Rattus norvegicus, Mus musculus).

Transkript

1 眵 ANKARA ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ YÜKSEK LİSANS TEZİ KUZEY KIBRIS TÜRK CUMHURİYETİ NİN KEMİRİCİ (RODENTIA : MAMMALIA) FAUNASI AHMET ONARAN BİYOLOJİ ANABİLİM DALI ANKARA 2005 诲诲诲眷 眷 Her hakkı saklıdır

2 ÖZET Yüksek Lisans Tezi KUZEY KIBRIS TÜRK CUMHURİYETİ NİN KEMİRİCİ (RODENTIA : MAMMALIA) FAUNASI Ahmet ONARAN ANKARA ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ BİYOLOJİ ANABİLİM DALI Danışman: Prof. Dr. Erkut KIVANÇ Bu çalışmada, Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti sınırları içinde yayılış gösteren kemirici faunası araştırılmış ve farklı habitatlara gidilerek 23 kemirici örneği toplanmıştır. Toplanan örneklerden her biri dış karakterler, kafatası karakterleri, diş yapısı, phallus ve baculum bakımından değerlendirilerek Rodentia ya ait dört türün, Acomys nesiotes, Rattus rattus, Rattus norvegicus, Mus musculus un yayılış gösterdiği saptanmıştır. 2005, 37 sayfa A AHTAR KELİMELER: Fauna, Rodentia, Kuzey Kıbrıs i

3 ABSTRACT Master Thesis RODENT FAUNA (RODENTIA : MAMMALIA) IN TURKISH REPUBLIC OF NORTHEN CYPRUS Ahmet ONARAN Ankara University Graduate School of Natural and Applied Sciences Department of Biology Supervisor : Prof. Dr. Erkut KIVANÇ In this study, Rodentia fauna of Turkish Republic of Northen Cyprus was studied. 23 Rodentia specimens were collected from various localities in T.R.N.C and examined with regard to external, kranial, dentition, phallus and baculum characteristics. 4 species were determined to concern Rodentia in T.R.N.C (Acomys nesiotes, Rattus rattus, Rattus norvegicus, Mus musculus). 2005, 37 pages Key Words : Fauna, Rodentia, Northen Cyprus ii

4 TEŞEKKÜR Bu çalışmanın her aşamasında bilgileri ve yardımlarını esirgemeyen değerli danışman hocam Prof. Dr. Erkut KIVANÇ (Ankara Üniversitesi Fen Fakültesi) a, ayrıca desteğini ve sevgisini her zaman yanımda hissettiğim aileme ve arkadaşlarıma ayrı ayrı teşekkür ederim. Ahmet ONARAN Ankara, Temmuz 2005 iii

5 İÇİNDEKİLER ÖZET......i ABSTRACT.....ii TEŞEKKÜR iii ŞEKİLLER DİZİNİ vi ÇİZELGELER DİZİNİ vii 1. GİRİŞ KURAMSAL TEMELLER Ordo: Rodentia Familya: Muridae Muridae, cinsler için anahtar Cins: Acomys Geoffroy, Cins: Rattus Fischer, Rattus, türler için anahtar Cins: Mus Linnaeus, MATERYAL ve YÖ TEM Dış Karakter Ölçüleri Kafatası Karakter Ölçüleri 8 4. ARAŞTIRMA BULGULARI Acomys nesiotes Bate, Tip yeri Yayılış alanı Habitat Dış morfolojik karakterler Kafatası karakterleri Diş yapısı Phallus ve baculum Dış ve kafatası karakter ölçüleri Rattus rattus ( Linnaeus, 1758 ) Tip yeri 16 iv

6 4.2.2 Yayılış alanı Habitat Dış morfolojik karakterler Kafatası karakterleri Diş yapısı Phallus ve baculum Dış ve kafatası karakter ölçüleri Rattus norvegicus (Berkenhout, 1769) Tip yeri Yayılış alanı Habitat Dış morfolojik karakterler Kafatası karakterleri Diş yapısı Dış ve kafatası karakter ölçüleri Mus musculus Linnaeus, Tip yeri Yayılış alanı Habitat Dış morfolojik karakterler Kafatası karakterleri Dış morfolojik karakterler karakter ölçüleri TARTIŞMA ve SO UÇ Tartışma Acomys nesiotes Bate, Rattus rattus ( Linnaeus, 1758 ) Rattus norvegicus ( Berkenhout, 1769 ) Mus musculus Linnaeus, Sonuç KAYNAKLAR ÖZGEÇMİŞ v

7 ŞEKİLLER DİZİNİ Şekil 4.1. Acomys nesiotes in K.K.T.C deki kayıt yerleri Şekil 4.2. Acomys nesiotes in yakalandığı bir habitat Şekil 4.3. Acomys nesiotes te kafatasının a. dorsal, b. ventral görünüşü Şekil 4.4. Acomys nesiotes te molarların çiğneme yüzeyleri. Ergin olmayanlarda, a. üst, b. alt molar dizisi, erginlerde, c. üst, d. alt molar dizisi Şekil 4.5. Acomys nesiotes te molarların kök ve alveolleri, a. üstçene, b. altçene molarlarının kökleri, c. üst çene, d. altçenedeki alveoller Şekil 4.6. Acomys nesiotes te phallus ve baculum yapısı Şekil 4.7. Rattus rattus un K.K.T.C deki kayıt yerleri...16 Şekil 4.8. Rattus rattus un yakalandığı bir habitat (Kayalar Köyü) Şekil 4.9. Rattus rattus ta kafatasının a. dorsal b. ventral görünüşü..18 Şekil Rattus rattus ta molarların çiğneme yüzeyleri. Erginlerde, a. üst, b. alt molar dizisi. Ergin olmayanlarda, c. üst, d. alt molar dizisi Şekil Rattus rattus ta molarların kök ve alveolleri, a. üstçene, b. altçene molar kökleri, c. Üstçene, d. altçenedeki alveoller. 19 Şekil Rattus rattus ta phallus, a. dorsal, b. ventral, c. lateral görünüşü...20 Şekil Rattus rattus ta baculum, a. dorsal, b. ventral, c. lateral görünüşü..20 Şekil Rattus norvegicus un K.K.T.C deki kayıt yerleri...23 Şekil Rattus norvegicus ta kafatasının a. dorsal, b. ventral görünüşü...24 Şekil Rattus norvegicus ta molarların çiğneme yüzeyleri. Ergin olmayanlarda, a. üst, b. alt molar dizisi. Erginlerde, c. üst, d. alt molar dizisi...25 Şekil Rattus norvegicus ta molarların kök ve alveolleri, a. üstçene, b. altçene molarlarının kökleri, c. üst çene, d. altçenedeki alveoller...25 Şekil Mus musculus un K.K.T.C deki kayıt yerleri...27 Şekil 5.1. Kıbrıs Adasından daha önce kaydedilmiş lokaliteler..34 vi

8 ÇİZELGELER DİZİNİ Çizelge 4.1. Acomys nesiotes in ergin örneklerinin dış ve kafatası karakter ölçüleri...14 Çizelge 4.2. Acomys nesiotes in ergin olmayan örneklerinin dış ve kafatası karakter ölçüler...15 Çizelge 4.3. Rattus rattus un ergin örneklerinin dış ve kafatası karakter ölçüleri Çizelge 4.4. Rattus rattus un ergin olmayan örneklerinin dış ve kafatası karakter ölçüleri Çizelge 4.5. Rattus norvegicus un örneklerinin dış ve kafatası karakter ölçüleri...26 Çizelge 4.6. Mus musculus un dış karakter ölçüleri vii

9 1. GİRİŞ Bate (1903), Ellerman Morrison- Scott (1951), Zahavi and Wahram (1956), Harrison (1972), Corbet (1978), Harrison and Bates (1991) Kıbrıs Adasından Rodentia ordosuna ait beş taksonun ( Acomys nesiotes Bate (1903), Rattus rattus Linnaeus (1758), Rattus norvegicus Berkenhout (1769), Mus musculus Linnaeus (1758), Mus macedonicus Petrov & Ruzic (1983) ) bulunduğunu kaydetmişlerdir. Spitzenberger 1978 yılında Kıbrıs taki Insectivora ve Rodentia faunasını araştırarak, Rodentia dan üç takson hakkında bilgi vermiş, diğer iki taksondan R. norvegicus a araştırdığı süre içinde rastlamadığını belirtmiş, M. macedonicus konusunda ise herhangi bir bilgi vermemiştir. Yukarıda belirtilen literatür bilgilerinden de görüldüğü üzere, Spitzenberger (1978) in çalışması dışında direkt olarak Kıbrıs ın Rodentia faunası ile ilgili detaylı bir çalışma bulunmamaktadır. Ayrıca Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti toprakları içinde kemirici faunası ile ilgili direkt bir çalışma da yoktur. Belirtilen nedenlerle, K.K.T.C. sınırları içinde bulunan Rodentia faunasını saptamak amacıyla bu çalışma ele alınmıştır. 1

10 2. KURAMSAL TEMELLER 2.1. Ordo: Rodentia Kemiriciler Antarctica ve Arctic bölge hariç hemen hemen dünyanın her tarafına yayılmışlardır. Tarlalar, dağlar, bataklıklar, dere kenarları, ormanlar, ovalar, çöller, lagünler, evler, ambarlar gibi pek çok ortamda yaşayabilirler. Kemiricilerde karakteristik olarak her çenede bir çift kesici diş bulunur. Bunlar devamlı olarak büyüyen, yalnız ön yüzlerinde mine tabakası bulunan, köksüz ve uzun dişlerdir. Kemiricilerde köpek dişleri bulunmamaktadır, bu nedenle kesiciler ve molarlar arası boştur. Herbivor veya omnivor olarak beslenirler Familya: Muridae Bu aile içerisinde yer alan türlerin büyüklükleri ev faresinden sıçan büyüklüğüne kadar değişir. Kuyruk, uzun olan bedenin 2/3 ve 4/3 ü kadardır. Kulaklar, gözler ve ardayaklar nispeten büyüktür. Avrupa daki diş formülü; i 1/1, c 0/0, pm 0/0, m 3/3 = 16 şeklindedir. Molarlar daima köklü ve çiğneme yüzeyleri kabarık çıkıntılı bir yapıya sahiptir, çıkıntılar en iyi olarak M 1 de tanınmaktadır. Avrupa da molarlar daima Brachyodont tur. Kafatasında büyük interorbital kanallar bulunur. Beslenmeleri çok çeşitlidir, tohum ve meyveleri tercih ederler. Kış uykusuna yatmazlar, eski dünyadan köken almışlardır. Birkaç tür, insanlar tarafından Kuzey ve Güney Amerika ya taşınmıştır (Niethammer and Krapp, 1978) Muridae cinsler için anahtar (Handbuch der Säeugetiere Europas, 1978 den) a) Dış karakterlere göre; 1- Vücut büyük, ardayak 30 mm den fazla... Rattus - Vücut daha küçük, ardayak 30 mm den daha küçük Sırtın gerisi (arka kısmı), yassılaşmış..... Acomys - Kürk dikensiz

11 3- Ağırlık 10 gr ın altında, kulak kısa; 10 mm nin altında..micromys - Ağırlık 10 gr ın üstünde, kulak 10 mm nin üstünde Ardayak kısa, ekseriya bedenin %20 sinin altında sırt tarafında çizgi bulunmaz..mus - ya sırt tarafın çizgili yada ardayak bedenin %25 inden fazla... Apodemus b) Kafatası özelliklerine göre; 1- Mesopterygoid alan kemik çıkıntılı. Acomys - Mesopterygoid alanda kemik çıkıntısı bulunmaz Interorbital alanın kenarları pervazlı Interorbital alanın kenarları pervazsız Kafatası büyük, Interorbital genişlik 5,5 mm den fazla......rattus - Kafatası daha küçük, Interorbital genişlik 4,5 mm den az......apodemus 4- Foramina incisiva M 1 in ortasına kadar ulaşır, parietaller dış önden sivri çıkıntılı...mus - Foramina incisiva M 1 in yalnız başlangıcına ulaşır, parietaller dış önden çıkıntısız Interorbital genişlik 3,5 mm den az Micromys - Interorbital genişlik 3,5 den fazla Apodemus c) Molar yapılarına göre; 1- M 1 de yalnız iki dış tüberkül var (t7 eksik), M 1 in Sm tüberkülü bulunmaz..2 - M 1 de en az 3 dış tüberkül var (t7 var), M 1 de öndeki Sm tüberkülü mevcut Üst diş sırası uzunluğu > 5 mm, M 1 genellikle 5, M 1 4 köklü.rattus - Üst diş sırası uzunluğu < 5 mm, M 1 genellikle 3, M 1 2 köklü Üst diş sırası uzunluğu > 4,0 mm..acomys - Üst diş sırası uzunluğu < 4,0 mm...mus 3

12 4- Üst diş sırası uzunluğu > 3,0 mm, M 1 2 köklü......apodemus - Üst diş sırası uzunluğu < 3,1 mm, M 1 3 köklü...micromys 2.3. Cins: Acomys Geoffroy, 1838 Acomys I. Geoffroy, Annales des Sci. Nat. Zool., (2), 10: 126. Dikenli fareler Muridae nin bir alt ailesi olan Murinae ye ait bir alt cinstir. Bu cins, morfoloji ve yaşama alanlarına göre birbirlerinden ayrılan pek çok tür ve alt tür içerir. İsmini sırtındaki dikenlerden almıştır. Bu dikenler kirpilerin dikenlerine benzer ancak daha zayıf ve yumuşaktır. Dikenler savunma mekanizması ve havalandırmada iş görür. Acomys ler pasif hayvanlar olduklarından diğer kemiricilerle girdikleri rekabet sonucunda kurak bölgelerde yaşamaya zorlanmışlardır. Bu cinse ait formlar dorsalinde dikenler bulunan küçük kemiricilerdir. Kuyruk silindirik olup kıllarla kaplıdır. Ardayak geniş ve çıplaktır. Pençelerinde normal yastıklara ek olarak yedek tüberküller de bulunur. Ardayak genelde kısa olup yaklaşık olarak kulak uzunluğu kadardır (Harrison and Bates 1991). Dikenli fareler zemin hayvanıdır. Kaya yarıkları, toprak çatlakları, kemirici tünelleri ve termit yuvaları içine saklanırlar. Genellikle kayalık alanlarda, savanlarda ve çöllerde yaşarlar. Acomys cinsi, Doğu Akdeniz Adaları Girit ve Kıbrıs, Afrika ve güneybatı Asya dan, kuzeybatı Hindistan a kadar yayılış gösterir. Diş formülü; i 1/1, c 0/0, pm 0/0, m 3/3 = 16 şeklindedir. 4

13 2.4. Cins: Rattus Fischer, 1803 Rattus Fischer, Das National-mus. Naturg. Paris. 2: 128. Büyük olan beden mm arasındadır, kuyruk bedenden daha uzun veya daha kısa olabilir. M 1 5 köklüdür ve t7 bulunmamaktadır. M 1 4 köklüdür ve öndeki orta yüksekliği yani Sm eksikdir. Kafatası kuvvetli olup, supraorbital ve parietaller pervazlı bir yapıya sahiptir. En az 5 çift meme bulunmaktadır. Diş formülü; i 1/1, c 0/0, pm 0/0, m 3/3 = 16 şeklindedir Rattus türler için anahtar ( iethammer ve Krapp 1978 ) a) Dış karakterlere göre; 1- Kuyruk ergin hayvanlarda ekseriya bedene nazaran daha uzun, ardayağın üst tarafı koyu renkli, göğüs bölgesinde 2 çift meme bulunur.... Rattus rattus - Kuyruk ergin hayvanlarda ekseriya bedene nazaran daha kısa, ard ayağın üst kısmı açık gri kahverengi tonda, göğüs de genellikle 3 çift meme bulunur...r. norvegicus b) Kafatası karakterlerine göre; 1- Parietallerin dış pervazları kavis şeklinde, parietallerin pervaz kısmındaki en geniş mesafesi parietallerin uzunluğuna nazaran daha büyük.....rattus rattus - Erginlerde parietallerin dış pervazları paralel ve düz, parietallerin pervaz kısmındaki en geniş mesafesi parietallerin uzunluğuna nazaran daha küçük..r. norvegicus c) Dişlere göre; 1- M 1 ön kısmında yüksek kısım bulunmaz, ekseriya belirgin t3 e sahiptir. M 1 ve M 2 de ilave CV yükseklik bulunur....rattus rattus - M 1 ön kısmında yüksek kısım bulunur, ekseriya belirgin t3 bulunmaz. M 1 ve M 2 de ilave CV yükseklik bulunmaz...r. norvegicus 5

14 2.5. Cins: Mus Linnaeus, 1758 Mus Linnaeus, Systema Naturae,10th ed., 1: 59. Kafatasları hafif ve bir hayli yassıdır, baş-beden uzunluğu genelde 100 mm nin altında olan küçük farelerdir. Üst kesicilerinin iç tarafında bir çentik bulunur. M 1 de t7 bulunmaz. M 1 3 köklüdür ve taçtan uzunluğu M 2 ve M 3 ün taç uzunlukları toplamına nazaran daha fazladır. Maxilla nın zygomatic çıkıntısı ön tarafta baş şeklinde kalınlaşmıştır. Damak kıvrımları M 1 in ikinci köküne kadar uzanır. Parietaller, yanlarda ok ucu şeklinde öne doğru uzamaktadır. Altçenede M 1 genişlemiş, M 3 indirgenmiştir Diş formülü; i 1/1, c 0/0, pm 0/0, m 3/3 = 16 şeklindedir. 6

15 3. MATERYAL ve YÖ TEM Bu çalışmada, yılları arasında K.K.T.C ne iki kez gidilerek farklı habitatlardan toplam 23 kemirici örneği yakalandı. Arazi çalışmaları sırasında kapanla yakalanan örneklerin dört standart dış ölçüsü (Tüm boy, kuyruk, ardayak, kulak mm olarak) ve ağırlıkları gr olarak alındıktan sonra tahnit edilmeden önce eşeyi, testis, uterus, meme ve gebelik durumu varsa embriyo sayıları kaydedildi. Arazide tahnit edilen örneklerin mideleri ve phallusları sonradan incelenmek üzere alındı. Mideler laboratuarda lup altında incelenerek türlerin beslenmeleri ile ilgili veriler toplandı. Phalluslar Lidiker (1968) in yöntemine göre hazırlanarak karşılaştırılmalarda kullanılmak üzere şekilleri çizildi. Ayrıca phallus tan çıkan baculumların da şekilleri verildi. Baş iskeletleri, % 15 lik amonyak çözeltisine konularak sıcak su banyosunda etlerinden ayrılıncaya kadar kaynatıldı. Temizlenen kafataslarından her takson için literatürde verilen ölçüler ile gerekli görülen ölçüler 0,1 mm ye kadar hassas kompas veya mikrometre ile alındı. Ayrıca tüm örneklerde, arazide kaydedilen eşey, testis, uterus, meme, gebelik durumu, post yapısı ve diş aşınımına göre yaş tayini yapıldı ve her taksondaki örnekler ergin ve ergin olmayanlar şeklinde iki yaş grubuna ayrıldı. Her takson için kafatası, diş, phallus ve baculum karakterlerini karşılaştırabilmek için çizim aletiyle şekilleri çizildi. Ele alınan her takson, bugünkü geçerli adı, ilk orijinal adı, tanımlayan yazarın adı, tarihi ve yayını, tip yeri, yayılış alanı ve habitatı, dış morfolojik karakterleri, kafatası karakterleri, diş yapısı, çizelgeler, incelenen örnek sayısı ve yayılış kayıtları adı altında verildi Dış Karakter Ölçüleri a- Tüm boy : Hayvanın burun ucundan kuyruk kaidesine kadar olan mesafe. 7

16 b- Kuyruk uzunluğu : Kuyruk kaidesinden kuyruk ucuna kadar olan mesafe c- Ardayak uzunluğu : En uzun ardayak parmağının tırnak ucundan patellanın başlangıcına kadar olan mesafe. d- Kulak uzunluğu : Kulak kepçesinin en üst noktasından en alt noktasına kadar olan mesafe. e- ispi kuyruk uzunluğu : Kuyruk Uzunluğu x 100 Beden Uzunluğu f- Beden uzunluğu : Burun ucundan kuyruğun başlangıcına kadar olan mesafe Kafatası Karakter Ölçüleri a- Condylo-basal uzunluk : Occipital-condyllerden kesici diş alveollerinin en ön noktasına kadar olan mesafe. b- Condylo-basilar uzunluk : Occipital-condyllerden kesici dişin başladığı noktaya kadar olan mesafe. c- Zygomatic genişlik : Zygomatik yayların dışında bulunan en uzak iki nokta arasındaki mesafe. d- Interorbital genişlik : Frontal kemiklerin orbitalleri arasındaki en kısa mesafe. e- Occipital genişlik : Occipital ler arasındaki en büyük mesafe. f- Occipitonasal uzunluk : Occipital-condyllerin en arka noktası ile nasal kemiğin en uç noktasına kadar olan en kısa mesafe. g- Basal uzunluk : Foramen magnum un ventralindeki en ön nokta ile kesici diş alveollerinin en uzak noktasına kadar olan mesafe. h- asal uzunluk : Nasal kemiklerin en ön noktası ile nasofrontal dikişin ortasındaki birleşme noktası arasında kalan mesafe. ı- asal genişlik : Nasal kemiklerin en geniş olduğu iki nokta arasındaki mesafe. i- Mastoid genişlik : Paramastoid çıkıntılar arasında kalan mesafe. 8

17 j- Kafatası yüksekliği (Bullae li) : Bullae nin ventralindeki en dış noktaya teğet geçen doğru ile kafatası çatısına teğet geçen doğru arasındaki dik mesafe. k- Tympanic bullae uzunluğu : Tympanic bullae nin boyuna en dış noktaları arasındaki mesafe. l- Tympanic bullae genişliği : Tympanic bullae nin enine en dış noktaları arasındaki mesafe. m- Diastema uzunluğu : Kesici dişlerin alveolü ile M 1 in alveolü arasında kalan mesafe. n- Rostral genişlik : Rostrumun en geniş olduğu noktalar arasında kalan mesafe. o- Maxillar diş sırası uzunluğu (Alveol): M 1 alveolünün en ön noktası ile M 3 alveolünün en arka noktası arasında kalan mesafe. p- Maxillar diş sırası uzunluğu (Taç) : M 1 tacının en ön kenarı ile M 3 tacının en arka noktası arasında kalan mesafe. q- Mandibular diş sırası uzunluğu (Alveol) : M 1 alveolünün en ön noktası ile M 3 alveolünün en arka noktası arasında kalan mesafe. r- Mandibular diş sırası uzunluğu (Taç) : M 1 tacının en ön kenarı ile M 3 tacının en arka noktası arasında kalan mesafe. s- Mandibul uzunluğu : Alt çenenin en arka çıkıntısı ile kesici dişlerin alveolü arasında kalan mesafe. t- Foramina incisiva uzunluğu : Foramina incisivanın iki ucu arasındaki en uzak mesafe. u- Foramina incisiva genişliği : Foramina incisivanın enine en uzak iki noktası arasındaki mesafe. v- M 1 in genişliği : Lingual- labial doğrultuda M 1 üzerindeki en uzak iki nokta arasındaki mesafe. w- M 1 in genişliği : Lingual- labial doğrultuda M 1 üzerindeki en uzak iki nokta arasındaki mesafe. x- Kesicilerin önden genişliği : Kesici dişlere önden bakıldığında görülen en geniş iki nokta arasındaki mesafe. y- Kesicilerin yandan genişliği : Kesici dişlere yandan bakıldığında görülen en geniş iki nokta arasındaki mesafe. 9

18 4. ARAŞTIRMA BULGULARI 4.1. Acomys nesiotes Bate, 1903 Acomys nesiotes Bate, On the Occurrence of Acomys in Cyprus. Ann. Nat. Hist., II: Tip yeri Beşparmak Dağları, Dikomo Kasabası, Girne, Kıbrıs Yayılış alanı Bu çalışmada, K.K.T.C den üç lokalitede (1, 2, 3) türün varlığı saptanmıştır (Şekil 4.1). Şekil 4.1. Acomys nesiotes in K.K.T.C deki kayıt yerleri 1) Girne; 25 km batı Kayalar Köyü, 2) Kargaburnu Mevki, 3) Bufavento Kalesi Habitat Kışın hava sıcaklığının 0 0 C nin altına düşmediği bölgelerdeki kayalıklarda çatlak, yarık ve oyukların içlerinde yaşarlar. Bu bölgeler bitki örtüsü bakımından oldukça fakirdir. Çalıkların ve maki topluluklarının yaygın olduğu bu alanlarda keçiboynuzu ve yabani zeytin ağaçlarına da rastlanmaktadır. Türün habitatına bir örnek şekil 4.2 de verilmiştir. 10

19 Şekil 4.2. Acomys nesiotes in yakalandığı bir habitat (Bufavento) Dış morfolojik karakterler Kulakları büyük ve geniş olup, kulak kepçesinin dorsalinde yarımay şeklinde beyaz bir leke bulunmaktadır. Dorsal post rengi erginlerde, kahverengimsi griden koyu griye kadar değişmektedir, ventral renk beyazdır. Ergin olmayanlarda, dorsal post rengi daha açık gri olup, ventral renk beyazdır. Her iki yaş grubunda da böğürlerde, dorsal ve ventral renk kesin bir hatla ayrılmaktadır. Ergin olmayan bireylerde bel bölgesinden başlayan ve kuyruk kaidesine kadar devam eden dikenimsi kıllar, erginlerde tamamen sertleşerek diken şeklini almıştır. Ön ve ardayakların üst ve yan kısımları beyaz kıllarla kaplıdır. Taban kısmı çıplak olup normal ve ilave taban yastıkları bulunmaktadır. Kuyruk silindirik olup üst kısmı grimsi kahverengi, alt kısmı beyaz seyrek kıllarla kaplıdır. Kuyruk baş ve bedenden kısadır Kafatası karakterleri Narin bir kafatasına sahiptir (Şekil 4.3). beyin kapsülü oldukça geniştir. Zygomatic yaylar dışa doğru bir hayli kavislidir. Interorbital ve rostrum genişliği dar olup, 11

20 tympanic bullae lar küçüktür. Foramina incisiva hiçbir zaman M 1 den daha arkaya geçmez. a b Şekil 4.3. Acomys nesiotes te kafatasının a. dorsal, b. ventral görünüşü Diş yapısı Acomys nesiotes in kesici dişleri orthodont, molarlar ise bunodont tur. Diş formülü 1003/1003 dür. M 1, M 2 ve M 3 den daha uzun olup, molarların çiğneme yüzeyleri loplu bir yapıya sahiptir. Bu yapı yaş ilerledikçe aşınarak loplar belirginliğini kaybeder ve birbirleriyle birleşebilirler (Şekil 4.4). M 1 deki t3 belirgindir. M 1, M 2 ve M 3 üçer, M 1, M 2 ve M 3 ise ikişer köklüdür (Şekil 4.5). Ancak bazı M 1 örneklerinde (n=4) ilave ince 12

21 bir kökün varlığı saptandı. Yine bazı M 2 (n=4) ve M 3 (n=1) örneklerinde de bu ilave indirgenmiş dördüncü köke rastlandı. t3 a b c d Şekil 4.4. Acomys nesiotes te molarların çiğneme yüzeyleri. Ergin olmayanlarda, a. üst, b. alt molar dizisi, erginlerde, c. üst, d. alt molar dizisi a M 1 M 2 M 3 b M 1 M 2 M 3 c d Şekil 4.5. Acomys nesiotes te molarların kök ve alveolleri, a. üstçene, b. altçene molarlarının kökleri, c. üst çene, d. altçenedeki alveoller 13

22 Phallus ve baculum Glans penis oldukça şişkin bir yapıya sahiptir. Baculumun distal kısmı bir tacı, proksimal kısmı ise bir kaşığı andırmaktadır (Şekil 4.6). Şekil 4.6. Acomys nesiotes te phallus ve baculumun yapısı Dış ve kafatası karakter ölçüleri Çizelge 4.1. Acomys nesiotes in ergin örneklerinin dış ve kafatası karakter ölçüleri (n: örnek sayısı) Karakterler (mm) n Minimum Maximum Ortalama Standart sapma Tüm boy ,2 13,7186 Beden ,8091 Kuyruk ,4 3,9749 Ardayak ,3333 1,633 Kulak Ağırlık (gr) ,8333 6,0139 Nispi kuyruk uzunluğu ,4 3,9115 Zygomatic genişlik 5 14,4 16,8 15,6 0,8485 Condylo-basal uzunluk 5 26,3 30,6 29,16 1,7257 Condylo-basilar uzunluk 5 24,2 28,4 27,2 1,7421 Interorbital genişlik 6 4,8 5,4 5,1167 0,2317 Occipito-nasal uzunluk 5 30,2 33,4 32,26 1,4029 Kafatası yüksekliği (bullae li) ,7 10,357 0,225 Diastema uzunluğu 6 7,4 8,8 8,2 0,506 Rostrum genişliği 6 4,3 4,6 4,4667 0,1366 M 1 genişliği 5 1,32 1,44 1,415 0,0559 M 1 genişliği 6 1,05 1,32 1,2037 0,0995 Mandibul 6 16,4 17,6 16,8167 0,4309 Maxillar diş dizisi (alveol) 5 4,73 5,26 4,9948 0,2475 Maxillar diş dizisi (taç) 5 4,47 4,73 4,5494 0,1173 Mandibular diş dizisi (alveol) 6 4,07 4,47 4,2732 0,1621 Mandibular diş dizisi (taç) 6 3,95 4,21 4,0335 0,1352 Kesicinin yandan genişliği 6 2,1 2,37 2,2547 0,0998 Kesicinin önden genişliği 6 1,84 2,1 1,9708 0,

23 Çizelge 4.2. Acomys nesiotes in ergin olmayan örneklerinin dış ve kafatası karakter ölçüleri (n: örnek sayısı) Karakterler (mm) n Minimum Maximum Ortalama Standart sapma Tüm boy ,3333 7,6376 Beden ,6458 Kuyruk ,3333 5,0332 Ardayak ,7321 Kulak ,3333 1,1547 Ağırlık (gr) ,3333 6,4291 Nispi kuyruk uzunluğu 3 94, ,1333 2,8024 Zygomatic genişlik 3 13,1 14,2 13,8 0,6083 Condylo-basal uzunluk 1 24,7 24,7 24,7 0 Condylo-basilar uzunluk 1 22,6 22,6 22,6 0 Interorbital genişlik 3 4,7 4,7 4,7 0 Occipito-nasal uzunluk 2 27,9 28,5 28,2 0,4243 Kafatası yüksekliği (bullae li) 2 9,75 10,7 10,075 0,8883 Diastema uzunluğu 3 6,6 7,3 7,0333 0,3786 Rostrum genişliği 3 4 4,2 4,1333 0,1155 M 1 genişliği 3 1,44 1,68 1,5193 0,1374 M 1 genişliği 3 1,18 1,32 1,225 0,0779 Mandibul 3 14,1 15,6 14,6333 0,8386 Maxillar diş dizisi (alveol) 3 4,6 4,86 4,7313 0,13 Maxillar diş dizisi (taç) 2 4,21 4,47 4,339 0,1853 Mandibular diş dizisi (alveol) 3 4,21 4,21 4,21 0 Mandibular diş dizisi (taç) 3 3,81 3,95 3,9017 0,0794 Kesicinin yandan genişliği 3 1,97 2,1 2,058 0,0762 Kesicinin önden genişliği 3 1,32 1,7 1,5643 0,2162 İncelenen örnek sayısı: 9 Yayılış kayıtları: Girne; 25 km batı Kayalar Köyü, dört (1, 3 ); Bufavento Kalesi, dört (2, 2 ); Kargaburnu Mevki, bir (1 ). 15

24 4.2. Rattus rattus ( Linnaeus, 1758 ) Mus rattus, Linnaeus, Systema Naturae,10th ed., 1: Tip yeri Upsala, İsveç Yayılış alanı İç kesimlerden ziyade liman şehirlerinde daha bol görülür. Türün yayılışı şekil 4.7 de verilmiştir. Bu çalışma ile K.K.T.C den dört lokalite de türün varlığı saptanmıştır. Şekil 4.7. Rattus rattus un K.K.T.C deki kayıt yerleri 1) Kayalar Köyü, 2) 22 km batı Girne, 3) Bufavento Kalesi, 4) Ermeni Manastırı Habitat Doğada seyrek ağaçlı, çalılık ve maki topluluklarının olduğu kayalık alanlarda, yerleşim alanlarındaki bahçe, ambar, evlerin çatıları gibi yerlerde bulunur. Türün habitatına bir örnek şekil 4.8 de verilmiştir. 16

25 Şekil 4.8. Rattus rattus un yakalandığı bir habitat (Kayalar Köyü) Dış karakterler Vücut uzun, ince olup, R. norvegicus tan daha narindir. Erginlerde kuyruk uzunluğu, baş ve beden uzunluğundan daha fazladır. Kuyruk seyrek kısa kıllıdır. Kulaklar büyüktür ve öne doğru yatırıldıkları zaman gözleri örtebilir. Dorsal post rengi grimsi kahverengiden, sarımsı kahverengiye kadar değişmekte olup erginlerde sırtın ortasında ön ayakların arkasından başlayan ve kuyruk kaidesine kadar uzanan kızılımsıkahverengi bir hat bulunur. Karın rengi ise sarımtırak kirli beyazdan, grimsi beyaza kadar değişmektedir. Böğürlerde renk kesin bir hatla ayrılmaz, kademeli bir renk değişimi görülür. Ön ve ardayakların üzeri kısa sert kıllarla kaplı olup buraların rengi dorsal kürke nazaran daha açık kahverengidir. İki çift göğüs ve üç çift kasık olmak üzere 10 adet meme bulunmaktadır Kafatası karakterleri Kafatası R. norvegicus a nazaran daha narindir. Beyin kapsülü geniş olup, R. norvegicus a göre daha konvekstir (Şekil 4.9). Parietallerin dış kenarları dışarıya doğru 17

26 oldukça kavislidir. Supraorbitaller erginlerde daha keskin hatlara sahip olup orbitler arası kısadır. Foramina incisiva M 1 e kadar uzanabilir. a b Şekil 4.9. Rattus rattus ta kafatasının a. dorsal b. ventral görünüşü Diş yapısı Üst kesici dişler orthodont olup ön yüzeyleri düz, pürüzsüz ve portakal rengidir. Molarların çiğneme yüzeyleri lopludur. Aşınmaya bağlı olarak bazı loplar kaybolurken bazıları da birbirleriyle birleşirler (Şekil 4.10). M 1 - M 1 5 er köklü, M 2 - M 2 4 er köklü ve M 3 - M 3 3 er köklüdür (Şekil 4.11).Diş formülü 1003/1003 dür. 18

27 a b c d Şekil Rattus rattus ta molarların çiğneme yüzeyleri. Erginlerde, a. üst, b. alt molar dizisi. Ergin olmayanlarda, c. üst, d. alt molar dizisi a M 1 M 2 M 3 b M 1 M 2 M 3 c d Şekil Rattus rattus ta molarların kök ve alveolleri, a. üstçene, b. altçene molar kökleri, c. Üstçene, d. altçenedeki alveoller 19

28 Phallus ve baculum Phallus oldukça boğumlu bir yapı gösterir (Şekil 4.12). Glans penisin uç kısmı düz olmayıp girintili çıkıntılıdır. Baculumun şekli küreği andırmaktadır (Şekil 4.13) ve distal kısmı düzdür. a b c Şekil Rattus rattus ta phallus, a. dorsal, b. ventral, c. lateral görünüşü Şekil Rattus rattus ta baculum, a. dorsal, b. ventral, c. lateral görünüşü 20

29 Dış ve kafatası karakter ölçüleri Çizelge 4.3. Rattus rattus un ergin örneklerinin dış ve kafatası karakter ölçüleri (n: örnek sayısı) Karakterler (mm) n Minimum Maximum Ortalama Standart sapma Tüm boy , ,2518 Beden , ,4976 Kuyruk , ,619 Ardayak ,3333 2,4221 Kulak ,7417 Ağırlık (gr) ,4 25,8612 Nispi kuyruk uzunluğu ,124 Occipital genişlik ,1 15,6 0,4743 Zygomatic genişlik 5 19,3 21,3 20,66 0,8204 Condylo-basal uzunluk 5 39,2 41,3 40,54 0,8204 Interorbital genişlik 5 6,1 6,4 6,24 0,114 Occipito-nasal uzunluk 5 42,7 44,7 43,76 0,7733 Bazal uzunluk 5 36,3 38,5 37,78 0,8786 Nazal uzunluk 5 14,8 16,2 15,48 0,5762 Nazal genişlik 5 4,3 4,9 4,56 0,2408 Kafatası yüksekliği(bullalı) 3 14,4 15,1 14,6333 0,4041 Mastoid genişlik 4 10,6 11,1 10,975 0,25 Diastema uzunluğu 5 11, ,58 0,3493 Tympanic bullae uzunluğu 4 8,81 9,73 9,1383 0,4092 Tympanic bullae genişliği 3 5,26 6,7 5,9133 0,7292 Mandibul 5 23,2 24,7 23,78 0,5762 Maxillar diş dizisi (alveol) 5 6,96 7,49 7,1042 0,2232 Maxillar diş dizisi (taç) 5 6,18 6,44 6,3368 0,1085 Mandibular diş dizisi (alveol) 5 6,58 6,96 6,677 0,1672 Mandibular diş dizisi (taç) 5 5,91 6,18 6,048 0,0955 Foramen incisiva uzunluğu 5 7,36 8,16 7,7318 0,3426 Foramen incisiva genişliği 5 2,63 3,28 2,838 0,

30 Çizelge 4.4. R. rattus un ergin olmayan örneklerinin dış ve kafatası karakter ölçüleri (n: örnek sayısı) Karakterler (mm) n Minimum Maximum Ortalama Standart sapma Tüm boy ,3333 8,0829 Beden ,5826 Kuyruk , ,5033 Ardayak ,7321 Kulak ,3333 1,1547 Ağırlık (gr) , Nispi kuyruk uzunluğu , ,5033 Occipital genişlik 3 14,8 15,3 15,0333 0,2517 Zygomatic genişlik 3 17,7 18,3 18 0,3 Condylo-basal uzunluk 2 33,8 34,9 34,35 0,7778 Interorbital genişlik 3 5,5 5,7 5,5667 0,1155 Occipito-nasal uzunluk ,5 0,7071 Bazal uzunluk 2 30,5 32,1 31,3 1,1314 Nazal uzunluk 3 12,3 12,8 12,4667 0,2887 Nazal genişlik 3 3,6 4,2 3,9333 0,3055 Kafatası yüksekliği(bullalı) 2 12,4 12,7 12,55 0,2121 Mastoid genişlik 3 9,7 10,4 9,9333 0,4041 Diastema uzunluğu 2 8,7 9,1 8,9 0,2828 Tympanic bullae uzunluğu 2 7,89 7,89 7,89 0 Tympanic bullae genişliği 2 5,65 6,31 5,981 0,4681 Mandibul 3 19,3 20,5 20,0333 0,6429 Maxillar diş dizisi (alveol) 3 6,7 6,96 6,8327 0,1301 Maxillar diş dizisi (taç) 3 5,65 6,31 6,09 0,3811 Mandibular diş dizisi (alveol) 3 6,05 6,31 6,2243 0,0152 Mandibular diş dizisi (taç) 3 5,79 5,91 5,83 0,0728 Foramen incisiva uzunluğu 2 6,44 6,96 6,7 0,3677 Foramen incisiva genişliği 2 2,23 2,37 2,2985 0,0969 İncelenen örnek sayısı: 9 Yayılış kayıtları: Girne; 25km batı Kayalar Köyü, beş (5 ); Bufavento Kalesi, iki (2 ); Ermeni Manastırı, bir (1 ); Magar Manastırı, bir (1 ). 22

31 4.3. Rattus norvegicus (Berkenhout, 1769) Mus norvegicus Berkenhout, Outlines Nat. Hist. Great Britain and Ireland, 1: Tip yeri İngiltere Yayılış alanı Bu çalışma ile K.K.T.C. sınırları içerisinde üç lokaliteden (1, 2, 3) bu türün varlığı tespit edildi (Şekil 4.14). Şekil Rattus norvegicus un K.K.T.C deki kayıt yerleri 1) Kayalar Köyü, 2) 22 km batı Girne, 3) Ermeni Manastırı Habitat Bu türe doğada seyrek ağaçlı çalılık alanlarda veya keçiboynuzu ağaçlarının bulunduğu tarla kenarlarında rastlanmıştır Dış karakterler Sağlam yapılı, güçlü, oldukça büyük hayvanlardır. Erginlerde kuyruk uzunluğu daima, baş ve beden uzunluğundan kısadır. Kuyruk R. rattus a nazaran daha seyrek kıllı ve 23

32 kalıncadır. Kulaklar küçük olup öne yatırıldıkları zaman gözleri örtmez. Kürk R. rattus a nazaran daha yumuşak ve seyrektir. Dorsal post rengi grimsi kahverengiden koyu kahverengiye kadar değişir. Böğürlerde renk daha açık bir tondadır. Ventral kısmın rengi kirli beyazdır. Ön ve ardayakların üzeri dorsal renge nazaran daha açık bir renklenmeye sahiptir. Ayak tabanları çıplak olup taban yastıkları bulunur. Postu oluşturan kılların kaide kısımları gri renktedir. Üç çift göğüs ve üç çift kasık olmak üzere 12 adet meme bulunmaktadır Kafatası karakterleri Oldukça sağlam bir kafatasına sahiptir. Beyin kapsülü oldukça uzun ve dar olup daha az konvekstir. Parietallerin dış kenarları dışarıya doğru kavis oluşturmaz, hemen hemen paraleldir. Foramina incisiva M 1 e kadar uzanır (Şekil 4.15). a b Şekil Rattus norvegicus ta kafatasının a. dorsal, b. ventral görünüşü 24

33 Diş yapısı Üst kesici dişler orthodont olup, ön yüzeyleri düz, pürüzsüz ve portakal rengidir. Molarların çiğneme yüzeyleri loplu bir yapıya sahiptir. Aşınmaya bağlı olarak bu loplar düzleşir, bazıları birbirlerine bağlanabilir (Şekil 4.16). M 1 - M 1 5 er köklü, M 2 - M 2 4 er köklü ve M 3 - M 3 3 er köklüdür (Şekil 4.17). Diş formülü 1003/1003 dür. a b c d Şekil Rattus norvegicus ta molarların çiğneme yüzeyleri. Ergin olmayanlarda, a. üst, b. alt molar dizisi. Erginlerde, c. üst, d. alt molar dizisi a M 1 M 2 M 3 b M 1 M 2 M 3 c d Şekil Rattus norvegicus ta molarların kök ve alveolleri, a. üstçene, b. altçene molarlarının kökleri, c. üst çene, d. altçenedeki alveoller 25

34 Dış ve kafatası karakter ölçüleri Çizelge 4.5. Rattus norvegicus un örneklerinin dış ve kafatası karakter ölçüleri (n: örnek sayısı) Karakterler (mm) n Minimum Maximum Ortalama Standart sapma Tüm boy ,3132 Beden ,2288 Kuyruk ,5574 Ardayak ,6667 2,0817 Kulak ,4142 Ağırlık (gr) Nispi kuyruk uzunluğu 3 87, ,8333 2,9297 Occipital genişlik 3 16,2 16,5 16,3667 0,1528 Zygomatic genişlik 3 20,3 21,8 20,9 0,7937 Condylo-basal uzunluk 3 40,8 41,7 41,3333 0,4726 Interorbital genişlik 3 6,3 6,9 6,5667 0,3055 Occipito-nasal uzunluk 3 43,5 45,6 44,4333 1,0693 Bazal uzunluk 3 37,8 39,2 38,6 0,7211 Nazal uzunluk 3 14,4 17,5 15,8667 1,5567 Nazal genişlik 3 4,4 4,8 4,6333 0,2082 Kafatası yüksekliği(bullalı) 1 15,1 15,1 15,1 0 Mastoid genişlik 3 10,7 11,2 11 0,2646 Diastema uzunluğu ,7 11,4333 0,3786 Tympanic bullae uzunluğu 3 8,4 10,78 9,7667 1,2287 Tympanic bullae genişliği 3 5,6 6,84 6,3793 0,6784 Mandibul 3 20,4 23,5 22,4667 1,7898 Maxillar diş dizisi (alveol) 3 6,84 7,49 7,2307 0,3458 Maxillar diş dizisi (taç) 3 6,31 6,58 6,399 0,1524 Mandibular diş dizisi (alveol) 3 6,58 7,36 6,8397 0,4541 Mandibular diş dizisi (taç) 3 5,91 6,84 6,2657 0,5005 Foramen incisiva uzunluğu 3 7,23 7,75 7,448 0,27 Foramen incisiva genişliği 3 2,63 3,16 2,893 0,263 İncelenen örnek sayısı: 3 Yayılış kayıtları: 22 km batı Girne; bir (1 ), Girne 25 km batı Kayalar Köyü; bir (1 ), Ermeni Manastırı; bir (1 ). 26

35 4.4. Mus musculus Linnaeus, 1758 Mus musculus Linnaeus, Systema Naturea, 10th ed., 1: Tip yeri Upsala, İsveç Yayılış alanı Bu çalışma ile K.K.T.C den bir farklı lokalite de türün varlığı saptandı (1). Şekil Mus musculus un K.K.T.C deki kayıt yerleri 1) Karaoğlanoğlu Habitat Doğada ağaçlı ve otlu alanlarda, otlu tarla kenarlarında yaşarlar. İnsanoğluyla beraber, meskun yerlerde ise evlerde, kilerlerde, çiftlik evlerinde, tahıl ambarlarında, boş depolarda ve benzeri yerlerde bulunabilirler. 27

36 Dış karakterler Uzun kuyruğa sahip, küçük boylu farelerdir. Kuyruk kısa kıllarla kaplıdır. Dorsal post rengi sarımtırak kahverengi olup, ventralde renk daha açık sarımsı kahverengidir ve seyrek olarak kısa, beyaz kıllar bulunur. Ön ve ardayaklar dorsal post rengine göre daha açık bir renklenmeye sahiptir. Üç çift göğüs ve 2 çift kasık olmak üzere 10 adet meme bulunmaktadır Kafatası karakterleri Kafatası oldukça küçüktür, üst kesiciler orthodonttur ve arka tarafında bir çentik bulunmaktadır. Diğer karakterler ve kafatası karakterleri ölçüleri, elde edilen kafatasının kırık olması nedeniyle tespit edilememiştir Dış karakter ölçüleri Çizelge 4.6. Mus musculus un dış karakter ölçüleri (n: örnek sayısı) Karakter(mm) n Minimum Maximum Ortalama Standart sapma Tüm boy ,5 0,7071 Beden ,5 4,9497 Kuyruk ,2426 Ardayak ,5 0,7071 Kulak ,4142 Ağırlık (gr) Nispi kuyruk uz. 2 95,18 111,84 103,51 11,7804 İncelenen örnek sayısı: 2 Yayılış kayıtları: Girne; Karaoğlanoğlu, iki (1, 1 ). 28

37 5. TARTIŞMA ve SO UÇ 5.1. Tartışma Acomys nesiotes Bate, 1903 Bu türü, Bate (1903) bir (1), Mitchell (1903) bir (2), Spitzenberger (1978) altı (3, 4, 5, 6, 7, 8), Niethammer (1978) bir (9) ve Barome (2001) bir (10) lokaliteden kaydetmişlerdir. Bu lokalitelerden yedi tanesi ( Bate (1903) bir (1), Spitzenberger (1978) dört (3, 4, 5, 6,), Niethammer (1978) bir (9) ve Barome (2001) bir (10) ) bugünkü K.K.T.C sınırları içerisinde yer almaktadır (Şekil 5.1). Bate 1902 yılında Kıbrıs Adasındaki Dikomo Kasabasından aldığı örnekleri Acomys cinsine dahil ederek, bu örneklerin yeni bir türe, Acomys nesiotes, ait olduğunu kaydetmiş ve ilk tanımını yapmıştır. Araştırıcı çalışmasında bu türün kuyruk uzunluğunun beden uzunluğundan daha kısa olması nedeniyle Acomys dimidiatus tan ayrıldığını belirtmiştir. 13 örneğe dayalı olarak yapılan çalışmada, Acomys nesiotes in kuyruk uzunluğunun bedenden kısa, ön ve ardayaklarla kulak çevresinin çok açık renkli-beyaz olduğunu; sırt renginin ağaç kahverengimsi- koyu gri, böğürlerde rengin açıldığı; karın renginin bez, kuyruğun kalın, üst kılların alttakilere nazaran daha sert olduğu kaydedilmiştir. Ayrıca araştırıcı altı örneğin beden ( mm), kuyruk (71-93mm), ardayak (18-22mm) ve kulak (19-21mm) uzunluklarını vermiştir. Bu çalışmada ele alınan (n = 9) örneklerin karakterleri ile Bate (1903) in verdiği karakterler karşılaştırıldığında önemli bir morfolojik farklılığın olmadığı saptandı. Ancak ölçü karakterlerinden Kuyruk ve kulak uzunluklarında bir fark görüldü. Araştırıcı çalışmasında 13 örneği değerlendirdiği halde sadece üç örneğin kuyruk, altı örneğinde kulak uzunluğunu vermiştir. Her iki çalışmada görülen bu farklılığın, örnek sayısının artması halinde ortadan kalkabileceği yada ölçünün alınış şeklindeki farklılıklardan kaynaklanmış olabileceği söylenebilir. 29

38 Mitchell (1903) ve Bate (1903 a) daha önce A. nesiotes i tek bir lokaliteden kaydetmelerine karşılık, bu türün başka bölgelerde de bulunabileceğini hatta tüm adaya yayılmış olabileceğini belirtmişlerdir. Nitekim Spitzenberger (1978) çalışmasında 6 farklı lokaliteden tür kaydı vermiştir. Bu çalışmada, saptanan iki farklı lokalite ile literatürde kaydı verilen lokaliteler birlikte kayıt yerleri haritasında verildi. Böylece bu türün Kıbrıs Adası ve K.K.T.C deki yayılış alanı belirtilmiş oldu. Spitzenberger (1978) A. nesiotes de sırt renginin parlak menekşe grisi, karın renginin sırt renginden böğürlerde kesin bir hatla ayrıldığını kaydetmektedir. Ayrıca araştırıcı beş dış karakter ölçüsü ile beş adette kafatası karakteri ölçüsü vermiştir. Bu ölçüler ergin örneklerde; beden (92-132mm, n=16), kuyruk (71-113mm, n=12), ardayak ( mm, n= 14), kulak ( mm, n=11), ağırlık ( gr, n=11), condylo-basal ( mm, n=11), zygomatic genişlik ( mm, n=15), interorbital ( mm, n=13), üst molarların uzunluğu (4.4.-5mm, n=15) ve alt molarların uzunluğu ( mm, n=15), şeklindedir. Bu çalışmada ele alınan A. nesiotes örneklerinin morfolojik karakterleri ile kafa ölçü karakterlerinin Spitzenberger (1978) in verdiği karakterlerle uyumlu olduğu saptanmıştır Rattus rattus ( Linnaeus, 1758 ) Bu tür Spitzenberger (1978) tarafından dokuz lokaliteden (5, 9, 10, 13, 14, 15, 16, 17, 18) kaydedilmiştir. Bunlardan üç tanesi (5, 17,18) bugünkü K.K.T.C. sınırları içerisinde yer almaktadır (Şekil 5.1). Ahoroni (1932) Rattus rattus da üç farklı renk formunu alttürler şeklinde ele alarak, R. r. alexandrinus da sırt renginin kahverengi, karın renginin grimsi beyazdan grimsi sarıya kadar değiştiğini; R. r. frugivorus da sırt renginin grimsi kahverengi, karın renginin sarımsı beyaz olduğunu ve her iki rengin böğürlerde keskin bir hatla ayrıldığını, R. r. flaviventris de sırt renginin parlak kızılımsı, karın kısmının ise kirli 30

39 sarımsı olduğunu ve her iki renk arasında böğürlerde tedrici bir geçişin olduğunu kaydetmiştir. Ellerman (1948) güneybatı örneklerinin siyah veya siyahımsı olduğunu ve bu renk formuna sahip örneklerin R. r. rattus alttürüne ait olduğunu kaydetmiştir. Araştırıcı Mısır dan R. r. alexandrinus ve Sicilya dan ise daha açık renkli olan R. r. frugivorus alttürlerini vermiştir. Spitzenberger (1978) çalışmasında Kıbrıs Adasındaki dokuz lokaliteden elde ettiği örnekleri R. rattus olarak kaydetmiştir. Araştırıcı ergin örneklerde sırt renginin sarımsı kahverengi olduğunu, sırt kısmının ortasında ön ayakların arkasından başlayıp kuyruk kaidesine kadar uzanan koyu kızılımsı bir bölgenin bulunduğunu, erginlerde, karın kısmının sarımsı beyaz olup çok yaşlılarda koyu sarı, ergin olmayanlarda ise beyaz veya beyaz lekeli açık gri olduğunu kaydetmektedir. Araştırıcı hiçbir örnekte sırt ve karın renginin böğürlerde kesin bir hatla ayrılmadığını ve tedrici bir renk geçişi olduğunu belirtmektedir. Ancak araştırıcı renk ve kafatası ölçülerine göre karmaşık bir durumun ortaya çıktığını söyleyerek Kıbrıs örneklerini alttür düzeyinde değerlendirmemiştir. Ayrıca araştırıcı çalışmasında tüm örneklerin dört standart dış ölçüsü, ağırlık ve on kafatası ölçüsünü vermiştir. Bu ölçüler ergin örneklerde; beden ( mm, n=3), kuyruk ( mm, n=3), ardayak ( mm, n= 3), kulak ( mm, n=3), ağırlık ( gr, n=3), condylo-basal (36-45mm, n=13), zygomatic genişlik ( mm, n=9), interorbital ( mm, n=40), üst molarların uzunluğu ( mm, n=38), alt molarların uzunluğu (6-7mm, n=19), kafatası yüksekliği ( mm, n=5), foramen incisiva uzunluğu (5.3-9mm, n=38), diastema uzunluğu ( mm, n=13) ve mandibul ( mm, n=10) şeklindedir. Bu çalışmada verilen dış ve kafatası karakterleri ile Spitzenberger (1978) in karakterlerinin uyumlu olduğu görülmüştür. Harrison andbates (1991) çalışmasında, Bu türün Arabistan Yarımadası kıyı şeridinde, Dicle ve Fırat nehirlerinin kıyı bölgelerinde yayılış gösterdiğini kaydetmiş, yayılış haritasında Kıbrıs ı da dahil vermiştir. 31

40 Yiğit ve ark. (1997) çalışmalarında dört farklı renk formunu tespit etmişlerdir (R. r. rattus, R. r. alexandrinus, R. r. frugivorus, R. r. flaviventris). Bu çalışmada ele alınan tüm örnekler yukarıda belirtilen literatürlerdeki karakterlerle uyum içindedir. Ayrıca çalışılan örneklerin sırt ve karın renklerinin böğürlerde kesin bir hatla ayrılmaması ve literatürdeki renk tanımlamalarına göre Kıbrıs taki alttürün R. r. alexandrinus olabileceği söylenebilir Rattus norvegicus ( Berkenhout, 1769 ) Miller (1912), Vinogradov and Argyropula (1941), Ondrias (1966) çalışmalarında R. norvegicus un genel karakterleri, kafatası ölçüleri ve yayılışı hakkında bilgiler vermiştir. Harrison (1972) Kıbrıs tan bu türün bazı özellikleriyle kaydını vermiştir. Spitzenberger (1978) çalışmasında, Adada kaldığı süre içerisinde yaptığı araştırmalarda bu türe rastlayamadığını kaydetmektedir. Harrison and Bates (1991) çalışmasında, bu türün genel özellikleriyle birlikte kafatası ölçülerini ve Arabistan Yarımadası üzerindeki yayılışını vermiş, Kıbrıs Adasından ise kayıt vermeden yayılış haritasına dahil etmiştir. Yiğit ve ark. (1997) çalışmasında, bu türün Türkiye populasyonu dış karakterler, kafatası karakterleri ve karyolojik olarak araştırmış ve literatür karakterleriyle tamamen uyduğu saptamışlardır. Bu çalışmada ele alınan üç R. norvegicus örneği literatürdeki bulgularla karşılaştırıldığında önemli bir farklılığa rastlanmadı. 32

41 Mus musculus Linnaeus, 1758 Bu tür Spitzenberger (1978) tarafından on dört lokaliteden (9, 10, 13, 15, 16, 17, 18, 20, 21, 22, 23, 24, 25, 26) kaydedilmiştir. Bunlardan beş tanesi (17, 18, 20, 21, 22) bugünkü K.K.T.C. sınırları içerisinde yer almaktadır (Şekil 5.1). Araştırıcı dorsal post renginin nispeten homojen olduğunu, Kıbrıs örneklerinde bir renk varyasyonunun olduğunu, bazı örneklerin renk bakımından Batı Anadolu, bazılarının ise Girit örneklerine benzediğini, Kıbrıs taki en koyu örneklerin Zedern Vadisinden alındığını kaydetmektedir. Otuz iki örneğin yarısında karın renginin saf beyaz, yedi örnekte kılların kaide kısmının daha koyu renkli, on örnekte ise alt tarafın kahverengimsi sarı olduğunu kaydetmektedir. Araştırıcı böğürlerdeki rengin kesin bir hat oluşturma derecesinin karın renginin koyuluk oluşumuyla ilgili olduğunu belirtmektedir. Kuyruğun üst tarafı sırt rengine nazaran bir parça daha açık, alt tarafında üste nazaran daha açık olduğu, ayırım çizgisinin Girit ve Batı Türkiye ev farelerine kıyasla daha belirgin olduğunu kaydetmektedir. Ayrıca araştırıcı çalışmasında beş adet dış ölçü, ağırlık ve yedi kafatası ölçüsü vermiştir. Bu ölçülerden, beş adet dış ölçü ve ağırlık; beden (69-94mm, n=61), kuyruk (62-83mm, n=62), ardayak ( mm, n= 64), kulak ( mm, n=51), nispi kuyruk uzunluğu (76-102mm, n=59), ağırlık ( gr, n=3); bu çalışmadaki karakterlerle Spitzenberger (1978) in verdikleri karşılaştırıldı ve tüm karakterlerin uyum içinde olduğu görüldü. Harrison and Bates (1991) çalışmasında, bu türün genel özellikleriyle birlikte kafatası ölçülerini ve Arabistan Yarımadası üzerindeki yayılışını vermiş, Kıbrıs Adasından ise kayıt vermeden yayılış haritasına dahil etmiştir. Ayrıca Kıbrıs Adasında bu türe ek olarak Mus macedonicus u da yine kayıt vermeden yayılış haritasında göstermiştir. Bu çalışmada, M. macedonicus a rastlanmamıştır. Görecelioğlu ve ark. (2005) çalışmalarında, Türkiye de Mus örneklerini baş ve vücut uzunluğunun kuyruk uzunluğuna oranına ve zygomatic indeksine göre değerlendirmiş ve Mus macedenicus ve Mus domesticus olarak değerlendirmişlerdir. Yeterli sayıda 33

42 örneğin olmaması ve mevcut tek bir kırık kafatası iskeletinden ölçü alınamadığından bu çalışmada yukarıda adı geçen karakterler karşılaştırılamamıştır. Bu çalışmada ele alınan iki örneğe ait post rengi Spitzenberger (1978) in verdiği renk tanımlamasıyla uyum göstermektedir. Ancak bu çalışmada kırık tek bir kafatasından ölçü alınamadığından dolayı, kafatası karakterleriyle ilgili karşılaştırmalar yapılamadı. Şekil 5.1. Kıbrıs Adasından daha önce kaydedilmiş lokaliteler 1) Dikomo Kasabası, 2) Vasilya, 3) Bufavento Kalesi, 4) Bufavento nun 5 km doğusu, 5) Ermeni Manastırı, 6) Magosa nın 5 km güneybatısı, 7) Karpaz, 8) Limasol, 9) Apsiou, 10) Yermesoyia, 11) Kayalar Köyü, 12) Kargaburnu, 13) Zedern Vadisi, 14) Pano Panaya,15) Dhigenis Paphos, 16) 14 km doğu Larnaca, 17) Ayios Körfezi, 18) Klepini, 19) 22 km batı Girne, 20) Dhiorios, 21) Skylloura, 22) Syrianokhori, 23) Maurokolymbos, 24) Xylophagou, 25) Episkopi, 26) Pendoskinos, 27) Karaoğlanoğlu, Girne 34

43 5.2. Sonuç Bu çalışmada, K.K.T.C. sınırları içinden toplanan toplam 23 kemirici örneği yayılış alanı, habitatı, dış morfolojik karakterleri, kafatası karakterleri, diş yapısı, phallus ve baculum özellikleri adı altında değerlendirildi. Elde edilen bulguların literatür kayıtlarıyla karşılaştırılması sonucunda K.K.T.C de Rodentia nın Muridae ailesinden üç farklı cinse ait dört ayrı türün bulunduğu saptandı (Acomys nesiotes, Rattus rattus, Rattus norvegicus, Mus musculus). Bu çalışmada, saptanan türlerin yayılış alanında yer alan lokaliteler literatür kayıtlarıyla karşılaştırıldığında, dört tür için dokuz yeni lokalitenin varlığı saptandı. 35

44 KAYNAKLAR Ahoroni, B Die Muriden von Paletsine und Syrien. Zeitschrift Säugetierk, 7: 197. Bate, D The Mammals of Cyprus. Proc. Zool. Soc, London, II: a. On The Occurrence of Acomys In Cyprus. Ann. Mag. Nat. Hist., II: Corbet, G.B The Mammals of the Palaearctic region: a taxonomic review. Brit. Mus. Nat. Hist. Cornell Univ. Press, London. Ellerman, J.R. and Morrison-Scott, T.C.S Checklist of Palaearctic and Indıan Mammals Brit. Mus. Nat. Hist, London, Görecelioğlu, B., Çolak, R., Çolak, E., Yiğit, N A Study on Mus domesticus Rutty, 1772 and Mus macedonicus Petrov and Ruzic, 1983 (Mammalia: Rodentia) Distributed along the line of Ankara, Bolu and Zonguldak. Tr. of Zoology, Ankara Harrison, D.L The Mammals Arabia III: Lagomorpa and Rodentia. London, 670. Harrison, D.L. and Bates, P.J.J The Mammals of Arabia. Harr. Zool. Mus. Pub. Second edition. England. Lidiker, W.Z A Phylogeni of new Guinea rodent genera based on phallic morphology. J. Mammalogy. 49 (4), , 22. Miller, G.S Catalogue of the Mammals of Western Europa. Printed by British Museum, London, Mitchell, P Note on the Cypriote Spiny Mouse. Proc. Zool. Soc. London, II: Niethammer, J. und Krapp, F Handbuch der Säugetiere Europas, I. Wiesbaden. Ondrias, J.C The taxonomy and geographical distribution of the rodents of Greece. Säugetierkdl. Mitt. 14, Sonderheft: Pierre-oliver Barome, Petros Lymberakis, Monique Monnerot and Jean-Claude Gautun Monecular Phylogenetics and Evolution Vol. 18, No. 1, January, Spitzenberger, F Die Säegetierfauna Zyperns. Teil I: Insectivora und Rodentia. Ann. Naturhist. Mus., 81:401. Vinogradov, B.S. and Argyropulo, A.I Fauna of the USSR. Mammals. Key to the Rodents, Moskow, Leningrad. Yiğit, N., Çolak, E. and Sözen, M The taxonomy and karyology of Rattus norvegicus and Rattus rattus (Rodentia: Muridae) in Turkey. Tr. J. of Zoology, Ankara, Zahavi, A. and Wahrman, J Chromosome races in the genus Acomys (Rodentia: Murinae). Bull. Res. Coun. Israel, 5 B:

45 ÖZGEÇMİŞ Sinop ta 1981 yılında doğdu. İlk ve orta öğrenimini Antalya da, lise eğitimini Ankara da tamamladı yılında girdiği Ankara Üniversitesi Fen Fakültesi Biyoloji Bölümünden 2002 yılında Biyolog ünvanıyla mezun oldu yılları arasında Ankara Üniversitesi Fen bilimleri Enstitüsü, Biyoloji Anabilim Dalı nda Yüksek Lisans öğrenimini tamamladı. 37