ANKET HAZIRLAMA TEKNİKLERİ YRD. DOÇ. DR. İBRAHİM ÇÜTCÜ

Transkript

1 ANKET HAZIRLAMA TEKNİKLERİ YRD. DOÇ. DR. İBRAHİM ÇÜTCÜ 1

2 SUNUM PLANI 1. Giriş 2. Test ve Ölçme Aracı 3. Anket Nedir?.. Tanımsal İfadeler.. 4. Anket Yönteminin Avantajları ve Dezavantajları 5. Anketlerle İlgili Yaşanabilecek Problemler 6. İyi Anket Hazırlamanın Önemi ve Aşamaları 2

3 GİRİŞ İhtiyacımız olduğu halde hazırda bulamadığımız verileri elde etmek amacıyla yapılan çalışmalara veri toplama adı verilir. Veri toplama yöntemleri şu şekilde sıralanabilir; Deneyler Gözlem Görüşme Mektup Telefon,faks veya bilgisayar ağı İçerik analizi Belge veya arşiv tarama 3

4 GİRİŞ Dikkat!!! TEST = ÖLÇME ARACI = VERİ TOPLAMA ARACI TEST (taking a test) SINAV (taking an examination) 4

5 GİRİŞ Test Nedir? Test; İyi tanımlanmış belli bir özellik ve belli bir amaç doğrultusunda, bu özelliğe yönelik gözlemlerde kullanılan sistematik gözlem araçlarıdır. Ölçülecek özelliğin ve ölçmenin amacının tanımlanması, ölçme sürecinin ve test geliştirmenin ilk iki aşamasını oluşturmaktadır. Örneğin; 1. Sınıf içi ölçmelerde sıklıkla ölçmeye konu olan temel özellik nedir? 2. Bu özellik hangi amaçlarla ölçülebilmektedir? 5

6 GİRİŞ Ölçme Aracı Kullanma İhtiyacı Niçin ölçme aracı kullanıyoruz? 1. Ölçmenin hassaslığını artırmak 2. Gözlemciden kaynaklanabilecek yanlılığı azaltmak 3. Tekrar edilebilirlik.. Doğrulanabilirlik.. Genelleneblirlik sağlamak 4. Psikolojik özelliklerin doğrudan ölçülebilir olmaması. 5. Psikolojik özelliklerdeki değişkenliğin yüksek olması. 6

7 GİRİŞ Davranış Alanlarına Göre Testler DAV ANIŞ ALANLARI BİLİŞSEL DUYUŞSAL DEVİNİMSEL Zekâ Testi Yetenek Testi Başarı testleri Yazılı yoklama Sözlü yoklama Çoktan seçmeli test Doğru-Yanlış testleri Kısa cevaplı test - Ölçek - Envanter - Anket - Gözlem formu - Görüşme formu - Kontrol listesi - Gözlem formu - Görüşme formu - Kontrol listesi 7

8 GİRİŞ Ölçme Aracının Belirlenmesi Ölçme aracı kullanımına kararı verildikten sonra yapılması gerekenler sırasıyla; 1. Kendi kültüründe geliştirilmiş bir araç kullanılabilir, 2. Uyarlama yapılabilir, 3. Test geliştirilebilir, 8

9 GİRİŞ Dikkat!!! Önceden geliştirilmiş bir araç kullanılacaksa; Bu araçla ölçülen özellik, amaçlanan özellikle aynı olmalıdır. Aracın geliştirildiği evren, amaçlanan ölçmede belirlenen evren ile aynı olmalıdır. Araç, psikometrik özellikleri itibariyle uygun ve yeterli olmalıdır. Bir deneme uygulaması ve ardından doğrulayıcı çalışmalar yapılmalıdır. 9

10 GİRİŞ Dikkat!!! Uyarlama yapılacaksa; Kendi kültüründe uygun bir araç bulunmadığına dikkat edilmelidir. Ölçülen özellik açısından kültürler arası eşdeğerlik çalışmaları yapılmalıdır. Çeviri çalışmalarından sonra, uyarlamada, aracın geliştirilmesinde takip edilen yolun benzeri takip edilmelidir. Deneme uygulamasından elde edilen veriler üzerinde doğrulayıcı çalışmalar yapılmalıdır. 10

11 ANKET NEDİR? Anket, belli kişi ya da grupların çeşitli konular hakkındaki duygu, 2 düşünce ve deneyimleri ile ilgili planlı ve standart biçimde bilgi almak için geliştirilmiş sistematik bir veri toplama yöntemidir. Anket, yazılı veya sözlü olarak soru sormak ve karşılıklı diyalog içerisinde bilgi toplamak demektir. Kısa bir sürede ve düşük maliyetlerle büyük miktarda veri toplamak açısından avantajlı olması sebebi ile en çok kullanılan yöntemlerden biridir.

12 ANKET NEDİR? Anket yöntemi ile çok farklı türde veri toplamak mümkündür. İnsan davranışları, İş performansları, Bilgi düzeyleri, İnsanların tercihleri, tutumları, inançları, duyguları vb. 12

13 ANKET YÖNTEMİNİN AVANTAJLARI ve DEZAVANTAJLARI Avantajları; Başka bir yöntemle bilgi toplama imkanı olmadığı durumlarda Daha kısa sürede bilgi elde etme, Daha az harcamayla bilgi elde etme, Daha doğru bilgi alınabilme, Çok sayıda birime ulaşılması, Çok değişik düzeylerde anket olması 13

14 Dezavantajları; ANKET YÖNTEMİNİN AVANTAJLARI ve DEZAVANTAJLARI Esneklikten uzak olması. Okur yazarlara uygulanması. Bazı anketlerde kişilerle iletişimin zor olması. Sınırlı bilgiler sağlaması. Rast gele cevaplar verilebilmesi. Kontrol etme imkanın olmayışı. Derinlemesine bilgi edinilemeyişi. Cevaplama oranları düşük olanların genele yorumlanamaması 14

15 5 ANKETLERLE İLGİLİ YAŞANABİLECEK PROBLEMLER Bazı denekler bilgiye dayalı sorulara (ör: yaş, gelir) yanlış cevaplar vermektedirler İnsanların yaptıklarını söyledikleri şeylerle gerçekte yaptıkları farklı olabilmektedir Deneklerin cevapları tutarsız olabilmektedir Anket sorularının ifadelerindeki küçük değişiklikler cevapların dağılımında önemli değişiklikler üretebilmektedir Denekler soruları çoğu zaman yanlış yorumlayabilmektedirler Önceki sorulara verilen cevaplar sonraki soruları etkileyebilmektedir Cevap seçeneklerinin sırasını değiştirmek bazen verilen cevapları etkileyebilmektedir Deneklerin cevapları soru biçiminden etkilenebilmektedir Denekler az bildikleri konular hakkında olan soruları bile çoğu zaman cevaplamaktadırlar Sorunun sunulduğu kültürel bağlam cevapları etkileyebilmektedir Denekler tutarlı olma konusunda psikolojik bir ihtiyaç hissetmektedirler Aynı soruların açık uçlu ve kapalı uçlu sorulmuş şekillerine verilen cevaplar farklı olabilmektedir ve hangisinin daha doğru olduğu belli değildir 15

16 İYİ ANKET HAZIRLAMANIN ÖNEMİ ve AŞAMALARI İyi hazırlanmış bir anket formu, toplumsal tabanlı çalışmaların başarısı için temel koşullardan birisidir. Kötü hazırlanmış anketlerden elde edilen verilerin bilimsel olarak güvenilirliği olmayacağı gibi toplumdaki hedef kitleyi de rahatsız edecek ve gelecekte yapılacak soru formuna dayalı çalışmalara katılımın azalmasına yol açacaktır. 16

17 Anket Uygulamasının Aşamaları 1. Anketin Planlanması 2. Anketin Hazırlanması 3. Anketin Test Edilmesi 4. Anketin Uygulanması 5. Sonuçların Analiz Edilmesi 17

18 Anketin amacının belirlenmesi Anketin Planlanması Sonuçların nasıl ve kimler tarafından kullanılacağının belirlenmesi Hangi bilgilere ihtiyacın olduğunun belirlenmesi Anketin kime uygulanacağının belirlenmesi (ne tip insanlar, örneklem ne olacak) Anketin nasıl uygulanacağının belirlenmesi (anket metodu) Hangi kaynaklara ihtiyaç olacağının belirlenmesi (gerekli personel ve diğer kaynakların) Ankete kaç kişinin cevap vermesi gerektiğinin belirlenmesi (kaç kişi ya da grup) Anket bilgilerinin analizinin nasıl yapılacağının ve nasıl raporlanacağının belirlenmesi 18

19 Anketin Hazırlanması Soru tip seçimi Soru sayısının kararlaştırılmasına Soruların uygun bir sırada olması Soruların tarafsız, amaca uygun ve konuyla ilgili olması Sorularda belirlenen amacın dışına çıkılmamasına Soruların açık ve net olması Sorularda tahminen gibi ve herkesin bilmediği ifadeler olmamasına dikkat edilmelidir. 19

20 Anketin Hazırlanması Anket hazırlanırken yapılan temel işlemler aşağıdaki gibidir; anket maddelerini hazırlamak, cevap formatına karar vermek, maddeleri gözden geçirmek, anketin giriş paragrafını ve talimatlarını oluşturmak 20

21 Anket Sorularında Dikkat Edilecek Hususlar Değinilmesi gereken bütün konuların yazılması, Bunlar arasından elemeler yapılması, Anket maddelerinin taşıması gereken çeşitli özellikler bulunmaktadır. Bunlar; 1. Açıkça yazılma; İfadeler net ve kolay anlaşılabilmeli Teknik terim, kısaltma ve jargonlar kullanılmamalı 2. Kısa Olma; Konuya hemen giriş. Konu dışı kelimeler ve fikirlerden kaçınılmalı. 3. Belirli Olma; Bir fikir üzerinde odaklanma. Ve, Ya da gibi bağlaçlar dikkatli olunmalı. 4. Açık Olma; İnsanların kafalarının karışmaması. Herkes tarafından aynı şekilde anlaşılma. 21

22 Anket Soru Tipleri Durum saptama soruları Davranışı belirleme soruları Tutum belirleme soruları Bilgi ölçme soruları Kapalı uçlu sorular Açık uçlu sorular İki şıklı sorular Çoktan seçmeli sorular Birden çok seçenekli sorular Derecelendirilmiş veya sıralanmış sorular Dolaylı sorular Dolaysız sorular 22

23 Anket Soru Tipleri Anket formunda kullanılan sorular genel olarak açık uçlu ve kapalı uçlu sorular olarak sınıflandırılmaktadırlar. 1. Açık Uçlu Sorular; - Yapılandırılmamış sorular, - Belirli bir konuda fikir edinmek, seçenekleri belirlemek için - Serbestçe cevap verilebilir, Avantajı - Beklenmeyen veya planlanmayan cevaplar alınabilir - Daha geniş ve ayrıntılı bilgi alınabilir Dezavantajı - Sürenin uzunluğu - Cevapların yorumlanmasında ve kodlanarak analizindeki güçlükler 23

24 Anket Soru Tipleri Açık uçlu sorular; cevaplama biçimine göre 3 e ayrılırlar. a. Yorumlama soruları; - Ayrıntılı cevaplar, - Sorunun altında boş bir alan bırakılır Örnek. Size göre eğitimin genel sorunları nelerdir? Lütfen yazınız.. b. Listeleme soruları; - cevapların bir düzen içinde sunulması beklenir Örnek. Size göre akademik başarısızlığın nedenleri nelerdir? c. Boşluk doldurma soruları; - Cevap bir veya birkaç sözcük ile verilebilir, - Cevap için uygun bir boşluk bırakılır. - Cevap kategorileri sınırlı olan sorular için pratik değildir. Örnek. Kaç yıldır öğretmenlik yapmaktasınız? Lütfen yıl olarak yazınız

25 2.Kapalı Uçlu Sorular; Anket Soru Tipleri Yapılandırılmış sorular, Olası cevap seçenekleri bellidir, Güvenilir ve hızlı bir şekilde cevaplanabilir, Güvenilir ve hızlı bir şekilde analiz edilebilir, 25

26 Anket Soru Tipleri 14 a) Sıralama soruları; - Seçeneklerini önem derecesine göre sıralanması, - İki yol izlenir, - Tüm seçeneklerinin sıralamaya dahil edilmesi, - Sadece verilen sınır içinde sıralama yapılması Örnek 1: Okullarda var olan yeni teknolojilerin etkin kullanılmamasının nedenlerini, en önemli gördüğünüzden başlayarak en az önemliye doğru sıralayınız a. Öğretmenlerin bilgi eksikliği b. Öğretmenlerin teknoloji kullanımına ilişkin olumsuz tutumları c. Yöneticilerin teknoloji kullanımı konusundaki ilgisizliği d. Öğrencilerin teknoloji kullanımı konusundaki bilgisizlikleri Örnek 2: Lütfen aşağıdaki iyileştirme amaçlarını önem sırasına göre 1 en önemliyi, 5 en önemsizi temsil edecek şekilde sıralayınız. - çabuk başarı elde etmek - üretimin miktarını arttırmak - fiyatları düşürmek - biriken iş sayısını azaltmak - hata miktarını düşürmek

27 Anket Soru Tipleri 15 b) Tercihleri belirlemek; - İfade ya da tercihlerden oluşan bir liste, - Uygun olan tercihleri arasında bir yada daha fazlasını işaretlemeleri, - Sıralama sorularından göre kolay, Örnek; Sürecin performans analizini yaparken yararlandığınız istatistik yöntemleri yanındaki harfi işaretleyerek belirtin. a) Pareto diyagramları b) Histogramlar c) Dağılma diyagramları d) Gidişat şemaları e) Kontrol kartları Örnek. Size göre öğrenci disiplin suçlarının en önemli nedeni nedir? 1. Öğretmen öğrenci iletişimindeki yetersizlik 2. Okul yönetiminin baskıcı tutumları 3. Ailelerin eğitim-öğretime olan ilgisizliği 4. Aile içi sorunlar

28 Anket Soru Tipleri 16 c) Dereceleme soruları (Likert tipi sorular): - Cevapların bir derecelendirme ölçeği üzerinde toplanması, - Uygun derecelendirme ölçeğinin seçilmesi, Örnek 1; Amirim çalışanların kararlara katılmalarını teşvik eder. 1. Kesinlikle katılmıyorum 2. Katılmıyorum 3. Kararsızım 4. Katılıyorum 5. Kesinlikle katılıyorum Örnek 2; Lütfen size sağlanan hizmetin kalitesini değerlendirin. 1. Çok kötü 2. Kötü 3. Orta 4. İyi 5. Çok iyi Örnek 3; Okulunuzdaki kütüphane hizmetlerinden ne derece memnunsunuz? 1. Hiç memnun değilim 2. Memnun değilim 3. Kararsızım 4. Memnunum 5. Tamamen Memnunum

29 Anket Soru Tipleri 17 d) Demografik sorular; - Yaş, cinsiyet ya da eğitim seviyesi, - Daha küçük ve özellikli gruplar oluşturmak için, - Farklı grupları analiz etmek için sorulabilir, - İnsanların kendilerini tanımlamaları istenir, - Cevaplayıcıların kimliğinin ortaya çıkması engellenir, - Dürüst cevap vermeme olasılığını azaltır Örnek 1; Yaşınız; ve üstü Örnek 2; Eğitim Durumunuz - ilk okul - orta okul - lise - üniversite

30 Soruları Oluştururken Dikkat Edilecekler Anlaşılmayacak ifade ve kelimeleri kullanmaktan kaçının, Konunun yeterince net bir şekilde tanımlandığından emin olun, Konu için ne tür bilginin gerekliği olduğundan ve niye bu bilgiyi istediğimizden emin olun, Soruların; Çok genel ifadeler Çok teknik ifadeler içermesinden sakının Soruların kişiye uygun olduğunu garanti etmek için; Uygun filtreler kullanılmalı Kişilere unutmuş olabilecekleri şeyler sorulmamalı 30

31 Soruları Oluştururken Dikkat Edilecekler Sorunun yanlı olmasından kaçınılmalı. Bu bağlamda; Standart cevaplar üretecek cevaplardan kaçınılmalı Cevap şıkları tam ve dengeli olmalı Sorulardaki karmaşıklığı önlemeli Bir soruda birden fazla şey sorulmamalı Birden çok anlamı olan kelimelerden kaçınılmalı Soru olabildiğince basit olarak ifade edilmeli ve kısa olmalı Cevaplayıcıları soru hakkında bilgilendirin Sorunun neden sorulduğunu belirtin Toplanan bilgilerle ne yapılacağını açıklayın 31

32 Soruları Oluştururken Dikkat Edilecekler 20 Hazırlanan soru maddelerinin ve cevap formatlarının, aşağıdaki özelliklere uyup uymadıklarının incelenmesi gerekmektedir. 1.Anketin Amacına Uygunluğu - Özel bir nedenin olup olmadığı, - Amaca uygun olmayan maddelerin çıkarılması, 2.Anketin Yapılan Bireyler için Uygunluğu - Cevaplayıcılara uygunluk, 3.Uygun Sonuçlar Sağlayabilecek Yetenekte olup olmadığı 4.Belirsizlik olup olmadığı - Yanlış yorumlanabilecek kelime ve ifadeler, 5.Çakışan İfadelerin olup olmadığı - Birbiri ile çakışan cevap seçenekleri, 6.Yönlendiren İfadelerin olup olmadığı - Arzuladıkları cevaplara yönlendirecek ipuçları, 7.Çift taraflı olan İfadelerin olup olmadığı - Aynı maddede iki ayrı konu,

33 Anketin Girişi ve Talimatlar Kısa bir giriş paragrafı, Kısa kurallar, Cevap kağıdının nasıl doldurulacağı, Verecekleri yanıtların gizli kalacağına dair bir ifade, Anketleri nasıl, ne zaman ve nereye göndereceklerini içeren ifade, 33

34 Anket Formunun Düzeni Katılımcılara sorulacak sorular seçildikten sonra sıra anket formunun hazırlanmasına gelmiştir. Anket formunun görünüşü, uzunluğu ve soruların hangi sırayla yazılacağı dikkat harcanması gereken başlıca konulardır. Bir anket formu göze hoş görünmeli ve kolayca doldurulabilmelidir. Anket formunu düzenlenmesi sırasında yararlı olacak bazı ipuçları şöylece sıralanabilir. Anket formuna, uyguladığınız anketin amacını ve sonuçların ne şekilde değerlendirileceğini açıklayan bir giriş cümlesi ile başlayın. Eğer mektupla anket uyguluyorsanız, bu açıklamaları daha uzun hazırlayın ve anketin kapak sayfası olarak düzenleyin. 34

35 Anket Formunun Düzeni İlk sorunuz çok kolay, ilginç ve anketin amacıyla ilişkisi çok belirgin olsun. İlk sorunuz kesinlikle açık uçlu ya da uzun olmasın. Sizce önemli olan ve kesinlikle yanıt almak istediğiniz soruları anket formunun başlarına yazın. Aynı konudaki sorular birbirinin peşi sıra olsun. Önce genel sorularla başlayın, sonra özel konulara girersiniz Aynı konudan söz eden soruların aynı soru tipinde olmasını sağlayın. Örneğin, katılımcının hipertansiyon tedavisi hakkında neler bildiğini ölçen soruların bir kısmı doğru/yanlış, bir kısmı çoktan seçmeli, bir kısmı açık uçlu olmasın, olanaklıysa, hepsi aynı tip olsun 35

36 Anket Formunun Düzeni Anket hazırlanırken genelde uyulmayan bir yaklaşım olmakla birlikte, profesyonelce hazırlanmış anketlerde, demografik sorular (yaş, cinsiyet, gelir durumu gibi) formun en son kısmına bırakılır Formu kolay okunabilir bir yazı tipinde bastırın Sorunun yarısı diğer bir sayfada olmasın. Aynı şekilde yanıt şıkları da bölünmesin Yanıt şıkları olanaklıysa yan yana değil, alt alta olsun. Bu daha kolay okunabilir bir formattır 36

37 Anket Formunun Düzeni Soruların hepsinin katılımcıların tümü tarafından yanıtlanması gerekli olmayabilir ve yanıtlanamayacak nitelikte olabilir. Böyle durumlarda sorulacak sorularla katılımcı yanıtlaması gereken sorular konusunda yönlendirilmelidir. Ancak bu yönlendirme görsel olarak etkili bir biçimde yapılmalıdır. Örneğin; Hipertansiyon hastalığınız için sürekli kullandığınız bir ilaç var mı? 1- Yok (Eğer ilaç kullanmıyorsanız 14.üncü soruya geçiniz.) 2- Var 37

38 Anketörlerin Seçimi Anketörün iyi seçilmiş olması Görüşülecek kişiden randevu alınması Randevuya zamanında gidilmesi Anketçinin kendini kendini ve konuyu tanıtması Görüşmenin planlandığı sürede bitirilmesi Konuşma süresince nazik ve kibar olunması Ayrılırken iyi bir intibayla ayrınılması gereklidir. 38

39 Anketin Test Edilmesi Anketi geliştirmek ve muhtemel hataları belirlemek, Güvenilirlik ve geçerliliğinden emin olmak, Küçük bir grup (pilot çalışma), Açık olmayan sorular, eksik ve yanlış soruları belirlemek 39

40 Anketin Test Edilmesi Anket formunu önce çalışma arkadaşlarınıza okutun ve değerlendirmeleri dikkate alın. Ön test için hedef kitlenizdekilere benzer özellikteki kişiler seçin. Ön test uygulanırken, anket formunun uygulanması sırasında nasıl bir yöntem seçilecekse aynı davranılmalıdır. Ön teste katılanların anket formu ve sorular hakkındaki eleştiri ve görüşlerini alın. Anket formu ile elde ettiğiniz bilgilerin yeterli olup olmadığını değerlendirin. Elde ettiğiniz bilgilerin analizini yapın ve istediğiniz sonuçlara ulaşılıp ulaşılamayacağını değerlendirin 40

41 Anketin Test Edilmesi Ön test yaparken cevaplandırılması gereken sorular Her soru ölçmesi gereken parametreyi ölçebiliyor mu? Katılımcılar sözcüklerin hepsini anlayabiliyorlar mı? Katılımcıların hepsi soruları aynı biçimde anlayabilmiş mi? Kapalı uçlu soruların yanıt şıklarının her biri katılımcılar tarafından işaretlenmiş mi (ya da hiç işaretlenmeyen yanıt şıkkı var mı)? Anket formu katılımcıları formu yanıtlamaya teşvik ediyor mu (form katılımcıların hoşuna gitti mi)? Yanıtlanamayan soru var mı? Anket formu katılımcıları belirli bir doğrultuda yanıt vermeye yönlendiriyor mu (bias var mı)? 41

42 Anketin Uygulanması 30 Uygulama biçimlerine göre çeşitli anket yöntemleri bulunmaktadır Yüz-yüze anket yapma: Anket formunda bulunan sorular, bu konuda eğitilmiş bir kişi (anketör) tarafından sorulur ve alınan yanıtlar forma kaydedilir. Posta aracılığı ile anket yapma ya da kendi kendine uygulama: Kişiler kendilerine bir biçimde ulaştırılan anket formunu, kendileri doldurarak ilgili yere ulaştırırlar. Bu ulaştırma işlemleri posta yolu ile yapılırsa, posta aracılığı ile anket uygulanmış olur. Telefonla anket yapma: Sorular anketör ya da araştırmacı tarafından telefonla sorulur ve alınan yanıtlar yine anketörün elindeki anket formuna kaydedilir. Eposta veya Web üzerinden anket yapma: Sorular kişilere eposta aracılığıyla gönderilir veya kişi bir web sayfasına girerek oradaki sorulara cevap verir. Gözlem altında anket yapma: Araştırmacı ya da anketörün de bulunduğu bir ortamda, anket formları kişilere dağıtılır ve nasıl uygulanacağı açıklanır. Kişiler anket formlarını kendileri uygularlar ve forma kaydederler.

43 Anket Sonuçlarının Değerlendirilmesi 31 Sonuçların özetlenmesi, Tanımlayıcı istatistikler (frekans dağılımları, yüzdeler, merkezi eğilim ölçüleri, grafikler, vb.) Sonuçların analizi ve yorumlanması. İleri istatistiksel analizler ve yorumlama

44 TEŞEKKÜRLER!.. 44