki kolu veya üç kollu olarak yapılırken sahanlık bölümleri de bulunmaktadır. Dönerli merdivenlerde kullanım alanı bulurken, tek kollu merdivenlerde genellikle sahanlık bulunmamaktadır. Resim 10 da Abdurrahim Gedik evinde, içeriden üst kata çıkılan bir merdiven görseli verilmiştir. 234 Resim 10. Geleneksel Konya evinde merdiven detayı Sedirler Geleneksel Türk evlerinde olduğu gibi Konya evlerinde de iç mekân düzenlemeleri en az dış mekân uygulamaları kadar önemlidir. İç mekân düzenlemelerinde kullanıcıların rahat edebilmeleri için gerekli görsel ve işlevsel özelliklerin uygun olması gerekir. Oturma odalarının mekânsal düzenlemelerinde duvar, kapı, pencere kadar donatı, aksesuar ve oturma mobilyaları gibi ögeler de mekân oluşturmada çok etkili rol oynar. Bunlarla beraber oturma mobilyalarının düzeni kadar, kullanılan malzeme, renk düzeni, süsleme ve motifler de nezih bir oturma eyleminde etkili olmaktadır. Sedir geleneksel Konya evlerinde yaygın olarak bulunan ve iç mekân düzenlemesinde önemli bir yere sahip olan donatı elemanıdır (Kuşcu, 2006: 84). Sedir, bazen arkalıklı, bazen de arkalıksız yapılabildiği gibi, üstü minderli ve yastıkla döşenmiş, oturmaya veya yatmaya yarayan, genellikle pencere önlerine yapılmış ve evin en önemli sabit oturma elemanlarından birisidir. Her ne kadar zamanla birlikte değişen sanat akımları, endüstrileşme ve yaşam kültürü oturma mobilyalarını da etkileyerek sedirlerin önemini azaltmış olmasına rağmen, geleneksel Türk evlerinin en önemli mekân donatı elemanları olmayı sürdürmektedir (Arat, 2011: 45). Sedirler geleneksel Türk evlerinde bölge ve yöreye göre biraz farklılık gösterse de temel özellikler ve iç mekân kurgusu bakımından aynı temel özelliklere sahiptirler. Sedirler çoğunlukla evlerin oturma odasında bulunur. Bununla birlikte oturma fonksiyonunu yerine getirmek için evin başodasına da konulmuştur. Sedirler odanın cepheye bakan veya

13 bahçeye açılan pencerelerin önüne veya yapıdaki dışa çıkan cumbalarda yer alır (Kuşcu, 2006: 84; Aydın, 2007: 80). Sedirler oturma amaçlı yapıldıkları için genellikle odanın büyüklüğüne göre I, L ve U şeklinde düzenlenirler ve orta kısım boş bırakılır. Sedirler oturma amaçlı kullanıldıkları gibi aynı zamanda içerisine eşya konulmak suretiyle depo vazifesi de görmektedir. Bu tip sedirler bir miktar yüksekte yapılmaktadır (Sönmezer, 1999: 76). Genel olarak sedirler arkalıksız yapılabildiği gibi arkalıklıda yapılabilmektedirler. Arkalıklar genellikle aynı malzemeden yapılmaktadır. Arkalık yok ise bu görevi minder ve yastıklar yerine getirmektedirler. Sedirin yüksekliği pencerenin yüksekliğine göre ayarlanır ve arkalık yüksekliği veya oturma yüksekliği pencere alt seviyesini geçmemektedir (Bozkurt, 2013: 50). Sedirlerin yükseklikleri ve üzerinde kullanılan gereçler farklılıklar