ÜNİTE 8 Solunum Sistemi İlaçları

Transkript

1 ÜNİTE 8 Solunum Sistemi İlaçları Amaçlar Bu üniteyi çalıştıktan sonra, Solunum fonksiyonlarının önemini, Öksürük kesici ilaçların etki mekanizmalarını, Solunum yollarını genişleten ilaçların etki mekanizmalarını öğrenmiş olacaksınız. İçindekiler Giriş Antitusif İlaçlar Ekspektoran İlaçlar Bronkodilatör İlaçlar Mast Hücresi Stabilizatörleri Özet Değerlendirme Soruları Öneriler Lise yıllarındaki Biyoloji ve Solunum Fizyolojisi bilgilerinizi anımsayınız. Değerlendirme sorularını yanıtlamaya çalışınız.

2 1. GİRİŞ Antitusif İlaçlar, öksürük refleksini inhibe eden ilaçlardır. Öksürük, koruyucu ve fizyolojik bir reflekstir. Trakeobronşiyal içeriğin hızla dışarı atılma durumudur. Öksürük, trakea, larenks ve büyük bronşların temizlenmesini sağlayan ana mekanizmadır. Buna yardımcı mekanizma, mukosiliyer transporttur. Yani, ufak bronşların ve bronşiyollerin epitel hücrelerinin lumene bakan yüzlerindeki kirpiklerin larenks yönünde yaptığı süpürme hareketidir. Beyin sapında bir öksürük merkezinin bulunduğu genellikle kabul edilir. Bazı hastalıklarda öksürük refleksi aktive edilir. İstem dışı olarak hastayı taciz edecek şekilde öksürük oluşur. Öksürük olayına eşlik eden iki refleks olay vardır. Bronkokonstrüksiyon Mukus salgılanması Öksürük refleksini santral veya periferik etkileri ile kısmen inhibe eden ilaçlara antitusif ilaçlar denir. Bu ilaçlar ağız yolundan kullanılırlar. Antitusifler öksürük refleksini 3 şekilde deprese ederler; Öksürük merkezinin inhibisyonu, Periferik, yani akciğerler ve diğer yerlerdeki sinir uçlarının depresyonu, Spazmolitik etki sonucu akciğerlerdeki öksürük reseptörlerinin duyarlılığının azaltılması. Spazmolitik etkili ilaçlar, bronkokonstrüksiyonu inhibe ederek bronkodilatasyon yaparlar ve öksürük refleksini deprese ederler. 2. ANTİTUSİF İLAÇLAR 2.1. Opioidler Opioidlerden bazıları antitusif olarak kullanılmaktadır. Santral sinir sistemindeki öksürük merkezini inhibe ederler. Kodein (Jucodine, İpekod, Corex, Kodis, Gayakodin, Ludicodine) : Metil morfindir. Antitusif etkisinden başka analjezik ve konstipan etkilidir. Aspirin ve diğer analjeziklerle kombine edilirse analjezik etkisi artar. Konstipasyon yapıcı etkisi barsakta itici peristaltik

3 hareketlerin inhibe edilmesine bağlıdır. Bağımlılık yapma potansiyeli, morfine kıyasla çok düşüktür. Diğer opiyatlar gibi solunum yolları mukozasındaki bezlerin salgısını azaltır ve mukozada kuruluk yapar. Bronşiyal astma ve amfizem olgularında kullanılmamalıdır. Balgamın atılmasını zorlaştırarak onun ötesindeki kısımda infeksiyon tehlikesi oluşturabilir. Ağız yolundan mg dozda kullanılır. Diğer opioid ilaçlar: Dionin (Becodin) Dekstrometorfan (Romilar) Dihidrokodein bitartrat (Paracodin) Hidrokodon bitartrat (Dicodid) dır Periferik Etkili Antitusif İlaçlar Noskapin (Arbitus): Afyon içinde bulunan bir alkaloiddir. Bağımlılık oluşturmaz. Spazmolitik etkisi vardır. Bronkodilatör etki de gösterir. Ancak yüksek dozlarda histamin salıverilmesine yol açar. Bu nedenle bronşiyal astımlılarda kullanılmamalıdır. Klobutinol (Silomat) : Spazmolitik ve lokal anestezik etkilidir. Oksolamin fosfat (Perebron): Spazmolitik ve bronkodilatör etkilidir. İzoaminil (Peracon) : Bronkodilatör etkilidir. Karbetapentansitrat (Gayaben): Spazmolitik ve lokal anestezik etkilidir. Kodein kadar güçlü antitusif etkilidir, yan etkileri de daha azdır. Demulsent maddeler: Arap zamkı şurubu, meyan balı ve gliserin gibi maddeler ağız yolundan alındığında, farenks mukozasını kaplayarak tahrişi azaltırlar ve öksürüğü hafifletirler.? Antitusif ilaçlar n etki mekanizmalar n düflününüz. 3. EKSPEKTORAN İLAÇLAR Solunum yollarında birikmiş balgamı sulandırıp yapışkanlığını azaltarak öksürükle dışarı atılmasını kolaylaştıran ilaçlardır. Ekspektoran ilaçların etkili olabilmeleri için hastanın bol

4 su veya sulu içecekler alması gerekir. Su, bronş salgısını artırarak etki yapan iyi bir ekspektorandır. Ekspektoran ilaçların bir kısmı yüksek dozda alındıkları zaman emetik (kusturucu) özellik gösterir. (İpeka, terpin, NH 4 Cl gibi). Bu ilaçlar, mide mukozasını tahriş ederek refleks yolla akciğerlerde solunum yolları mukoza bezlerinin salgısını azaltırlar. Bunlara indirekt etkili ekspektoranlar denir. Ekspektoran ilaçların genellikle balgamlı öksürükte yararlı olduğu kabul edilir İpeka (İpekakuanha) İpeka, bitkisel kaynaklıdır. İçindeki aktif maddeler emetin ve sefelin alkaloidleridir. İçindeki alkaloidlerden dolayı ufak dozlarda ekspektoran, yüksek dozda kusturucu etki yaparlar. İpekanın etkisi, mide mukozasını stimüle etmesi sonucu refleks olarak bronş bezlerinin salgısını artırmasına bağlıdır. İpeka şurubu ağızdan alınan ilaçlarla olan akut zehirlenmelerde kusturucu olarak kullanılır. %10 oranında ipeka tozu, %10 oranında afyon tozu içeren bir galenik preparat, Dover tozudur. Antitusif ve ekspektoran olarak kullanılır. Gliseril gayakolat (Pertu, Eupnase): Bronş salgısını, bezler üzerine direkt etkisi ile stimüle ederek artırır Tuz Ekspektoranlar Mide mukozasını tahriş ederek, refleks olarak veya direkt etkileriyle bronş mukoza bezlerinin salgısını artırırlar. Bu tuzlar; Sodyum iyodür (NaI), potasyum iyodür (KI), amonyum asetat (CH 3 COONH 4 ), amonyum klorür (NH 4 Cl), sodyum benzoat ve sodyum sitrattır Bromheksin Klorür (Bromeksin) Bronş salgısını artırır, viskozitesini azaltır. Mide barsak kanalında ülser yapabilir

5 3.4. Mukolitikler İnhalasyon suretiyle lokal uygulanan ve proteolitik etkileriyle balgamı yumuşatan ilaçlardır. Bu gruptaki ilaçlar; Asetilsistein (Fluimucil), Karbosistein (Mukotik). Asetilsistein genellikle inhalasyon suretiyle, Karbosistein oral yoldan kullanılır. 4. BRONKODİLATÖR İLAÇLAR Bronş ve bronşiyollerin düz kaslarını gevşeterek hava yollarının rezistansını düşüren ilaçlardır. Bronş ve bronşiyollerin tonusu, sempatik sinirlerin genişletici etkisi ile, parasempatik sinirlerin daraltıcı etkisi arasındaki dengeye bağlıdır. Sempatik sinir uçlarından salınan noradrenalin, bronş düz kaslarında β 2 adrenejik reseptörleri uyararak bu kasları gevşetir. Patolojik durumlarda çeşitli otakoidlerin açığa çıkması, bronş ve bronşiyollerin açıklığının ayarlanmasında rol oynar. Otakoidlerden biri olan histaminin açığa çıkması bronkokonstriktör etki yapar. PGE'ler (prostaglandin E 2 ) bronkodilatasyon, PGF 2α ise bronkokonstriktör etki yapar. Antihistaminikler, dışardan verilen histaminin etkisini antagonize ederler. Fakat bronşiyal astmalı hastanın krizini önleyemezler. Bu durum, patojenezde sadece histaminin katkısının olmadığını gösterir. Bronkodilatör ilaçlar, bronş ve bronşiyollerin düz kaslarını gevşeterek hava yollarının rezistansını düşüren ilaçlardır. Bu ilaçlar, bronşiyal astma ve onun gibi bronkospazmın eşlik ettiği, diğer tür alerjik hastalıklarla kullanılırlar. Bronşiyal astma olguları ya alerjiye bağlı spazmdan ileri gelir ya da alerjik olmayan çeşitli etkenler, spazmı artırarak soluma güçlüğü yaparlar. Bu etkenler; alt solunum yolları infeksiyonu, soğuk hava, sigara dumanı, ekzersiz olabilir. Her iki durumda da bronş düz kasları hiperreaktif durumdadır. Bronkodilatör ilaçlar, genellikle inhalasyon suretiyle lokal olarak uygulanırlar. İlaç solüsyonunun aerosolü ağızdan solunum yollarına çekilir. Aerosol içindeki partiküllerin çapının 5 mikrondan ufak olması gerekir. İnhalasyon suretiyle uygulama 3 şekilde yapılır;

6 Basınçlı aerosol, Kuru toz inhalasyonu, Nebulizörle uygulama, Bu uygulamalarda püskürtülen ilacı içeri çekmenin zamanı önemlidir. İnspirasyonun sonuna doğru püskürtme ve inhalasyon yapılması önerilir. Çünkü bu sırada akciğerler genişlemiş ve bronşlar daha fazla açılmıştır. İlaç taneciklerinin hava yollarında daha derinlere gitmesi sağlanır Beta-Adrenerjik Reseptörleri Aktive Eden İlaçlar Bu grup ilaçlar, bronş düz kaslarının β 2 reseptörlerini uyararak bronş ve bronşiyolleri genişletirler. Bazıları β 1 reseptörleri de uyarırlar ve kalp ile ilgili yan etkiler yaparlar (örneğin, İzoprenalin). Bazılarının α - mimetik etkileri de vardır, kan basıncını yükseltirler (örneğin, adrenalin ve efedrin). β- mimetik ilaçların bronkodilatör etkilerine karşı tolerans gelişmesi terapötik değerlerini olumsuz yönde etkiler Selektif Olmayan Beta-Mimetik İlaçlar Adrenalin: Sıklıkla kullanılan sempatomimetik bir ilaçtır. β 2 reseptörler yanında, β 1 reseptörleri de uyaracağından kalp atış sayısını artırabilir. α reseptörleri de uyardığından kan basıncında yükselme yapabilir. Vazokonstriktör etkisiyle bronş mukozasını büzmesi ve mukoza ödemini azaltması da bronkodilatör etkisine katkıda bulunur. Anaflaktik şokta gelişen bronkospazma karşı kullanıldığı zaman, α - mimetik etkisiyle kan basıncını yükseltmesi açısından diğer β - mimetik ilaçlara tercih edilir. Adrenalin barsak çeperindeki enzimler (katekol- O -metil transferaz) tarafından inaktive edildiğinden ağız yolundan kullanılmaz. Astma krizinin tedavisi için 0,25-0,5 mg dozunda cilt altına injeksiyon suretiyle uygulanır. Çocuklarda 0,01 mg/kg verilir. Çok acil durumlarda i.v. uygulanır. i.v. uygulama için ampul

7 içeriği, serum fizyolojik ile 10 kez dilüe edilmeli ve injeksiyon yavaş yapılmalıdır. Adrenalin fazla dozda verilirse taşikardi, palpitasyon, kan basıncı yükselmesi, anksiyete, başağrısı, ciltte solukluk oluşturur. Koroner yetmezliği, hipertansiyon, serebrovasküler hastalık ve hipertiroidizm olgularında kontriendikedir. İzoprenalin (= İzoproterenol) (Isuprel): Adrenalin gibi β 1 ve β 2 reseptörleri etkiler fakat α- reseptörleri etkilemez. Vazokonstriktör değil, vazodilatör etkisi vardır. Mukozanın şişkinliğini azaltmaz. Adrenalin gibi barsakta inaktive edildiğinden ağız yolundan kullanılmaz. Bronşiyal astma nöbetinin önlenmesi veya tedavisi için inhalasyon suretiyle kullanılır. Kalple ilgili yan etkileri adrenalinden daha belirgindir. İskemik koroner hastalığı olanlarda kontrendikedir. Efedrin (Ephedrin) : α ve β reseptörleri uyarır. Sempatomimetik etkileri adrenalinden zayıftır. Bronkodilatör etkisinden başka vazokonstriktör etkisi vardır. SSS'ni zayıf olarak stimüle eder. Adrenaline göre üstünlüğü ağız yolundan alınabilmesidir.hafif astmalı hastalarda nöbetleri önlemek için ve akut bronşit tedavisinde kullanılabilir. Yan etkiler olarak, SSS stimülasyonuna bağlı sinirlilik, uykusuzluk, tremor oluşabilir. Kan basıncı yükselmesi ve prostat hipertrofili hastalarda ise idrar retansiyonu oluşturabilir. Esansiyel hipertansiyon ve kronik kalp yetmezliği olanlarda kontrendikedir Selektif Etkili Beta-Mimetik Bronkodilatörler β 2 reseptörler üzerine etkileri kalpteki β 1 reseptörler üzerindekinden daha fazla olan selektif bronkodilatör ilaçlardır. İzoprenalin ve adrenalin kadar belirgin kalp stimülasyonu yapmazlar. Bu grupta; Orsiprenalin (=metaproterenol) (Alupent) Terbutalin (Bricanyl) Salbutamol (Salbutol) Etilnoradrenalin

8 Bu ilaçlar uzun süre kullanıldıklarında bronkodilatör etkilerine kısmen tolerans gelişir. Genellikle ağız yolundan veya inhalasyon suretiyle kullanılırlar. Yan Etkileri; taşikardi, tremor, kas krampları, başağrısı ve miksiyon (işeme) zorluğudur. Taşiaritmisi olan hastalarda kullanılmamalıdır.? Selektif etkili β mimetik bronkodilatör ilaçlar say n z Fosfodiesteraz İnhibitörleri Teofilin: Ksantin türevi diüretik bir ilaç olan teofilin, aynı zamanda bronkodilatör olarak da bronşiyal astma tedavisinde kullanılmaktadır. Bronş düz kaslarında fosfodiesteraz enzimini inhibe ederek sitoplazmada siklik AMP düzeyini yükseltmek suretiyle gevşeme yapar. Uzun süre kullanıldığı zaman tolerans gelişir. Karaciğerde metabolize edilerek inaktive edilir. Metabolizma hızı bireysel değişkenlik gösterir. Bu nedenle dozunun bireyselleştirilmesi gerekir. Ayrıca sigara tiryakiliği ve fenobarbital tedavisi gibi karaciğer mikrozomal enzimlerini indükleyen faktörler, teofilin metabolizmasını hızlandırır ve etkinliğini azaltır. Karaciğer hastalıkları ve konjestif kalp yetmezliğinde eliminasyonu yavaşlar. Mide salgısını belirgin derecede artırır.bronşiyal astma nöbetlerinin önlenmesi amacıyla kronik tedavi için kullanılır. Tuzlarının ve organik bazlarla yaptığı komplekslerin mideyi tahriş edici etkisi daha azdır. En fazla kullanılanı, etilendiamin ile yaptığı kompleks olan Aminofilindir (Aminocardol, Aminofillin). Yan etki olarak bulantı, kusma (kısmen sistemik etkiyle), başağrısı, karın ağrısı, sinirlilik, uykusuzluk yapabilir. Aşırı dozda aritmi, ajitasyon ve konvülsiyon yapar. Konvülsiyonların tedavisi için 0,1-0,3 mg/kg dozunda diazepam uygulanır. Peptik ülserli hastalarda kontrendikedir Glukokortikoidler Antikor oluşumunu inhibe ederek, mukozadaki ödemi azaltarak ve β adrenerjik reseptörlerin adrenerjik nörotransımiterlere duyarlığını artırarak, akut astma nöbetini önlerler. Fa

9 kat glukokortikoidler yan etkilerinin önemliliği nedeniyle en son kullanılması gereken ilaçlardır. β mimetik ilaçlarla ve teofliin ile birlikte kullanılabilirler. Bu amaçla en fazla kullanılanı Beklametazon dipropiyonat'tır (Beklazon). Beklametazon inhalasyonu uygulanan hastalarda ses kısıklığı, boğaz ağrısı, ağızda kuruluk, kandidiyazis gelişir. Beklametazon inhalasyonuna cevap vermeyen olgularda, ağızdan kronik olarak prednizon kullanılır. Genellikle günde 5-15 mg prednizon yeterlidir. Oral glukokortikoid tedavisinin bırakılması düşünülürse ilaç birdenbire kesilmez. Birer haftalık aralarda doz 2,5 mg azaltılarak, ilaç yavaş yavaş kesilir. İlacın çabuk kesilmesi yüzünden ölen olgular bildirilmiştir. Bunun nedeni kronik tedavi sırasında sürrenal yetmezliği oluşmasıdır Antimuskarinik İlaçlar Solunum yollarının muskarinik reseptörlerini etkileyerek parasempatik büzücü tonusu ortadan kaldırırlar. İpratropium bromür (Atrovent Dosier): Ölçülü aerosol şeklinde inhalasyonla kullanılır. Etkisi 1,5-2 saat sonra belirginleşir. 5. MAST HÜCRESİ STABİLİZATÖRLERİ Solunum yollarındaki mast hücrelerinin membranlarını stabilize ederek histamin ve diğer otakoidlerin salıverilmesini inhibe ederler. Astma krizinin önlenmesi için profilaktik olarak kullanılırlar. Disodyum kromoglikat (Kromolin) : Diğer ilaçlara yardımcı olarak inhalasyonla uygulanır. Ketotifen (Zaditen): Oral yolla kullanılabilir. Profilaktik etkinliği birkaç hafta sonra ortaya çıkar

10 Özet Öksürük refleksi santral veya periferik mekanizmalarla ortadan kaldırılabilmektedir. Bronkodilatör ilaçlar ise genellikle otonom sinir sistemini etkileyen ilaçlardır. Değerlendirme Soruları 1. Aşağıdakilerden hangisi öksürük merkezini inhibe ederek etki gösterir? A) Noskapin B) Klofedianol C) Dionin D) Klobutinol E) İpeka 2. Hangisi mast hücresi stabilizatörüdür? A) Adrenalin B) Efedrin C) Teofliin D) Beklametazon E) Kromolin 3. Hangisi opioid sınıfı antitusif ilaçtır? A) Kodein B) Klobutinol C) İzoaminil D) Karbetapentan sitrat E) Noskapin 4. Hangisi demulsent özelliktedir? A) Dekstrometorfan B) Hidrokodonbitartrat C) Meyan balı D) Oksolamin fosfat E) Karbetapentan sitrat 5. Hangisi selektif etkili β - mimetik bronkodilatör değildir? A) Adrenalin B) Orsiprenalin C) Terbutalin D) Salbutamol E) Etilnoradrenalin 6. Hangisi fosfodiesteraz inhibisyonu yaparak bronkodilatör etki gsöterir? A) Ketotifen B) Teofilin C) Kromolin D) İpratropium bromür E) Efedrin 7. Hangisi glukokortikoiddir? A) Ketotifen B) Adrenalin C) Beklametazon D) Kromolin E) Kodein