ACĠL SAĞLIK HĠZMETLERĠ

Transkript

1 T.C. MĠLLÎ EĞĠTĠM BAKANLIĞI ACĠL SAĞLIK HĠZMETLERĠ SOLUNUM SĠSTEMĠ ĠLAÇLARI 421BB0008 Ankara, 2011

2 Bu mdül, mesleki ve teknik eğitim kul/kurumlarında uygulanan Çerçeve Öğretim Prgramlarında yer alan yeterlikleri kazandırmaya yönelik larak öğrencilere rehberlik etmek amacıyla hazırlanmıģ bireysel öğrenme materyalidir. Millî Eğitim Bakanlığınca ücretsiz larak verilmiģtir. PARA ĠLE SATILMAZ.

3 ĠÇĠNDEKĠLER AÇIKLAMALAR... ii GĠRĠġ... 1 ÖĞRENME FAALĠYETĠ ANTĠTÜSĠF ĠLAÇLAR Opiidler Periferik Etkili Antitüsif Ġlaçlar... 5 UYGULAMA FAALĠYETĠ... 7 ÖLÇME VE DEĞERLENDĠRME... 9 ÖĞRENME FAALĠYETĠ EKSPEKTORAN ĠLAÇLAR Ġpeka Tuz Ekspektranlar Brmheksin Klrür (Brmeksin) Muklitikler UYGULAMA FAALĠYETĠ ÖLÇME VE DEĞERLENDĠRME ÖĞRENME FAALĠYETĠ BRONKODĠLATÖR ĠLAÇLAR Brnkdilatör Ġlaçlar Beta Adrenerjik Reseptörleri Aktive Eden Ġlaçlar (Betamimetikler) Fsfdiesteraz Ġnhibitörleri Glukrtikidler (Steridler) Antimuskarinik Ġlaçlar Mast Hücresi Stabilizatörleri Disdyum Krmglikat (Krmlin) Kettifen UYGULAMA FAALĠYETĠ ÖLÇME VE DEĞERLENDĠRME MODÜL DEĞERLENDĠRME CEVAP ANAHTARLARI ÖNERĠLEN KAYNAKLAR KAYNAKÇA i

4 AÇIKLAMALAR AÇIKLAMALAR KOD ALAN DAL/MESLEK MODÜLÜN ADI MODÜLÜN TANIMI 421BB0008 Acil Sağlık Hizmetleri Acil Tıp Teknisyenliği Slunum Sistemi Ġlaçları Slunum sistemine etkili ilaçları, ilaçların endikasyn, yan etki ve kntrendikasynları hakkında bilgi ve becerilerin kazanılacağı bir öğrenme materyalidir. SÜRE 40/8 ÖNKOġUL YETERLĠK MODÜLÜN AMACI EĞĠTĠM ÖĞRETĠM ORTAMLARI VE DONANIMLARI Anatmi Fizylji mdüllerini almıģ lmak Slunum sistemine etkili ilaçları ayırt etmek Genel Amaç Bu mdül ile slunum sistemine etki eden ilaçları, ilaçların endikasynlarını yan etkilerini ve kntrendikasynlarını birbirinden ayırt edebileceksiniz. Amaçlar 1. Antitusif etkili ilaçları ayırt edebileceksiniz. 2. Ekspektran etkiye sahip ilaçları ayırt edebileceksiniz. 3. Brnkdilatör ilaçları ayırt edebileceksiniz. Ortam: Sınıf ve/veya teknik labratuar Dnanım: AfiĢ, Ģema, bilgisayar, prjeksiyn, CD, DVD, tepegöz, epidiaskp, ilaç örnekleri prspektüsler, farmaklji kitapları vb. ÖLÇME VE DEĞERLENDĠRME Mdül içinde yer alan her öğrenme faaliyetinden snra verilen ölçme araçları ile kendinizi değerlendireceksiniz. Öğretmen mdül snunda ölçme aracı (çktan seçmeli test, dğru-yanlıģ testi, bģluk dldurma, eģleģtirme vb.) kullanarak mdül uygulamaları ile kazandığınız bilgi ve becerileri ölçerek sizi değerlendirecektir. ii

5 GĠRĠġ Sevgili Öğrenci, GĠRĠġ Slunum sistemi vücudumuzun önemli sistemlerindendir. Bu sistemin hastalıkları diğer sistemleri de etkileyebilir. Slunum sistemi hastalıklarında semptmatik ve etiyljiye yönelik ilaç tedavisi uygulanır. Bu mdül aracılığıyla slunum sistemi hastalıklarının tedavisinde kullanılan ilaçların neler lduğunu öğreneceksiniz. Tedavide kullanılan ilaçların endikasynları, farmakljik etkileri, yan etkileri, kntrendikasynları hakkında bilgi sahibi lacaksınız. Mdülden edindiğiniz bilgilerle bilinçli sağlık persneli larak hastalarınıza slunum sistemini etkileyen ilaçları dğru uygulama bilgi ve becerisi kazanabileceksiniz. 1

6 2

7 ÖĞRENME FAALĠYETĠ 1 ÖĞRENME FAALĠYETĠ 1 AMAÇ Antitüsif etkili ilaçları ayırt edebileceksiniz. ARAġTIRMA Anatmi atlası, afiģ, resim, makette slunum sistemi rganlarını inceleyiniz. Hangi nedenlerle öksürdüğünüzü saptayın ve bulduğunuz nedenleri arkadaģlarınızla tartıģınız. Çevrenizde, yakınlarınızda öksürük kesici ilaç kullanan kiģi varsa görüģüp kullandığı ilaçların prspektüslerini inceleyiniz. Bölgenizde bulunan hastanenin dâhiliye, göğüs hastalıkları ve acil servis ünitelerine giderek sağlık persneliyle görüģünüz Hastalarda öksürük kesici larak kullanılan ilaçların prspektüslerini edininiz. Prspektüsleri sınıf rtamında arkadaģlarınızla kuyarak tartıģınız. 1. ANTĠTÜSĠF ĠLAÇLAR Slunum sistemi hastalıklarında öksürük, balgam, brnkspazm (brnģlarda daralma), slunum sayısında, ritminde, slunum seslerinde değiģiklik ve dispne (slunum sıkıntısı) gibi belirtiler görülebilir. Tedavide semptmatik ve etiyljiye yönelik ilaçlar uygulanır. Slunum sistemine etkili ilaçlar antitüsifler, ekspektranlar, brnkdilatörler ve mast hücresi stabilizatörleri larak sınıflandırılır. SOLUNUM SĠSTEMĠNE ETKĠLĠ ĠLAÇLAR Antitüsif Ġlaçlar (Öksürük Kesiciler) Ekspektran Ġlaçlar (Balgam Söktürücüler) Brnkdilatörler (BrnĢ GevĢeticiler) Mast Hücresi Stabilizatörleri (Histamin Ve Diğer Otkidlerin Salınmasını Ġnhibe Edenler) Tabl 1.1: Slunum sistemi ilaçları Öksürük; trakea veya brnģların mekanik, kimyasal irritasynu snucu önceden kapalı lan glttisin aniden açılmasıyla luģan hava akımının glttisten gürültülü Ģekilde çıkmasıdır. Öksürük refleks bir laydır. Trakea, larenks ve büyük brnģların temizlenmesini sağlar. 3

8 Resim 1.1: Öksüren çcuk Öksürük refleksini santral veya periferik etkileriyle inhibe eden ilaçlara antitüsif ilaçlar denir. Antitüsif ilaçlar; Öksürük merkezini inhibe ederek, Spazmlitik etki snucu akciğerlerdeki öksürük reseptörlerinin duyarlılığını azaltarak, Periferik etkileriyle akciğer ve diğer yerlerde sinir uçlarını deprese ederek etkili lurlar. Antitüsif ilaçlar piidler ve periferik etkililer larak sınıflandırılır Opiidler ġekil 1.1: Antitüsif ilaçların sınıflandırılması Afyn bitkisinden elde edilen mrfin, kdein ve bitkisel ilaçların sentetik türevleri piid larak adlandırılır. Opiidler santral sinir sistemindeki öksürük merkezini inhibe ederek antitüsif etki luģturur. Resim1.2: Afyn bitkisi 4

9 Kdein Kimyasal yapısı metil mrfindir. Antitüsif etkisinin yanı sıra analjezi, sedasyn, knstipasyn, luģturma gibi mrfin benzeri etkileri bulunur. Analjezik etkisi nedeniyle aspirin veya diğer analjeziklerle kmbine kullanılabilir. Birlikte kullanıldığında analjezik etkisi artar. Slunum ylları mukzasındaki bezlerin salgısını azaltarak mukzada kuruluk yapabilir. Oral ylla kullanılır. Yan etkileri UyuĢukluk, sedasyn, Knstipasyn, bağımlılık, Yüksek dzda slunum depresynu gibi yan etkileri vardır. Kntrendikasynları: BrnĢial astma ve amfizem lgularında kntrendikedir. Dinin Antitüsif etkisi kdeine benzer. Dekstrmetrfan Mrfinin sentetik türevidir. Öksürük merkezini baskılar. Analjezik ve bağımlılık yapıcı etkisi yktur. Dihidrkdein bitartat, hidrkdn bitartat Diğer piid grubu antitüsif ilaçlardandır Periferik Etkili Antitüsif Ġlaçlar Spazmlitik etkileriyle, slunum rganlarındaki öksürük reseptörlerinin duyarlılığını azaltarak etkili lur. Nskapin (Arbitus) Afyn alklididir. Bağımlılık luģturmaz. Brnkdilatör etkisi vardır. Yüksek dzları histamin salınmasına yl açar. Bu nedenle brnģial astmalı hastalarda kntrendikedir. Klbutinl (Silmat) Spazmlitik ve lkal anestezik etkilidir. Oksalamin fsfat (Perebrn) Spazmlitik ve brnkdilatör etkisi vardır. 5

10 Karbetapentan sitrat (Gayaben) Antitüsif etkisi güçlüdür. Ayrıca spazmlitik ve lkal anestezik etkisi de vardır. Ġzaminil (Perecn) Brnkdilatör etkili ilaçtır. Demulsent Maddeler Meyan balı, Arap zamkı Ģurubu, gliserin gibi maddelere demulsent maddeler denir. Bunlar farenks tahriģini azaltarak öksürüğü hafifletir. 6

11 UYGULAMA FAALĠYETĠ UYGULAMA FAALĠYETĠ Antitüsif etkili ilaçları ayırt ediniz. ĠĢlem Basamakları Slunum sistemi hastalıklarında kullanılan ilaç gruplarını birbirinden ayırt ediniz. Öneriler Slunum sistemine etkili ilaçların etkilerine göre sınıflandırıldığı Tabl 1,1 i inceleyebilirsiniz. Farmaklji ile ilgili kitap, dergi vb. kaynaklardan Slunum sistemine etkili ilaç gruplarını tabl içine yazarak çalıģabilirsiniz. SOLUNUM SĠSTEMĠNE ETKĠLĠ ĠLAÇLAR Antitüsif etkili ilaçları sınıflandırınız. Antitusif ilaçların endikasynlarını birbirinden ayırt ediniz. Antitusif ilaçları birbirinden ayırt ediniz. Antitüsif etkili ilaçların sınıflandırılmasını renkli bölgelere yazarak çalıģabilirsiniz. Farmaklji Antitüsif etkili ilaçlara ait ilaç örneklerini inceleyebilirsiniz. Antitüsif etkili ilaçlara ait prspektüsleri inceleyebilirsiniz. Antitüsif etkili ilaçların prspektüslerini inceleyebilirsiniz. Sınıf rtamına örnek ilaçlar getirebilirsiniz. 7

12 Opiidlerin antitusif etkilerini birbirinden ayırt ediniz. Opiidlerin yan etki ve kntrendikasynlarını birbirinden ayırt ediniz. Periferik etkili antitusif ilaçları sayınız. Farmaklji Opiidlerin antitusif etkilerini yazarak çalıģabilirsiniz. Opiidlerin yan etki ve kntrendikasynlarını yazarak çalıģabilirsiniz. Periferik etkili antitusif ilaçları yazarak çalıģabilirsiniz. Periferik etkili antitusif ilaçların etkilerini sayınız. Farmaklji Periferik etkili antitusif ilaçların yan etki ve kntrendikasynlarını birbirinden ayırt ediniz. Periferik etkili antitusif ilaçların yan etki ve kntrendikasynlarını yazarak çalıģabilirsiniz. 8

13 ÖLÇME VE DEĞERLENDĠRME ÖLÇME VE DEĞERLENDĠRME AĢağıdaki sruları dikkatlice kuyunuz ve dğru seçeneği iģaretleyiniz. 1. AĢağıdakilerden hangisi antitüsif ilaçların etkilerinden değildir? A) Öksürük merkezini inhibe etmek B) Spazmlitik etkiyle akciğerlerdeki öksürük reseptörlerinin duyarlılığını azaltmak C) Akciğer ve diğer slunum yllarındaki sinir uçlarını deprese etmek D) Spazmlitik etkiyle akciğerlerdeki öksürük reseptörlerinin duyarlılığını artırmak E) Hepsi 2. AĢağıdakilerden hangisi piid grubu antitüsif ilaçtır? A) Kdein B) Klbutinal C) Oksalamin fsfat D) Ġzaminil E) Karbetapentan sitrat 3. AĢağıdakilerden hangisi brnģial astmalı ve amfizemli hastalarda kntrendikedir? A) Karbetapentan sitrat B) Ġzaminil C) Oksalamin fsfat D) Demulsent maddeler E) Kdein 4. AĢağıdaki ilaçlardan hangisinin yüksek dzları histamin salınmasına yl açar? A) Nskapin B) Demulsent maddeler C) İzaminil D) Oksalamin fsfat E) Karbetapentan sitrat 5. AĢağıdakilerden hangisi periferik etkili antitüsif ilaçtır? A) Dinin B) Klbutinl C) Dihidrkdein bitartrat D) Kdein E) Dekstrmetrfan DEĞERLENDĠRME Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karģılaģtırınız. YanlıĢ cevap verdiğiniz ya da cevap verirken tereddüt ettiğiniz srularla ilgili knuları faaliyete geri dönerek tekrarlayınız. Cevaplarınızın tümü dğru ise bir snraki öğrenme faaliyetine geçiniz. 9

14 ÖĞRENME FAALĠYETĠ 2 AMAÇ ÖĞRENME FAALĠYETĠ 2 Ekspektran etkili ilaçları ayırt edebileceksiniz. ARAġTIRMA Hangi nedenlerle balgam çıkarıldığını saptayıp bulduğunuz nedenleri arkadaģlarınızla tartıģınız. Çevrenizde ve yakınlarınızda balgam söktürücü ilaç kullanan kiģi varsa görüģüp, kullandığı ilaçların prspektüslerini inceleyiniz. Bölgenizde bulunan hastanenin dâhiliye, göğüs hastalıkları, cerrahi vb. servislerine giderek sağlık persneliyle görüģünüz. Hastalarda balgam söktürücü larak kullanılan ilaçların prspektüslerini edininiz. Prspektüsleri sınıf rtamında arkadaģlarınızla kuyarak tartıģınız. 2. EKSPEKTORAN ĠLAÇLAR Ekspektran ilaçlar, slunum yllarında birikmiģ lan balgamı sulandırarak yapıģkanlığını azaltır. Öksürükle balgamın dıģarı atılmasını klaylaģtırırdığı için balgam söktürücüler larak adlandırılır. Ekspektran ilaç kullanırken bl su ve sıvı içecekler alınması brnģ salgısını artıracağından daha etkili lmasını sağlar. Ekspektran ilaçların bazıları yüksek dzda alındıklarında emetik (kusturucu) etki gösterir Ġpeka ġekil 2.1: Espektran etkili ilaçlar Bitkisel kaynaklı ilaçtır. Ġçindeki aktif maddelerden dlayı düģük dzlarda ekspektran, yüksek dzlarda kusturucu etki gösterir. Ġpeka mide mukazasını tahriģ ederek refleks ylla brnģ bezlerinin salgısını artırır. Ayrıca ipeka Ģurubu ral yldan alınan ilaçlarla luģan zehirlenmelerde kusturucu larak kullanılır. Gliseril gayaklat (eupnase,pertu): Direkt etkili ekspektrandır. 10

15 2.2. Tuz Ekspektranlar Mide mukazasını tahriģ ederek refleks ve direkt etkileriyle brnģ mukaza bezlerinin salgılarını artırır. Ptasyum iydür, Sdyum iydür, Amnyum asetat, Amnyum klrür, Sdyum sitrat ve Sdyum benzat tuz ekspektranlardandır. Tuz ekspektranlar birbirleriyle ya da baģka maddelerle kmbine kullanılır. Yan etkileri Birlikte kullanıldığı maddelere göre yan etkileri değiģebilir. Burun akıntısı, sekresynda artıģ, Cilt döküntüleri, Uykusuzluk, baģ ağrısı, Trid fnksiynlarında değiģiklik gibi yan etkiler görülebilir Brmheksin Klrür (Brmeksin) BrnĢ salgısını artırarak salgının yapıģkanlığını azaltır. Yan etkileri Mide barsak kanalında tahriģ ve ülserasyn (yara) luģturabilir Muklitikler Mukus içinde bulunan mukprteinlerin kimyasal yapısını bzarak balgamı akıģkan hâle getiren ilaçlardır. Muklitik ilaçların ral, parenteral ve inhalasyn yluyla lkal larak uygulanan frmları vardır. Asetil sistein (fluimucil), Karbsistein (muktik) muklitik ilaçlardandır. Asetil sistein Yaygın kullanılan muklitiktir. Brnkpulmner hastalıklarda balgam söktürücü larak tercih edilir. Oral ve paranteral ylla kullanılır. Yan etkileri Lkal uygulamada asetil sistein brnkspazma yl açabilir. Hemptizi(kanlı balgam), bulantı, kusma gibi yan etkiler görülebilir. Kntrendikasynları: Gebelikte ve peptik ülserlilerde kntrendikedir. 11

16 UYGULAMA FAALĠYETĠ UYGULAMA FAALĠYETĠ Ekspektran etkili ilaçları ayırt ediniz. ĠĢlem Basamakları Öneriler Ekspektran etkili ilaçları sınıflandırınız. Ekspektranların ayırt ediniz. endikasynlarını Ġpekanın etkilerini ayırt ediniz. Tuz ekspektranların etkilerini ayırt ediniz. Tuz ekspektran ilaçları birbirinden ayırt ediniz. Tuz ekspektran ilaçların yan etkilerini ayırt ediniz. Brmheksin etkilerini ayırt ediniz. Muklitiklerin etkilerini ayırt ediniz. Muklitiklerin endikasynlarını ayırt ediniz. Muklitiklerin yan etkilerini ayırt ediniz. Ekspektran etkili ilaç gruplarını Ģekil içine yazarak çalıģabilirsiniz. Ekspektran etkili ilaçlara ait ilaç örneklerini inceleyebilirsiniz. Ekspektran etkili ilaçlara ait prspektüsleri inceleyebilirsiniz. Ekspektran etkili ilaçların prspektüslerini inceleyebilirsiniz. Sınıf rtamına örnek ilaçlar getirebilirsiniz. Farmaklji Tuz ekspektranların etkilerini yazarak çalıģabilirsiniz. Farmaklji Tuz ekspektran ilaçları yazarak çalıģabilirsiniz. Tuz ekspektran ilaçların prspektüslerini inceleyebilirsiniz. Farmaklji Farmaklji Sınıf rtamına örnek ilaçlar getirebilirsiniz. Farmaklji Farmaklji Yazarak çalıģabilirsiniz. Muklitik ilaçlara ait prspektüsleri kuyabilirsiniz. 12

17 ÖLÇME VE DEĞERLENDĠRME ÖLÇME VE DEĞERLENDĠRME AĢağıdaki sruları dikkatlice kuyunuz ve dğru seçeneği iģaretleyiniz. 1. Ekspektran ilaçların etkisi aģağıdakilerden hangisidir? A) Öksürük kesici etkileri vardır. B) Balgam söktürücü etkileri vardır. C) BrnĢları daraltıcı etkileri vardır. D) Analjezik etkileri vardır. E) Hiçbiri 2. AĢağıdakilerden hangisi, ral ylla alınan ilaçlarla luģan zehirlenmelerde kusturucu larak kullanılan ilaçtır? A) Ġpeka B) Karbsistein C) Asetilsistein D) Tuz ekspektranlar E) Brmheksin klrür 3. AĢağıdaki ilaçlardan hangisi demulsent madde larak adlandırılır? A) Tuz ekspektranlar B) Muklitikler C) Meyan balı D) Brmheksin klrür E) Hiçbiri 4. AĢağıdakilerden hangisi tuz ekspektranın preparatlarından değildir? A) Sdyum iydür B) Ptasyum iydür C) Amnyum asetat D) Sdyum sitrat E) Brmheksin klrür 5. AĢağıdakilerden hangisi muklitik ilaçtır? A) Kdein B) Ġpeka C) Ġzaminil D) Asetilsistein E) Oksalamin fsfat DEĞERLENDĠRME Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karģılaģtırınız. YanlıĢ cevap verdiğiniz ya da cevap verirken tereddüt ettiğiniz srularla ilgili knuları faaliyete geri dönerek tekrarlayınız. Cevaplarınızın tümü dğru ise bir snraki öğrenme faaliyetine geçiniz. 13

18 ÖĞRENME FAALĠYETĠ 3 ÖĞRENME FAALĠYETĠ 3 AMAÇ Brnkdilatör etkili ilaçları ayırt edebileceksiniz. ARAġTIRMA Bölgenizde bulunan hastanenin dâhiliye, göğüs hastalıkları, acil, yğun bakım servislerine giderek sağlık persneliyle görüģünüz. Slunum sıkıntısı çeken hastalarda kullanılan ilaçları araģtırınız. Slunum sıkıntısı çeken hastalarda kullanılan ilaçların prspektüslerini edininiz. Prspektüsleri sınıf rtamında arkadaģlarınızla kuyunuz. Bölgenizde bulunan Hızır Acil istasynu 112 ye giderek sağlık persneliyle görüģünüz. Slunum sıkıntısı çeken hastalarda uygulanan ilaçları ve yapılan müdahaleleri araģtırınız. AraĢtırmanızı rapr hâline getirerek sınıf rtamında sununuz. 3. BRONKODĠLATÖR ĠLAÇLAR 3.1. Brnkdilatör Ġlaçlar BrnĢ ve brnģillerdeki düz kasları gevģeterek slunum yllarını geniģletip hava geçiģini klaylaģtıran ilaçlardır. BrnĢ ve brnģillerin düz kaslarının tnusu, nrmal kģullarda sempatik sinirlerin geniģletici etkisi ile parasempatik sinirlerin daraltıcı etkisi arasındaki dengeye bağlıdır. Sempatik sinir uçlarından salınan nradrenalin, brnģ düz kaslarında β 2 reseptörleri uyararak brnģ düz kaslarını gevģetir. Pataljik laylarda mast hücrelerinden salıverilen ve iltihap dkusu hücrelerinden lkal larak salınan endjen maddeler (tkidler), brnģ ve brnģillerde genelde brnkknstrüktör (brnģları daraltıcı, büzücü) etki yapar. Salınan maddelerden histamin, prstglandin F2 α brnkknstriksiyn, prstglandin E ise brnkdilatasyn luģturur. Brnkdilatör ilaçlar; brnkspazm luģturan brnģial astma ve brnkspazmla seyreden alerjik hastalıklarda kullanılır. Brnkdilatör ilaçlar genelde inhalasyn Ģeklinde lkal larak uygulanır. 14

19 Resim 3.1: Brnkdilatör ilaçların inhalasynla uygulama ylları Ġnhalasyn Ģeklinde uygulanan brnkdilatör ilaçlar değiģik farmasötik Ģekillerde bulunur ve inhalasyn Ģeklinde uygulama üç Ģekilde yapılır. BRONKODĠLATÖR ĠLAÇLARIN ĠNHALASYONLA UYGULAMA ġekġllerġ KURU BASINÇLI AEROSOL KURU TOZ ĠNHALASYON NEBÜLĠZÖTÖRLE UYGULAMA ġekil 3.1: Ġnhalasynla uygulama Aersl Ģeklindeki ilacın uygulanmasında ilaç slüsynunun aerslü ağızdan slunum yllarına çekilir. Ağız bģluğuna püskürtülen ilacı içeri çekmenin zamanı önemlidir. Ġnspirasyn snuna dğru ilacın püskürtülmesi ya da inhalasyn yapılması gerekir. Ġnspirasyn snuna dğru akciğerler ve brnģlar geniģlemiģtir. Bu sayede ilaç tanecikleri slunum yllarının derin bölümlerine kadar giderek etkili lur. ġekil 3.2: Aersl frmundaki ilacın uygulanıģı 15

20 Nebülizötör (nebilitör), ses dalgalarıyla (ultrasnik nebülizötör) ya da basınçlı hava (jet nebülizötör) ile sıvı haldeki ilaçları buhar hâline getiren ve slunum yluyla ilacın alınmasını sağlayan cihazdır. Nebülizötör ile küçük çcuklarda, ölçülü dz inhalelere uyum sağlayamayan hastalarda ve ağır astması lan hastalarda astma ilaçlarının etkili bir Ģekilde uygulanması sağlanır. Resim 3.2: Nebülizötör cihazları Nebülizötör ile kullanılmak üzere hazırlanmıģ özel ilaç frmları nebül (Nebule) larak adlandırılır. Brnkdilatör etkili ilaçların nebül frmları prfilaktik (kruyucu) ve tedavi edici larak kullanılır. Resim 3.3: Nebüller Beta Adrenerjik Reseptörleri Aktive Eden Ġlaçlar (Betamimetikler) BrnĢ düz kaslarının β 2 reseptörlerini uyararak brnģ ve brnģilleri geniģletir. Kalpte bulunan β 1 reseptörleri uyararak kardivasküler sistemi etkiler. Ayrıca alfa reseptörleri etkileyerek kan basıncında artıģa yl açar. Betamimetik ilaçlar uzun süreli kullanıldığında 16

21 tlerans geliģebilir. Hastada hipksiye bağlı geliģen asidz varsa betamimetiklerin brnkdilatör etkisi azalır. Önce asidz tablsunun düzeltilmesi gerekir. Betamimetik ilaçların yan etkileri TaĢikardi, palpitasyn, aritmi ve miykardın ksijen tüketiminde artma önemli kardiak yan etkileridir. Tremr, Kan basıncında yükselme, Hipkalemi, Hiperglisemi, Hiperlaktikasidemi ve serbest yağ asidi düzeyinde artıģ gibi yan etkileri görülebilir. Kntrendikasynları: Bazı betamimetik ilaçlar, iskemik krner hastalıklarında, hipertansiyn ve kalp yetmezliği gibi lgularda kntrendikedir. Betamimetik ilaçların bazıları selektif (seçici) etki göstermeksizin β2 ve β1 reseptörleri etkiler, bazıları ise selektif etki göstererek β2 reseptörleri daha fazla etkiler (Fakat seçicilikleri kesin değildir.). Betamimetik ilaçlar bu özelliklerine göre sınıflandırılır. ġekil 3.1: Betamimetik ilaçların sınıflandırılması Selektif Olmayan Betamimetik Ġlaçlar Adrenalin Astma nöbetlerinin tedavisinde sık kullanılır. β2 reseptörleri, β1 reseptörleri ve alfa reseptörleri etkiler. BrnĢ ve brnģillerin düz kaslarını gevģetir ve mukza ödemini azaltır. Anafilaktik Ģkta geliģen brnkspazmın tedavisinde tercih edilen brnkdilatör etkili ilk ilaçtır. DüĢmüĢ kan basıncını yükseltir. Oral ylla kullanılmaz. Adrenalin astma krizinin tedavisinde eriģkinlerde mg dzunda cilt altına enjeksiyn Ģeklinde uygulanır. Etkisi 2 saat sürer. Çcuklarda 0.01 mg/ kg dzunda 4 saatte bir enjekte edilir. Çk acil durumlarda ampul içeriği fizyljik serum ile 10 kez dilüe edilerek intravenöz yldan çk yavaģ uygulanır. Yan etkileri Adrenalin fazla dzda verilirse taģikardi, Palpitasyn, 17

22 Kan basıncında yükselme, Anksiyete, Ciltte slukluk, BaĢ ağrısı geliģebilir. Kntrendikasynları: Hipertansiyn, krner yetmezlik, serebrvasküler hastalık ve hipertridizm lgularında kntrendikedir. Ġsprenalin Güçlü brnkdilatör etkili ilaçtır. β 1 ve β 2 reseptörleri etkiler. Alfa reseptörleri etkilemez. Oral yldan kullanılmaz. BrnĢial astma nöbetinin tedavisi ve önlenmesinde inhalasyn Ģeklinde uygulanır. Yan etkileri Kardiak yan etkileri adrenalinden daha belirgindir. Efedrin Kntrendikasynları: Ġskemik krner hastalığı lanlarda kntrendikedir. Αlfa ve beta reseptörleri uyarır. Brnkdilatör etkisinin yanı sıra vazknstriktör etkisi de vardır. Ayrıca santral sinir sistemini stimüle eder fakat bu etkisi zayıftır. Efedrin terapötik açıdan ral yldan alınabilen zayıf etkili adrenalin larak kabul edilir. Oral ylla akut brnģit, hafif asmalı lgularda tedavi ve nöbetleri önlemek amacıyla kullanılır. Yan etkileri Sinirlilik, tremr, uykusuzluk ve iģtah azalması santral sinir sistemi stimülasynuna bağlı yan etkileridir. TaĢikardi, Kan basıncında yükselme, Prstat hipertrfili (prstat bezinde büyüme) hastalarda idrar retansiynu (mesanede nrmalin üstünde idrar kalması)luģturma gibi yan etkileri de vardır. Kntrendikasynları Esansiyel hipertansiyn ve krnik kalp yetmezliği lan hastalarda kntrendikedir. Mnamin ksidz inhibitörü ilaç alan hastalarda kullanılmaz. (Çünkü hipertansif krizle serebral kanamalara yl açabilir.) 18

23 Selektif Etkili Betamimetik Ġlaçlar Β 2 reseptörler üzerine etkileri β 1 reseptörler üzerine lan etkilerinden daha fazla lan brnkdilatör ilaçlardır. Kalbi uyarma ptansiyelleri vardır. Selektif etkili betamimetikler Adrenalin, Ġsprenalin kadar belirgin kalp stimülasynları yapmaz. Bu grupta Orsiprenalin, Terbutalin, Salbutaml, Etilnradrenalin ve Karbuterl gibi ilaçlar bulunur. Orsiprenalin (Metaprterenl) Kimyasal açıdan isprenaline benzer. Brnkdilatör etkisi güçlüdür. Oral kullanılabilir. Orsiprenalin sülfat (Alupent) brnģial astma krizlerinin önlenmesinde ve tedavisinde kullanılır. Ġnhalasyn yluyla basınçlı aersl Ģeklinde ayrıca intramüsküler ve subkutan larak da uygulanır. Yan etkileri BaĢlangıçta taģikardi, çarpıntı, tremr, BaĢ ağrısı, Kas krampı, Miksiyn zrluğu (idrar yapma zrluğu) dur. Kntrendikasynları TaĢiaritmi de kntrendikedir. Terbutalin Akut astım semptmlarının tedavisinde ve egzersize bağlı astımın önlenmesinde tercih edilen brnkdilatördür. Etkisi güçlü ve uzun sürelidir. Ġnhalasynla uygulandığında etkisi 4 8 saat sürer. Yan etkisi En sık görülen yan etkisi tremrdur. Salbutaml (Albuterl) BrnĢial astma nöbetlerini önlemek için genellikle inhalasyn ve ral ylla kullanılır. Yan etkileri rsiprenaline benzer. Astım krizinde baģlangıç larak 2 puf uygulanabilir. Etkisi 5 dakika içinde baģlar ve 4 8 saat sürer Fsfdiesteraz Ġnhibitörleri Tefilin Tefilin krnik astımda hava ylu bstrüksiynunu azaltan brnkdilatördür. Krnik astım semptmlarını azaltır. Tefilin brnģ düz kaslarını fsfdiesteraz enzimini inhibe ederek gevģetir. Ayrıca mast hücrelerinden histamin ve diğer brnkknstriktör lan endjen 19

24 maddelerin salınmasını inhibe eder. Tefilinin suda çözünürlüğünü artırmak amacıyla çeģitli türevleri yapılmıģtır. Bunlar Aminfilin ve Tefilin meglumin dir. Tefilin krnik brnģial astma tedavisinde, krizlerin önlenmesinde kullanılır. Mide asit salgısını artırır. Astım nöbetinde tefilin türevi lan Aminfilin (Amincardl) uygulanır. Aminfilin intravenöz ylla çk yavaģ enjekte edilir. Hızlı enjeksiyn ileri derecede hiptansiyn aritmi ve kalp durmasına neden lur. Uygulama esnasında hastada bulantı, kusma, taģikardi ve baģ ağrısı luģursa infüzyn kesilir. Yan etkileri Bulantı ve kusma, AĢırı dzda aritmi, ajitasyn, knvülzyn görülebilir. Mide asit salgısını artırdığından peptik ülserli hastalarda kntrendikedir Glukrtikidler (Steridler) Glukrtikid ilaçlar; antikr geliģimini inhibe ederek mukzadaki ödemi azaltır. Beta adrenerjik reseptörlerin adrenerjik nörtransmittere ve kandaki adrenaline karģı duyarlılığını artırarak akut astma nöbetlerini önlerler. Fakat yan etkileri nedeniyle dikkatle kullanılması gereken ilaçlardır. Betamimetik ve Tefilinle birlikte kullanılabilir. Ağır astma atağının (status astmatikus) tedavisinde sistemik glukrtikidlerden Metilprednizln intravenöz ylla ve Prednizn da ral ylla verilebilir. Oral ylla uzun süre kullanılan glukrtikid ilaçlar ani kesilmez. Ani kesilmesinde sürrenal yetmezlik snucu ölüm görülebilir. Beklmetazn diprpinat (Beklazn) Ġnhalasyn yluyla uygulandığında brnģ mukzasından klaylıkla absrbe edilir. Ġnhalasynla uygulamadan snra ağız bģluğunun gargara ile temizlenmesi yan etki lasılığını azaltır. Beklmetazna cevap vermeyen lgularda ral sistemik glukrtikidler verilebilir. Yan etkileri Beklmetazn inhalasynu uygulayan hastalarda ses kısıklığı, bğaz ağrısı, ağız kuruluğu, Oral kandiazis (ral candida albicens = pamukçuk enfeksiynu) geliģebilir. Viral mantar enfeksiynu lan hastalarda kntrendikedir Antimuskarinik Ġlaçlar Slunum yllarının muskarinik tipteki klinerjik reseptörlerini etkiler. Böylece brnkknstrüktör nitelikte lan parasempatik tnusu etkisiz hâle getirerek brnkdilatasyn luģturur. 20

25 Mukus sekresynunu azaltarak slunum ylu mukzasını kurutur. Bu nedenle antimuskarinik ilaçlar antiastmatik ilaç larak kullanılmaz. Atrpin antimuskarinik bir ilaçtır. Seçici lmaksızın birçk fnksiynu etkilediğinden astmada kullanımı kısıtlıdır. Ancak antimuskariniklerden brnģlar üzerine seçici etki gösteren Ġpratrpium brmür kullanılır. Ġpratrpium Brmür Sentetik antimuskarinik ilaçtır. Ġnhalasyn yluyla uygulanır. Maksimum brnkdilatör etkisi inhalasyndan 1,5-2 saat snra luģmaya baģlar 4-6 saat sürer. Maksimum etkisi geç belirdiğinden brnkspazm prfilaksisinde, eriģkinlerde krnik bstrüktüf akciğer hastalığı (KOAH), krnik brnģit ve amfizemle iliģkili brnkspazmda kullanılır. TaĢikardi, tremr ve baģ ağrısı yan etkileri arasındadır Mast Hücresi Stabilizatörleri Slunum yllarında bulunan mast hücrelerinin membranlarını stabilize ederek histamin ve diğer tkidlerin salınmasını inhibe eder. Astma krizinin önlenmesinde prfilaktik larak kullanılır. Akut astım krizi esnasında yarar sağlamaz Disdyum Krmglikat (Krmlin) Prfilaktik bir ilaçtır. Mast hücreleri gibi hücrelerden medyatör salımını inhibe eder. Mide barsak kanalından iyi absrbe lmaz bu nedenle ral kullanılmaz. Krmlin astım tedavisinde çk ince tz veya aersl hâline getirilmiģ slüsynlar Ģeklinde inhalasynla uygulanır. Krmlin ile ön tedavi alerjenlerin ve egzersizlerin neden lduğu brnģ daralmasının geliģimini engeller. Alerjik rinit (saman nezlesi = burun mukz membranlarının enflamasynu) semptmlarını azalttığından alerjik rinit tedavisinde de kullanılır. Ġntranazal krmlin özellikle alerjenlerle karģılaģmadan önce uygulanırsa yarar sağlar. Yan etkileri Farinks, larenks irritasynu, Ağızda acı tat bırakma gibi yan etkileri vardır Kettifen Kettifen brnģ daraltıcı ve enflamasyn yapıcı histamin ve diğer endjen tkidlerin salınmasını inhibe eder. Oral kullanılır. Astma prfilaksisinde kullanılan Kettifen astma krizlerinin Ģiddeti ve sayısını azaltır. Yan etkileri Santral sinir sistemi depresynu snucu sedasyn, uyuģukluk ve baģ dönmesi görülebilir. 21

26 UYGULAMA FAALĠYETĠ UYGULAMA FAALĠYETĠ Brnkdilatör etkili ilaçları ayırt ediniz. ĠĢlem Basamakları Brnkdilatör etkili ilaçların endikasynlarını ayırt ediniz. Öneriler Brnkdilatör ilaçların endikasynlarını yazarak çalıģabilirsiniz. Önerilen kaynaklardan Beta adrenejik reseptörleri aktive eden ilaçları(betamimetikler) sınıflandırınız. Beta adrenejik reseptörleri aktive eden ilaçların etkilerini ayırt ediniz. Beta adrenejik reseptörleri aktive eden ilaçların endikasynlarını ayırt ediniz. Beta adrenejik reseptörleri aktive eden ilaçların yan etki ve kntrendikasynlarını ayırt ediniz. Selektif lmayan betamimetik ilaçların etkilerini ayırt ediniz. Selektif lmayan betamimetik ilaçların endikasynlarını ayırt ediniz. Selektif lmayan betamimetik ilaçların yan etki ve kntrendikasynlarını ayırt ediniz. Selektif etkili betamimetik brnkdilatörlerin etkilerini ayırt ediniz. Betamimetik ilaçları sınıflandırmasını kla belirtilen yerlere yazarak çalıģabilirsiniz. Beta adrenejik reseptörleri aktive eden ilaçların etkilerini yazarak çalıģabilirsiniz. Farmaklji Beta adrenejik reseptörleri aktive eden ilaçların endikasynlarını yazarak çalıģabilirsiniz. Beta adrenejik reseptörleri aktive eden ilaçlara ait prspektüsleri inceleyebilirsiniz. Beta adrenejik reseptörleri aktive eden ilaçların yan etki ve kntrendikasynlarını yazarak çalıģabilirsiniz. Selektif lmayan beta mimetik ilaçlara ait prspektüsleri inceleyebilirsiniz. Selektif lmayan beta mimetik ilaçların endikasynlarını yazarak çalıģabilirsiniz. Sınıf rtamına örnek ilaçlar getirebilirsiniz. Farmaklji Farmaklji 22

27 Selektif etkili beta mimetik brnkdilatörlerin endikasynlarını ayırt ediniz. Selektif etkili betamimetik brnkdilatörlerin yan etki ve kntrendikasynlarını ayırt ediniz. Fsfdiesteraz inhibitörlerin etkilerini ayırt ediniz. Fsfdiesteraz inhibitörlerinin endikasynlarını ayırt ediniz. Fsfdiesteraz inhibitörlerinin yan etki ve kntrendikasynlarını ayırt ediniz. Antimuskarinik ilaçların etkilerini ayırt ediniz. Antimuskarinik endikasynlarını ayırt ediniz. ilaçların Antimuskarinik ilaçların yan etki ve kntrendikasynlarını ayırt ediniz. Mast hücresi stabilizatörlerin etkilerini ayırt ediniz. Mast hücresi stabilizatör ilaçları birbirinden ayırt ediniz. Mast hücresi stabilizatör ilaçların endikasynlarını ayırt ediniz. Mast hücresi stabilizatör ilaçların yan etki ve kntrendikasynlarını ayırt ediniz. Selektif etkili beta mimetik brnkdilatörlerin endikasynlarını yazarak çalıģabilirsiniz. Selektif etkili beta mimetik brnkdilatörlerin yan etki ve kntrendikasynlarını yazarak çalıģabilirsiniz. Farmaklji Fsfdiesteraz inhibitörlerin etkilerini farmaklji araģtırabilirsiniz. Fsfdiesteraz inhibitörü ilaçlara ait prspektüsleri inceleyebilirsiniz. Sınıf rtamına örnek ilaçlar getirebilirsiniz. Farmaklji Fsfdiesteraz inhibitörlerinin yan etki ve kntrendikasynlarını yazarak çalıģabilirsiniz. Farmaklji Antimuskarinik ilaçların endikasynlarını yazarak çalıģabilirsiniz. Sınıf rtamına örnek ilaçlar getirebilirsiniz. Antimuskarinik ilaçların yan etki ve kntrendikasynlarını yazarak çalıģabilirsiniz. Farmaklji Mast hücresi stabilizatörlerin etkilerini yazarak çalıģabilirsiniz. Farmaklji Sınıf rtamına örnek ilaçlar getirebilirsiniz. Mast hücresi stabilizatör ilaçlara ait prspektüsleri inceleyebilirsiniz. Farmaklji 23

28 ÖLÇME VE DEĞERLENDĠRME ÖLÇME VE DEĞERLENDĠRME AĢağıdaki sruları dikkatlice kuyunuz ve dğru seçeneği iģaretleyiniz. 1. AĢağıdaki seçeneklerden hangisi brnkdilatör etkili ilaçların inhalasyn yluyla uygulama Ģeklidir? A) Parenteral B) Suplingual C) Ġntrakardiak. D) Basınçlı aersl E) Hiçbiri 2. AĢağıdaki ilaçlardan hangisi anafilaktik Ģkla geliģen brnkspazmın tedavisinde kullanılan ilaçtır? A) Adrenalin B) Orsiprenalin C) Terbutalin D) Beklmetazn diprpinat E) Ġpratrpium brmür 3. AĢağıdakilerden hangisi selektif etkili betamimetik ilaçtır? A) Efedrin B) Beklmetazn diprpnat C) Tefilin. D) Disdyum krmglikat E) Orsiprenalin 4. AĢağıdakilerden hangisi antimuskarinik ilaçtır? A) Terbutalin B) İpratrpium brmür C) Salbutaml D) Disdyum krmglikat E) Kettifen 5. AĢağıdakilerden hangisi mast hücresi stabilizatörü ilaçtır? A) Salbutaml B) Terbutalin C) Kettifen D) Efedrin E) Orsiprenalin DEĞERLENDĠRME Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karģılaģtırınız. YanlıĢ cevap verdiğiniz ya da cevap verirken tereddüt ettiğiniz srularla ilgili knuları faaliyete geri dönerek tekrarlayınız. Cevaplarınızın tümü dğru ise Mdül Değerlendirme ye geçiniz. 24

29 MODÜL DEĞERLENDĠRME MODÜL DEĞERLENDĠRME AĢağıdaki cümleleri dikkatlice kuyarak bģ bırakılan yerlere dğru sözcüğü yazınız. 1. Öksürük refleksini santral veya periferik etkileriyle inhibe eden ilaçlara. ilaçlar denir. 2. Mukus içinde bulunan mukprteinlerin kimyasal yapısını bzup balgamı akıģkan hâle getiren ilaçlara.ilaçlar denir. 3. Brnkdilatör etkili betamimetik ilaçlar. Ve.betamimetikler larak ayrılılır. 4. Slunum yllarının muskarinik reseptörlerini etkileyerek parasempatik büzücü tnusu rtadan kaldırarak brnkdilatör etki luģturan ilaçlara.denir. 5. Arap zamkı Ģurubu, meyan balı, gliserin gibi öksürüğü hafifleten maddelere.maddeler denir. AĢağıdaki sruları dikkatlice kuyunuz ve dğru seçeneği iģaretleyiniz. 6. AĢağıdakilerden hangisi mast hücresi stabilizatörüdür? A) Tefilin B) Disdyum Krmglikat (Krmlin) C) Kdein D) Beklmetazn E) Orsiprenalin 7. AĢağıdaki ilaçlardan hangisi fsfdiesteraz inhibisynu yaparak brnkdilatör etki gösteren ilaçtır? A) Ġpratrpium brmür B) Beklzan C) Efedrin D) Tefilin E) Kdein 8. AĢağıdaki ilaçlardan hangisi piid antitüsif ilaçtır? A) Sdyum iydür B) Amnyum klrür C) Dekstrmetrfan D) Gliseril gayaklat E) Asetil sistein 25

30 9. Farenks mukzasını kaplayarak tahriģi azaltan ve öksürüğü hafifleten maddeler aģağıdakilerden hangisidir? A) Ġzaminil B) Demulsent C) Opiid D) Karbetapentansitrat E) Tuz ekspektranlar 10. AĢağıdaki ilaçlardan hangisi glukrtikrtikiddir? A) Tefilin B) Ġpratrpium brmür C) Kettifen D) Orsiprenalin E) Beklametazn DEĞERLENDĠRME Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karģılaģtırınız. YanlıĢ cevap verdiğiniz ya da cevap verirken tereddüt ettiğiniz srularla ilgili knuları faaliyete geri dönerek tekrarlayınız. Cevaplarınızın tümü dğru ise bir snraki mdüle geçmek için öğretmeninize baģvurunuz. 26

31 CEVAP ANAHTARLARI CEVAP ANAHTARLARI ÖĞRENME FAALĠYETĠ 1 ĠN CEVAP ANAHTARI 1 D 2 A 3 E 4 A 5 B ÖĞRENME FAALĠYETĠ 2 NĠN CEVAP ANAHTARI 1 B 2 A 3 C 4 E 5 D ÖĞRENME FAALĠYETĠ 3 ÜN CEVAP ANAHTARI 1 D 2 A 3 E 4 B 5 C MODÜL DEĞERLENDĠRME CEVAP ANAHTARI 1 ANTĠTÜSĠF 2 MUKOLĠTĠK 3 SELEKTĠF VE SELEKTĠF OLMAYAN 4 ANTĠMUSKARĠNĠK 5 DEMULSENT 6 B 7 D 8 C 9 B 10 E 27

32 ÖNERĠLEN KAYNAKLAR ÖNERĠLEN KAYNAKLAR BARBOROS Hayrettin, Farmaklji, MEB Devlet Kitapları, 1. Baskıya Ek, Devlet Kitapları Müdürlüğü, Ankara, CĠNGĠ M. Ġpek, Kevser EROL, Farmklji, TC. Anadlu Üniversitesi Yayınları N: 44, EskiĢehir, 1993.RĠLEN KAYNAKLAR DURAL ÖZALP Esen, Farmaklji, GeniĢletilmiĢ 3. Baskı, Nbel Tıp, Kitapları, MYCEK, J. Mary, Richard A. HARVEY, Pamela C. CHAMPE, (Çev. ġule Oktay, Kemal Berkman, Filiz Onat, Zafer Gören, Pamir Atagündüz), Farmaklji, 2.Baskı, Nbel Tıp Kitapevleri, LTD.ġTĠ. Ġstanbul, YÜNCÜ Fatma, Farmaklji, Smgür Yayıncılık, Ankara,

33 KAYNAKÇA KAYNAKÇA ANKARA TABĠB ODASI Yayınları, Ambulans Hekimliği El Kitabı, GüneĢ Kitabevi, Ankara, BARBOROS Hayrettin, Farmaklji, MEB. Devlet Kitapları,1.Baskıya Ek, Devlet Kitapları Müdürlüğü, Ankara, CiNGĠ M. Ġpek, Kevser EROL, Farmklji, TC. Anadlu Üniversitesi Yayınları N: 44, EskiĢehir, DOĞAN Nejdet, Farmaklji, Hatipğlu Yayınevi, Ankara DURAL ÖZALP, Esen, Özet Farmaklji, Nbel Tıp Kitapevleri, Ġstanbul, DURAL ÖZALP Esen, Farmaklji, GeniĢletilmiĢ 3. Baskı, Nbel Tıp Kitabevleri, GÜLER Osman, Abdullah TANYERĠ, Farmaklji, Sağlık Meslek Lisesi Ders Kitabı, Türk Sağlık Eğitim Vakfı, Ankara, MYCEK, J. Mary, Richard A. HARVEY, Pamela C. CHAMPE, (Çev. ġule Oktay, Kemal Berkman, Filiz Onat, Zafer Gören, Pamir Atagündüz), Farmaklji, 2.Baskı, Nbel Tıp Kitapevleri, LTD.ġTĠ. Ġstanbul, OLSON James, M.D.P.h.D. Klinik Farmaklji (Yayın editörü Arif Nihat Dursun, Çev. Mehmet Türker), Tekin Ofset,Deva Hlding AĢ., YÜNCÜ Fatma, Farmaklji, Smgür Yayıncılık, Ankara,