göstermektedir. Bazı evlerde 20 cm olan sedir yükseklikleri bazı evlerde cm kadar çıkmaktadır. Bununla beraber sedirlerin sırt ve kol dayama yerlerinde genellikle içerisinde belli dolgu gereçlerinin bulunduğu yastık ve minderler bulunmaktadır. Geleneksel Konya evlerinde sedirlerin düzenlenmesinde ailelerin sosyoekonomik düzeyleri göze çarpmaktadır. Sedirlerin süslenmesinde genellikle sadelik hakimdir. Sedirler Konya evlerinde odalarda ve üst katlarda iç sofanın çıkma yaptığı bölümlerde yapılırken bazen de odalara girilen kapıların karşısında veya pencere önlerindedir(kuşcu, 2006: 84; Aydın, 2007: 80). Resim 11 de Rahim Koyuncu (a), İlim Yayma Cemiyeti Genç Adım Gençlik Merkezi (b) Musiki Sema ve Mevlevi Kültürünü Araştırma Derneği (b) ile Abdurrahim Gedik (d) evlerine ait sedir örnekleri verilmiştir. 235 Resim 11. Geleneksel Konya evlerinde sedirler uygulamaları Sedirlerin ölçüleri işlevselliğine ve oturma eyleminin şekline göre değişmekle beraber

14 genellikle 75 cm eninde ve 35 cm yüksekliğindedir. Oturma yerine kerevet denirken, sırt kısımda kendi parçası veya sert yapılı minder ve yastıklar kullanılmaktadır. Sedirler, daha çok ev sahibinin ekonomik durumlarına bağlı olarak çeşitli süslü kumaşlarla örtülürken yastık ve minderlerde gösterişli ve zengin işlemeli kumaşlarla kaplanmıştır. Örtü ve kumaşların birbirleriyle uyumlu olmasına özen gösterilmiştir (Arat, 2011: 45). Resim 12 de geleneksel bir oda da sedir ve pencere ilişkisi verilmiştir. 236 Resim 12. Sedir arkalığı ve pencere ilişkisi Raflar Geleneksel Türk evlerinde ''terek'' veya ''sergen'' diye isimlendirilen, pencere üstüne ve duvara sabitlenmiş raflar vardır. Raflar bazı evlerde bulunurken, bazılarında ahşaptan yapılmış dekoratif amaçlı kemerler veya sergenler bulunur. Raflar odalarda bulunan büyük dolapların yüksekliğinde yapılır ve kolaylıkla üzerine erişilebilir (Azezli, 2009: 32). Geleneksel Konya evlerinde ahşap raflar genellikle bulunmazken veya çok az bulunurken, rafın olduğu evlerde daha çok kapı pervazının üst sınırı ile aynı hizada bulunarak dekoratif ve bütünlük sağlayan bir unsur olarak karşımıza çıkmaktadır. Bazı evlerde rafın yerini ahşaptan yapılmış sade görünüşlü panel levhalar veya kuşaklar alır. Raflar veya kuşaklarda ağaç malzeme tercih edilir ve yapının diğer aksamlarındaki ağaç türlerinden yararlanılır. Rafların üzerlerine Kur an, süs eşyaları ve çiçek gibi ürünler konulmakla birlikte açık depolama yeri ve süs unsuru olarak da kullanılmaktadır. Raflar fonksiyonel olarak bu görevi görürken aynı zamanda odaya dekoratif bir görüntü de katmaktadır. Bazı geleneksel Konya evlerinde kullanılan bu sade kuşaklar geleneksel Türk evinin odasında bulunan raflara karşılık olarak kullanılmaktadır (Arat, 2011: 52). Resim 13 te Akça Konağa ait raf görseli verilmiştir.

