Deneysel çalışma planlaması ve sık karşılaşılan sorunlar

Ebat: px

Şu sayfadan göstermeyi başlat:

Download "Deneysel çalışma planlaması ve sık karşılaşılan sorunlar"

Aydin Solak
5 yıl önce
İzleme sayısı:

1 Deneysel çalışma planlaması ve sık karşılaşılan sorunlar Dr Fatih Ağalar KÜTF Genel Cerrahi AD

2 Cerrahi Araştırma ve Metodları ed: Cantürk Z Sayek İ Nobel kitabevi Deney hayvanları özellikleri, laboratuvarları, Deneysel cerrahi metodoloji ve standartlar, Çeşitli deneysel metodlar, Araştırma ve sunum teknikleri 1.2 Cerrahi Araştırma planlaması Sayek İ, Ağalar F

3 Başlıklar Şans Faktörü Literatür taraması Bilimsel metodoloji Hayvan modelinin belirlenmesi Çalışmaya katılacak diğer araştırmacıların saptanması Araştırma planı n Kontroller Randomizasyon Deney deseni Pilot çalışmalar Projenin bitirilmesindeki sorunlar

4 Bilim ve Fen - Tesadüfen??? Immanuel Kant versus the Princes of Serendip Glashow LS (Boston University) S e r e n d i p i t y Amerika kıtasının keşfi yaratıcılık Ussal hazırlık (bilimsel merak - analitik sorgulama) Orijinal, faydalı Ürünler ve fikirler... Bir masalın kahramanları olan 3 prens; aslında aramadıkları şeyleri tesadüf eseri veya kazara bulurlar...

5 Chase, Chance and Creativity Sir James Austin 1978 Yeni bilgilerin ortaya çıkarılmasında şansın önemi büyüktür. 1. Şans: Kör talih + niyet + merak nadir bir metabolik hast. 2. Şans Talih + niyet + merak+ çaba neosalvarsan - frengi 3. Şans Fırsat vardır ve ancak bazıları o nun önemini kavrayabilir. Alexander Fleming Penisilin i 1929 da bulmuş, Florey ve Chain Pensilinin klinik önemini 1939 da tanımlamışlar Şans hazrlıklı beyinleri yeğler (Louis Pasteur) 4. Şans Donkişotvari davranış + inatçılık + uç düşünce

Literatür taraması 3 Rs (Russel ve Burch, 1959) Reduction of animal numbers, Refinement of methods, Replacement of animals by non animal alternatives when they exist

6 Literatür taraması 3 Rs (Russel ve Burch, 1959) Reduction of animal numbers, Refinement of methods, Replacement of animals by non animal alternatives when they exist Mümkün olan en az sayıda denek ile çalışılması Metodun daha rafine hale gelmesi Hayvan deneyinin alternatiflerinin varlığının araştırılması KUTF Genel Cerrahi AD kitaplığından

7 Bilimsel metodolojik yaklaşım Deneyde planlama en önemli aşamadır. 1. Bilimsel bir olayın gözlemlenmesi, 2. Analitik düşünme ve tanımlama, 3. Hipotez oluşturulması.

8 Bilimsel metodolojik yaklaşım Problem Soru Çalışmanın neden yapılacağı, Önemi İnsan ve hayvan sağlığına olası etkileri Biyolojik süreci anlamamıza yapacağı yardım Hedefler Hipotez Null hipotez (Deney grupları arasında fark yoktur) Alternatif hipotez (Deney grupları arasında gerçek fark vardır)

9 Ratlarda hangi diyet daha fazla ağırlık artışına neden olur? A vs B? Null hipotez: A ve B diyetleri ratlarda aynı miktarda ağırlık artışı yapacaktır Alternatif hipotez: A diyeti B den daha fazla (ya da tersi) ağırlık artışına neden olacaktır Testi mümkün olmayan hipotezler: A diyeti alan ratlar B diyeti alanlardan iyi görünecektir. İyi görünmek ne demektir??? Hipotez mutlaka test edilebilir özellikte olmalıdır.

10 Denek türünün saptanması Filogenetik skalada en aşağı sınıf hayvanlar kullanılmalı Çalışma protokolüne en uygun hayvan seçilmeli Hayvan kullanımı için literatür taraması yapılmalı Laboratuar veterineri ile fikir birliğine varılmalı Deney süresince hayvan bakımı için maddi kaynak gözetilmelidir.

11 Çalışmaya katılacak diğer araştırmacıların saptanması Protokol oluşturulurken, Çalışmaya katılacak diğer araştırmacıların belirlenmesi, Ne yapacakları, Katkıda bulunma oranları, Co-ivestigatör (eş araştırmacı), Konsültan Teknik destek... Yetkin diğer araştırmacıların katılımı Örneklerin daha uygun elde edilmesini ve verilerin daha doğru olmasını sağlar. Büyük kurumlarda katılımcıların ve sağlayabilecekleri laboratuar olanaklarının bir listesi bulunmalıdır.

