BOZOK ÜNİVERSİTESİ KAMPÜSÜNDE BULUNAN BAZI LİKEN TÜRLERİNİN MORFOLOJİK VE MOLEKÜLER YÖNDEN İNCELENMESİ

Transkript

1 BOZOK ÜNİVERSİTESİ KAMPÜSÜNDE BULUNAN BAZI LİKEN TÜRLERİNİN MORFOLOJİK VE MOLEKÜLER YÖNDEN İNCELENMESİ Mustafa KOCAKAYA 1 Özet Bu çalışmada Bozok Üniversitesi Kampüsünde bulanan bazı liken türlerinin morfolojik teşhisleri yapılmış, bu türlerin ITS gen bölgelerine ait dizi analizleri çıkarılmış ve gen bankasındaki sonuçlarla karşılaştırılarak teşhisleri doğrulanmıştır. Bu türler; Candelariella vitellina (Hoffm.) Müll. Arg., Cladonia foliacea (Huds.) Willd., Lecanora rupicola (L.) Zahlbr. Ramalina pollinaria (Westr.) Ach., Rhizoplaca peltata (Ramond) Leuckert & Poelt ve Xanthoparmelia pulla (Ach.) O. Blanco, A. Crespo, Elix, D. Hawksw. & Lumbsch dir. Seçilen bu türler alanda yaygın olan türlerdir. Anahtar Kelimeler: Biyoçeşitlilik, Bozok, ITS, Liken, Moleküler Sistematik. Abstract Evaluation in terms of Morphological and Molecular aspects of Some Lichen Species In the Bozok University Campus. In this study, morphological identification of some lichen species in Bozok University Campus is made. ITS sequence analysis of this species were determined and compared with results in genbank. Thus identifications was confirmed. This species; Candelariella vitellina (Hoffm.) Müll. Arg., Cladonia foliacea (Huds.) Willd., Lecanora rupicola (L.) Zahlbr. Ramalina pollinaria (Westr.) Ach., Rhizoplaca melanophthalma (DC.) Leuckert and Xanthoparmelia pulla (Ach.) O. Blanco, A. Crespo, Elix, D. Hawksw. Lumbsch. Selected species are common in the area. 1. Giriş Çalışma alanı olan Bozok Üniversitesi yerleşkesi Yozgat İli, merkez ilçesinin güney doğusunda, Yozgat-Boğazlıyan-Kayseri Yolu, Atatürk Caddesi 7. km de bulunan 400 ha lık bir alan içinde bulunmaktadır m yüksekliğe sahip olan yerleşkede silisli kayalar hakim durumdadır. Yozgat arazisinin yüzey şekillerini platolar veya yaylalar, dağlar ve tepeler, ovalar olmak üzere üç ana grup oluşturmaktadır. İç Anadolu Bölgesi platolarının Yozgat ta kalan bölümüne Bozok Platosu denmektedir. Alanda sıcak, kuru yazlar ve soğuk kışlar ile karakterize edilen Akdeniz iklimi baskındır. Yılda toplam yağış 544,8 mm ve mevsime göre yağış dağılımı kış, ilkbahar, sonbahar, yazdır. Yağış rejimi Yozgat ta Doğu Akdeniz Yağmur Rejimi Tip I dir [1]. 2. Materyal ve Yöntem yıllarında Bozok Üniversitesi yerleşkesinden toplanmış ve morfolojik teşhisleri yapılmış 6 liken örneği herbaryum materyali haline getirilmiştir. Bu örnekler Bozok Üniversitesi, Fen Edebiyat Fakültesi, Biyoloji Bölümü, Liken Herbaryumunda saklanmaktadır. Bu 6 liken örneğinden moleküler çalışmalar için numune alınmıştır. DNA izolasyonu ve PCR Uygulaması: Moleküler analizde kullanılacak bütün örneklere DNeasy Plant Mini Kit ile kullanım talimatına uygun olarak DNA izolasyonu yapılmıştır. İzole edilen DNA da ITS, bölgesinin çoğaltılması, uygun PCR şartlarında ilgili bölgeyi içine alan primer ile gerçekleştirilmiştir. Uygu- 1 Yrd. Doç. Dr., Bozom Üniversitesi, Boğazlıyan Meslek Yüksekokulu, mustafa.kocakaya@bozok.edu.tr 165