15 Gömme Dolaplar Resim 13. Akça Konak ta raf uygulaması Geleneksel Türk evlerinde dolaplar, oda içerisinde genellikle aile fertlerinin tüm ihtiyaçlarını karşılamak için yapılan, daha çok eşya ve gereçlerin muhafaza edildiği, ahşaptan yapılmış iç mekân donatı elemanlarıdır. Hemen hemen her odada açık veya kapalı bir dolap bulunur. Bazı yörelerde kapakları olmayan dolaplara ağzı açık, oyma ya da göz denilmektedir (Hidayetoğlu, 2013: 296). Geleneksel Konya evlerinde dolaplar, genel olarak yapıyı oluşturan ağaç malzemelerden yapılmış olup kapakları dekoratif amaçlı süslenebildiği gibi sade olarak da kullanılan dolap türleri vardır. Dolaplar genellikle duvara gömülü halde kullanılmaktadır. Dolap veya yüklük içerisinde ayrıca yardımcı fonksiyon olarak gusülhaneler bulunur. Konya evlerinde dolap ve yüklük bir arada bulunduğu gibi ayrı ayrı da bulundukları görülmektedir. Dolaplar daha çok günlük kullanıma ait eşyaların depolanmasında ve korunmasında kullanılırken, dolap yükseklikleri yapının tavan yüksekliği ve kapıların yüksekliği ile değişebilmektedir. Odanın büyüklüğüne göre dolap büyüklükleri de çeşitlilik gösterebilir. Genel olarak dolapların büyüklükleri yüklüklerden biraz küçük yapılmıştır. Dolap içlerinde raflar bulunur ve odanın özelliğine göre günlük kullanımda olan gerekli ev eşyası konulmaktadır. Dolap yükseklikleri tavan yüksekliğine göre değişirken, kullanıcının elinin rahatlıkla uzanacağı seviyede olur. Dolap ve yüklükler genellikle, odanın seki altı denilen bölümünde konumlandırılırlar. Dolapların alt bölümlerine daha çok kullanılan eşyalar konurken, üst bölümlere günlük kullanımda daha az gerekli olan eşyalar konmaktadır. Dolap yükseklikleri, mekânın özelliklerine ve ölçülerine göre bir nebze farklılık gösterse de genel olarak her odada aynıdır. Dolapların düzenlenmesinde belli bir özen göze çarpmaktadır. Dolap kapakları tekli olabildiği gibi, genellikle ikili yapılmaktadır. Konya evlerinde dolap kapakları genellikle çerçeve kapak ve tablalı olarak imal edilmişlerdir. Dolapların kapakları ve üzerindeki paneller sade yapılabildiği gibi çeşitli süslerle de hareketlilik ve görsellik katılarak zenginleştirilmiştir. 237

16 Yüklükler Geleneksel Türk evlerinde yüklüklerde dolaplarda olduğu gibi duvara gömülü halde ve duvarla uyum içinde olan, sabit yapılmış ve gömme dolaplara göre daha büyük yapıdadır. Yüklüklerin temel görevi yatma eylemi için gerekli olan yatak, yorgan, yastık gibi ürünleri depolamaktır. Boyutları içerisine konacak olan eşyalara ve ev odasının özelliklerine bağlı olarak değişebilir. Yüklük kapakları genellikle iki kapılı olarak yapılırlar (Azezli, 2009: 35). Konya evlerinde yüklükler dolaplarda olduğu gibi iç mekan kurgulamasında önemli donatı elemanlarıdır. Bu donatı elemanlarının estetik, tasarım ve süsleme gibi özelliklerine de ailenin sosyo-ekonomik statüsü yansımıştır. Yüklüklerin büyüklükleri gömme dolaplara nazaran bir miktar daha büyük yapılmışlardır ve yükseklikleri de dolaplarla beraberdir ve boyutları kullanıcının antropometrik ölçülerine göre uyarlanmıştır. Yüklüklerin üs sınırı da kullanıcının kolaylıkla erişebileceği seviyededir. Yüklüğün üst sınırını kapı yüksekliği veya odada kullanılan raflar veya