Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, Yıl: 6, Sayı: 64, Ocak 2018, s

Transkript

1 Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, Yıl: 6, Sayı: 64, Ocak 2018, s Yayın Geliş Tarihi / Article Arrival Date Yayınlanma Tarihi / The Publication Date Yrd. Doç. Dr. Gülsüm VEZİR OĞUZ İGÜ, Işletme gvezir@gelisim.edu.tr TÜKETİCİLERİN ÇEVRE BİLİNÇLERİNİN ÇEVREYE DOST ÜRÜNLER SATIN ALMA DAVRANIŞINA ETKİSİ Bu araştırmanın amacı çevre bilincinin tüketicilerin çevreye dost ürünlere karşı satın alma davranışları üzerindeki etkisinin tespit edilmesidir. Araştırmada kolayda örneklem yönetimiyle seçilmiş 422 kişiye anket uygulaması yapılmıştır. Araştırmada veri toplama aracı olarak anket formu kullanılmıştır. Veri analizi SPSS 16 paket programında yapılmıştır. Araştırmada kadınların tutumsal ve davranışsal çevre bilinci algıları ile çevre odaklı satın alma davranışlarının erkeklerden daha yüksek olduğu; üniversite ve lisansüstü eğitime sahip bireylerin tutumsal ve davranışsal çevre bilinci algıları ile çevre odaklı satın alma davranışlarının, lise mezunu bireylerden daha yüksek olduğu tespit edilmiştir. Araştırmada bilişsel, tutumsal ve davranışsal çevre bilincinin, çevre odaklı ve tasarruf odaklı satın alma davranışı üzerine etkili olduğu bununla beraber tutumsal ve davranışsal çevre bilincinin, çevre odaklı satın alma davranışı üzerine etkisinin tasarruf odaklı satın alma davranışı üzerine etkisinden daha fazla olduğu tespit edilmiştir. Anahtar kelimeler: Çevre Bilinci, Çevreye Dost Ürün Satın Alma Davranışı, Demografik Özellikler. Öz

2 THE IMPACT OF CONSUMER S ENVIRONMENT AWARENESS ON ENVIRONMENTALLY FRIENDLY PRODUCTS PURCHASE Abstract The aim of this research is to determine the impact of environmental awareness on buying behavior of consumers against products that are environmentally friendly. Survey application was made to the 422 people selected by convenience sampling method. Survey form was used as data collection tool in the research. Data analysis was done in SPSS 16 package program. In the survey, women's attitudes towards behavioral and environmental awareness were higher than those of men with environment-oriented buying behaviors; it has been found that the attitudes of the university and graduate educated individuals are higher than those of high school graduates. It has been found that cognitive, attitudinal and behavioral environmental conception in the research is influential on environment oriented and saving focused purchasing behavior, while conception and behavioral environment conception is more influenced by environment based buying behavior than savings focused buying behavior. Keywords: Environmental awareness, Friendly Product Purchasing Behavior, Demographic Features. 172 GİRİŞ Bireylerin bilinç seviyeleri arttıkça, kişisel ihtiyaçlarını karşılama amaçlarının yanı sıra çevresel hassasiyetleri de önemli bir duruma gelmiştir (Peattie, 2001). Toplumda çevre bilincinin yükselmesiyle beraber, çevresel ürünlere karşı olumlu tutum ve davranışlar geliştirilmeye başlanmıştır (Paço, 2014). Tüketiciler, çevre problemlerinin önüne geçmek adına daha fazla fedakarlıkta bulunmayı tercih etmeye başlamışlardır. Bu durum tüketicilerin çevresel ürünlere daha fazla ücret ödemeyi kabul etmelerinden başlayarak geri dönüşüm faaliyetlerine katılımlarına kadar uzanmaktadır (Gül, 2013; Kang ve Kim, 2013). Enerji kaynaklarının korunması, hava kirliliğinin önüne geçilmesi ve kıt kaynakların hızla tüketilmesinin önüne geçilmesi amacıyla tüketiciler kendilerine düşen görevleri yerine getirme çabası içinde olabilmektedirler. Bu çaba satın alma davranışlarını çevreci ürünlere karşı olumlu yönde etkileyebilmektedir (Thogersen vd., 2015). Tüm bunlarla beraber çevre bilincinin yükselmesi ve tüketici eğilimlerinin bu yönde değişmesi karşısında, işletmelerde çevreci ürünleri bir rekabet unsuru olarak görmeye başlamışlardır. Ürün veya hizmetler, yeşil pazarlama değerleri kapsamında piyasaya sunulmaya başlamış ve bu alanda yeni bir sektör yaratılmaya çalışılmıştır (Kilbourne ve Pickett, 2008; Karaca, 2013). Ancak işletmelerin çevreci ürünler karşısındaki başarısında tüketicilerin satın alma davranışlarını etkileyen faktörleri en iyi şekilde belirlemeleri ve hedef kitlelerini saptamaları gerekmektedir. Hedef kitlenin saptanmasında ise tüketicilerin çevre bilinci düzeyleri önem kazanmaktadır (Yeniçeri ve Güner, 2013; Zhao vd., 2014). Bu araştırmada çevre bilincinin satın alma davranışı üzerindeki etkisi araştırılmıştır. Ayrıca tüketicilerin demografik özelliklerine göre çevre bilinci algılarının ve satın alma davranışlarının ne şekilde değiştiği tespit edilemeye çalışılmıştır.

3 Çevre Bilinci Çevre bilinci, kişinin tutum ve davranışlarını çevreye muhtemel zararlarını en aza indirebilecek bilinç düzeyi olarak ifade edilmektedir (Kollmuss ve Agyeman, 2002). Çevre bilinci yüksek olan kişiler, satın alma davranışlarını bu bilince göre şekillendirmektedirler. Tüketiciler için sosyal ve çevresel problemler hassas konular olarak algılanmakta ve tüketim davranışları bu doğrultuda belirlenmektedir (Lee vd., 2014; Yılmazsoy vd., 2015; Danczyk vd., 2017). Çevre bilinci, çevre ve sürdürülebilirlikle ilgili sorunların farkında olunması ve onların çözümüne yönelik katkı sağlanması anlamını taşımaktadır. Çevre bilinci, çevre yanlısı davranışların kaynağı olarak görülmektedir (Young vd., 2010; Minton vd., 2012; Yeniçeri ve Güner, 2013). Çevre bilinci yüksek olan kişilerin, çevresel problemlere karşı farkındalıkları, çevresel konulara karşı ilgilenim düzeyleri ve çevreyi korumak adına katlanmaları gereken fedakarlık durumu diğer kişilere göre daha yüksektir (Karahan, 2015; Tanrıkulu, 2015). Çevre bilinci tüketicilerin algıların üç boyutlu olarak var olmaktadır. Bunlar bilgi boyutu, tutum boyutu ve davranış boyutudur. Bilgi boyutu, kişilerin çevresel konularak karşı spesifik bilgi düzeylerini göstermektedir. Tutum boyutu çevresel sorunlara karşı ilgi ve kaygı durumunu ölçümlemektedir. Davranış boyutu ise çevresel ürünlere karşı satın alma davranışı, satın alınan ürünün geri dönüşüme katılımına ilişkin davranış ve çevresel mücadele kapsamında eylemci davranışı göstermektedir (Schlegelmilch vd., 1996). Çevreci tutum ve davranışlarda, çevreye dost ürünler satın alma tercihlerinin yanı sıra geri dönüşüm faaliyetlerine katılım, toplu taşıma kullanımı, enerji tasarrufu gibi çevresel davranışlarda önemli olmaktadır (Akehurst vd., 2012; Flammer, 2013). 173 Çevreci Tüketici ve Tüketim Davranışı Çevreci tüketiciler, tüketime veya pazarlamaya karşı değildirler. Yalnızca yapılan pazarlama faaliyetlerinin ve satın alacakları ürün veya hizmetlerin ekolojik ilkelere uygun olmalarını beklemektedirler (Tek ve Özgül, 2010; Polonsky, 2014). Çevreci tüketim tarzı bireylerin çevreye karşı bilinç düzeylerinin artmasıyla beraber ortaya çıkmıştır. Çevreci tüketim bilinci, 1960 lı yıllarda bilinçlenme ve 1980 li yıllarda sorumluluk alma dönemini yaşamışken, ve 1990 lı yıllarda bu bilinç pazarda güçlü bir konuma gelmiştir. Tüketiciler çevre ile ilgili daha fazla bilinçlenmeye başlamışlar ve kaynakların yok olmaması adına çeşitli sorumluluklar üstlenmeyi talep etmişlerdir. Bu sorumluluk davranışı satın aldıkları ürün ve hizmetlere de yansımıştır (Kalafatis vd., 1999; Dahlstrom, 2011; Morrison ve Beer, 2017). Çevreci tüketim davranışında, çevreye karşı sorumluluk bilinci dahilinde tüketiciler çevreci ürünlere karşı daha fazla ödeme yapmayı kabul etmektedirler (Boztepe, 2012). Tüketicilerin, kıt kaynaklar, çevre kirliliği ve gelecek nesillere aktarım gibi konularda daha bilinçli ve hassas yaklaşımları, çevreci ürünlere karşı tüketim davranışını olumlu yönde tetiklemektedir (Dief ve Font, 2010; Cronin vd., 2011; Rahbar ve Wahid, 2011). Çevreci tüketicilerin tüketim davranışları demografik özelliklerine, sosyo-kültürel yapılarına, ekonomik seviyelerine, yaşam tarzlarına veya aktivist faaliyetlere katılım durumlarına göre farklılık gösterebilmektedir (Sharma vd., 2017). Bu nedenle çevreci pazarlama faaliyetleri kapsamında hedef kitlenin en iyi şekilde saptanması önemli olmaktadır (Agyeman, 2014). Çevreci tüketiciyi tanımaya yönelik yapılan araştırmalarda, tüketiciler çevreci özellikleri itibariyle üç sınıflamaya tabi tutulmaktadırlar. Bu sınıflama şu şekildedir (Barbarossa ve Pastore, 2015; Kumar ve Ghodeswar, 2015):

4 Çevreci pazarı takip etmeyen grup: Bu grup için çevreci ürün veya hizmetler önemli değildir. Yalnızda talep ettikleri ürünle parasal ilişki kurularak satın alma kararı verilmektedir. Çevreci pazarlamayı olumlu değerlendiren grup: Bu grup çevreci pazarlama faaliyetlerine yönelik olumlu tutuma sahipken bunu satın alma davranışlarına yansıtmamaktadırlar. Satın alma kararı verilirken, çevre bilincine yönelik faktörler dikkate alınmamaktadır. Çevre tutkunu grup: Bu grup çevresel ürün veya hizmetlere diğer gruplara göre daha fazla ilgi göstermekte ve takip etmektedir. Satın alma davranışlarında çevre bilinci önemli olmaktadır. Dahlstrom (2011) yaptığı çalışmasında ise tüketicileri çevresi özellikleri dahilinde beş şekilde gruplandırmaktadır. Bunlar şu şekildedir: Sadık yeşiller: Güçlü çevre bilincine sahiptirler ve çevreci tüketimle olumlu gelişmeler elde edeceklerine inanırlar. Çevre ve sürdürülebilirlik konularında politik olarak aktiftirler. Sahte yeşiller: çevreci ürünlere karşı ortalama bir tüketiciden daha yüksek satın alma davranışına sahiptirler. Bununla beraber çevre ve sürdürülebilirlik konularında politik olarak aktif değildirler. Yeni yeşiller: Çevreci ürünlere karşı olumlu tutuma sahiptirler ancak harcama yapmaya istekli değildirler. Şikayetçiler: Çevreci ürünler karşı önyargıları vardır ve çevreci ürünleri pahalı ve düşük ürünler olarak görürler. Çevre bilinçleri yeterli düzeyde değildir. Kayıtsızlar: Çevreci pazarlama ve sürdürülebilirlik konularına dair yeterli bilgiye sahip değildirler ve ilgileri de yoktur. Tüketicilerin çevreci ürünlere karşı olumlu satın alma davranışlarında sosyo demografik özellikleri ile çevresel faktörleri algılama düzeyleri etkili olmaktadır (Sen, 2014). Tüketiciler, giderek artan çevre problemleri karşısında kayıtsız kalmak istememekte ve bunun satın alma davranışlarına yansıtmaktadırlar. Çevre duyarlılığı karşısında bilinç düzeyi yüksek olan tüketiciler, bu bilinci satın alma tutumlarına yansıtmaktadırlar (McDonald vd., 2009; Young vd., 2010). YÖNTEM Araştırmanın Amacı Bu araştırmanın amacı çevre bilincinin tüketicilerin çevreye dost ürünlere karşı satın alma davranışları üzerindeki etkisinin tespit edilmesidir. 174 Araştırmanın Modeli ve Hipotezler Araştırmanın amacı doğrultusunda araştırma modeli aşağıdaki şekilde oluşturulmuştur.

5 Demografik Özellikler Cinsiyet H 2 Yaş H 3 Çevre Bilinci Bilişsel Tutumsal H 1 Satın Alma Davranışı Çevre Odaklı Tasarruf Odaklı Şekil 1. Araştırmanın Modeli Araştırmanın modeli kapsamında hipotezler şu şekildedir: H 1: Çevre bilinci, çevreye dost ürünler satın alma davranışı üzerinde etkilidir. H 2: Demografik özellikler çevre bilinci üzerinde etkilidir. H 3: Demografik özellikler çevreye dost ürünler satın alma davranışı üzerinde etkilidir. 175 Evren ve Örneklem Araştırmanın evrenini İstanbul Avrupa Yakasında bulunan, araştırmacı tarafından tesadüfi olarak seçilmiş, 5 AVM deki müşteriler oluşturmaktadır. AVM lerde alışveriş yapan gönüllülük esasına dayalı olarak müşterilere anket uygulaması yapılmıştır. Yazıcıoğlu ve Erdoğan (2004) e göre %5 örneklem hatasında 384 kişi sonsuz evren için güvenilir bir sayıdır. Araştırmada kolayda örneklem yönetimiyle seçilmiş 422 kişiye anket uygulaması yapılmıştır. Veri Toplama Aracı Araştırmada veri toplama aracı olarak anket formu kullanılmıştır. Anket formu üç bölümden oluşmaktadır. Birinci bölümde demografik özelliklere ilişkin dört soru, ikinci bölümde Çevre Bilinci ne yönelik 5 li likert formunda ölçek ve üçüncü bölümde Çevreyle Dost Ürünler Satın Alma Davranışı na yönelik 5 li likert formunda ölçek yer almaktadır. Çevre Bilinci ölçeği Bohlen vd.(1993), Schlegelmilch vd., (1996) ve Diamantopoulos vd.(2003) çalışmalarından faydalanılarak Mataracı (2017) tarafından Türkçe güvenilirlik ve geçerlilik çalışması yapılan üç boyutlu ölçektir. Bilişsel, tutumsal ve davranışsal olmak üzere ölçek üç boyutlu formadır. Bu araştırmada alt boyutlara ilişkin güvenilirlik katsayıları şu şekilde tespit edilmiştir: Bilişsel boyut için Cronbach s Alpha katsayısı 0,756, tutumsal boyut için Cronbach s Alpha katsayısı 0,781 ve davranışsal boyut için Cronbach s Alpha katsayısı 0,714 olarak tespit edilmiştir. Çevreyle Dost Ürünler Satın Alma Davranışı ölçeği Bohlen vd.(1993), Schlegelmilch vd., (1996) ve Diamantopoulos vd.(2003) çalışmalarından faydalanılarak Mataracı (2017) tarafından Türkçe güvenilirlik ve geçerlilik çalışması yapılan iki boyutlu ölçektir. Çevre odaklı satın alma davranışı ve tasarruf odaklı satın alma davranışı olmak üzere iki boyutlu formadır. Bu

6 araştırmada alt boyutlara ilişkin güvenilirlik katsayıları şu şekilde tespit edilmiştir: Çevre odaklı satın alma davranışı boyut için Cronbach s Alpha katsayısı 0,722 ve tasarruf amaçlı satın alma davranışı boyut için Cronbach s Alpha katsayısı 0,730 olarak tespit edilmiştir. Veri Analizi Veri analizi SPSS 16 paket programında yapılmıştır. Verilerin çözümlenmesinde frekans, yüzde gibi tanımlayıcı istatistikler ile Kolmogorov Smirnov testi sonucunda normal dağılım varsayımının yerine gelmemesi sonucunda non parametrik testler olan Mann-Whitney U Testi ve Kruskal Wallis H Testi uygulanmıştır. Farksızlık testlerinde farklılığın hangi değişkenden kaynaklandığını tespit etmek amacıyla Post Hoc testlerinden Bonferroni testi uygulanmıştır. Çevre bilincinin çevreye dost ürünler satın alma davranışı üzerindeki etkisinin incelenmesi amacıyla Spearman korelasyon testi uygulanmıştır. BULGULAR Tablo 1. Demografik Özelliklere İlişkin Bulgular f % Kadın ,9 Cinsiyet Erkek ,1 Toplam ,0 21 yaş ve altı ,0 Yaş yaş ,8 38 yaş ve üzeri 98 23,2 Toplam ,0 Ortaokul 97 23,0 Eğitim Durumu Lise ,7 Üniversite ,3 Toplam ,0 Bekar ,0 Medeni Durum Evli ,0 Toplam ,0 176 Demografik özelliklere ilişkin bulgular incelendiğinde, katılımcıların %53,1 i erkek, %39,8 i yaş arasında, %48,3 ü üniversite mezunu ve %60 ı evlidir. Tablo 2. Demografik Özelliklere Göre Çevre Bilinci Algısı Bilişsel Tutumsal Davranışsal Cinsiyet Kadın 44,25 48,76 32,61 Erkek 43,12 46,23 29,28 Z 1,920 5,410 4,425 p 0,062 0,000 0,000 Yaş 21 yaş ve altı 44,23 47,51 31, yaş 44,82 46,78 30,82 38 yaş ve üzeri 43,18 47,16 29,92 X 2 1,159 4,995 6,226 p 0,763 0,172 0,092 Eğitim Durumu Lise 44,10 45,21 30,52

7 Üniversite 43,32 48,12 32,54 Lisansüstü 44,10 47,63 32,18 X 2 5,375 15,254 16,541 p 0,146 0,000 0,000 Medeni Durum Bekar 44,52 46,52 31,12 Evli 45,08 47,10 30,98 Z 1,820 1,536 1,412 p 0,084 0,125 0,210 Demografik özelliklere göre çevre bilinci algısı incelendiğinde, tutumsal ve davranışsal çevre bilincinin cinsiyete ve eğitim durumuna göre farklılaştığı tespit edilmiştir (p<0,05). Bununla beraber bilişsel çevre bilinci cinsiyete ve eğitim durumuna göre farklılık göstermezken, bilişsel, tutumsal ve davranışsal çevre bilinci yaşa ve medeni duruma göre farklılık göstermemektedir (p>0,05). Cinsiyete göre çevre bilinci algısı incelendiğinde, kadınların tutumsal ve davranışsal çevre bilinci algılarının erkeklerden daha yüksek olduğu tespit edilmiştir. Bilişsel çevre bilinci cinsiyete göre farklılık göstermezken, tutumsal ve davranışsal çevre bilinci boyutunda kadınların algıları daha yüksek olarak tespit edilmiştir. Eğitim durumuna göre çevre bilinci algısı incelendiğinde, tutumsal ve davranışsal boyuttun eğitim durumuna göre farklılaştığı tespit edilmiştir. Farklılığın hangi yaş grubundan kaynaklandığını tespit etmek amacıyla Post Hoc testlerinden Bonferroni testi uygulanmıştır. Test sonuçlarına göre üniversite ve lisansüstü eğitime sahip bireylerin tutumsal ve davranışsal çevre bilinçleri, lise mezunu bireylere göre daha yüksek bulunmuştur. Tablo 3. Demografik Özelliklere Göre Çevreye Dost Ürünler Satın Alma Davranışı Çevre Odaklı Satın Alma Davranışı Tasarruf Odaklı Satın Alma Davranışı Cinsiyet Kadın 24,62 11,92 Erkek 22,30 11,63 Z 14,521 1,562 p 0,000 0,120 Yaş 21 yaş ve altı 24,10 11, yaş 23,95 11,93 38 yaş ve üzeri 23,15 11,82 X 2 4,820 1,315 p 0,185 0,692 Eğitim Durumu Lise 22,52 11,10 Üniversite 24,12 12,03 Lisansüstü 24,63 11,68 X 2 10,254 4,820 p 0,000 0,193 Medeni Durum Bekar 23,12 11,18 Evli 23,68 11,72 Z 1,537 1,812 p 0,124 0,

8 Demografik özelliklere göre çevreye dost ürünler satın alma davranışı incelendiğinde, çevre odaklı satın alma davranışının cinsiyete ve eğitim durumuna göre farklılaştığı tespit edilmiştir (p<0,05). Bununla beraber tasarruf odaklı satın alma davranışı cinsiyete ve eğitim durumuna göre farklılık göstermezken, çevre odaklı ve tasarruf odaklı satın alma davranışı yaşa ve medeni duruma göre farklılık göstermemektedir (p>0,05). Cinsiyete göre çevre odaklı satın alma davranışı incelendiğinde, kadınların çevreye dost ürünler satın alma davranışların erkeklerden daha yüksek olduğu tespit edilmiştir. Tasarruf odaklı satın alma davranışında ise cinsiyete göre farklılık mevcut değildir. Eğitim durumuna göre çevre odaklı satın alma davranışı incelendiğinde, çevre odaklı satın alma davranışının eğitim durumuna göre farklılaştığı tespit edilmiştir. Farklılığın hangi yaş grubundan kaynaklandığını tespit etmek amacıyla Post Hoc testlerinden Bonferroni testi uygulanmıştır. Test sonuçlarına göre üniversite ve lisansüstü eğitime sahip bireylerin çevre odaklı satın alma davranışı, lise mezunu bireylere göre daha yüksek bulunmuştur. Tablo 4. Çevre Bilincinin Çevreye Dost Ürünler Satın Alma Davranışına Etkisi Spearman Korelasyon Testi Çevre Odaklı Satın Alma Davranışı Tasarruf Odaklı Satın Alma Davranışı Bilişsel r,180,180 p,000,000 n Tutumsal r,418,193 p,000,000 n Davranışsal r,460,208 p,000,000 n Çevre bilincinin çevreye dost ürünler satın alma davranışına etkisi Spearman korelasyon testi ile inceleniştir. Buna göre çevre bilincinin bilişsel, tutumsal ve davranışsal alt boyutları ile çevreye dost ürünler satın alma davranışının çevre odaklı ve tasarruf odaklı alt boyutları arasında istatistiksel olarak ilişki mevcuttur (p<0,05). Bilişsel, tutumsal ve davranışsal çevre bilinci, çevre odaklı ve tasarruf odaklı satın alma davranışı üzerinde etkilidir. Bununla beraber katsayılar incelendiğinde tutumsal ve davranışsal çevre bilincinin, çevre odaklı satın alma davranışı üzerine etkisi tasarruf odaklı satın alma davranışı üzerine etkisinden daha fazladır. SONUÇ VE TARTIŞMA Bilgi toplumuna geçişle beraber tüketim alışkanlıklarında da birtakım değişiklikler olmaya başlamıştır. Bireyler sadece ihtiyaçlarını karşılamaya yönelik tüketim gerçekleştirmemekte aynı zamanda yaptıkları tüketimin çevreye zararının en az olmasını talep etmektedirler. Bireyler tüketimlerini gerçekleştirirken çevreye dost ürünler satın almaya yönlenmektedirler (Boztepe, 2012; Barbarossa, 2015). Bununla beraber bireylerin demografik özellikleri ve çevre bilinç düzeyleri çevreye dost ürünler satın alma davranışlarında etkili olabilmektedir. Bu araştırmada bireylerin demografik özelliklerine ve çevre bilinci düzeylerine göre çevreye dost ürünler satın almaya yönelik davranışları incelenmiştir. Araştırma AVM müşterileri üzerine uygulanmış ve

9 kolayda örneklem yöntemi tercih edilmiştir. Ayrıca araştırma sonuçlarında elde edilen bulguların tüketicilerin gerçek davranışlarını yansıttığı varsayılmıştır. Bu durum araştırmanın en önemli kısıtını oluşturmaktadır. Tüketici araştırmalarında, tüketicilere sorulan sorular her zaman gerçeği yansıtmayabilmektedir. Tüketiciler gerçek davranışlarını yansıtan cevaplar vermeyebilmektedirler. Bu durum elde edilen sonuçların gerçek sonuçlardan sapmasına neden olabilmektedir. Bu ön kıstaslar doğrultusunda araştırma değerlendirilmiş ve bulgular tartışılmıştır. Araştırmada kadınların tutumsal ve davranışsal çevre bilinci algılarının erkeklerden daha yüksek olduğu; üniversite ve lisansüstü eğitime sahip bireylerin tutumsal ve davranışsal çevre bilinci algılarının, lise mezunu bireylerden daha yüksek olduğu tespit edilmiştir. Bununla beraber araştırmada yaşa ve medeni duruma göre çevre bilinci düzeyinin bilişsel, tutumsal ve davranışsal boyutta farklılık göstermediği tespit edilmiştir. Murphy vd. (1978) çalışmalarında kadınların ekolojik konularla ilgili bilgi düzeylerinin daha yüksek olduğunu ve bunu geliştirmeye yönelik erkeklere göre daha fazla bilgi talep ettiklerini belirtmişlerdir. Demirbaş (1999) yaptığı çalışmasında yeşil pazarlama terimlerinin daha çok kadınlar tarafından bilindiğini ve bu terimlerin bilinme düzeyinin eğitim seviyesi arttıkça yükseldiğini tespit etmiştir. Kızılaslan ve Kızılaslan (2012) kırsal alanda yaptıkları çalışmalarında ise genç ve eğitim düzeyi yüksek olan kişilerin yaşı ilerlemiş ve düşük eğitim seviyesine sahip kişilere göre çevre bilinç düzeylerinin daha yüksek olduğunu belirtmişlerdir. Araştırmada kadınların çevre odaklı satın alma davranışlarının erkeklerden daha yüksek olduğu; üniversite ve lisansüstü eğitime sahip bireylerin çevre odaklı satın alma davranışlarının lise mezunu bireylere göre daha yüksek olduğu tespit edilmiştir. Bununla beraber tasarruf odaklı satın alma davranışı cinsiyete ve eğitim durumuna göre farklılaşmamaktadır. Ayrıca yaşa ve medeni duruma göre çevre odaklı ve tasarruf odaklı çevreye dost ürün satın alma davranışının farklılık göstermediği tespit edilmiştir. Laroche vd. (2001) çalışmasında kadınların çevreye dost ürünler satın almaya yönelik daha fazla ödeme yaptıklarını tespit etmiştir. Araştırmada kadınların çevreye dost ürün satın alma ve geri dönüşüm konularında erkeklere göre daha hassas davrandıkları belirtilmiştir. Soonthonsmai (2001) Taylandlı ve Batılı tüketiciler üzerine yaptıkları çalışmalarında genç ve iyi eğitimli bireylerin çevreye dost ürün satın alma davranışlarının daha yüksek olduğunu belirtmişlerdir. 179 Araştırmada bilişsel, tutumsal ve davranışsal çevre bilincinin, çevre odaklı ve tasarruf odaklı satın alma davranışı üzerine etkili olduğu bununla beraber tutumsal ve davranışsal çevre bilincinin, çevre odaklı satın alma davranışı üzerine etkisinin tasarruf odaklı satın alma davranışı üzerine etkisinden daha fazla olduğu tespit edilmiştir. Çevre odaklı satın alma davranışı cinsiyete ve eğitim düzeyine göre farklılaştığı gibi tutumsal ve davranışsal çevre bilinci algısından yüksek oranda etkilenmektedir. Bu durum eğitim düzeyi yüksek kadınların tutumsal ve davranışsal çevre bilinçlerinin yüksek olduğunu ve bunun çevre odaklı satın alma düzeyini doğrudan etkilediğini göstermektedir. Yeniçeri (2009) araştırmasında çevre bilinci yüksek ve çevreye duyarlı ürünlere yönelik satın alma davranışı gösteren bireylerin çoğunluğunun eğitim seviyesi yüksek kadınlar olduğunu belirtmiştir. Tilikidou vd. (2007) Yunanistan halkı üzerine yaptığı çalışmasında çevre bilinci ve çevreye duyarlı ürünler satın alma eğilimi yüksek olan bireylerin eğitim seviyelerinin yüksek olduğunu belirtmiştir. Diamantopoulos vd. (2003) çalışmalarında kadınların çevreye karşı daha duyarlı olduklarını ve çevreci davranışlara daha fazla katılım gösterdiklerini tespit etmişlerdir. Nakıboğlu (2003) çalışmasında çevreci ürün farkındalığının ve çevreci hassasiyetin yüksek olması durumunda çevreci ürün satın alma düzeyinin de yüksek olduğunu belirtmiştir. Bununla beraber kadınların, eğitim ve gelir seviyesi yüksek olan bireylerin çevre bilinçlerinin ve buna bağlı olarak çevreye dost ürünler satın alma davranışlarının daha

10 yüksek olduğu belirtilmiştir. İleride yapılacak olan çalışmalarda farklı bölgelerdeki veya illerdeki tüketici davranışları karşılıklı olarak incelenerek; kentsel ve kırsal alanlarda yaşayan tüketicilerin çevre bilinçleri ve çevreye dost ürünler satın alma tercihleri karşılaştırılarak araştırılabilir.bu araştırmada tüketicilerin çevreye dost ürünler satın almalarında çevre bilinç düzeylerinin etkisi incelenmiştir. İleride yapılacak olan çalışmalarda, bireylerin sosyal sınıfları ve sosyal etkileşimleri de dikkate alınarak, psikolojik açıdan çevreye dost ürünler satın alma tercihleri araştırılabilir. KAYNAKLAR Agyeman, C. M. (2014). Consumers buying behavior towards green products: An exploratory study. International journal of management research and business strategy, 3/1, Akehurst, G., Afonso, C. ve Gonçalves, H.M. (2012). Re-examining green purchase behaviour and the green consumer profile: new evidences. Management Decision, 50/5, Barbarossa, C. ve Pastore, A. (2015). Why environmentally conscious consumers do not purchase green products, Qualitative Market Research: An International Journal, 18/2, Bohlen, G. Schlegelmilch, B.B. ve Diamantopoulos, A. (1993). Measuring Ecological Concern: A Multi-construct Perspective. Journal of Marketing Management, 9, Boztepe, A. (2012). Green marketing and its impact on consumer buying behavior. European Journal of Economic & Political Studies, 5/1: Cronin, J. J. vd. (2011). Green marketing strategies: an examination of stakeholders and the opportunities they present. Journal of the Academy of Marketing Science, 39/1, Dahlstrom, R. (2011). Green Marketing Management. South-Western Cengage Learning, Danczyk, J. vd. (2017). Testing the usability of a decision support system for increasing environmental awareness. In Cognitive and Computational Aspects of Situation Management (CogSIMA), 2017 IEEE Conference on (pp. 1-5). IEEE. Demirbaş, M. A. (1999). Yeşil Pazarlama Ve Tüketicinin Yeşil Pazarlamaya Yaklaşımı, Yayınlanmamış yüksek lisans tezi, Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara. Diamantopoulos, A. vd. (2003). Can Socio-Demographics Still Play a Role in Profiling Green Consumers? A Review of the Evidence and an Empirical Investigation, Journal Business Research, 56/6, Dief, M.E., ve Font, X. (2010). The determinants of hotels' marketing managers' green marketing behaviour. Journal of sustainable tourism, 18/2, Flammer, C. (2013). Corporate social responsibility and shareholder reaction: The environmental awareness of investors. Academy of Management Journal, 56/3, Gül, M., (2013). Long-term Orientation, Perceived Consumer Effectiveness, and Environmentally Conscious Consumer Behavior: The Case of Turkey, International Journal of Marketing Studies, 5,

11 Kalafatis, S.P. vd. (1999). Green marketing and Ajzen s theory of planned behaviour: a crossmarket examination, Journal of Consumer Marketing, 16/5, Kang, C. ve Kim, S. (2013). What Are Consumers Afraid of? Understanding Perceived Risk Toward The Consumption of Environmentally Sustainable Apparel, Family and Consumer Sciences Research Journal, 41/3, Karaca, Ş. (2013). Tüketicilerin Yeşil Ürünlere İlişkin Tutumlarının İncelenmesine Yönelik Bir Araştırma, Ege Akademik Bakış, 13, Karahan, E. ve Roehrig, G. (2015). Constructing media artifacts in a social constructivist environment to enhance students environmental awareness and activism. Journal of Science Education and Technology, 24/1, Kızılaslan, H. ve Kızılaslan, N. (2012). Çevre konularında kırsal halkın bilinç düzeyi ve davranışları (Tokat ili Artova ilçesi örneği). Uluslararası Yönetim İktisat ve İşletme Dergisi, 1/1, Kilbourne, W. ve Pickett, G. (2008). How materialism affects environmental beliefs, concern and environmentally responsible behavior?, Journal of Business Research, 61, Kollmuss, A. ve Agyeman, J. (2002). Mind The Gap: Why do people act environmentally and what are the barriers to pro-environmental behavior?, Environmental Education Research, 8/3, Kumar, P. ve Ghodeswar, B. M. (2015). Factors affecting consumers green product purchase decisions. Marketing Intelligence & Planning, 33/3, Laroche, M., Bergeron, J. ve Forleo, G.B. (2001). Targeting consumers who are willing to pay more for environmentally friendly products, Journal of Consumer Marketing, 18, Lee, Y. vd. (2014). Antecedents and interrelationships of three types of pro-environmental behavior, Journal of Business Research, 67, Mataracı, P. (2017). Sürdürülebilir Pazarlama ve Tüketici Davranışı: Çevreyle Dost Ürün Satın Alma Davranışında Çevre Bilinci, Yaşam Tarzı Ve İlgilenim Düzeyinin Etkilerinin Belirlenmesi Üzerine Bir Pilot Araştırma. Doktora Tezi. İstanbul Üniversitesi, İstanbul. McDonald, S. vd. (2009). Comparing sustainable consumption patterns across product sectors, International Journal of Consumer Studies, 33, Minton, E. vd. (2012). Sustainable Marketing And Social Media: A Cross-Country Analysis of Motives for Sustainable Behaviors, Journal of Advertising, 41/4, Morrison, P.S. ve Beer, B. (2017). Consumption and Environmental Awareness: Demographics of the European Experience. In Socioeconomic Environmental Policies and Evaluations in Regional Science (pp ). Springer Singapore. Murphy, P.E., Kangun, N. ve Locander, W.B. (1978). Environmentally Concerned Consumers Racial Variations, Journal of Marketing, October, Nakıboğlu, M.A.B. (2003). Çevreci Pazarlama Anlayışı ve Tüketicilerin Çevre Tutumlarının Tüketici Davranışları Üzerindeki Etkisi İle İlgili Bir Uygulama, Yayınlanmamış yüksek lisans tezi, Çukurova Üniversitesi, Adana. 181

12 Paço, A. vd. (2014). An analysis of the measurement of the construct buying behaviour in green marketing, Journal of Integrative and Environmental Sciences, 11/1, Peattie, K. (2001). Towards Sustainability: The Third Age of Green Marketing, The Marketing Review, 2, Polonsky, M. J. (2014). Green marketing. Wiley Encyclopedia of Management, Rahbar, E. ve Wahid, A.N. (2011). Investigation of green marketing tools' effect on consumers' purchase behavior. Business strategy series, 12/2, Schlegelmilch, B.D., Bohlen, G.M. ve Diamantopoulos, A. (1996). The link between green purchasing decisions and measures of environmental consciousness, European Journal of Marketing, 30/5, Sen, R. A. (2014). A Study of the Impact of Green Marketing Practices on Consumer Buying Behavior in Kolkata. International Journal of Management and Commerce Innovations, 2/1, Sharma, B. vd. (2017). Environmental beliefs, norms and behaviours: An investigation of their relationships using data from green consumers. Journal of New Business Ideas & Trends, 15/1:1-17. Soonthonsmai, V. (2001). Predicting Intention and Behavior to Purchase Environmentally Sound or Green Products Among Thai Consumers: An Application of The Theory of Reasoned Action, PhD Thesis, The Wayne Huizenga Graduate School of Business and Entrepreneurship Nova Southeastern University. 182 Tanrıkulu, C. (2015). Çevresel Kaygı, Algılanan Tüketici Etkinliği ve Kollektivizmin, Tüketicilerin Yeşil Satın Alma Davranışlarındaki Rolü Üzerine Bir İnceleme, Atatürk Üniversitesi İ.İ.B. Dergisi, 29/1, Tek, Ö.B. ve Özgül, E. (2010). Modern Pazarlama İlkeleri, 3.Baskı, İzmir: Mopak Printing Houses. Thogersen, J. vd. (2015). Consumer Buying Motives and Attitudes Towards Organic Food in two Emerging Markets: China and Brazil, International Marketing Review, 32/3-4, Tilikidou, I. (2007). The effects of knowledge and attitudes upon Greeks' pro environmental purchasing behaviour. Corporate Social Responsibility and Environmental Management, 14/3, Yeniçeri, T. (2009). Tüketicilerin Çevre Bilinci Ve Çevreye Duyarlı Satınalma Davranışlarına Yönelik Bir Pilot Araştırma. Sosyal Ekonomik Araştırmalar Dergisi, 17, Yeniçeri, T. ve Güner, K. (2013). Enerji Verimli Ürünlere Karşı Tutumun Ve Çevre Bilincinin Satın Alma Niyetine Etkileri Üzerine Bir Araştırma, Pazarlama ve Pazarlama Araştırmaları Dergisi, 12, Yılmazsoy, B. Schmidbauer, H. ve Rösch, A., (2015). Green Segmentation: a cross-national study, Marketing Intelligence & Planning, 33/7, Young, W. vd. (2010). Sustainable Consumption: Green Consumer Behaviour When Purchasing Products, Sustainable Development, 18, Zao, H. vd. (2014). What affects green consumer behavior in China? A case study from Qingdao, Journal of Cleaner Production, 63,