2 lanan PCR reaksiyon karışımı; 50 μl hacim içerisinde: 4 μl ~200 ng DNA, 5 μl 10X reaksiyon tamponu, 5 μl 25mM MgCl2, 2 μl 25μM dntp, 0.5 μl 10μM Primer, 0.5 μl 10μM Primer, 0.2 μl Taq DNA polimeraz ve toplam hacmi 50μl ye tamamlayacak şekilde 32,8 μl steril distile su eklenerek PCR reaksiyonu gerçekleştirilmiştir. PCR programı ise 94 ºC 5 dk. ön denatürasyon, 94 ºC 1 dk., 56 ºC 1 dk., 72 ºC 2 dk., ilk 6 döngüde 1 er ºC azaltılarak toplam 39 döngü amplifikasyon aşaması ve 72 ºC 3 dk. son uzama aşaması olarak gerçekleştirilmiştir. Filogenetik Analiz: Seçilen örneklerin DNA izolasyonları yapılıp, ITS gen bölgesi PCR yardımıyla çoğaltılmış, agaroz jel elektroforezinde yürütülmüş ve bant çıkan örnekler sekansa gönderilmiştir. PCR sonucu gelen sekans dizilerine göre yaklaşık bç aralığında bantlar elde edilmiştir. Sonucu gelen örneklere ait dizi bilgileri gen bankasındaki verilerle BLAST programı üzerinden karşılaştırılarak filogenetik benzerlikleri incelenmiştir. Her bir veri Bioedit programı kullanılarak hizalanmıştır. Hizalanan örnekler ve NCBI gen bankasındaki en yakın karşılıklarına ait veriler MEGA v. 6.0 Construct/Test Neighbor-Joining Tree yöntemi kullanılarak filogenetik ağaçlar oluşturulmuştur. 3. Tartışma ve Sonuç Çalışılan liken türlerinin deskripsiyonları ve filogenetik ağaçları aşağıda verilmiştir. 1. Candelariella vitellina (Hoffm.) Müll. Arg. vejetasyonu Bozok Tallus pulsudan areolata; bazen kalkık squamullar gelişebilir. Apotesyum yaygın, lekanorin, şekli bozuk yuvarlak, mm; tallustan daha koyu sarı; dış kenar mevcut ya da bazen kısmen yok; iç kenar genellikle dışarıdan belirgin, düz bazen de diskin etrafında yükseltilmiş halka gibi gözükebilir. Askus klavat, sporlu, x µm; askosporlar renksiz, basit ya da bazen ince septumlu, oblongdan daralan elipsoide kadar µm. Ülkemizde çok geniş bir yayılışa sahiptir [2-6] gi emb AJ Candelariella vitellina 43 gi gb EF Candelariella vitellina 86 BOZOK gi gb AF Candelariella coralliza 99 gi gb EF Candelariella coralliza gi gb EF Candelariella xanthostigma gi gb EF Candelariella lutella 98 gi gb EF Candelariella lutella gi gb EF Acarospora cervina 0.02 Şekil 1. Candelariella vitellina nın ilişkili türlerle filogenetik ağacı 4. Cladonia foliacea (Huds.) Willd. vejetasyonu Bozok

3 Primer tallus pulsu-foliose, pullar 6-40 mm uzunluğunda, 1-5 mm genişliğinde, düzensiz birşekilde loplu, genellikle kenar kısımlarında beyaz renkli dallanmamış rizinler mevcut, Apotesyum çok nadir, kupanın kenarları üzerinde, kahverengi, 4 mm çapında küme oluşturmuş. Piknidyum primer pullar üzerinde ya da kupanın kenarları üzerinde, sapsız, ovoid. K, KC + sarı, P + kırmızı, usnic usnik asit, fumarprotosetrarik asit kompleksi içerir. Ülkemizde geniş bir yayılışa sahiptir [7-9]. gi emb FM Cladonia foliacea gi emb FM Cladonia convoluta 65 gi emb FR Cladonia foliacea BOZOK gi emb FM Cladonia foliacea gi emb FM Cladonia convoluta 100 gi emb FM Cladonia foliacea gi emb FM Cladonia convoluta gi gb AF Pycnothelia papillaria gi gb HQ Pycnothelia papillaria 0.02 Şekil 2. Candelariella vitellina nın ilişkili türlerle filogenetik ağacı 5. Lecanora rupicola (L.) Zahlbr. vejetasyonu Bozok Tallus yarıklı areolat, genellikle kalın ve düzensiz. Apotesyum 0.5 2(-3) mm çapında, disk düz ve gri renkte. Tallus ve medulla K+ sarı, apotesyum diski C+ parlak sarı. Himenyum µm boyunda. Parafizler 2 3 µm genişliğinde. Askus klavat 8 sporlu, Askosporlar µm arasında olup renksiz ve basit. Parafizler uçlarda hafifçe kalınlaşmış. Hipotesyum ve subhimenyum renksiz. Ülkemizde geniş bir yayılışa sahiptir [5,6,8,10]. Şekil 3. Lecanora rupicola nın ilişkili türlerle filogenetik ağacı 6. Ramalina pollinaria (Westr.) Ach. vejetasyonu Bozok