12 Araştırma planı Ayrıntılı tanımların yapılması Manipüle edilecek değişkenler Testler- yöntemler Örneklerin oluşturulması Veri analizi Zaman çizelgesi oluşturulması Deneğin normal yaşam süresi (kronik çalışmalarda) Hastalığın progresyon süresi (değerledirme anını belirlemek için) Personelin zamanı-maliyet İlaç/diğer maddelerin/diğer işlemlerin verilme/uygulanma biçimi Oral, IP, Osmotik pompa v.b Tehlikeli kimyasal/biyolojik/nükleer maddelerin tanımlanması ve insan ve çevre sağlığının korunması GLP kurallarına tam uyum İstatistik yöntemin herşey bitince değil!!!, en baştan belirlenmesi

13 Gruplardaki denek sayısı (n) Çok sayıda formül vardır ama en doğrusu istatistik bölümünden yardım istenmesidir. Uygulama özelikleri istatistikçiye belirtilmeli, standart polikarbonat-ayakkabı kutusu tipli (460 cm 2 ) kafeslere 4 yetişkin fare konabilir. Gruptaki hayvanlar 4 ün katları saysısında olmalıdır.

14 Kontroller Dışsal değişkenlerin yanlı tutuma neden olmamaları için mutlaka kontrol grubu kullanılmalıdır Pozitif kontrol Kontrol grubu: CLP Deney grubu: CLP + Karbapenem tedavisi Negatif kontrol Kontrol grubu: Naive denekler Deney: CLP Sham kontrol Kontrol grubu: Laparotomi Deney: Laparotomi + CLP Taşıyıcı kontrol Kontrol grubu: çözücü madde Deney grubu: Karbapenem+ çözücü madde

15 Randomizasyon Deneklerin yaş, cins, ağırlık gibi değişkenlerin homojen olduğu bir ortamdan rastlantısal seçimidir. Hayvan deneylerinde deneklerin gruba alınmaları randomize olmalıdır.

16 Deney deseni son değerlendirmeler Etik komite onayı alınmalıdır. Hayvan temini etik komite onayı sonrasına bırakılmalıdır. NBC / tehlikeli madde kullanımlarında ilgili diğer kurumların onayı alınmalıdır.

17 Pilot çalışmalar Yararları: Tekniğin oturtulması Mükemmeliyete yaklaşım Ön çalışma bilgilerine sahip olma Yeni bir ilaç denenirken sponsor bulma aşamasında sağladığı avantaj

18 Özetle Ayrıntılı literatür taraması yapılmalı, deneyimli araştırmacı fikirlerinden yararlanılmalı Soru ve hipotez oluşturulmalı Biyoistatistik bölümünün desteği alınmalı Genellikle birden çok ve uygun kontrol grubu kullanılmalı Pilot çalışma yapılmalı

19 Proje bitirilememesinin nedenleri Kişiye ilişkin Basite indirgeme Daha az gayretle başarabilirim Ameliyatlardan arta kalan zamanda tezimi yaparım Bir kez görsem karotisi kanülize edebilirim Yardıma gerek yok, ben zaten biliyorum İnatçılık - Disiplinsizlik Deneyimim yok ama bunu mutlaka yapmalıyım Kısa yollardan sonuca gitmeli ve başarılı olmalıyım Egom, zaman-kaynak-kredibilite kaybını umursamıyor ÇÖZÜM: Konsültan/proje danışmanı Mentor/Araştırma koçluğu Network oluşturma Projeye katılanlar Tecrübe ve kabiliyet birikimi Bilgi birikimi

20 Proje bitirilememesinin nedenleri Sisteme ilişkin Alt yapı karmaşası Mentor Zamanı yok, beni dinlemiyor, mentorumu ben seçmedim ki, konuyu bilmiyor olabilir! Denetim kaynakları Bulunduğum yerde etik komite yok. Etik komite var toplanamıyor. Üyeleri çok yeni az deneyimli çok zor karar alınıyor Lokal araştırma çevresinin tanımlanmaması Tavşan yokmuş, acaba deneyi farede mi yapsam? Farmakolojide çalışmama direnç var (Baştan izin almamışken!!!). Bu ratları patojen-free diye aldım, translokasyon çalışıyorum, salmonella ürüyor rpm santrifüj cihazı var zannediyordum! Bizim dipfriz -70 değil miydi? ÇÖZÜM: Lokal sistemlerin çok iyi bilinmesi Handikapların öngörülmesi Kuralların öğrenilmesi Organize ve hazırlıklı olunması Yatay çalışma planı hazırlanması ve buna uyulması

21 Proje bitirilememesinin nedenleri Bütçeye ilişkin: Sponsorsuz-kısıtlı kaynaklı araştırmalar Öngörülemeyen harcamalar çıkabilmesi Laboratuvar kaynaklarının sağlanması ve devam ettirilmesindeki zorluk ÇÖZÜM: Başka bitmiş çalışmaların ya da bölümlerin malzemelerinden faydalanılabilir. Büyük kaynak destekli araştırmalar Çok dikkatli hesaplamalar gerektirir Protokol değişikliğinde bütçe ayarlaması gerektirir

22 Bir projenin bitirilememesi kötüdür, ama, sonuc olsa olsa böyle çıkar metoduna (!) yönelinmesinden daha kötüsü yoktur.

23 ... Bir araştırmanın; iyi bir makale haline gelmesindeki en önemli faktörler DÜŞÜNCE ve PLANLAMA dır... Ed Huth, Editör, Ann Int Med

Benzer belgeler

Girişimsel Makaleler nasıl yazılır? Prof Dr Fatih Ağalar Genel Cerrahi Bölümü Departman Tarih

Girişimsel Makaleler nasıl yazılır? Prof Dr Fatih Ağalar Genel Cerrahi Bölümü Departman Tarih Klinik çalışmalar düzgün yazılmalıdır Hekimler çağdaş literatüre inanmak ve ona göre hasta tedavi etmek durumundadır