kuşaklar belirler. Yüklüklerin mevcudiyeti oda içerisinde işlevselliği artırmaktadır. Yüklüklerin ve dolapların kapakları daha çok çerçeve konstrüksiyon tarzında yapılırken, çakma tarzında da yapılan tiplerine rastlanmakta ve üzerindeki ahşap paneller sade olarak düzenlendiği gibi kapak yüzeylerinde değişik profillerle süslemeler kullanılarak yüzeyler hareketlendirilmiştir. Yüklükler ve dolaplar odanın genel özelliklerine uygun olarak dekore edilmişlerdir. Odaların fonksiyonelliğini artırmak için odalarda bulunan gusülhaneler yüklük veya dolapların altına yerleştirilmişlerdir. Gece yatmak için çıkarılan yatak, yorgan, yastık, örtü gibi gereçlerin gündüz olunca depolandığı birimler olan yüklükler bazen günlük kullanımda olan bazı eşyalarında konulduğu alanlardır. Yüklüklerde dolaplarda olduğu gibi pek ara bölmeler bulunmaz (Aydın, 2007: 79). Resim 14 te Rahim Koyuncu (a), İlim Yayma Cemiyeti Genç Adım Gençlik Merkezi (b) ile Konya Büyükşehir Belediyesi KADEM Aile Destek Merkezi (c) evlerine ait yüklük ve gömme dolapların birlikte kullanıldığı görseller verilmiştir. 238 Resim 14. Yüklük ve gömme dolap örnekleri

17 Çiçeklik Oda içerisinde daha çok süs eşyalarının konduğu ve süslemelerin yoğunlaştığı iç bükey düzenlemelerle oluşturulmuş girintilerdir. D. Hasol un, eski evlerde süs eşyası konulan duvar oyuğu olarak tanımladığı çiçeklikler, alt kısmın bir aksla ayrıldığı ve altta bir veya iki kapaklı dolabın bulunduğu çiçeklikler, genellikle yanlarda dikey sütunların olduğu, üstte ise alınlık panellerinin ve taçların olduğu donatılardır. Çiçekliklerin üst bölümleri raflı ve rafsız olabildiği gibi alt kısmı da dolaplı veya çekmeceli olarak da yapılmaktadır. Çiçekliklerin durumu yüklük ve gömme dolaptan biraz farklıdır. Derinliği fazla olmamakla beraber yükseklikleri genellikle tavana kadar devam eder. Bununla birlikte dolap ve yüklük üst hizasını bir miktar geçen uygulamalara da rastlanmaktadır. Hane halkının sosyo- ekonomik yapısına göre tasarımları ve üzerindeki süslemeler değişiklik gösteren çiçekliklerde genellikle içeriye doğru kademeli olarak daralmalar görülür. Bazı durumlarda daralan bölgeye ayna ve küçük raflar konularak fonksiyonelliği arttırılmıştır. Oda içerisinde süslemenin en çok uygulandığı ünitelerden biri olan çiçekliklerin üst kısımları üçgen veya taçla süslenebildiği gibi düz ahşap paneller kullanılmak suretiyle de süsleme yapılmıştır. Çiçekliklerin süslenmesinde ahşap oyma tekniği, spiral şekilli motifler, dikey oluklu kanallar, bitki motifleri, rozet motifleri ve aplik uygulamalar çokça kullanılmıştır. Çiçeklik odanın bir cephesinde tek başına nadir de olsa kullanıldığı gibi diğer dolaplarla birlikte değişik kombinasyonlar kurarak bir arada kullanılmaktadır. Resim 15 te İsmail Kaya Eğitim Vakfı (a), Akça Konak (b) ve Musiki Sema ve Mevlevi Kültürünü Araştırma Derneği (c) yapılarına ait çiçeklik örnekleri verilmiştir. 239 Resim 15. Konya evlerinde kullanılan çiçeklik örneklerinden bazıları

18 Ağzı açıklar Konya evlerinde ağzı açık olarak tabir edilen birim, oda içerisinde çabuk ulaşılmak istenen ve günlük hayatta kullanılan eşyaların depolandığı aynı zamanda süsleme amaçlı dekoratif ürünlerin de konduğu alanlardır. Ağzı açıklarda esas unsur fonksiyonelliktir. Hane halkının elinin altında bulunması gereken ve ihtiyaç halinde hemen ulaşabileceği eşyaların burada depo edilmesinden dolayı kapaksız imal edilmişlerdir. Ağzı açıklar ayrı bir dolap olarak yapıldıkları zaman bir miktar diğer donatı elamanlarından farklılık gösterdiği görülmektedir. Derinlikleri dolap ve yüklüklerden daha dar olmasına karşın yükseklikleri genellikle aynıdır. Oda içerisinde yükseklikleri yerden itibaren başlayan ağzı açıkların duvara gömülü olanların bazılarının alt kısımları dolap şeklinde tasarlanmıştır. Alt seviyeleri duvara monte edilmiş ahşap kuşakların üstünde olanlarda dolap bulunmamaktadır (Arat, 2011: 103). Ağzı açıkların süslenmesinde köşegen ahşap kemerler yaygın olarak kullanılmaktadır. Bununla beraber sade üslupta yapılabilen ağzı açıklar çok pratik ve kullanışlı donatılardır. Oda içerisinde ağzı açıkların konumlandırılması genellikle kapının hemen girişinde olabildiği gibi bazen farklı cephelerde de bulunmaktadır. Ağzı açıkların süslemeleri çiçekliklerle kıyaslandığında genellikle sadedir. Ancak görselliği ve estetik değeri artırmak için rafların etrafı ahşap oyma tekniği ile zenginleştirilerek küçük ahşap kemerlerle hareketlendirilmiştir. Resim 16 da Abdurrahim Gedik (a) ve Akça Konak evlerinde odaya giriş kapısının hemen karşısında bulunan ağzı açık dolap örnekleri verilmiştir. 240 Resim16. Ağzı açık dolap örnekleri

19 Oda içerisinde ahşap donatı elemanların kullanımı Geleneksel Konya evlerinde odalar, aile fertlerinin ve gelen misafirlerin rahatlıkla yaşamlarını sürdürebileceği şekilde tasarlanmıştır. Yüklük, sedir, çiçeklik, ağzı açık, gömme dolaplar ve dolapların içerisinde konumlandırılan gusülhaneler geleneksel ev mimarisinin vazgeçilmez ve en önemli donatılarındandır. Oda içerisinin düzenlenmesinde bazen bunlardan biri, bazen de birden fazla donatının bir arada kullanılması ile iç mekân düzenlenmesi sağlanmaktadır. Bu donatı elemanlarının estetik, tasarım ve süsleme gibi özelliklerine de ailenin sosyo-ekonomik statüsü yansımıştır. Her odada çekirdek bir ailenin kalabilmesi için gerekli mekân düzenlemeleri yapılmıştır. Odanın donatılarla düzenlenmesinde dikkat edilen en önemli unsurların başında mekânın en etkin ve verimli kullanıma göre düzenleme yapılması ve odanın daha fonksiyonel hale gelmesidir. Öte yandan odaların düzenlenmesinde mahremiyet unsuru ön planda tutulmuş, oda kapısından bakıldığında odanın içerisinin genellikle görülmemesine dikkat edilmiştir. Oda kapılarından içeriye girilince bazen bir duvar karşımıza çıkarken, çoğunlukla ağzı açık veya farklı bir dolap çözümlemesi ile bu durum oluşturulmaktadır. Geleneksel Konya evlerde odaların düzenlenmesinde donatı elemanlarından yüklük, gömme dolap veya çiçeklik azda olsa bir cephede tekli olarak konumlandırılırken, ikili düzenlemede yüklük + çiçeklik, çiçeklik + ağzı açık, gömme dolap + ağzı açık uygulamaları da yaygın olarak görülmektedir. Resim 17 de Arapoğlu Kosti (a) ve Musiki Sema ve Mevlevi Kültürünü Araştırma Derneği (b) evlerine ait çiçeklik ve gömme dolaplarının kullanımına ait görseller verilmiştir 241 Resim 17. İç mekanda çiçeklik ve gömme dolaplarının kullanımı

20 Bununla beraber oda düzenlemesinde yüklük + çiçeklik + ağzı açık veya yüklük + çiçeklik + gömme dolap şeklinde uygulamalar yaygın olarak kullanılmaktadır. Resim 18 de Abdurrahim Gedik evinde odaya giriş kapısının hemen yanında bulunan ağzı açık dolabı ile çiçeklik, yüklük ve gömme dolap örneği verilmiştir. 242 Resim 18. Bir odada ağzı açık, çiçeklik, yüklük ve gömme dolap düzenlemeleri Oda içerisinde ahşap donatı elemanlarının bezemeleri Yakın döneme ait yapıların ahşap donatı elemanlarında süsleme unsuru olarak genellikle ahşap oyma ve torna tekniği kullanılmıştır. Bunun yanında özellikle devlet erkânı ve varlıklı kişilerin inşa ettirdiği saray, köşk ve yalı gibi sivil mimarinin günümüze ulaşan ender örneklerinde sözü edilen, dolap, yüklük kapakları, ağzı açık, çiçeklik gibi mimari birimlerde ahşap üzeri bezemelerin kullanıldığı görülmektedir. Edirnekârî dediğimiz bu bezemeler özellikle XVII. yüzyıl sonrasında örnekleri fazlaca görülen ahşap üzeri lâke tekniğidir. Geçmişte var olan ahşap üstü kalem işi tekniğine Edirneli sanatçılar Avrupa etkisiyle katkıda bulunmuşlar, yerel ve geleneksel yöntemleri harmanlayarak yeni bir üslûp otaya koymuşlardır. Başta dolap kapakları olmak üzere çoğunlukla mobilya türü eşyalarda uygulanan bu üslûpta kutu, sanduka ve çekmece gibi gündelik ahşap eşyalar natüralist çiçek, yaprak, meyve motifleri, kurdeleli veya vazolu buketlerin yanı sıra, barok ve rokoko motifler kullanılarak süslenmiştir (Baysal, 2017: 41). 4. SONUÇLAR Bu çalışmada geleneksel Türk evi bağlamında Konya ilinde bulunan geleneksel evlerin ortak özellikleri incelemeye tabi tutulmuştur. a Konya evlerine ait plan tipleri, iç mekan düzenlemesi, kapı, pencere ve cephe özellikleri hakkında kısa bilgiler verilmiştir. Bazı ahşap donatı elamanların iç mekân kurgusundaki yeri, önemi, üzerinde uygulanan süslemeler ve genel özellikleri belirlenmiştir. Çalışmadan elde edilen sonuçlar ışığında geleneksel Konya evlerinin genel özellikleri, yapım malzemeleri, cephe özellikleri ile beraber oda içerisinde bulunan ahşap ürünler, kullanım özellikleri ve iç mekân kurgulamasındaki önemi belirlenerek gelecek

21 nesillere aktarılmasının önemi vurgulanmaya çalışılmıştır. Geleneksel Konya evlerinde yapı malzemesi olarak bölgede veya bölgeye yakın yerlerde olan yapı malzemelerinden yararlanırken, daha çok yapı malzemesi olarak ahşap, taş ve kerpiç kullanılmıştır. Hayatlı ve mabeyinli olarak ve genellikle bir veya iki katlı olarak inşa edilmişlerdir. Geleneksel Konya evlerinin inşasında mahremiyet ön planda tutulurken evlerin etrafında yüksek yapılı duvarlar ve içerisinde bahçe ile müştemilatların kullanımı da göze çarpmaktadır. Evlerdeki oturma, yatma, dinlenme gibi eylemleri yerine getirmek için kullanılan sedirler, oturarak ve bağdaş kurarak yemek yeme kültürüne de uygundur. Odalarda ve sofalarda yer döşemesinin yükseltilmesiyle oluşturulan sedirler genellikle odaya giriş kapısının tam karşısında ve pencerenin önünde konumlandırılır. Sedirler son derece sade ve yalın oturma elemanlarıdır. Gömme dolap, yüklük ve ağzı açıkların iç mekân düzenlemesinde önemli bir yeri vardır. Gömme dolaplar daha çok günlük kullanımda olan eşyaların depolandığı ve saklandığı donatılar olarak karşımıza çıkarken, yüklükler gece yatmak için kullanılan yatak, yorgan, yastık, nevresim gibi eşyaların konduğu üniteler olarak kullanılmaktadır. Yüklük ve gömme dolaplar son derece sade yapılırken genellikle iki kapaklı ve çerçeve kapak şeklinde ve tablalı olarak yapılmışlardır. Üzerlerinde kullanılan süsleme motifleri sınırlı olup yer yer tabla kenarları kordonlarla, profillerle hareketlendirilmiştir. Dolaplar veya yüklüklerde bulunan gusülhaneler de odanın daha fonksiyonel kullanılmasında ve mahremiyetin korunmasında önemli bir unsurdur. Banyo yapıldıktan sonra üst kapağı kapatılarak dolap depolama amaçlı olarak kullanılmaya devam etmektedir. 243 Çiçeklikler veya aynalıklar Konya evlerinin bir diğer önemli mekân düzenleme donatıları olarak kullanılmaktadır. Bu birimler süslemelerin merkezini oluşturmaktadır. Üç bölümden oluşan çiçeklik ve aynalıklar alt kısımda dolap veya çekmece ünitesini, orta kısımda çeşitli eşyaların konduğu veya depolandığı, üst kısımda bazen tavana kadar bazen de dolap ve kapı seviyesinin biraz üzerinde sonlandırılan alınlık veya taç birimlerden oluşmaktadır. Taç kısımları bazen üçgen, bazen düz panel, bazen de değişik süsleme teknikleri ile kullanılmaktadır. Bu birimlerin süslenmesinde genellikle oyma tekniği, bitkisel motifler, rozetler, dikey oluklu kanallar ve aplik uygulamalar göze çarpmaktadır. Edirnekari olarak adlandırılan ahşap üzerine geleneksel Türk motiflerinin uygulandığı örnekler de görülmektedir. Raf uygulamaları geleneksel evlerde çok fazla kullanılmazken mutfakta, mutfak eşyalarının depolandığı yerlerdir. Oda içerisinde rafların yerini kuşaklar almıştır. Kuşaklar mekâna dekoratif bir görüntü kazandırırken mekânın canlanmasına da katkı sağlayan unsurlardır. Geleneksel Konya evlerinde her odada bu donatı elamanlarının olması odaların fonksiyonel olarak kullanılmasında imkân sağlarken, mekân düzenlemesi her oda çekirdek bir ailenin kalabileceği şekilde yapılmıştır. Odaların düzenlenmesinde de mahremiyet unsuru önemli bir faktördür. Sonuç olarak, ailelerin sosyo-ekonomik düzeylerinin bir göstergesi olarak bir ve iki kat olarak inşa edilen geleneksel Konya evlerinin planlanmasında sofalı ve hayatlı ev planları dikkat çeker.

22 Bu özellikler evlerin iç mekân kurgulamasında önemli rol oynadığı görülür. Konya evlerinin plan tipleri, cephe özellikleri, mekân kurgulaması ve özellikleri, mekân düzenlemesinde kullanılan donatılar, malzemeler ve süslemeler dikkate alındığında Türk evinin genel özelliklerini taşıdığı söylenebilir. NOT: Bu çalışma, Elazığ Fırat Üniversitesi Kongre Merkezinde düzenlenen 2. Uluslararası Sanat, Estetik Sempozyumu ve Sergisinde sözlü bildiri olarak sunulmuştur. KAYNAKLAR Arat, Y., Geleneksel Türk Evi İç Mekân Donatılarının Antropometrik Verilere Dayalı Analizi; Konya Evleri, Selçuk Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Doktora Tezi, Konya, Aydın, H., Yüzyılda Evlerde Kullanılan Dekoratif Eşyalar (Konya örneği), Selçuk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, Konya, Ayvazoğlu, B., (2017) Aşk Estetiği, Kapı Yayınları, İstanbul. Azezli, (Bozkurt), S.G., 19.yy da Osmanlı Konut Mimarisinde İç Mekan Kurgusunun Safranbolu Evleri Örneğinde İrdelenmesi, İstanbul Kültür Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul, Baysal, A. F., (2017). Türk Tezyinat Sanatında Kalem işi, Palet Yayınları, Konya. Bektaş, C. S., (2001). Halk Yapı Sanatı, Literatür Yayınları, İstanbul. Berk, C.,(1951). Konya Evleri, İstanbul Matbaacılık, İstanbul. Bozkurt, S. G., (2013). 19.yy da Osmanlı Konut Mimarisinde İç Mekan Kurgusunun Safranbolu Evleri Örneğinde İrdelenmesi, Istanbul University, Journal of the Faculty of Forestry, 62(2): Burkut, E. B., Osmanlı/Türk Evi Mekân Kurgusunu Modern Konut Mimarisinde Okumak, Fatih Sultan Mehmet Vakıf Üniversitesi, Mühendislik ve Fen Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul, Cansever, T., (2007). Kubbeyi Yere Koymamak, Timaş Yayınları, İstanbul. Cündioğlu, D., (2016). Mimarlık ve Felsefe, Kapı Yayınları, İstanbul. Çelebi Karakök, E., (2017). Bir Geleneksel Türk Evini Geleceğe Aktarmak: Erdoğan Kalay Evi ve Koruma Önerileri, Osmanlı Mirası Araştırmaları Dergisi, 4(10), Eldem, S.H., (1954). Türk Evi Plan Tipleri, İTÜ Mim. Fakültesi Pulhan Matbaası, İstanbul. Ertunç, Ö.Ç., (2018). 13.Yüzyıl Anadolu Taçkapıları nda Bulunan Kuşatma Kemerleri Tezyinatı Hakkında Bir Değerlendirme, Kalemişi-Geleneksel Türk Sanatları Dergisi, 6 (11), Göğebakan, Y., (2015) Karakteristik Bir Değer Olan Geleneksel Türk Evi nin Oluşumunu Belirleyen Unsurlar ve Bu Evlerin Genel Özellikleri, İnönü Üniversitesi Kültür Ve Sanat Dergisi, 1(1):

23 Gürbüz, S., Şahin, F., (2016). Sosyal Bilimlerde Araştırma Yöntemleri, Seçkin Yayınları, Ankara. Hidayetoğlu, M. L., (2013). Geleneksel Türk Evi Donatı Elemanlarının Restorasyonu ve Çağdaş Yapılarda Yeniden Kullanımı: Bir Şerbetlik Örneği, SDÜ Fen Edebiyat Fakültesi, Sosyal Bilimler Dergisi, Sayı:28, İlgün, Ş., Geleneksel Yozgat Evleri, Selçuk Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, Konya, Karpuz, H., (1999). Osmanlı'da Konut Mimarisi Konya Örneği, Eyüp Sultan Sempozyumu, , Mayıs, İstanbul. Kuban, D., (2017). Batıya Göçün Sanatsal Evreleri, İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul. Kuşcu, A.C. Sürdürülebilir Mimarlık Bağlamında Geleneksel Konya Evi Üzerine Bir İnceleme, Yıldız Teknik Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi İstanbul, Özeren, E. B., Geleneksel Türk Evinin Yeni Fonksiyonu İle İnsan Psikolojisi Üzerine Etkisi: Konya Örneği, Selçuk Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, Konya, Sönmezer, İ., Geleneksel Türk Evinde Ahşap ve Mekan İlişkisi, Dokuz Eylül Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, İzmir, (1999). 245 Sözen, M., Dülgerler, O. N., (1979). Konya evlerinden örnekler, O.D.T.Ü. Mimarlık Fakültesi Dergisi, 5(1): Tokol, T. (2014). Geleneksel Türk Evinde Yalınlık Safranbolu Kaymakamlar Evi Örneğinde İç Mekan Donatıları, Sanat - Tasarım Dergisi, (5), Ürer, H., (2013). Geleneksel Türk Evi Ölçeğinde Eskigediz Evlerinin Cephe Düzenlemeleri, Sanat Tarihi Dergisi, XXII (2), Yazıcı, B., 19.YY. Geleneksel Konya Konutlarında İşlev Dönüşümü ve Etkileri, Selçuk Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, Yüksel N., Yaz, Ü., (2016). Geç Dönem Tarihi Yozgat Evlerinde Görülen Ahşap Tavan Örnekleri, 21. Yüzyılda Eğitim Ve Toplum Eğitim Bilimleri Ve Sosyal Araştırmalar Dergisi, 5(15):