4 Tallus dalsı, dallanmış, 2 cm uzunluğa ulaşabilir, düz veya şişkin, yeşilimsi sarı renkte. Tallus yüzeyi granular soredli. Apotesyum görülmez. Usnik asit içerir, KC+ sarı renk verir. Genellikle kayalar üzerinde gelişim gösterir. Ülkemizde geniş bir yayılışa sahiptir [10-12]. Şekil 4. Ramalina pollinaria nın ilişkili türlerle filogenetik ağacı 7. Rhizoplaca peltata (Ramond) Leuckert & Poelt vejetasyonu Bozok Tallus genellikle loblu, 3 cm uzunluğa ulaşabilir. Lobların kenarları siyahlaşmış. Tallus yüzeyi yeşilimsi sarı renkte, apotesyum sarımsı mm arasında. Tallus ve medulla Pd+ sarı renk verir. Himenyum µm boyunda, parafizler basit. Askus klavat, 8 sporlu µm. Askosporlar globos µm. Ülkemizde geniş bir yayılışa sahiptir [3,5,6,13]. Şekil 5. Rhizoplaca peltata nın ilişkili türlerle filogenetik ağacı 8. Xanthoparmelia pulla (Ach.) O. Blanco, A. Crespo, Elix, D. Hawksw. & Lumbsch vejetasyonu Bozok

5 Tallus yapraksı, 6 cm ye ulaşabilir. Tallus yüzeyi kahverengi tonlarında. Apotesyum bazen görülür. Askosporlar renksiz µm. Ülkemizde geniş bir yayılışa sahiptir [3,10,14,15]. Şekil 6. Xanthoparmelia pulla nın ilişkili türlerle filogenetik ağacı 9. Müzakere Katılımcı: Likenlerin deniz seviyesinden yüksek yerlerde 1390 rakımlı yerlerde yaşadığını gördük. Likenler için basınç seviyesi önemli midir? Yrd. Doç. Dr. Mustafa KOCAKAYA: 0 deniz seviyesinden 3000 hatta daha yüksek rakımlara kadar likenlere rastlamak mümkündür. Fakat 0 seviyesinde rastladığımız bir türe metrede rastlayamayız. Katılımcı: Kampüs veya Yozgat ta endemik liken türü var mıdır? Yrd. Doç. Dr. Mustafa KOCAKAYA: Kampüs içerisinde endemik liken türü yok. Yozgat ta ise 1 tür var fakat likenlerin endemikliği ile tohumlu bitkilerinki karıştırılmamalı. Şu an Yozgat ta endemik olarak yayınlanan bir tür belli bir zaman içinde başka yörelerden çıkabilir. 10. Kaynaklar Erinç, S., Klimatoloji ve Metotları, İstanbul Üniversitesi Yaınları, No: 3278, Güvenç, Ş., Öztürk, Ş. Adana ve Hatay illerine ait bazı liken türleri. Ot Sistematik Botanik Dergisi, 5: Candan, M., Turk, A. O., Lichens of Malatya, Elazig and Adiyaman provinces (Turkey). Mycotaxon, 105: Çobanoğlu, G., Akdemir, B., Contribution to the lichen diversity of Nature Parks in Bolu and Çorum, Anatolia, Turkey. Herzogia, 17: Halıcı, M. G., Aksoy, A., Lichenised and Lichenicolous Fungi of Aladaglar National Park (Nigde, Kayseri and Adana Provinces) in Turkey. Turkısh Journal of Botany, 33, Kocakaya, M., Halıcı, M. G., Aksoy, A., Lichens and Lichenicolous Fungi of Kızıldag (Derebucak, Konya). Turkısh Journal of Botany, 33,

6 Nimis, P. L., John, V., A Contribution to the Lichen Flora of Mediterranean Turkey. Cryptogamie, Bryol. Lichenol, 19 (1): Çobanoğlu, G., Sevgi, O., Contribution to the Lichen Flora of Gürgen Dağı (Çanakkale). Turkish Journal of Botany, 30: John, V., Flechten aus der Türkei, von G.Ernst Gesammelt. Herzogia, 16: Aslan, A., Lichens from the Regions of Artvin, Erzurum and Kars (Turkey). Israel Journel of Plant Sciences, 48: John, V., Breuss, O., Flechten der Östlichen Schwarzmeer-Region in der Türkei (BLAM-Excursion 1997). Herzogia, 17: Güvenç, Ş., Öztürk, Ş., Aydın, S., Contributions to the lichen flora of Kastamonu and Sinop Provinces in Turkey. Nova Hedwigia, 83: Szatala, Ö., Lichenes in Armenia, Kurdistania, Palaestina et Syria Annis , A. Cl. Fr. Nabelek Colleckti. Borbasia, 3: Özdemir Türk, A., A study on The Lichen Flora of Sinop and Kastamonu Provinces. Journal of Faculty of Science Ege University, 20: Oran, S., Öztürk, Ş., Lichen records from Southeast and East Anatolian region (Turkey). Journal of Biological & Environmental Sciences, 1: