Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, Yıl: 6, Sayı: 72, Haziran 2018, s

Transkript

1 Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, Yıl: 6, Sayı: 72, Haziran 2018, s Yayın Geliş Tarihi / Article Arrival Date Yayınlanma Tarihi / The Publication Date İsmail HORASAN Stanleyblackanddecker, Makina ismail.horasan@sbdinc.com M.Şafak TURAN Burak KAZAZ Neko Otomotiv, Endüstri Mühendisliği kazazburak@gmail.com Alp YÖNDEM Dr. Öğr. Üyesi Mehmet MİMAN Harran Üniversitesi, Endüstri Mühendisliği mmiman@harran.edu.tr DEMOGRAFİK ÖZELLİKLERİN DUYGUSAL ZEKÂ SEVİYELERİNE ETKİLERİNİN ARAŞTIRILMASI: OTOMOTİV VE ELEKTRİKLİ EL ALETLERİ SEKTÖRÜNDE BİR ÇALIŞMA Öz Duygusal zekâ; bireyin kendinin farkında olması, duygularını yönetebilmesi, başkalarının duygularını anlayabilmesi ve ilişkilerini yürütebilmesi açısından önemlidir. Özellikle son zamanlarda oldukça popüler bir kavram haline gelen duygusal zekâ aracılığıyla kişi kendisini ve çevresini daha iyi yönetebilecek, başarılı ve mutlu olabilecektir. Bu araştırmada ise çalışanların duygusal zekâ boyutları bağlamında duygusal zekâ seviyelerinin; çalışanların demografik özellikleri ve iş performansları ile olan ilişkisi araştırılmıştır. Böylece çalışanların duygusal zekâ seviyelerinde etili faktörler analiz edilmekte gerek istihdam politikalarına yön vermede gerekse meslek içi eğitim politikalarının çalışanların duygusal zekâlarını geliştirecek şekilde belirlenmesinde ışık tutacak verilere ulaşılmak amaçlanmaktadır. Anahtar kelimeler: duygusal zekâ, otomotiv, elektrikli el aletleri, iş performansı

2 EFFECTS OF DEMOGRAPHIC CHARACTERISTICS ON EMOTIONAL INTELLIGENCE LEVELS: A STUDY IN THE AUTOMOTIVE AND POWER TOOLS SECTOR Abstract Emotional intelligence is very important to be aware of the individual, to direct the emotions, to understand the relationships and to understand them. It is so beautiful for individuals to finally have a meaningful word to manage the world properly through high level of emotional intelligence. In this research, emotional intelligence levels of employees in an automotive and power tool sector were investigated with due respect of their demographic characteristics of employees in an attempt to identify influential factors, hence better organize human resources activities in terms of in-job educations as well as staffing policies. Keywords: Emotional intelligence, automotive, power tools, business performance 1.Giriş Günümüzde iş tanımları yerini rol tanımına bırakmıştır. Matriks yönetim tarzında çalışanlar, idari acıdan bir yöneticiye, fonksiyonel açıdan bir başka yöneticiye bağlı olur ve aynı anda farklı ekiplerin üyesi olabilirler. Sadece aynı ekipteki üyelerin birbiriyle uyumu değil, diğer bölümlerle uyumlu ilişkiler şirket içinde yaratılacak sinerjinin temel şartı olmuştur. Yöneticilerden beklenen, yönettikleri bölümlerin çatışan çıkarlarını, şirketin esas hedefleri doğrultusunda resmin bütününü görerek uzlaştırmalarıdır. Böylece yöneticiler kendi astlarına da bir problemin nasıl çözülmesi gerektiği konusunda örnek olurlar. Bütün bunlar duygusal zekâ altında toplanan özellikler sayesinde gerçekleşir (Yüksel,2006:1). Duygusal zekâ, duyguları doğru anlatıp ifade edebilme, duyguları bilişsel süreçlere entegre edebilme, duyguları anlayabilme ve duyguların çeşitli durumlar üzerindeki etkilerini anlayabilme gibi duygusal yetenekleri içermektedir (Law, Wong ve Song, 2000:485) yılında ilk araştırmanın yayınlanması ile yenilikçi kuruluşların eğitim ve kurumsal dönüşümlerinde rekabet avantajı yakalamak için kullandıkları bir araç haline gelen duygusal zekâ yetkinlikleri, başta liderlik gelişimi olmak üzere organizasyonel dönüşüm, işe alımlar ve çalışan bağlılığı alanlarında kullanılmaktadır. Bir kişinin zamanın önemli bir bölümünü geçirdiği ve gün içerisinde pek çok duygusal etkileşimde bulunduğu yer olan iş yaşamı elbette duygusal zekâ ve yetkinliklerinin en sık kullanıldığı alandır. Genel görüşe ve yapılan bazı araştırmalara göre duygusal zekâ iş yaşamının kalitesini yükselterek iş performansını da olumlu yönde etkilemektedir. Örneğin, duygusal zekâ konusunda önemli araştırmaları olan Goleman a göre, duygusal zekâ çalışanlara rekabet gücü vererek onların işlerinde daha başarılı olmalarına neden olmaktadır. Duygusal zekanın iş yaşamında uygulanması ile ilgili bir çok araştırma yapılmış olmasına rağmen, duygusal zekanın iş performansını etkilediği yönündeki araştırmaların oldukça sınırlı olduğu ve farklı bulgulara işaret ettiği görülmektedir. Bu belirsizlik bazı araştırmacıların duygusal zekâ konusunda bir takım eleştiriler getirmelerine yol açmıştır (Becker, 2003:192). Örneğin Barrett ve diğerleri (2001:1) duygusal zekanın popüler olmasının nedeninin bilimsel dayanaklardan çok son yılların moda tabiri olmasından kaynaklandığını ifade etmişlerdir.

3 Bu nedenle çalışmanın amacı otomotiv ve elektrikli el aletleri sektörlerinde faaliyette bulunan iki şirket çalışanlarının duygusal zekâ düzeylerine onların demografik özellikleri (cinsiyet, yaş, eğitim, medeni hal, çocuk sayısı) ile iş yaşamı özelliklerinin (çalıştığı görev, firma sektörü, kurumdaki hizmet yılı, haftalık mesai saati, mesleği seçmedeki temel unsur ve meslekte en çok değiştirmek istediği husus) etkilerini araştırmaktadır. Böylece globalleşen dünyada çalışanların duygusal zekâ seviyelerinde etili faktörler analiz edilmekte gerek istihdam politikalarına yön vermede gerekse meslek içi eğitim politikalarının çalışanların duygusal zekâlarını geliştirecek şekilde belirlenmesinde ışık tutacak verilere ulaşılmak amaçlanmaktadır. Bu çalışmanın geri kalanı, günümüz işletmeleri için büyük önem arz eden duygusal zekâ kavramı ve iş performansına etkisinin incelenmesi; araştırmanın modeli, amaç ve yönteminin ortaya konulması; son olarak da örneklem olarak seçilen çalışanlar üzerinde yapılan değerlendirme testleri incelenmiş ve çıkan sonuçlar neticesinde önerilerde bulunulmuştur. 2.Duygusal Zeka Kavramı Duygusal Zekanın Gelişimi ve Tanımı 1990 lı yıllardan günümüze değin "duygusal zekâ" kavramı gerek akademik çevrelerde gerekse uygulama alanlarında büyük yankılar uyandıran bir konu haline gelmiştir (Aslan ve Ozata, 2008:80). Bu kavramın teorik alt yapısını Thorndike in (1920) ortaya attığı sosyal zekâ modeli oluşturmaktadır. Thorndike (1920) sosyal zekayı; insanları anlayabilme, idare etme ve doğru insan ilişkileri kurabilme yeteneği olarak tanımlamıştır. Thorndike sosyal zekâ adı altında duygusal zekanın tanımına yakın bir yapı oluşturmuştur. Harvard Üniversitesinden psikolog olarak mezun olan Gardner, 1983 de sosyal zekâ konusunu yeniden inceleyerek çoklu zekâ kuramını ortaya çıkarmıştır. Gardner ın araştırması, kişisel ve kişiler arası zekanın en az standart zekâ kadar önemli olduğu fikri üzerine odaklanmıştır(cumming,2005:2).gardner çoklu zekâ teorisinde sözel, matematiksel, müziksel, soyutsal, müzikal, çevresel, kişisel (kişinin kendi hislerini bilmesi) ve kişiler arası (kişinin başka insanların hislerini bilmesi) gibi alanları incelemiştir (Shelly, Brown, 2004: 12). 562 Bu zekâ boyutları pek çok alt grupları içermekte ve hepsi birbiriyle etkileşim içinde bulunmaktadır. Gardner böylelikle zekanın pek çok değişik parçadan oluşan bir bütün olduğunu vurgulamak istemiştir. Duygusal zekâ kavramının gelişmesi, insanların bir konuyla ilgili başarılarını ölçmek için kullanılan genel ölçüm testlerinden (üniversite seçme sınavları, IQ testleri vs.) başarılı olanlar kişilerin bir çoğunun, gerçek hayatta başarısız olduklarının tespit edilmesiyle ortaya çıkmıştır (Cumming, 2005:3). Duygusal zekâ terimini ilk defa John D. Mayer ve Peter Salovey kullanmıştır. Bu yazarlar duygusal zekayı bir insanın kendi duygularıyla başa çıkma becerisi olarak tarif etmişlerdir. Mayer ve Salovey, duygusal zekanın sadece tek bir yetenek ya da doğal bir özellik olmadığını, fakat onun yerine duygusal muhakeme yeteneklerinin, duyguları anlama ve kontrol etme özelliklerinin, düzenlenmiş bir şekli olduğuna inanmışlardır (Cumming, 2005: 3). Mayer ve Salovey 1997 yılında bu kavramı tekrar ele alarak duygusal zeka kavramını dört ana bölümden oluştuğu kabul edilmiştir: duyguları düşüncede kaynaştırma (emotional facilitation of thinking), duyguları anlama ve analiz etme (understanding and analyzing emotions), duygusal bilgiyi kullanma (employing emotional knowledge) ve duygusal ve entelektüel gelişimi desteklemede duyguları düzenleme (reflective regulation of emotions to promote emotional and intellectual growth) (Taylor & Bagby, 2000:40).

4 Özet olarak ifade edersek, zekayı ölçmek için bilişsel yetenekleri ölçü alan IQ ve benzeri zekâ testleri, insan zekasını tam olarak ölçmekte yetersiz kalmışlardır. Bu doğrultuda oluşturulan alternatif zekâ modellerinin ortak özellikleri, her birinin çeşitli duygusal yetenekler içermeleridir. Bu alternatif modeller zaman içinde duygusal zekâ modelinin oluşmasına öncülük etmişlerdir. Bu tanımlar doğrultusunda duygusal zekâ, çalışma ortamını veya hayatı anlayabilme, düşünebilme ve duyguları etkin bir şekilde kullanabilme becerisi olarak tanımlanabilir. Duygusal Zekâ Modelleri Thorndike ve Gardner gibi ilk kuramcılar, duygusal zekâ alanı ile ilgili, günümüz araştırmacılarına yol göstermişlerdir. Duygusal zekanın kavramsal teorisi yetenek ve karışık model olmak üzere iki bakış acısıyla incelenmektedir. Yetenek modeli, duygusal zekayı zihni yeteneklerin yani zekanın merkezi gibi görmektedir. Yetenek modeli kendi içinde, duyguları algılama, duygulara uyum gösterme, duyguları anlama ve duyguları yönetme olmak üzere dört bölüme ayrılmaktadır. Bunun tersi olarak karışık model, zihni yeteneklerle iyimserlik, kendini geliştirme gibi kişisel karakteristik özelliklerini birlikte incelemektedir. Karışık model yetenek modelinin içerdiklerine ek olarak idrak, motivasyon ve sosyal ilişkileri kapsamaktadır. Bu çalışmada incelenecek dört ana modelden (Mayer&Salovey, Bar-On, Goleman, Cooper& Sawaf) ilki bir yetenek modeli olup, diğer üç model ise karma modellerdir. Tablo 1: Duygusal Zekâ Modelleri 563 Mayer & Salovey Bar-On Goleman Cooper& Sawaf Tanım Duyguları doğru olarak Bireyin çevresinden gelen Kendimizin ve Kendimizin ve algılama, değerlendirme baskı ve taleplerle başkalarının hislerini başkalarının hislerini ve ifade etme yeteneği; başarılı şekilde baş tanıma, kendimizi motive tanıma, kendimizi motive duyguyla düşünceyi edebilmesinde bireye etme, içimizdeki ve etme, içimizdeki ve kaynaştırmak, duyguları yardımcı olacak kişisel ilişkilerimizdeki ilişkilerimizdeki anlamak ve analiz etmek, duygusal ve sosyal duyguları iyi yönetme duyguları iyi yönetme duyguları kontrol etmek yeterlilik ve beceriler yetisidir. yetisidir. yetenekleridir. dizinidir. Temel Boyutları 1. Duyguları algılama, 1. Kişisel Beceriler 1. Kişisel Yeterlilik 1. Duyguları Öğrenmek değerlendirme ve ifade * duygusal benlik bilinci * öz bilinç * duygusal dürüstlük etme * kendine saygı * kendine yön verme * duygusal enerji 2. Duyguların kullanımı * kendine güven * motivasyon * duygusal geribildirim * kendini gerçekleştirme 2. Sosyal Yeterlilik * pratik sezgi 3. Duyguyu anlamak ve * bağımsızlık * empati 2. Duygusal Zindelik. muhakeme etmek 2. Kişilerarası beceriler * sosyal beceriler * öz varlık 4. Duyguyu yönetme ve * bireyler arası ilişkiler * güven çemberi düzenleme * sosyal sorumluluk * yapıcı hoşnutsuzluk * empati * esneklik ve yenileme 3. Uyumluluk Boyutu 3. Duygusal Derinlik * problem çözme * özgün potansiyel ve amaç * gerçeklik testi * adanmışlık * esneklik * dürüstlüğü yaşamak 4. Stresle Başa Çıkma * yetki olmadan etki Boyutu 4. Duygusal Simya * stres toleransı * sezgisel akış * dürtü kontrolü * düşünsel zaman değişimi 5. Genel Ruh Durumu * fırsatı sezinlemek * mutluluk * geleceği yaratmak Yetenek Tabanlı Karma Duygusal Zekâ Karma Duygusal Zekâ Karma Duygusal Zekâ Duygusal Zekâ Modeli Modeli Modeli Modeli

5 Kaynak: Hatice Aydın, Duygusal Zekâ (EQ9 ve Stres Yönetimi İlişkisi, Yüksek Lisans Tezi, Nişantaşı Üniversitesi, İşletme Yönetimi Bölümü, 2017, ss.8. 3.Duygusal Zeka Ve İş Hayatına Etkisi Başarı için önemli olan tek şey sadece salt zekâ değildir. Çünkü zekâ katsayısı yüksek olan insanlar işlerinde başarılı olacak diye bir kural yoktur. IQ değeri düşük olan insanların da işlerinde ustun performans sergiledikleri araştırmalar sonucu ortaya çıkmıştır. Bu insanların başarısında duygusal zekanın büyük rol oynadığı görülmektedir. Sıra dışı iş performansının belirlenmesinde IQ duygusal zekadan sonra gelmektedir. Tüm bu çalışmalar bize duygusal zekanın belirli boyutlarının performansını etkilediği ve duygusal zekanın ortalamanın üzeri IQ ile birleştirildiğinde iş performansı üzerinde farklılık yaratan bir faktör olduğuna ilişkin güçlü bulgular sunmaktadır. Bu analizlerin ulaştığı sonuçların tamamı duygusal zekanın iş başında (hemen hemen her işte) mükemmelliği yakalamada etkin bir rol oynadığına işaret etmektedir (Goleman, 1998: 12). Okulların, şirketlerin ve üniversite giriş sınavlarının IQ ya ne kadar önem verdiği ortadayken, IQ nun tek başına, iş dünyasında ya da sosyal hayattaki başarı düzeyini açıklamakta bu denli yetersiz kalması şaşırtıcıdır. IQ testinden alınan puanlarla kişilerin kariyerlerindeki başarı oranları en yüksek payı yüzde 20 civarında tahmin edilmektedir. Demek oluyor ki, tek başına IQ çalışma hayatında kimin başarılı olup, kimin başarısız olacağını belirleyememektedir(law, Wong ve Song, 2000:278). Ülkelerin ekonomik olarak sınırların kalktığı çağımız dünyasında rekabet avantajını ele geçirmek ve bu avantajı devam ettirmek isteyen şirketlerdeki bilgi işçilerinin başarılarını tahmin etmekte, IQ nun gücü asgari düzeyde kalmakta ve ihtiyaç olan zekâ çıtası yükseldikçe, duygusal zekanın başarı acısından değeri daha da güçlenmektedir. Aynı şekilde kimin lider olarak ortaya çıkacağının belirlenmesinde duygusal zekanın ağırlığı IQ ya göre çok daha yüksektir. Duygusal zekâ becerileri, bilişsel becerilerle sinerji halindedir. Üstün performans gösterenler her ikisine de sahiptirler. İş ne kadar karmaşık ise duygusal zekâ o kadar önem kazanmaktadır(abraham, R.2004:130). 564 Organizasyonlar insanların kişisel etkileşimlerine ihtiyaç duyarlar. Bu etkileşimlerin bir çoğu iş performansını ve işteki görevleri etkilemektedir. Mesela; müşterilere hizmet ederken, bölüm şefinden bilgileri alırken ya da rapor ederken ya da meslektaşlarla bir araya gelirken ve ya bir olayı koordine ederken kişiler arası ilişkilerde duygusal zekâ önem kazanmaktadır. Duygusal zekâ düzeyi yüksek olan işgörenler çevresine karşı duygularını kontrol edebilen insanlardır ve başkalarına karşı algıları çok daha etkili kişilerdir. Abraham ın düşüncesine göre iyimser algı içeren bir satış danışmanı kötümser algı içeren bir satış danışmanından daha başarılıdır(law, K.S, 2000 :248). Bu bağlamda duygusal zekâ, görüldüğü üzere bireylerin günlük yaşamlarının ötesinde iş yaşamlarındaki performanslarını ölçebilen, başarılarını arttıran/azaltan, yöneticilik niteliklerinin ölçülmesine katkı sağlayan, örgüt içi iletişimi ve etkileşimi geliştiren önemli bir faktör olarak karşımıza çıkmaktadır. İş yerindeki iletişimin yanı sıra gerginlik ve benzeri olumsuz faktörleri ortadan kaldırabilecek planlama ve pozitif çalışma önerileri, duyguları öğrenme ve buna göre hareket etme yetenekleri, bu anlamda çalışanların edinmesi gereken önemli unsurlar olarak karşımıza çıkmaktadır. Gerek değişim ile baş edebilme ve uyum sağlama, gerekse kontrollü hareket ederek karar verme sürecinde tutarlı davranma özelliklerine sahip olabilmek, duygusal zekâ yardımıyla kazanılan önemli faktörler olarak bilinmektedir.

6 Duygusal zekâ, duyguların yönetimiyle ilgili oluğu için yüksek duygusal zekâ sahibi bir bireyin de pozitif düşüncelerini yüksek performansa çevirmesi ve negatif düşüncelerin olumsuz etkisinden kendisini kurtararak performansını arttırması beklenmektedir (Law, K.S :486). Kendi kendini kontrol, zorlukları aşma gücü, sosyal beceriler (etkileme, iletişim, sorun çözümleme ve liderlik), vicdanlılık, güvenilirlilik ve bütünlük gibi duygusal yetenekler, kurumsal ortam ve işin gerektirdiği durumlar ile iletişim halinde olarak performansı etkilemektedir. Dolayısıyla performans yönetim çabalarında tanımlanan ve ölçülen yetkinlik kriterleri konusunda duygusal zekâ ölçümlerinden yararlanılmalı ve bu yönde çalışanlar duygusal zekâ becerilerinin geliştirilmesine yönelik aktif eğitsel uygulama ve danışmanlık hizmetlerine yönlendirilmelidir. 4.Otomotiv Ve Amaç ve Önem Otomotiv sektörü, Türkiye gibi gelişmekte olan ülkelerin en önemli gücüdür. Aynı şekilde elektrikli el aletleri gündelik hayatta artık zaruri ihtiyaç olarak kullanılan aletler olduğu için büyük önem taşımaktadırlar. Bu sektörler Türkiye de on binlerce kişiye gelir kapısı olmaktadır. Bu çalışmayla otomotiv ve elektrikli el aletleri sektörlerinde çalışanların, demografik özelliklerinin (cinsiyet, yaş, görev, eğitim, medeni hal, var ise çocuk sayısı, kurumdaki çalışma süresi, haftalık mesai saati, mesleği seçme sebebi, kurumun faaliyet alanı) duygusal zeka seviyeleri üzerine oluşturduğu etkileri araştırarak, bu sektörlerde kariyer hedefleyenler için bilgi verici bir çalışma hazırlamak ve bu sektörlerin yöneticileri ile birlikte çalışanlara katkı sağlayacak eğitim ve araştırmalara katkı sağlamak amaçlanmaktadır. Özellikle son yıllarda ülkemizde yapılan araştırmalar, bize duygusal zekanın, iş yaşam kalitesini, iş tatminini artırdığını, tükenmişlik düzeyini düşürdüğünü dolayısıyla da iş performansını etkilediğini göstermiştir. (Taşlıyan vd :66) 565 Duygusal zekâ kavramının çok farklı tanımlanması ve dolayısıyla kullanımı bulunmaktadır. Duygusal zekâ tanımları veya modelleri, yetenek tabanlı (ability based) veya yeteneklerin ve kişisel özeliklerin karışımı (mixed) olmaya eğilimlidirler (Çakar ve Arbak, 2004: 34). Bu çalışma ile araştırma yaptığımız sektörlerde kişilerin özelliklerine ve yeteneklerine göre iş verimi ve çalışma ortamı kalitesini artırmaya yönelik bulgular sağlanacaktır. Araştırmanın Problemi Araştırmada Türkiye nin en büyük sektörlerinden otomotiv ve elektrikli el aletleri sektörlerinde çalışanların demografik özelliklerinin duygusal zekâ seviyelerine etkileri nelerdir? sorundan yola çıkarak, bu sektörlerde çalışanların duygusal zekâ düzeylerinin demografik özelleriyle ilişkisini araştırmaktadır. Yöntem Bu çalışmada otomotiv ve elektrikli el aletleri kurumlarında görev yapan çalışanların Duygusal zekâ düzeylerinin, cinsiyet, yaş, görev, eğitim, medeni hal, var ise çocuk sayısı, kurumdaki çalışma süresi, haftalık mesai saati, mesleği seçme sebebi, kurumun faaliyet alanı açısından incelenmesi amaçlandığından, araştırmanın yöntemi betimsel tarama modeli olarak belirlenmiştir.

7 Şekil 1. Duygusal Zekâ ve Boyutları Bu çalışmada otomotiv ve el aletleri sektöründen iki firmanın duygusal zekâ seviyelerine onların demografik (cinsiyet, yaş, eğitim, medeni hal, çocuk sayısı) ve iş yaşamıyla ilgili özelliklerinin (çalıştığı görev, ana faaliyet alanı, kurumdaki hizmet süresi, haftalık mesai saati, mesleği seçme nedeni) etkisi SPSS v22 istatistik programı ile incelenmiştir. Elde edilen bulgular araştırmaya katılan bireylerin duygusal zekâ ve boyutlarında anlamlılığı yorumlanmaya çalışılmıştır. 566 İlk önce verilere faktörlerin etkisini incelemek için en uygun metodu bulabilmek adına normallik testi uygulanmıştır. Toplam katılımcı sayısı 49 olduğu için, 50 den küçük gruplara uygulanan Shapiro-Wilk normallik testi sonuçları dikkate alınmıştır. dağılıma sahip ikili bağımsız değişkenlerin etkisi bağımsız örneklemli t-testi ile, normal dağılıma sahip olmayan ikili bağımsız değişkenlerin etkisi Mann Whitney U Testi ile, normal dağılıma sahip çoklu bağımsız değişkenlerin etkisi tek yönlü varyans analizi ANOVA ile, normal dağılıma sahip olmayan çoklu bağımsız değişkenlerin etkisi Kruskal Testi ile araştırılmıştır. Bağımsız İki Örneklemli t-testinde öncelikle grupların varyanslarının eşit olup olmadığı Levene s testi ile incelenmiş, eşitlik varsayımının geçerli olup olmadığına göre ilgili t ve p değerleri kullanılmıştır. Katılımcıların duygusal zekâ boyutlarındaki (kendini motive edebilmek, duygularının farkında olmak, sosyal beceriler, duygularını yönetmek ve empati) arasındaki ilişkilerin incelenirken göz önünde sürekli değişkenlerden kendini motive edebilmek ve duygularını yönetmek normal dağılıma sahip görüldüğünden Spearman Korelasyon Analizi (rho) kullanılmıştır. Analiz sonuçları Doç. Dr. Seval Kul (p005.net) a göre yorumlanmıştır. Yapılan bütün testlerde anlamlılık seviyesi olarak p<0.05 kabul edilmiştir. Evren ve Örneklem Araştırmanın evreni merkezleri İstanbul da yer alan Neko Otomotiv ve Stanley Black & Decker Elektrikli El Aletleri firmalarının çalışanlarından oluşmaktadır. Stanley Black & Decker yaşam mekanlarında ve ticari uygulamalarda kullanılan kaliteli ürünler sunan, global bir üretim ve pazarlama şirketidir. Ürünler 100'den fazla ülkede pazarlanmakta ve

8 cironun yaklaşık yarısı ABD dışındaki ülkelerde gerçekleşmektedir. Bu ülkeler arasında en önemli pazarlardan birisi de Türkiye dir. Stanley Black & Decker firması elektrikli el aletleri alanında kaliteli ve uzun ömürlü ürünlerle hizmet verilmektedir. Şekil 2. Stanley Black & Decker Ürünleri Araştırmamızda yer alan diğer firma, Neko otomotiv bünyesinde oto yedek parça sektöründe imalat, ithalat, ihracat, distribütörlük ve ana dağıtım konusunda uzmanlaşmış 5 ayrı şirket bulunmaktadır. Neko Otomotiv Ltd. Şti. Kendi üretimini yaptığı ürünler dışında distribütörlüğünü ve ana dağıtıcılığını yaptığı Bosch, Trw, Bendix, Valeo, Lucas, Hella, Zen, Unipoint, Marelli, Gates, Skf, Viewmax, Dayco gibi dünya markalarının ürün çeşitlerini de bulundurmaktadır çeşit ürün gamına sahip Türkiye nin konusundaki en büyük firmalarından biridir. Firma Avrupa ya, Balkanlara, İskandinav, Rusya ve Afrika Ülkeleri olmak üzere 45 Ülkeye ihracat gerçekleştirmektedir. 567 Şekil 3. Neko Otomotiv

9 Çalışmamızda aktif olarak faaliyet gösteren iki uluslararası firma çalışanlarına anket çalışması uygulanmıştır. Araştırma kapsamına alınan bu işletmelerden ankete katılım sayısı 49 kişidir. Araştırmada belirlenen bu evren üzerinden örneklem alınması yoluna gidilmiştir. Örneklem demografik özellikleri açısından incelendiğinde katılımcıların %40.8 inin kadın, %59.2 sinin erkek; %51.0 ının yaş aralığında, %38.8 inin yaş aralığında, %10.2 sinin 41 yaş ve üzeri; %24.5 inin lise ve altı düzeyde eğitimli, %10.2 sinin ön lisans düzeyinde eğitimli, %51.0 ının lisans düzeyinde eğitimli, %14.3 ünün yüksek lisans düzeyinde eğitimli; %57.1 inin evli, %42.9 unun bekar olduğu, %55.1 inin çocuk sahibi olmadığı, %24.5 inin tek çocuğa sahip olduğu, %20.4 ünün 2 ve üzeri çocuğa sahip olduğu görülmektedir. Mesleki demografik faktörlerle ilgili durumlarda katılımcıların %6.1 i üretim çalışanı, %57.1 i idari personel, %36.7 si diğer görevlerde çalışan; %57.1 i Neko Otomotiv de çalışan, %34.7 si Stanley Black&Decker da çalışan; %8.2 sinin diğer sektörlerde çalışan,; %67.3 ü çalıştığı kurumda 0 ile 3 yıl arasında hizmet süresi, %14.3 ü 4 ile 11 yıl arasında hizmet süresi, %18.4 ü 12 yıl ve üzeri hizmet süresi; %34.7 si 40 saat ve altı haftalık mesaisi, %38.8 i 41 ile 50 saat arası mesaisi, %14.3 ü 51 ile 60 saat arası mesaisi, %12.2 si 61 saat ve üzeri mesaisi; %69.4 ü mesleğini tercih ederken en çok kendi istek ve ilgilerini dikkat eden; %12.2 si aile isteğine ve prestije önem veren, %18.4 ü ekonomik şartları dikkate alan ve mecburiyet duyan olarak dağılım gösterdikleri görülmektedir. Kapsam-Sınırlılık ve Varsayımlar Araştırma Türkiye de faaliyet gösteren ve İstanbul merkezli olan NEKO Otomotiv ve Stanley Black and Decker firmalarında çalışmamıza gönüllü olarak katılan çalışanlarla sınırlıdır. Araştırmaya katılan çalışanların, veri toplama aracı olarak kullanılan anketlerde yer alan soruları anlayarak, tarafsız ve doğruyu yansıtacak şekilde cevapladıkları varsayılmaktadır Analizler Ve Yorumlar Betimleyici Açıklayıcı İstatistikler Tablo 2. Kişisel Demografik Faktörlerin Betimleyici İstatistikleri Demografik Değişkenler Frekans Yüzde Kümülâtif Yüzde Cinsiyet Kadın 20 %40.8 %40.8 Erkek 29 %59.2 % %51.0 %51.0 Yaş %38.8 % üzeri 5 %10.2 %100.0 Lise-altı 12 %24.5 %24.5 Eğitim Ön Lisans 5 %10.2 %34.7 Lisans 25 %51.0 %85.7 Yüksek Lisans 7 %14.3 %100.0 Medeni Hal Evli 28 %57.1 %57.1 Bekar 21 %42.9 % %55.1 %55.1 Çocuk Sayısı 1 12 %24.5 % üzeri 10 %20.4 %100.0

10 Örneklem demografik özellikleri açısından incelendiğinde katılımcıların %40.8 inin kadın, %59.2 sinin erkek; %51.0 ının yaş aralığında, %38.8 inin yaş aralığında, %10.2 sinin 41 yaş ve üzeri; %24.5 inin lise ve altı düzeyde eğitimli, %10.2 sinin ön lisans düzeyinde eğitimli, %51.0 ının lisans düzeyinde eğitimli, %14.3 ünün yüksek lisans düzeyinde eğitimli; %57.1 inin evli, %42.9 unun bekar olduğu, %55.1 inin çocuk sahibi olmadığı, %24.5 inin tek çocuğa sahip olduğu, %20.4 ünün 2 ve üzeri çocuğa sahip olduğu Tablo 1 de görülmektedir. Tablo 3. Mesleki Demografik Faktörlerin Betimleyici İstatistikleri Demografik Değişkenler Frekans Yüzde Kümülâtif Yüzde Üretim Çalışanı 3 %6.1 %6.1 Görev İdari Personel 28 %57.1 %63.3 Diğer 18 %36.7 %100.0 Otomotiv 28 %57.1 %57.1 Ana Faaliyet Alanı Elektrikli Ev Aletleri 17 %34.7 %91.8 Diğer 4 %8.2 %100.0 Kurumda Hizmet Süresi Haftalık Mesai Saati Mesleği Seçme Nedeni 0-3 yıl 33 %67.3 % yıl 7 %14.3 % yıl-üzeri 9 %18.4 % saat 17 %34.7 % saat 19 %38.8 % saat 7 %14.3 % saat-üzeri 6 %12.2 %100.0 Kendi İsteğim/İlgim 34 %69.4 %69.4 Aile İsteği/Prestij 6 %12.2 %81.6 Ekonomik/Mecburiyet 9 %18.4 % Tablo 2 incelendiğinde mesleki demografik faktörlerle ilgili durumlarda katılımcıların %6.1 i üretim çalışanı, %57.1 i idari personel, %36.7 si diğer görevlerde çalışan; %57.1 i Neko Otomotiv de çalışan, %34.7 si Stanley Black&Decker da çalışan; %8.2 sinin diğer sektörlerde çalışan,; %67.3 ü çalıştığı kurumda 0 ile 3 yıl arasında hizmet süresi, %14.3 ü 4 ile 11 yıl arasında hizmet süresi, %18.4 ü 12 yıl ve üzeri hizmet süresi; %34.7 si 40 saat ve altı haftalık mesaisi, %38.8 i 41 ile 50 saat arası mesaisi, %14.3 ü 51 ile 60 saat arası mesaisi, %12.2 si 61 saat ve üzeri mesaisi; %69.4 ü mesleğini tercih ederken en çok kendi istek ve ilgilerini dikkat eden; %12.2 si aile isteğine veya prestije önem veren, %18.4 ü ekonomik şartları dikkate alan veya mecburiyet duyan olarak dağılım gösterdikleri görülmektedir. Madde No M1 M2 M3 M4 M5 Açıklaması Duygusal zekâ kavramına tanışıklık seviyeniz. Duygusal zekânın iş performansını nasıl etkilediği hakkındaki görüşünüz. Duygusal zekâ sonradan eğitimle ne derece geliştirilebilir görüşünüz. Duygusal zekânın birlikte bulunduğunuz insanlardan genel olarak etkilenme durumu hakkında görüşünüz. Ne kadar bulaşıcıdır? Duygusal zekâ seviyesi yüksek olan insanların düşük olan insanların seviyesine yapabileceği olumsuz etkiye karşı olan inanç seviyesine yapabile-

11 M6 M7 M8 M9 Duygusal zekâ seviyesi düşük olan insanların yüksek olan insanların seviyesine yapabileceği olumsuz etkiye karşı olan inanç seviyeniz. Bir insanın duygusal zekâsının olumsuzdan olumluya dönebileceğine olan inanç seviyeniz. İş performansınızın değerlendirilmesinde duygusal zekâ seviyenizin göz önüne ne derece (ne kadar) alındığına karşı değerlendirmeniz. Genel olarak kendi duygusal zekâ seviyenizi nasıl değerlendirdiğiniz. Tablo 4: Madde analiz tablosu. Maddeler Çok Kötü Kötü Orta f % f % f % f % f % M M M M M M M M M İyi Çok İyi Ortalama Standart Sapma 570 Madde analizleri tablosu incelendiğinde katılımcılar en çok ( X 3.82 ) duygusal zekânın iş performansını çok iyi derecede etkilediğini düşünüyor. Ancak en az ( X 2.90 ) ise iş performansı değerlendirilirken duygusal zekânın göz önüne alınmadığını düşünüyor. Demografik özelliklerin (cinsiyet, yaş, eğitim, medeni hal, çocuk sayısı) ve mesleki demografik faktörler ile ilgili özelliklerin (görev, ana faaliyet alanı, kurumda hizmet süresi, haftalık mesai saati, mesleği seçme nedenindeki temel unsur) içindeki her bir grubun normallik testleri sonuçlarına göre (Bknz. Ek-1, Ek-2) bağımsız değişkenlerin normallik durumu ve bunların bağımlı değişkenlere (kendini motive edebilmek, duygularının farkında olmak, sosyal beceriler, duygularını yönetmek, empati, duygusal zekâ) olan etkisini incelemek için uygulanacak analiz testleri Tablo 4 te gösterilmektedir.

12 Tablo 5. Faktörlerin Bağımlı Değişkenlere Etkisini Araştırmak üzere Yapılan Testler Bağımlı Değişken Kendini Duygularının Farkın- Empati Sosyal Beceriler Yönetmek Zekâ Duygularını Duygusal Motive Faktör Durum Edebilmek da Olmak Cinsiyet Dağılım Değil Değil Değil Değil Test t-testi Mann Whitney-U Mann Whitney-U t-testi Mann Whitney-U Mann Whitney-U Yaş Dağılım Test Anova Eğitim Dağılım Test Anova Anova Medeni Dağılım Hal Test t-testi Değil Mann Whitney-U Değil Mann Whitney-U t-testi Değil Mann Whitney-U Değil Çocuk Dağılım Sayısı Anova Test Anova Kruskal Görev Dağılım Test Dağılım Faaliyet Alanı Hizmet Süresi Mesai Saati Tercih Nedeni Test Anova Dağılım Kruskal Test Anova Dağılım Test Anova Anova Dağılım Test Anova Anova Anova Anova Anova Kruskal Mann Whitney-U Kruskal 571 Tablo 5 te belirtilen bağımsız demografik özelliklerin (cinsiyet, yaş, eğitim, medeni hal, çocuk sayısı) bağımlı değişkenlere (kendini motive edebilmek, duygularının farkında olmak, sosyal beceriler, duygularını yönetmek, empati ve genel duygusal zekâ) etkisi incelendiğinde çalışanların medeni halinin kendini motive edebilmek üzerinde etkili olduğu görülmektedir. Çalışanların duygusal zekâ ve boyutları üzerine 0.05 anlamlılık seviyesinde cinsiyet, yaş, eğitim ve çocuk sayıları yönünden etkili değildir. Çalışanların medeni hali, kendini motive edebilmek üzerinde ( X 4.05) ile en yüksek evli bireyler üzerinde; en düşük ise ( X 3.68) bekar bireylerin üzerinde etkilidir.

13 Tablo 6. Demografik Faktörlerin Bağımlı Değişkenlere Etkisi Faktörün Bağımlı Değişkenlere Etkisi Kendini Motive Edebilmek Duygularının Farkında Olmak Sosyal Beceriler Duygularını Yönetmek Empati Duygusal Zekâ Faktör X SS p X SS p X SS p X SS p X SS p X SS p Cinsiyet Kadın Erkek Yaş ve üzeri Eğitim Lise-altı Ön Lisans Lisans Yüksek Lisans Medeni Hal Evli * Bekar Çocuk Sayısı üzeri * faktör ilgili bağımlı değişken için p<0.05 anlamlılık düzeyinde etkili Duygusal zekâ ve boyutlarından empati üzerinde çalışmaya katılanların işlerinin ana faaliyetlerinin etkisi incelendiğinde, empati seviyesinin en çok araştırmaya katılan diğer sektörlerde, orta derecede elektrikli el aletlerinde, en az ise otomotiv sektöründe olduğu gözlemlendiği Tablo 6 da gösterilmiştir.

14 Tablo 7. İş Yaşamıyla İlgili Faktörlerin Bağımlı Değişkenlere Etkisi Faktörün Bağımlı Değişkenlere Etkisi Kendini Motive Edebilmek Duygularının Farkında Olmak Sosyal Beceriler Duygularını Yönetmek Empati Duygusal Zekâ Faktör X SS p X SS p X SS p X SS p X SS p X SS p Görev Üretim Çalışanı İdari Personel Diğer Faaliyet Alanı Otomotiv * Elektrikli Ev Aletleri Diğer Hizmet Süresi yıl yıl yıl - üzeri Haftalık Mesai Saati 0-40 saat saat saat saat ve üzeri Meslek Seçim Nedeni Kendi İsteğim/İlgim Aile İsteği/Prestij Ekonomik/Mecburiyet

15 N=49 Tablo 8. Sektörlerde Çalışanların Duygusal Zekâ Boyutları Seviyeleri Arasındaki ilişkiler: Spearman s rho Korelasyon Analizi Bulguları Shapiro-Wilk lik Test Sonucu: p-değeri Kendini Motive Edebilmek Duygularının Farkında Olmak Sosyal Beceriler Duygularını Yönetmek Empati * İlişki p < 0.01 düzeyinde anlamlı Kendini Motive Edebilmek Duygularının Farkında Olmak Sosyal Beceriler Duygularını Yönetmek Empati * 0.002* * rho ** 0.649** ** p rho ** ** p rho ** p rho p rho 1 p Spearman korelasyon analizi için duygusal zekâ ve boyutları verilerine bakıldığında kendini motive edebilmek ve duygularını yönetmek boyutlarının normal dağılım gösterdiği, diğer boyutların normal olmayan dağılıma sahip olduğu görülmektedir. Tablo 5.te belirtilen bulgular URL- 1 e göre yorumlandığında kendini motive edebilmekle duygularının farkında olmak ve sosyal becerilerle yüksek pozitif (sırasıyla rho=0.607 ve rho=0.649) anlamlı (sırasıyla p=0.000 ve p=0.000) ilişkilerin olduğundan bahsedilebilir. Kendini motive edebilmekle empati orta derecede pozitif (rho=0.488) anlamlı (p=0.000) ilişkinin olduğu gözlemlenmiştir. Duygularının farkında olmakla sosyal beceriler yüksek şiddette pozitif (rho=0.645); empati ise orta seviyede pozitif (rho=0.547) her ikisi de anlamlı (sırasıyla p=0.000 ve p=0.000) ilişkiler olduğu görülmüştür. Sosyal beceriler ile empati arasında orta şiddette (rho=0.437) anlamlı (p=0.002) ilişkiden bahsedilebilir Sonuç Ve Öneriler Bu çalışmanın amacı son yıllarda üzerinde oldukça fazla araştırma yapılan duygusal zekanın iş performansı ve cinsiyet, yaş, eğitim gibi bazı demografik özelliklerle olan muhtemel ilişkisini tespit etmektir. Bu amaçla, İstanbul da otomotiv ve elektrikli el sektörlerinde faaliyet gösteren Neko Otomotiv ve Stanley&Black and Decker işletmelerinde çalışan toplam 49 çalışan ile bir araştırma yapılmıştır. Araştırma sonucunda, duygusal zekanın işgörenlerin bazı demografik ve iş ile ilgili özellikleri ile ilişkili olduğu görülmüştür. Elde edilen bulgular medeni halin (evliler lehine), ana faaliyet alanının (diğer sektörler lehine) duygusal zekâ ve boyutlarından en az birini etkilediğini göstermektedir (Miman, 2018: 110 u destekler şekilde). Araştırmaya katılan diğer sektörlerde duygusal zekâ ve boyutlarından en az birinin daha yüksek seviyede bulunduğundan bahsedilebilir. Bulgular doğrultusunda çalışanların medeni haline özen göstermesinin faydalı olabileceği söylenebilir. Duygusal zekâ üzerine otomotiv ve elektrikli ev aletleri sektörlerinde öncü olan bu çalışma başka sektörlere uygulanabilir veya daha büyük örneklemlerde çalışarak ilerletilebilir. Duygusal zekâya etkili faktörlerin analizinde başka metotların uygulanması, iş doyumu gibi başka göstergelerle ilişkilerin araştırılması gelecek çalışmaların konusunu oluşturabilir.

16 KAYNAKLAR Aydın, Hatice, (2017), Duygusal Zekâ (EQ) ve Stres Yönetimi İlişkisi, Nişantaşı Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul. Abraham, Rebecca, (2004), Emotional Competence as Antecedent to Performance: A Contingency Framework, Genetic, Social, and General Psychology Monographs, S. 130, s , United States. Aslan, Şebnem; Özata, Musa, (2008), Duygusal zeka ve tükenmişlik arasındaki ilişkilerin araştırılması:sağlık çalışanları örneği,erciyes Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, S. 30, s , Erciyes. Becker, Thomas, (2003), Is emotional intelligence available concept, Academy of Management Review, S. 28, s , United States. Black And Decker Şirketi Resmi Web Sitesi, Cumming, Emily, (2005), An Investigation into the Relationship Between Emotional Intelligence and Workplace Performance: An Exploratory Study, Lincoln University, Canterbury. Çakar, Ulaş; Arbak, Yasemin, (2004), Modern yaklaşımlar ışığında duygu zeka ilişkisi ve duygusal zeka, Dokuz Eylül Üniversitesi. Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, S. 3, s , İzmir. Goleman, Daniel, (1998), İşbaşında Duygusal Zekâ (Çev., Handan Balkara), Varlık Yay., İstanbul. İstatistik Analiz Web Sitesi, Law, Kenneth; Wong, Chi-Sum; Song, Lynda, (2000), The construct and criterion validity of emotional intelligence and its potential utility for management studies, Journal Applied Psychology, Volume 89/3, s , United States. Miman, Mehmet, (2018), Alışveriş Merkezlerinde Duygusal Zekâ Seviyelerine Etki Eden Faktörler Üzerine Bir Çalışma: Şanlıurfa Durumu, Al-Farabi Uluslararası Sosyal Bilimler Dergisi, Volume 2/1, s , İstanbul. Neko Otomotiv Şirketi Resmi Web Sitesi, Shelly, Brown; Yvonne, Stys, (2004), A Review of the Emotional Intelligence Literature and Implications for Corrections, Research Branch Correctional Service of Canada, Volume 9/6,s , Canada. Taşlıyan, Mustafa, (2014), Duygusal zekâ, iletişim becerileri ve akademik başarı arasındaki ilişki: Üniversite öğrencilerine bir uygulama, ASSAM Uluslararası Hakemli Dergi, S. 3, s , İstanbul. Taylor, Graeme; Bagby, Michael,(2000), An overview of the alexithymia construct,in Handbook of Emotional Intelligence, edited by R. Bar-On and J.D.A. Parker. Jossey-Bass, s , San Francisco. Yüksel, Murad, (2006), Duygusal Zekâ ve Performans İlişkisi, Atatürk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Erzurum.

17 Ek-1: Kişisel Özellikler için lik Testi Sonuçları: p-değerleri Sig. Kendini Duygularının Sosyal Duygularını Empati Duygusal sd Motive Farkında Beceriler Yönetmek Zekâ Demografik Faktör Edebilmek Olmak Cinsiyet Kadın a a* a a a a Erkek a a* a* a a* a* Yaş a* a a a a* a a a* a* a a* a* 41-üzeri a a a a a Eğitim Lise-altı a a* a a a* a* Ön Lisans a a a a a a Lisans a* a* a a a* a Medeni Hal Çocuk Sayısı Yüksek Lisans a a a a a a Evli a a* a* a a* a* Bekar a a a a a a a a* a* a a* a* a a a a a a 2-üzeri a a a a a a * p<0.05, normal dağılıma sahip değil a: Shapiro-Wilk testi ile elde edilmiştir. b: Kolmogorov-Smirnov testi ile elde edilmiştir. Ek-2: İş ile İlgili Özellikler için lik Testi Sonuçları: p-değerleri 576 Sig. Demografik Faktör sd Kendini Motive Edebilmek Duygularının Farkında Olmak Sosyal Beceriler Duygularını Yönetmek Empati Duygusal Zekâ Görev Üretim Çalışanı a a a a a a İdari Personel a* a* a* a a* a* Diğer a a a a a* a Ana Faaliyet Alanı Kurumda Hizmet Süresi Haftalık Mesai Saati Otomotiv a a* a* a a* a* Elektrikli Ev Aletleri a a a a a* a Diğer a a a a a a 0-3 yıl a a* a* a a* a* 4-11 yıl a a a a a a* 12 yıl-üzeri a a a a a a 0-40 saat a a a* a a* a* saat a a a a a* a saat a a a a a a Mesleği Seçme Nedeni 61 saat- üzeri a a a a a a Kendi İsteğim/İlgim a a* a* a a* a* Aile İsteği/Prestij a a a a a a Ekonomik/Mecburiyet a* a a a a a * p<0.05, normal dağılıma sahip değil a: Shapiro-Wilk testi ile elde edilmiştir. b: Kolmogorov-Smirnov testi ile elde edilmiştir.