2. MATERYAL VE METOD

Transkript

1 1. GİRİŞ En yaşlı fosilleri Kuzey Amerika da 70 milyon yıl yaşındaki Üst kretase tabakalarından bilinen böcekçiller (Insectivora) günümüze kadar gelerek Avustralya ve Güney Amerika dışında dünyanın her tarafına yayılmışlardır. Böcekçiller tür sayısı bakımından 7 familyada toplanmış 428 türü ile yaşayan memeli hayvanlar (Mammalia) içinde kemiriciler (Rodentia; 2021 tür) ve yarasalardan (Chiroptera; 925 tür) sonra gelen üçüncü büyük ordodur (Wilson, E.D. ve Reederi, D.M., 1993; Nowak, R.M., 1999). Türkiye böcekçilleri üzerinde ilk çalışmalar Osborn tarafından yapılmıştır. Osborn bu çalışmalarında Türkiye deki Talpa türleri (Osborn, 1964) ile Erinaceus ve Soricidae türlerini (Osborn 1965b) vermiştir. Daha sonra Spitzenberger in (1968, 1970a, 1970b, 1971) Soricidler üzerindeki kapsamlı çalışmaları, Çağlar ın (1971) Talpa lar üzerindeki çalışmaları ile Felten ve arkadaşları nın (1973) Batı Anadolu böcekçilleri üzerindeki çalışmaları gelir. Bu yıllarda Türkiye memeli türleri üzerinde yapılan ilk derlemede Kumerloeve (1975a) Türkiye Böcekçil Faunası nın 15 tür ile temsil edildiği saptamıştır li yıllara gelindiğinde Şimşek in (1986) Trakya dan Sorex caucasicus sultanae alttürünü tanımladığı ve Doğramacı nın (1988, 1989a, 1989b,1989c) Türkiye Talpa türleri üzerindeki ayrıntılı çalışmalarına rastlanır lı yıllarda Türkiye böcekçilleri üzerindeki çalışmaların bir ivme kazandığı görülmektedir. Bu yıllarda Doğramacı ve Gündüz ün (1993) Erinaceus concolor türünün Türkiye deki alttürleri ve yayılışı üzerindeki çalışmaları, Kefelioğlu ve Gençoğlu nun (1996) Karadeniz Bölgesi ndeki Talpa türleri ve yayılışı ile ilgili çalışmaları, Çolak ve arkadaşları nın (1998a,1998b) Hemiechinus auritus üzerindeki çalışmaları, Kryštufek ve arkadaşları nın (1998) Türkiye Neomys türleri üzerindeki çalışmaları ile Kefelioğlu ve Tez in (1999) Türkiye Crocidura türleri üzerindeki çalışmaları dikkat çekmektedir. Böcekçiller üzerindeki son çalışmalar ise Kryštufek ve arkadaşları nın (2001) Güneydoğu Anadolu da bulunan Talpa davidiana üzerindeki çalışmaları ile yine

2 Kryštufek in (2002) Erinaceus concolor türünün Güneydoğu Avrupa, Türkiye, Yakındoğu, Ortadoğu ve Kafkasya örneklerinin kafatası değişkenliği üzerindeki çalışmasıdır. Kumerloeve (1975a) den sonra yapılan Türkiye memeli faunası derlemelerinde Türkiye deki böcekçil tür sayısı Doğramacı (1989) tarafından 14 tür, Kurtonur ve arkadaşları (1996) tarafından 17 tür ve Demirsoy (1996) tarafından ise 15 tür olarak verilmiştir. Türkiye memeli faunası üzerinde en son ve en kapsamlı çalışma Kryštufek ve Vohralík (2001) tarafından yapılmıştır. Literatür kayıtları, kendi örnekleri ile Avrupa ve Amerika daki doğa tarihi müzelerinde bulunan örneklerin incelenmesi ile hazırladıkları listede Türkiye böcekçil faunasının 17 tür ile temsil edildiğini ve bunlardan 9 türün Trakya da, 14 türün ise Anadolu da bulunduğunu saptamışlardır. Yukarıdaki çalışmalar incelendiğinde Çanakkale den sadece 5 lokaliteden 6 böcekçil türünün kayıt edildiği görülmektedir. Bu lokaliteler, kayıt edilen türler ve örnek sayıları aşağıda verilmiştir. 1-Gökçeada. Erinaceus concolor Kryštufek ve Vohralík (2001) e göre Adelsen (1993) tarafından görülmüş. 2- Kaz Dağı, Çırpılar ın 10 km. güneydoğusu. Neomys anomalus türüne ait 1 örnek (Kryštufek ve Ark.,1998). 3- Behramkale-Ayvacık. Crocidura leucodon ve Crocidura suaveolens Kryštufek ve Vohralík (2001). Örnek sayısı verilmemiş. 4- Gelibolu. Talpa europaea Doğramacı (1989 b). 2 örnek. 5- Çanakkale. Talpa levantis Doğramacı (1989a). 2 örnek. Yukarıda belirtildiği gibi gerek örnek sayısı gerek araştırılan lokalite sayısının azlığı nedeniyle Çanakkale böcekçil türlerinin araştırılması amaçlanmıştır. Bu amaçla 2003 yılında Gelibolu ve Çanakkale de yapılan arazi çalışmalarında 25 lokaliteden elde edilen 33 adet örnek toplanmış ve bu örnekler daha önceki yıllarda (1988, 1990, 1991, 1992 ve 1996) Truva, Bozcaada, Gökçeada, Gelibolu ve Çan dan toplanan 44 adet örnek ile birlikte değerlendirilmiştir.

3 2. MATERYAL VE METOD 1988 yılında Çanakkale ye, 1990 yılında Bozcaada / Çanakkale ye, 1991 yılında Bozcaada, Gökçeada ve Gelibolu / Çanakkale ye, 1992 yılında Bozcaada, Gökçeada ve Gelibolu / Çanakkale ye, 1996 yılında Çan / Çanakkale ye ve 2003 yılında Çanakkale İli nin değişik bölgelerine farklı zamanlarda gidilerek yapılan arazi çalışmaları sonucunda toplam 77 insectivora örneği elde edilmiştir yılında Truva / Çanakkale den toplam 1 adet örnek toplanmıştır. Bu örnek tir. Bu örneğe ait kafatası ve post elde edilmiştir yılında Bozcaada / Çanakkale den toplam 2 adet örnek toplanmıştır. Bunlardan biri, diğeri dir. Bu örneklere ait 2 kafatası ve 1 post elde edilmiştir yılında Bozcaada (Başağa, Kocamışyeri, Tekirbahçe ve Ayazma), Gökçeada (Yenibademli, Uğurlu, Dereköy ve Kapıkaya), Gelibolu (Sütlüce) / Çanakkale den toplam 21 adet örnek toplanmıştır. Bu örneklerin 10 u, 11 i dir. Bu örneklere ait 21 kafatası ve 17 post elde edilmiştir yılında Bozcaada (Kocamışyeri, Tekirbahçe, Ayazma ve Sulubahçe), Gökçeada (Uğurlu) ve Gelibolu (Sütlüce) / Çanakkale den toplam 7 adet örnek toplanmıştır. Bu örneklerin 4 ü, 3 ü dir. Bu örneklere ait 7 kafatası ve 6 post elde edilmiştir yılında Çan (Terzialan) / Çanakkale den toplam 9 adet örnek toplanmıştır. Bu örneklerin 6 sı, 3 ü dir. Bu örneklere ait 9 kafatası ve 7 post elde edilmiştir yılında Çanakkale İli nin değişik bölgelerinden (Ayazma / Evciler, Güvemalan / Lapseki, Gelibolu, Bolayır, Katrancı Köyü / Biga, Özbek Köyü, Dörtyol, Serçeler Köyü, Ortaca Köyü, Terzialan / Çan ve Kalkım) toplam 37 adet örnek toplanmıştır. Bu örneklerin 22 si, 9 u ve 6 sının da cinsiyeti berlirlenememiştir. Bu örneklere ait 30 kafatası ve 30 post elde edilmiştir. Örnekler, 7 x 18 cm lik standart saç kapanlar ve canlı yakalama kapanları (standart Sherman tipi) kullanılarak elde edilmiştir. Kapanlar akşam veya akşam üzeri arazi çalışması yapılacak lokaliteye kuruldu ve ertesi sabah toplandı; olağanüstü durumlarda gün boyunca bırakıldı. Yem olarak fıstık ezmesi sürülmüş ekmek, taze balık, sucuk ve patlamış mısır kullanıldı. Elde edilen örneklerin standart dış vücut

4 ölçüleri mm., ağırlığı ise gr. cinsinden alınıp standart müze materyali şeklinde doldurulmuştur. Örneklerden aşağıdaki standart dış vücut ölçüleri ve ağırlığı alındı: BV baş ve vücut uzunluğu (burundan anüse) Ky kuyruk uzunluğu (anüsten kuyruk ucuna; en uç kıl hariç) Aa arka ayak uzunluğu (tırnak hariç) Klk kulak uzunluğu (en uç kıl hariç) Ağ ağırlık Örneklerin geri kalan kısımları daha sonraki laboratuar işlemleri için etanol veya % 4 lük bir formaldehit solüsyonu içinde saklandı. Örneklerin standart dış vücut ölçüleri, cinsiyetleri, embriyo sayıları ve habitat özellikleri arazide alınarak arazi defterine not edilmiştir. Örneklere ait kafatasları laboratuarda temizlenmiştir. Kafatasları ve dental özellikler binoküler altında incelenerek Niethammer ve Krapp (1978) ve Kryštufek ve Vohralík (2001) göre alınmıştır. Tez (1997) göre alınan 21 kafatası özelliği aşağıda verilmiştir. Kafatasının en büyük uzunluğu (KFEBU): Kafatasının en ön ve en art noktalarından başın orta hattına dikey duran iki yüzey arasındaki mesafe (ön kesici dişler dahil) (Şekil 2.1A). Beyin kapsülü genişliği (BYKGEN): Beyin kapsülünün kafatasının median eksenine dik duran en büyük genişliği (Şekil 2.1B). Zigomatik genişlik (ZYGEN): Zygomatik çıkıntıların birbirinden en uzak bulunan iki dış noktası arasındaki mesafe (Şekil 2.1C). İnterorbital genişlik (İNTGEN): Frontal kemiklerin orbitler arasında en çok daraldığı yerdeki genişlik (Şekil 2.1D). Anteorbital foramina arasındaki genişlik (ANTGEN): Anteorbital foraminanın en ön noktaları arasındaki mesafe (Şekil 2.1E). Rostrum-1 uzunluğu (R1UZ): Orbit çukurunun en ön noktası ile premaxilla ve nasal kemikler arasında üst kesici dişlerden arkaya doğru uzanan dorsal boşluğun en art noktası arasındaki mesafe (Şekil 2.1F).

5 Şekil 2.1. Kafatasının dorsalinden alınan ölçüler (Tez, 1997 ye göre). A) Kafatasının en büyük uzunluğu, B) Beyin kapsülü genişliği, C) Zigomatik genişlik, D) İnterorbital genişlik, E) Anteorbital foramina arasındaki genişlik, F) Rostrum-1 uzunluğu. Kondilobasal uzunluk (KONUZ): Eksoccipital kondillerin en art noktaları ile premaksilla kemiklerinin en ön noktalarını birleştiren en kısa hattın boyu (Şekil 2.2A). Beyin kapsülü uzunluğu (BYKUZ): Eksoccipital kondillerin en art noktalarını birleştiren hat ile damağın en art noktalarını birleştiren hat arasındaki mesafe (Şekil 2.2B). Damak uzunluğu (DAMAK): Premaksilla nın en uç noktası ile damağın en art noktalarını birleştiren hat üzerindeki mesafa (Şekil 2.2C). Basilar uzunluk (BASUZ): Foramen magnumun ventraldeki en ön noktası ile üst ön kesici diş alveolünün en art noktasından geçen ve median hatta dik duran doğrular arasındaki mesafe (Şekil 2.2D). Üstçene diş dizisi uzunluğu (ÜÇDUZ): 3. üst molar tacının en art noktasında, başın median hattına dik duran hat ile aynı taraftaki üst ön kesici dişin en ön noktasında başın hattına dik duran yüzeyler arasındaki mesafe (Şekil 2.2E). Postglenoid genişlik (PGEN): Kafatasının ventralindeki postglenoid çıkıntıların dış kenarları arasındaki mesafe (Şekil 2.2F).

6 Şekil 2.2. Kafatasının ventralinden alınan ölçüler (Tez, 1997 ye göre). A) Kondilobasal uzunluk, B) Beyin kapsülü uzunluğu, C) Damak uzunluğu, D) Basilar uzunluk, E) Üstçene diş dizisi uzunluğu, F) Postglenoid genişlik. Kafatası yüksekliği (KAFYÜK): Bullae ve üst ön kesici dişlerin uçlarına temas eden yüzeyle, kafatasının en yüksek noktalarından geçen ve aşağıdaki yüzeye paralel olan yüzeyler arasındaki mesafe (Şekil 2.3A). Rostrum-2 uzunluğu (R2UZ): Ön kesici diş alveolüne yandan bakıldığında görülebilen çıkıntı ile 2. premolar diş alveolünün en üst noktası arasındaki mesafe (Şekil 2.3B). Premaxilla kemiğinin en ön üst ve alt noktası arasındaki mesafe (PREYAN): Kafatasına yandan bakıldığında premaxilla nın üstte kesici dişlere doğru yaptığı yayın köşe noktası ile ön kesici diş alveolü arasındaki mesafe (Şekil 2.3C). Şekil 2.3. Kafatasının lateralinden alınan ölçüler (Tez, 1997 ye göre). A) Kafatası yüksekliği, B) Rostrum-2 uzunluğu, C) Premaxilla kemiğinin en ön üst ve alt noktası arası.

7 Altçene kemik uzunluğu - 1 (AÇKUZ): Altçene kondilinin en art noktası ile ön kesici diş alveolünün lingual kenarında altçene kemiğinin öne doğru yaptığı uzantının en ön noktasından geçen paralel yüzeyler arasındaki mesafe (Şekil 2.4A). Altçene diş dizisi uzunluğu (AÇDUZ): 3. alt molar tacının en art noktası ile aynı taraftaki ön kesici dişin en ön noktasından birbirine paralel geçen iki yüzey arasındaki en kısa mesafe (Şekil 2.4B). Altçene kemik uzunluğu - 2 (MAND): Angular çıkıntının en art noktası ile ön kesici diş alveolünün lingual kenarında altçene kemiğinin öne doğru yaptığı uzantının en ön noktası arasındaki mesafe (Şekil 2.4C). Angular çıkıntı ile altçene kondilinin üst noktası arasındaki mesafe (ANGKON): Altçene kemiğinin art kısmındaki angular çıkıntının ucu ile altçene kondilinin en üst noktası arasındaki mesafe (Şekil 2.4D). Koronoid yükseklik (KORYÜK): Angular çıkıntının kaide çukurundaki en girintili nokta ile coronoid çıkıntının en uç noktası arasındaki mesafe (Şekil 2.4E). M1 M3 uzunluğu (M1M3): Altçene diş dizisinde M1 ve M3 arasındaki mesafe (Şekil 2.4F). Şekil 2.4. Sağ altçeneden alınan ölçüler (Tez, 1997 ye göre). A) Altçene kemik uzunluğu-1, B) Altçene diş dizisi uzunluğu, C) Altçene kemik uzunluğu-2, D) Angular çıkıntı ile altçene kondilinin üst noktası arası, E) Koronoid yükseklik, F) M1-M3 uzunluğu. Örneklerin tayini Kryštufek ve Vohralík (2001) göre yapılmıştır. Örneklere ait post ve kafatası Trakya Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Biyoloji Bölümü nde muhafaza edilmektedir.

8 Kısaltmalar: = erkek, = dişi, K = kafatası, P = post ve DK = doku örneği, E(s) = embriyo sayısı, I/i = Üst ve alt kesici dişler, C/c = Üst ve alt köpek dişleri, P/p = Üst ve alt premolarlar, M/m = Üst ve alt molarlar, m= metre, mm= milimetre, gr= gram.

9 3. GENEL BİLGİLER 3.1. ORDO: INSECTIVORA Bowdich, 1821 Böcekçiller, basık beyin kapsüllü ve uzun burunlu ilkel plesantalı memelileridir. Diş formülleri birçok türde ilkel sayıdadır (44: 3/3, 1/1, 4/4, 3/3). Süt dişleri nadiren fonksiyoneldir ve doğumdan önce düşerler. Beş parmaklı hayvanlardır. Böcekçiller, tropikal, ılıman ve nemli veya kurak boreal ekosistemlerde yaygındır. Türlerin çoğu küçük omurgasızlarla beslenen karasal etçillerdir. Bazı türler omnivor beslenme gösterir. Yine bazı türler gömülgendir. Bazı türlerde yarı sucul bir yaşam gösterir. Avusturalya ve Güney Amerika dışında dünyanın her tarafına yayılmış 7 familyası bulunur. Türkiye de Erinaceidae, Soricidae, Talpidae familyaları bulunur. Familya Tanı Anahtarı 1. Vücut büyük: kafatasının kondilobasal uzunluğu 38 mm den büyük; sırt dikenlerle kaplı Erinaceidae 1* Vücut daha küçük: kafatasının kondilobasal uzunluğu 37 mm den daha küçük; sırt yumuşak kıllarla kaplı 2 2. Dış görünüşleri fareye benzer; kuyruk uzunluğu baş ve vücut uzunluğunun % 40 dan daha büyük; 1. üst kesici diş (I1) üst köpek dişinden (C) daha büyüktür (Şekil 3.1); zigomatik yay yok Soricidae 2* Vücut silindir şeklinde; kuyruk uzunluğu baş ve vücut uzunluğunun % 30 dan daha küçük; I1,C den daha küçük (Şekil 3.1); zigomatik yay var Talpidae

10 Şekil 3.1. Türkiye böcekçillerinin üç familyasında alt çenenin ön kısmı (sağ sütun) ve rostrumun ön kısmında (sol sütun) diş düzeni. Yukarıdan aşağıya; Erinaceidae, Soricidae, Talpidae (Kryštufek ve Vohralík, 2001 den) FAMİLYA: ERINACEIDAE Fischer von Waldheim, 1817 Erinaceidae familyası nın Türkiye de 2 cinsi ve 2 türü bulunur. Tür Tanı Anahtarı 1. Baş ve vücut uzunluğu 190 mm den daha büyük, kafatasının kondilobasal uzunluğu 50mm den daha fazla; kulaklar kısa Erinaceus concolor 1* Baş ve vücut uzunluğu 190 mm den daha küçük, kafatasının kondilobasal uzunluğu 50mm den daha az; kulaklar uzun Hemiechinus auritus

11 FAMİLYA: SORICIDAE Fischer von Waldheim, 1817 Soricidae familyası nın Türkiye de 4 cinsi bulunur. Cins Tanı Anahtarı 1. Kuyrukta seyrek ve uzun duyusal kıllar bulunur; dişler tamamen beyaz; 1. alt kesici dişlerin kesici yüzeyleri tepeciksiz, düz 2 1* Kuyruk sık kıllı, kuyrukta seyrek ve uzun duyusal kıllar bulunmaz, dişlerin uçları kırmızımsı; i1 in kesici yüzeyi düz değil, tepecikli 3 2. Daha büyük: baş ve vücut 55 mm den daha fazla, arka ayak 10 mm den daha fazla, koronoid yükseklik 4.0 mm den daha fazla; üst çenede 3 tane tek tepecikli diş bulunur (Şekil 3.2,3.3) Crocidura 2* Daha küçük: baş ve vücut 45 mm den daha az, arka ayak 9 mm den daha az, koronoid yükseklik 3.5 mm den daha az; üst çenede 4 tane tek tepecikli diş bulunur (Şekil 3.3) Suncus 3. Arka ayakların yanları boyunca sert kıllar bulunur; üst çenede 4 tane tek tepecikli diş bulunur Neomys 3* Arka ayakların yanları boyunca sert kıllar yoktur; üst çenede 5 tane tek tepecikli diş bulunur Sorex

12 CİNS: CROCIDURA Wagler,1832 Crocidura cinsinin Türkiye de 3 türü, Crocidura arispa, C. leucodon ve C. suaveolens bulunur. Şekil 3.2. Türkiye den üç beyaz dişli shrewde mandiblenin anterior kısmı (sağ sütun) ve rostrumun anterior kısmın (sol sütun) dental düzeni. Yukarıdan aşağıya; Crocidura leucodon (Ayvacık yakını), C. suaveolens (Samsun, Bafra yakını) ve Suncus etruscus (Adana) (Kryštufek ve Vohralík, 2001 den). Ölçek= 1mm. Şekil 3.3. Türkiye den üç beyaz dişli shrewde sol üst diş sırasının anterior kısmı (ventral görünüş). Soldan sağa; Crocidura leucodon ( Ayvacık yakını), C. suaveolens (Samsun Bafra yakını) ve Suncus etruscus (Adana). Numaralar unicuspid dişleri gösterir (Kryštufek ve Vohralík, 2001 den). Ölçek= 1mm.

13 Şekil 3.4. Crocidura suaveolens ve Crocidura leucodon da 4. üst premoların parasitilde değişkenliği. Soldan sağa; C. suaveolens (Artvin civarı), C. suaveolens cypria (Larnaka civarı, Kıbrıs), C. leucodon (Manisa civarı). pa = parastyle, mc = metacone, ms = metastyle (Kryštufek ve Vohralik, 2001 den). Tür Tanı Anahtarı 1. Dorsal post rengi gümüşi gridir; kulaklar büyük (9 mm den daha fazla); kafatası daha basık (kafatası yüksekliği kondilobasal uzunluğun % 23 den daha kısa); koronoid yükseklik 4.1 mm kadar C. arispa 1* Dorsal post kahverengi; kulaklar daha küçük (9 mm ve daha az); kafatası daha yüksek (kafatası yüksekliği kondilobasal uzunluğun en az % 23 ü kadar); koronoid yükseklik 4.2 mm veya daha fazla 2 2. Kuyruk uzunluğu baş ve vücudun % 63 ünden daha kısa; karın tarafı beyaz renkli, yanlarda sırt renginden belirgin olarak ayrı; P4 parasitil yok yada küt uçlu (Şekil 3.4) C. leucodon 2* Kuyruk uzunluğu baş ve vücudun % 55 inden daha uzun; karın gri, yanlarda renk ayrım çizgisi yok; P4 te parasitil sivri uçlu (Şekil 3.4) C. suaveolens

14 Crocidura leucodon (Hermann, 1780) Crocidura leucodon lasius Thomas, Tip yeri: Altındere, Trabzon yakını, m, Türkiye. Şekil 3.5. C. leucodon un kafatası ve alt çene (Türkiye, Elazığ yakını Harput tan) (Kryštufek ve Vohralík, 2001 den). Dağılım: Batı Palaearktik, Orta, Güney ve Doğu Avrupa dan Kafkasya ya kadar. Kuzey İran ve Filistin. Türkiye kayıtları oldukça seyrektir. Güneydoğu Anadolu da bulunmaz. Lokalitelerin çoğunluğu kıyılarda bulunur ve Çanakkale den sadece Behramkale de bilinir. Akdeniz Adalarında bulunmaz. Habitat: Farklı habitatlarda bulunurlar ve tür deniz seviyesinden 1700 m ve 1950 m yukarıya kadar bulunur. Gürcistan da türün dikey dağılımı deniz seviyesi ile 2100 m arasındadır: Lay (1967) 2150 m den, İran, Khorassan da ve Atallah (1977) Lübnan da 2000 m den rapor etmiştir. Türkiye örneklerinin çoğunluğu, çitler, kaya duvarlar, sık uzun çim ve kayalık habitatlardandır. Orta Anadolu da ve Çiğlikara da, sık ağaçlıklı

15 ormanlarda yaşar; benzer habitatlar Khorassan da da bulunur. C. leucodon, C. suaveolens le sık sık sintopiktir ancak C. suaveolens Türkiye nin her tarafında tamamıyla dominanttır. Tez (1997) C. leucodon un Trakya da Anadolu dan daha çok olduğunu belirtmiştir Crocidura suaveolens (Pallas, 1811) Crocidura suaveolens praecypra Reumer & Oberli, Tip yeri: Kouklia, Kıbrıs. Şekil 3.6. Türkiye, Orta Anadolu, Afyon yakını, Doğanköy (Eber Gölü) den Crocidura suaveolens in kafatası ve alt çene (Kryštufek ve Vohralík, 2001 den). Dağılım: Kuzey İspanya dan Kore ye kadar Güney Palaearktik te bulunur. Pek çok Akdeniz adasında vardır. Türkiye de çok yaygındır. Çanakkale den sadece Behramkale den bilinir.

16 Habitat: Yoğun olarak çok yaygındır. Çoğunlukla dikenli çalılar, su çukurları ve hendekleri etrafında sazlıklarda, çitlerde, taş duvarlar boyunda, tarlalar, bahçelerde adi yığınların altında, uzun çimlerde, kavak ağacı topluluklarında bulunur. Nadiren sık ağaçlıklı ormanlar veya çam ormanlarında da vardır. Kurak Orta ve Doğu Anadolu da bu tür su çukurları veya göller etrafında bataklıklar ve dereler boyunca nemli koşullarla çoğunlukla bağlantılıdır. Ancak, Elazığ da, M. guentheri, C. migratorius ve C. leucodon la kurak ve kayalık bir habitatı paylaşan bir örnek toplanmıştır. Osborn (1965b) Ankara da bir evden topladığı iki örneği rapor eder. Aynı şekilde, Lay (1967) 2742 m de Elbruz Dağı üzerindeki binalarda bu türü bulmuştur. Türkiye kayıtları çoğunlukla düşük yüksekliktendir, en düşükleri deniz kıyısından sadece birkaç metredir. Orta Anadolu da 1450 m kadar yükseklikten Crocidura suaveolens i toplanmıştır. En yüksek kayıtlar Obuch (1994) un sırasıyla 1800 m ve 1900 m de baykuş mide yumaklarında bulunduğu örnekler Doğu Anadolu dandır. Atallah (1977) Lübnan da m yükseklikte bu türü rapor eder Crocidura arispa Spitzenberger, 1971 Dağılım: Türkiye için endemiktir. Toros Dağları ndan iki lokalitede bulunur (Spitzenberger, 1971). Bu lokaliteler Antalya Çığlıkara ve Niğde Bolkar Dağları dır. Habitat: Kayalık ve kurak yerlerde, ağaç sınırında kurak kayalık yerlerde bulunur CİNS: SOREX Linnaeus, 1758 Türkiye de 5 türü bilinir. Tür Tanı Anahtarı 1. Anadolu da bulunur 2 1* Trakya da bulunur 4 2. Vücut küçük: kondilobasal uzunluk 17 mm den daha az, koronoid yükseklik 4 mm den daha az; M1 de metakonid pigmentli değil S. volnuchini 2* Vücut daha büyük: kondilobasal uzunluk en az 17 mm, koronoid yükseklik 4 mm den daha fazla; M1 de metakonid pigmentli 3

17 3. Karın koyu kahverengi veya siyahımsı; post tamamıyla koyu; kondilobasal uzunluk en az 18.5 mm S. raddei 3* Karın grimsi; post iki veya üç renkli, karın belli olarak sırttan daha soluk; kondilobasal uzunluk 18.5 mm den daha az S. satunini 4. Vücut küçük: kondilobasal uzunluk 16.5 mm den daha az S. minutus 4* Vücut büyük: kondilobasal uzunluk 18 mm den daha fazla S. araneus Sorex minutus Linnaeus, 1766 Dağılım: Baykal Gölü ile Prena Dağları arasındaki ormanlık alanda bulunur. Türkiye de sadece Trakya da Kırklareli, Demirköy, Velikaköprü den bilinir (Zima ve arkadaşları, 1997). Habitat: Kayın ormanlarında, Güney Balkanlar da orman ve dağ çayırlarında bulunur Sorex volnuchini Ognev, 1921 Dağılım:Kafkasya ve Karadeniz Dağları için endemiktir. Türkiye de Karadeniz kıyılarından Doğu Karadeniz den batıya doğru Düzce ye kadar dağılım gösterir. Habitat:Türkiye de m yükseklikleri arasında bulunur. Genellikle nemli ormanlarda (kayın ve iğne yapraklı ormanlar) bulunur Sorex araneus Linnaeus, 1758 Dağılım: Baykal Gölü nden Doğu Fransa ya kadar uzanan ormanlık alanlarda bulunur. Türkiye de sadece Trakya da Istranca Dağları ndan, Velikaköprü den bilinir (Zima ve arkadaşları, 1997). Habitat: Sorex minutus la aynı habitatta bulunur.

18 Sorex satunini Ognev,1921 Dağılım: Kafkasya ve Rusya da bulunur. Türkiye de Kuzeydoğu Anadolu dan Uludağ a kadar uzanır. Habitat: Yüksek dağlarda genellikle m yükseklikleri arasında çayırlık alanlarda, dere kenarlarındaki çalılıklarda bulunur Sorex raddei Satunin, 1895 Dağılım: Kafkasya ve Kuzeydoğu Türkiye için endemiktir. Türkiye de Artvin Kutul dan Ordu ya kadar uzanır. Habitat: m arasında nemli alanlarda kayın ve iğne yapraklı ormanlarda kayalık alanlarda ve su kenarlarında bulunur CİNS: NEOMYS Kaup,1829 Türkiye de 2 türü bulunur. Tür Tanı Anahtarı 1. Vücut küçük: arka ayak 18.3 mm veya daha küçük, kondilobasal uzunluk 21.8 mm den fazla değil N. anomalus 1* Vücut daha büyük: arka ayak en az 18.2 mm, kondilobasal uzunluk en az 21.6 mm N. teres Neomys anomalus Cabrera, 1907 Dağılım: Güney ve Orta Avrupa, Türkiye ve Kuzey Irak ta bulunur. Türkiye de Doğu Anadolu, Güney Anadolu ve Marmara Bölgesi nde daha yoğun olarak bulunur (Kryštufek ve arkadaşları, 1998).

19 Habitat: Anadolu da m yükseklikleri arasında bulunur. Marmara Bölgesi nde dere kenarlarında, yaprak döken ormanlarda, deniz seviyesinden 650 m kadar olan yüksekliklerde bulunur Neomys teres Miller, 1908 Dağılım: Kafkasya ve Türkiye için endemiktir. Türkiye de Karadeniz Dağları nda Bolu dan Van Gölü ne kadar uzanır. Habitat: Türkiye de m yüksekliklerde iğne yapraklı ve karışık ormanlarda su kenarlarında bulunur CİNS: SUNCUS Ehrenberg, 1832 Türkiye de 1 türü bulunur Suncus etruscus (Savi, 1822) Dağılım: Güney Palearktik ve İndomaleyan Bölgeleri nde bulunur. Türkiye de Anadolu da Güneydoğu Anadolu ve Ege Bölgesi nde bulunur. Kuzeyde Manyas Kuş Gölü nden ve Bolu dan bilinir. Habitat: Deniz seviyesinden 1300 m ye kadar makiliklerde ve çalılık alanlarda bulunur FAMİLYA: TALPIDAE Fischer von Waldheim,1817 Türkiye de 1 cins ve 4 türü bilinir CİNS: TALPA Linnaeus, 1758 Tür Tanı Anahtarı 1. Rostrum çok geniş; kuyruk son derece kısa T. davidiana

20 1* Rostrum geniş değil; kuyruk kısa 2 2. Gözler küçük, deri ile kaplı değil T. europaea 2* Göz deri ile kaplı 3 3. Kondilobasal uzunluk 33 mm den fazla T. caucasica 3* Kondilobasal uzunluk 33 mm den daha az T. levantis Talpa europaea Linnaeus,1758 Dağılım: Tüm Avrupa da ve Akdeniz adalarında, Türkiye de Trakya da çok yaygın ve Istranca Dağlarında yok. Habitat: Çukur vadilerde, nemli topraklarda bulunur. Kuru bayırlarda bulunmaz Talpa caucasica Satunin,1908 Dağılım: Batı Kafkaslar da Gürcistan da, Türkiye de sadece Hopa bölgesinde bulunur. Habitat: Türkiye de kıyı bölgelerde nemli topraklarda bulunur Talpa levantis Thomas,1906 Dağılım: Tüm Karadeniz kıyılarında bulunur. Türkiye den Bulgaristan ve Kafkasya ya kadar vardır. Türkiye de Trakya dahil tüm Karadeniz kıyılarında ve Güney Marmara kıyılarında bulunur. Habitat:Sahil kesimlerine yakın derin nemli topraklarda bulunur. Türkiye de en yaygın bulunan köstebek türüdür. Kafkaslar da 2400 m yüksekliklerde bulunabilir.

21 Talpa davidiana (Milne-Edwards,1884) Dağılım: Türkiye de Güneydoğu Anadolu da İran sınırlarına yakın bulunur. Habitat: 1000 m in üstünde genellikle 2000 m yüksekliklerdeki çayırlık alanlarda bulunur.

22 4. BULGULAR Çanakkale il sınırları içersinde elde edilen böçekçillerin yapılan tür tayinlerinde 3 tür saptanmıştır. Bu türler Erinaceus concolor, Crocidura leucodon ve Crocidura suaveolens tir. Elde edilen örneklerin lokaliteleri Şekil 4.1 de gösterilmiştir. Şekil Çanakkale il sınırları içerisinde örneklerin toplandığı lokaliteler.

23 4.1. FAMİLYA: ERINACEIDAE Fischer von Waldheim, CİNS: ERINACEUS Linnaeus, Erinaceus concolor Martin, 1838 Habitat: Bozcaada, Gökçeada ve Çanakkale İl sınırlarında arazi çalışmaları boyunca kirpiler bazen gündüz elle toplandı bazen de yol ölümleri örneklemede rol oynadı. Yol ölümleri sonucunda kirpilerden doku örnekleri alındı. Genellikle gün batımından gün doğumuna kadar aktif olan bu hayvanlar, açık arazilerde, steplerde, dere kenarlarında, dut ağaçlarının altında, çeltik tarlalarında, meyve ve sebze bahçelerini çeviren duvar diplerinde, mezarlıklarda, çalılıklar içersinde ve kültür arazilerinde bulunurlar. İncelenen Materyaller ve Lokaliteleri: Araştırma alanında bu türe ait 12 adet örnek elde edilmiştir. Örneklere ait müze nosu, tür adı ve cinsiyeti (erkek =, dişi = ), yakalandığı tarih, lokalite, kafatası (K), post (P), doku örneği (DK) ve embriyo sayıları E(s) aşağıda belirtilmiştir. No Tür Tarih Lokalite Özellik Gökçeada 1991/249 E. concolor Kapıkaya/Gökçeada/ÇANAKKALE K,P 1991/250 E. concolor Uğurlu/Gökçeada/ÇANAKKALE K,P 1991/251 E. concolor Uğurlu/Gökçeada/ÇANAKKALE K,P Bozcaada 1991/294 E. concolor Ayazma/Bozcaada/ÇANAKKALE K,P Gelibolu 2003/54 E. concolor? Gelibolu/ÇANAKKALE DK 2003/62 E. concolor? Gelibolu/ÇANAKKALE DK 2003/63 E. concolor? Bolayır/ÇANAKKALE DK 2003/126 E. concolor Güneyli/Gelibolu/ÇANAKKALE K,DK Anadolu 2003/52 E. concolor? Güvemalan/ÇANAKKALE DK 2003/178 E. concolor Özbek Köyü/ÇANAKKALE DK 2003/179 E.concolor Dörtyol / ÇANAKKALE DK 2003/232 E. concolor? Kalkım/ÇANAKKALE DK Gökçeada da elde edilen üç örneğin dış vücut ölçüleri ve ağırlıkları Tablo 4.1 de, Bozcaada ve Çanakkale nin Anadolu yakasında elde edilen örneklerin dış vücut ölçüleri ve ağırlıkları Tablo 4.2 de verilmiştir. Kafatası ölçüleri de Tablo 4.3 ve 4.4 te verilmiştir.

24 Tablo 4.1. Gökçeada da Erinaceus concolor a ait dişi örneklerin standart dış vücut ölçüleri ve ağırlıkları (n = örnek sayısı, x = ortalama, s = sınırlar, ss = standart sapma). n x s ss TB BV Ky Aa Klk Ağ Tablo 4.2. Bozcaada da Erinaceus concolor a ait dişi örneğin standart dış vücut ölçüleri ve ağırlığı ve Anadolu da Erinaceus concolor a ait erkek örneğin standart dış vücut ölçüleri ve ağırlığı. 1991/ /178 TB BV Ky Aa Klk Ağ Tablo 4.3. Gökçeada da Erinaceus concolor a ait dişi örneklerin kafatası ölçüleri (n = örnek sayısı, x = ortalama, s = sınırlar, ss = standart sapma). n x s ss KFEBU KONUZ R1UZ R2UZ DAMAK BYKUZ ÜÇDUZ BASUZ AÇDUZ AÇKUZ M1M MAND PGEN BYKGEN ZYGEN İNTGEN ANTGEN KORYÜK KAFYÜK ANGKON PREYAN

25 Tablo 4.4. Bozcaada da Erinaceus concolor a ait dişi örneğin kafatası ölçüleri ve Gelibolu da Erinaceus concolor a ait dişi örneğin kafatası ölçüleri. 91/294 03/126 KFEBU 57 KONUZ 52.8 R1UZ 20 R2UZ 10.6 DAMAK 26 BYKUZ ÜÇDUZ 28 BASUZ 48 AÇDUZ AÇKUZ M1M MAND PGEN BYKGEN ZYGEN İNTGEN ANTGEN KORYÜK KAFYÜK ANGKON PREYAN 5.7 İncelenen 5 Erinaceus concolor ait 5 kafatası örneğinde (91/249, 91/250, 91/251, 91/294, 03/126 ) naso-maxillary suture roumanicus morfotipindedir (Çizim ) FAMİLYA: SORICIDAE Fischer von Waldheim, CİNS: CROCIDURA Wagler, Crocidura leucodon (Hermann, 1780) Habitat: Crocidura leucodon, genellikle sulak alanlardan uzak, işlenmemiş yeşil alanlarda, yoncalıklarda, suyu çekilmiş dere yataklarındaki çayırlarda diğer Crocidura türü ile simpatrik olarak bulundu.

26 İncelenen Materyaller ve Lokaliteler:Örneklere ait müze nosu, tür adı ve cinsiyeti (erkek =, dişi = ), yakalandığı tarih, lokalite, kafatası (K), post (P), doku örneği (DK) ve embriyo sayıları E(s) aşağıda belirtilmiştir. No Tür Tarih Lokalite Özellik Gelibolu 1991/157a Crocidura leucodon Sütlüce/Gelibolu/ÇANAKKALE K,P 1991/158 Crocidura leucodon Sütlüce/Gelibolu/ÇANAKKALE K 1991/179 Crocidura leucodon Sütlüce/Gelibolu/ÇANAKKALE K,P Anadolu 1996/51 Crocidura leucodon Terzialan/Çan/ÇANAKKALE K,P 1996/61 Crocidura leucodon Terzialan/Çan/ÇANAKKALE K 2003/133 Crocidura leucodon KatrancıKöyü/ÇANAKKALE K,P,DK 2003/197 Crocidura leucodon Özbek Köyü/ÇANAKKALE K,P,DK 2003/199 Crocidura leucodon Özbek Köyü/ÇANAKKALE K,P,DK 2003/217 Crocidura leucodon Terzialan / ÇANAKKALE K,P,DK 2003/219 Crocidura leucodon Terzialan / ÇANAKKALE K,P,DK Çanakkale Gelibolu örneklerinin dış vücut ölçüleri ve ağırlıkları Tablo 4.5 te ve Çanakkale Anadolu yakasının dış vücut ölçüleri ve ağırlıkları Tablo 4.6 da verilmiştir. Örneklerin kafatası ölçüleri ise Tablo 4.7 ve 4.8 de verilmiştir. Tablo 4.5. Gelibolu da Crocidura leucodon a ait erkek ve dişi örneklerin standart dış vücut ölçüleri ve ağırlıkları (n = örnek sayısı, x = ortalama, s = sınırlar, ss = standart sapma). n x s ss TB BV Ky Aa Klk Ağ Ky/BV Tablo 4.6. Anadolu da Crocidura leucodon a ait erkek ve dişi örneklerin standart dış vücut ölçüleri ve ağırlıkları (n = örnek sayısı, x = ortalama, s = sınırlar, ss = standart sapma). n x s ss TB BV Ky Aa Klk Ağ Ky/BV

27 Tablo 4.7. Gelibolu da Crocidura leucodon a ait erkek ve dişi örneklerin kafatası ölçüleri (n = örnek sayısı, x = ortalama, s = sınırlar, ss = standart sapma). n x s ss KFEBU KONUZ R1UZ R2UZ DAMAK BYKUZ ÜÇDUZ BASUZ AÇDUZ AÇKUZ M1M MAND PGEN BYKGEN ZYGEN İNTGEN ANTGEN KORYÜK KAFYÜK ANGKON PREYAN Tablo Anadolu da Crocidura leucodon a ait erkek ve dişi örneklerin kafatası ölçüleri (n = örnek sayısı, x = ortalama, s = sınırlar, ss = standart sapma). n x s ss KFEBU KONUZ R1UZ R2UZ DAMAK BYKUZ ÜÇDUZ BASUZ AÇDUZ AÇKUZ M1M MAND PGEN BYKGEN ZYGEN İNTGEN ANTGEN KORYÜK KAFYÜK ANGKON PREYAN

28 Crocidura suaveolens (Pallas, 1811) Habitat: Crocidura suaveolens, sulak alanları seven bir tür olup, dere kenarlarında, su kanallarının çevresinde, sudan uzak olmayan veya sulu tarım yapılan tarla kenarlarında, yoncalıklarda, evlerin çevresini kuşatan duvar veya çit kenarlarında yaygın olarak bulundu. Ayrıca nemli orman kenarlarındaki çalı altlarında da yaşarlar. İncelenen Materyaller ve Lokaliteler:Örneklere ait müze nosu, tür adı ve cinsiyeti (erkek =, dişi = ), yakalandığı tarih, lokalite, kafatası (K), post (P), doku örneği (DK) ve embriyo sayıları E(s) aşağıda belirtilmiştir. No Tür Tarih Lokalite Özellik Gökçeada 1991/19 Crocidura suaveolens Y.Bademli/Gökçeada/ÇANAKKALE K,P 1991/31 Crocidura suaveolens Uğurlu/Gökçeada/ÇANAKKALE K,P 1991/69 Crocidura suaveolens Dereköy/Gökçeada/ÇANAKKALE K,P 1991/210 Crocidura suaveolens Y.Bademli/Gökçeada/ÇANAKKALE K,P 1991/211 Crocidura suaveolens Y.Bademli/Gökçeada/ÇANAKKALE K,P 1991/216 Crocidura suaveolens Gökçeada/ÇANAKKALE K,P 1991/217 Crocidura suaveolens Gökçeada/ÇANAKKALE K,P 1992/81 Crocidura suaveolens Uğurlu/Gökçeada/ÇANAKKALE K,P Bozcaada 1990/47 Crocidura suaveolens Bozcaada/ÇANAKKALE K,P 1990/48 Crocidura suaveolens Bozcaada/ÇANAKKALE K 1991/93 Crocidura suaveolens Başağa/Bozcaada/ÇANAKKALE K 1991/143 Crocidura suaveolens Kocamışyeri/Bozcaada/ÇANAKKALE K,P 1991/255 Crocidura suaveolens Tekirbahçe/Bozcaada/ÇANAKKALE K 1991/266 Crocidura suaveolens Ayazma/Bozcaada/ÇANAKKALE K,P 1991/267 Crocidura suaveolens Ayazma/Bozcaada/ÇANAKKALE K 1992/121 Crocidura suaveolens Kocamışyeri/Bozcaada/ÇANAKKALE K,P 1992/122 Crocidura suaveolens Kocamışyeri/Bozcaada/ÇANAKKALE K 1992/136 Crocidura suaveolens Tekirbahçe/Bozcaada/ÇANAKKALE K,P 1992/159 Crocidura suaveolens Ayazma/Bozcaada/ÇANAKKALE K,P 1992/178 Crocidura suaveolens Sulubahçe/Bozcaada/ÇANAKKALE K,P Gelibolu 1991/157b Crocidura suaveolens Sütlüce/Gelibolu/ÇANAKKALE K,P 1991/180 Crocidura suaveolens Sütlüce/Gelibolu/ÇANAKKALE K,P 1992/10 Crocidura suaveolens Sütlüce/Gelibolu/ÇANAKKALE K,P,E(4) Anadolu 1988/106 Crocidura suaveolens Truva / ÇANAKKALE K,P 1996/26 Crocidura suaveolens Terzialan/Çan/ÇANAKKALE K,P 1996/34 Crocidura suaveolens Terzialan/Çan/ÇANAKKALE K,P 1996/46 Crocidura suaveolens Terzialan/Çan/ÇANAKKALE K,P 1996/52 Crocidura suaveolens Terzialan/Çan/ÇANAKKALE K,P 1996/53 Crocidura suaveolens Terzialan/Çan/ÇANAKKALE K,P

29 1996/54 Crocidura suaveolens Terzialan/Çan/ÇANAKKALE K,P,E(4) 1996/60 Crocidura suaveolens Terzialan/Çan/ÇANAKKALE K,DK 2003/17 Crocidura suaveolens Evciler Köyü/ÇANAKKALE K,P,DK 2003/18 Crocidura suaveolens Evciler Köyü/ÇANAKKALE K,P,DK 2003/131 Crocidura suaveolens KatrancıKöyü/ÇANAKKALE K,P,DK 2003/132 Crocidura suaveolens KatrancıKöyü/ÇANAKKALE K,P,DK 2003/134 Crocidura suaveolens KatrancıKöyü/ÇANAKKALE K,P,DK 2003/135 Crocidura suaveolens KatrancıKöyü/ÇANAKKALE K,P,DK 2003/191 Crocidura suaveolens Özbek Köyü/ÇANAKKALE K,P,DK 2003/192 Crocidura suaveolens Özbek Köyü/ÇANAKKALE K,P,DK 2003/193 Crocidura suaveolens Özbek Köyü/ÇANAKKALE K,P,DK 2003/194 Crocidura suaveolens Özbek Köyü/ÇANAKKALE K,P,DK 2002/195 Crocidura suaveolens Özbek Köyü/ÇANAKKALE K,P,DK 2003/196 Crocidura suaveolens Özbek Köyü/ÇANAKKALE K,P,DK 2003/198 Crocidura suaveolens Özbek Köyü/ÇANAKKALE K,P,DK 2003/200 Crocidura suaveolens Özbek Köyü/ÇANAKKALE K,P,DK 2003/201 Crocidura suaveolens Özbek Köyü/ÇANAKKALE K,P,DK 2003/202 Crocidura suaveolens Özbek Köyü/ÇANAKKALE K,P,DK 2003/203 Crocidura suaveolens Özbek Köyü/ÇANAKKALE K,P,DK 2003/204 Crocidura suaveolens Özbek Köyü/ÇANAKKALE K,P,DK 2003/205 Crocidura suaveolens Özbek Köyü/ÇANAKKALE K,P,DK 2003/208 Crocidura suaveolens SerçelerKöyü/ÇANAKKALE K,P,DK 2003/209 Crocidura suaveolens SerçelerKöyü/ÇANAKKALE K,P,DK 2003/210 Crocidura suaveolens SerçelerKöyü/ÇANAKKALE K,P,DK 2003/216 Crocidura suaveolens OrtacaKöyü / ÇANAKKALE K,P,DK 2003/218 Crocidura suaveolens Terzialan / ÇANAKKALE K,P,DK Gökçeada, Bozcaada, Gelibolu ve Çanakkale Anadolu yakasından elde edilen örneklerin dış vücut ölçüleri ve ağırlıkları sırasıyla Tablo 4.9, Tablo 4.10, Tablo 4.11, Tablo 4.12 de verilmiştir. Kafatası ölçüleri ise sırasıyla Tablo 4.13, Tablo 4.14, Tablo 4.15 ve Tablo 4.16 da verilmiştir. Tablo 4.9. Gökçeada da Crocidura suaveolens e ait erkek ve dişi örneklerin standart dış vücut ölçüleri ve ağırlıkları (n = örnek sayısı, x = ortalama, s = sınırlar, ss = standart sapma). n x s ss TB BV Ky Aa Klk Ağ Ky/BV

30 Tablo Bozcaada da Crocidura suaveolens e ait erkek ve dişi örneklerin standart dış vücut ölçüleri ve ağırlıkları (n = örnek sayısı, x = ortalama, s = sınırlar, ss = standart sapma). n x s ss TB BV Ky Aa Klk Ağ Ky/BV Tablo Gelibolu da Crocidura suaveolens e ait erkek ve dişi örneklerin standart dış vücut ölçüleri ve ağırlıkları (n = örnek sayısı, x = ortalama, s = sınırlar, ss = standart sapma). n x s ss TB BV Ky Aa Klk Ağ Ky/BV Tablo Anadolu da Crocidura suaveolens e ait erkek ve dişi örneklerin standart dış vücut ölçüleri ve ağırlıkları (n = örnek sayısı, x = ortalama, s = sınırlar, ss = standart sapma). n x s ss TB BV Ky Aa Klk Ağ Ky/BV

31 Tablo Gökçeada da Crocidura suaveolens e ait erkek ve dişi örneklerin kafatası ölçüleri (n = örnek sayısı, x = ortalama, s = sınırlar, ss = standart sapma). n x s ss KFEBU 8 19, ,45 KONUZ 8 18, ,41 R1UZ 8 4, ,12 R2UZ 8 2, ,13 DAMAK 8 7, ,25 BYKUZ 8 10, ,18 ÜÇDUZ 8 8, ,25 BASUZ 8 15, ,36 AÇDUZ 8 7, ,19 AÇKUZ 8 8, ,38 M1M3 8 3, ,11 MAND 8 9, ,30 PGEN 8 6, ,22 BYKGEN 8 8, ,14 ZYGEN 8 5, ,14 İNTGEN 8 4, ,08 ANTGEN 8 4, ,14 KORYÜK 8 4, ,15 KAFYÜK 8 5, ,20 ANGKON 8 3, ,16 PREYAN 8 1, ,32 Tablo Bozcaada da Crocidura suaveolens e ait erkek ve dişi örneklerin kafatası ölçüleri (n = örnek sayısı, x = ortalama, s = sınırlar, ss = standart sapma). n x s ss KFEBU 12 18, ,46 KONUZ 12 17, ,45 R1UZ 12 4, ,14 R2UZ 12 2, ,14 DAMAK 12 7, ,26 BYKUZ 12 10, ,32 ÜÇDUZ 12 7, ,26 BASUZ 12 15, ,72 AÇDUZ 12 7, ,24 AÇKUZ 12 8, ,47 M1M3 12 3, ,15 MAND 12 9, ,44 PGEN 12 6, ,19 BYKGEN 12 8, ,15 ZYGEN 12 5, ,22 İNTGEN 12 4, ,09 ANTGEN 12 4, ,27 KORYÜK 12 4, ,22 KAFYÜK 12 5, ,25 ANGKON 12 3, ,18 PREYAN 12 1, ,27

32 Tablo Gelibolu da Crocidura suaveolens e ait erkek ve dişi örneklerin kafatası ölçüleri (n = örnek sayısı, x = ortalama, s = sınırlar, ss = standart sapma). n x s ss KFEBU 3 18, ,38 KONUZ 3 17, ,40 R1UZ 3 4, ,07 R2UZ 3 2, ,19 DAMAK 3 7, ,14 BYKUZ 3 10, ,26 ÜÇDUZ 3 7, ,19 BASUZ 3 15, ,76 AÇDUZ 3 7, ,50 AÇKUZ 3 8, ,26 M1M3 3 3, ,07 MAND 3 9, ,45 PGEN 3 6, ,19 BYKGEN 3 8, ,07 ZYGEN 3 5, ,12 İNTGEN 3 4, ,12 ANTGEN 3 4, ,12 KORYÜK 3 4, ,50 KAFYÜK 3 5, ,19 ANGKON 3 3, ,45 PREYAN 3 1, ,14 Tablo Anadolu da Crocidura suaveolens e ait erkek ve dişi örneklerin kafatası ölçüleri (n = örnek sayısı, x = ortalama, s = sınırlar, ss = standart sapma). n x s ss KFEBU 32 19, ,10 KONUZ 32 18, ,05 R1UZ 32 4, ,37 R2UZ 32 2, ,25 DAMAK 32 7, ,62 BYKUZ 32 10, ,49 ÜÇDUZ 32 8, ,59 BASUZ 32 15, ,88 AÇDUZ 32 7, ,54 AÇKUZ 32 8, ,54 M1M3 32 3, ,24 MAND 32 9, ,54 PGEN 32 6, ,32 BYKGEN 32 8, ,39 ZYGEN 32 5, ,38 İNTGEN 32 4, ,18 ANTGEN 32 4, ,30 KORYÜK 32 4, ,35 KAFYÜK 32 5, ,31 ANGKON 32 3, ,18 PREYAN 32 1, ,16

33 5. TARTIŞMA VE SONUÇ Araştırmalar sırasında Çanakkale den toplanan 33 böcekçil örneği, daha önce aynı bölgeden toplanan 44 adet müze örneği ile birlikte değerlendirilmiş ve 3 böcekçil türü saptanmıştır. Bu türler Erinaceus concolor, Crocidura leucodon ve Crocidura suaveolens dir Erinaceus concolor türü önceki kayıtlara göre sadece Gökçeada da görülmüştür ve bölgeden kayda geçmiş bir örneği yoktur. Bu çalışmada E. concolor türüne ait örnekler Bozcaada dan 1 lokaliteden, Gökçeada, Gelibolu ve Çanakkale den 3 er lokaliteden olmak üzere toplam 11 lokaliteden elde edilerek bu türün Çanakkale İl sınırları içinde yaygın olduğu saptanmıştır. E. concolor un tüm yayılış alanlarından 307 örneğin kafatası morfolojilerini inceleyen Kryštufek (2002) E. concolor un naso-maksillar sütürü açısından iki farklı morfotip içerdiğini ve bunlardan roumanicus morfotipinin (naso-maksillar sütür 2 mm.den büyük) Doğu Avrupa, Trakya ve Kuzey Anadolu da yayılış gösterdiğini, diğer morfotip concolor un (naso-maksillar sütür 2 mm.den küçük ya da yok) ise Anadolu, Yakındoğu ve Ortadoğu da yayılış gösterdiğini saptamıştır. Bozcaada, Gökçeada ve Gelibolu örneklerimizin kafataslarında naso-maksillar sütürler roumanicus morfotipindedir ve bu açıdan Kryštufek in bulgularına uygunluk göstermektedir. Crocidura leucodon türü önceki kayıtlara göre (Kryštufek ve Vohralík, 2001) Çanakkale den sadece bir lokaliteden, Behramkale den bilinmektedir. Bu çalışmada bu tür Çanakkale den üç yeni lokaliteden (Terzialan, Özbek Köyü ve Katrancı Köyü) ve ilk defa Gelibolu dan bir lokaliteden (Sütlüce) elde edilmiştir. C. leucodon Bozcaada ve Gökçeada da bulunmamaktadır. Crocidura suaveolens türü de sadece Behramkale den bilinir (Kryštufek ve Vohralík, 2001). Bu çalışmada C. suaveolens türü Çanakkale den 7 yeni lokaliteden (Truva, Terzialan, Evciler, Katrancı Köyü, Özbek Köyü, Ortaca Köyü ve Serçeler Köyü) elde edilmiş ve ilk olarak Bazcaada dan 5 lokaliteden (Başağa, Kocamışyeri, Tekirbahçe, Ayazma ve Sulubahçe), Gökçeada dan 3 lokaliteden (Yeni Bademli,

34 Uğurlu ve Dereköy) ve Gelibolu dan da bir lokaliteden (Sütlüce) örnekler yakalanmıştır. Sonuç olarak Gökçeada ve Bozcaada da Erinaceus concolor ve Crocidura suaveolens türlerinin bulunduğu ve bu türlerden C. suaveolens in Gökçeada için, E. concolor ve C. suaveolens türlerinin de Bozcada için yeni kayıtlar olduğu, Gelibolu da Erinaceus concolor, Crocidura leucodon, Crocidura suaveolens ve Talpa europaea türlerinin bulunduğu, bu türlerden E. concolor, C. leucodon ve C. suaveolens türlerinin Gelibolu için yeni kayıtlar olduğu, Çanakkale de ise Erinaceus concolor, Crocidura leucodon, Crocidura suaveolens, Neomys anomalus ve Talpa levantis olmak üzere 5 böcekçil türünün bulunduğu ve bunlardan Erinaceus concolor türünün Çanakkale için yeni kayıt olduğu saptanmıştır.

35 6. ÇİZİMLER Çizim Gökçeada dan Erinaceus concolor a ait dişi örneklerin kafatası çizimleri: 1991/249 Erinaceus concolor. 1991/250 Erinaceus concolor. 1991/251 Erinaceus concolor.

36 Çizim Bozcaada dan Erinaceus concolor a ait dişi örneğin kafatası çizimi: 1991/294 Erinaceus concolor. Çizim Gelibolu dan Erinaceus concolor a ait dişi örneğin kafatası çizimi: 2003/126 Erinaceus concolor. Çizim Gelibolu dan Crocidura leucodon a ait erkek ve dişi örneklerin kafatası çizimleri: 1991/157a Crocidura leucodon.

37 1991/158 Crocidura leucodon. 1991/179 Crocidura leucodon. Çizim Anadolu dan Crocidura leucodon a ait erkek ve dişi örneklerin kafatası çizimleri: 1996/51 Crocidura leucodon. 1996/61 Crocidura leucodon.

38 2003/133 Crocidura leucodon. 2003/197 Crocidura leucodon. 2003/199 Crocidura leucodon. 2003/217 Crocidura leucodons. 2003/219 Crocidura leucodon.

39 Çizim Gökçeada dan Crocidura suaveolens e ait erkek ve dişi örneklerin kafatası çizimleri: 1991/19 Crocidura suaveolens. 1991/31 Crocidura suaveolens. 1991/69 Crocidura suaveolens. 1991/210 Crocidura suaveolens.

40 1991/211 Crocidura suaveolens. 1991/216 Crocidura suaveolens. 1991/217 Crocidura suaveolens. 1992/81 Crocidura suaveolens. Çizim Bozcaada dan Crocidura suaveolens e ait erkek ve dişi örneklerin kafatası çizimleri: 1990/47 Crocidura suaveolens.

41 1990/48 Crocidura suaveolens. 1991/93 Crocidura suaveolens. 1991/143 Crocidura suaveolens. 1991/255 Crocidura suaveolens. 1991/266 Crocidura suaveolens.

42 1991/267 Crocidura suaveolens. 1992/121 Crocidura suaveolens. 1992/122 Crocidura suaveolens. 1992/136 Crocidura suaveolens.

43 1992/159 Crocidura suaveolens. 1992/178 Crocidura suaveolens. Çizim Gelibolu dan Crocidura suaveolens e ait erkek ve dişi örneklerin kafatası çizimleri: i 1991/157b Crocidura suaveolens. 1991/180 Crocidura suaveolens. 1992/10 Crocidura suaveolens.

44 Çizim Anadolu dan Crocidura suaveolens e ait erkek ve dişi örneklerin kafatası çizimleri: 1988/106 Crocidura suaveolens. 1996/26 Crocidura suaveolens. 1996/34 Crocidura suaveolens. 1996/46 Crocidura suaveolens. 1996/52 Crocidura suaveolens.

45 1996/53 Crocidura suaveolens. 1996/54 Crocidura suaveolens. 1996/60 Crocidura suaveolens. 2003/17 Crocidura suaveolens. 2003/18 Crocidura suaveolens.

46 2003/131 Crocidura suaveolens. 2003/132 Crocidura suaveolens. 2003/134 Crocidura suaveolens. 2003/135 Crocidura suaveolens.

47 2003/191 Crocidura suaveolens. 2003/192 Crocidura suaveolens. 2003/193 Crocidura suaveolens. 2003/194 Crocidura suaveolens. 2003/195 Crocidura suaveolens.

48 2003/196 Crocidura suaveolens. 2003/198 Crocidura suaveolens. 2003/200 Crocidura suaveolens. 2003/201 Crocidura suaveolens. 2003/202 Crocidura suaveolens.

49 2003/203 Crocidura suaveolens. 2003/204 Crocidura suaveolens. 2003/205 Crocidura suaveolens. 2003/208 Crocidura suaveolens. 2003/209 Crocidura suaveolens.

50 2003/210 Crocidura suaveolens. 2003/216 Crocidura suaveolens. 2003/218 Crocidura suaveolens.

51 7. KAYNAKLAR 1. Adelsen, C., 1993, Hedgehogs sighed on Aegean Isle of Gökçeada. British Hedgehogs Preservation Society Newsletter 21:6. 2. Atallah, S.I., 1977, Mammals of the Eastern Mediterranean Region; their ecology, systematics and zoogeographical relationships. Säugetierkd. Mitt. 25: Çağlar, M., 1971, Türkiye nin Köstebek (Talpa) Türleri. Türk Biyoloji Dergisi 1: Çolak, E., Yiğit, N., Sözen, M., Özkurt, Ş., 1998a, A study of the long-eared hedgehog, Hemiechinus auritus (Gmelin,1770) (Mammalia: Insectivora) in Turkey. Tr. J. Zool. 22: Çolak, E., Yiğit, N., Sözen, M., Özkurt, Ş., 1998b, On the karyotype of the long-eared hedgehog, Hemiechinus auritus (Gmelin,1770) (Mammalia: Insectivora), in Turkey. Z. Säugetierkunde 62: Demirsoy, A., 1996, Türkiye Omurgalıları. Türkiye omurgalı faunasının sistematik ve biyolojik özelliklerinin araştırılması ve koruma önlemlerinin saptanması. Memeliler. Metaksan, Ankara. 7. Doğramacı, S., 1988, Türkiye Akdeniz Köstebeğinin, Talpa caeca, (Mammalia: Insectivora) Coğrafik Varyasyonları. Ondokuz Mayıs Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi 3 (2): Doğramacı, S., 1989, Türkiye Memeli Faunası. Ondokuz Mayıs Üniv. Fen Fak. Derg. 1 (3) Doğramacı, S., 1989a, Türkiye Memeli Faunası İçin Yeni Bir Kayıt, Talpa europaea velessiensis (Mammalia: Insectivora). Doğa TU Zooloji D. 13 (2) : Doğramacı, S., 1989b, Türkiye Talpa(Mammalia: Insectivora) türlerinin ayırd edilmesinde pelvisin önemi. Doğa TU Zooloji D. 13 (2) : Doğramacı, S., 1989c, Türkiye Köstebeklerinin (Cins Talpa: Mammalia) Taksonomisi ve Yayılışları Doğa TU Zooloji D. 13 (3) : Doğramacı, S., Gündüz, İ., 1993, Türkiye Erinaceus concolor (Insectivora : Mammalia) Türünün Karyotip ve Taksonomik Durumu. Doğa TU Zooloji D. 17: Felten, H., Spitzenberger, F., Storch, G., 1973, Zur Kleinsaugerfauna West-Anatoliens. Teil II. Senckenberg. biol. 54: Kefelioğlu, H., Gençoğlu, S., 1996, The taxonomy and distribution of Talpa (Mammalia: Insectivora) in the Black Sea region. Tr. J. Zool. 20: Kefelioğlu, H., Tez, Ç., 1999, The distribution problem of Crocidura russula (Herman, 1780) (Mammalia: Insectivora) in Turkey. Tr. J. Zool. 23: Kryštufek, B., Vohralík, V., Kurtonur, C., 1998, A new look at the identity and distribution of water shrews (Neomys spp.) in Turkey. Z. Säugetierkunde 63: