MESLEK ETİĞİ Öğr. Gör. Sinan KALKAN

Transkript

1 Yönetimde Etik Dışı Davranışlar Ünite 7 Çocuk Gelişimi Önlisans Programı MESLEK ETİĞİ Öğr. Gör. Sinan KALKAN 1

2 Ünite 7 YÖNETİMDE ETİK DIŞI DAVRANIŞLAR Öğr. Gör. Sinan KALKAN İçindekiler 7.1. AYRIMCILIK KAYIRMA RÜŞVET SÖMÜRÜ (İSTISMAR) İHMAL BENCILLIK İŞKENCE(EZIYET) YOLSUZLUK ZIMMET HAKARET VE KÜFÜR BEDENSEL VE CINSEL TACIZ İŞ İLIŞKILERINE POLITIKA KARIŞTIRMA YARANMA VE DALKAVUKLUK ŞIDDET BASKI SALDIRGANLIK(BULLYING) KÖTÜ ALIŞKANLIKLAR GÖREV VE YETKININ KÖTÜYE KULLANIMI PSIKOLOJIK YILDIRMA (MOBBING) DEDIKODU DOGMATIK DAVRANIŞ YOBAZLIK-BAĞNAZLIK ENGELLEYICI OLMA VE YANLIŞ YÖNLENDIRME KAYNAKÇA

3 Yönetimde Etik Dışı Davranışlar Ünite AYRIMCILIK Ayrımcılık ön yargı hissi ile ortaya çıkan bir davranış kalıbı ve/veya bir eylemdir. Bir grup insanın haklarını koruyup, onlara daha fazla imkân sağlarken, bir grup insana da zarar verecek şekilde davranmak ayrımcılığı tanımlayan net bir bakış acısıdır. Açık ayırımcılık, geleneksel olarak cinsiyete ya da ırkçılığa dayalı olarak ortaya çıkmaktadır. Kurumsal ayırımcılık ise; bir örgütün, tarafsız bir seçim süreci sunsa bile, kadın veya azınlıkların örgütte diğer gruplar ile eşit oranlı temsil edilememesi sonucu ortaya çıkmaktadır. Ayırımcılık işe alma sürecinde ortaya çıkabildiği gibi, işe alındıktan sonra da meydana gelebilmektedir. Ayrımcılık anlayışını ortadan kaldırmak için bir taraftan eğitim yoluyla sağlanacak bilinçlendirme gündeme gelirken diğer taraftan yapılacak yasal düzenlemeler önemli bir çıkış kapısı olarak gözlemlenmektedir KAYIRMA Kayırma resmi yükümlülüklerin göz ardı edilerek duygusal ve geleneksel bağlılıkların ön plana çıkarılması suretiyle meydana gelen davranış olarak tanımlanmaktadır Aile, akrabalık bağları veya sempati duyma gibi maddesel olmayan etkileme araçlarını kullanarak, görevlilerin bazı kişilere işlemlerde ayrıcalık tanımasıdır. Çalışma hayatında gerek çalışanlar, gerekse yöneticiler tinsel-duygusal nitelikteki geleneksel bağlılıkları ve yükümlülükleri nedeniyle yakın çevrelerine veya üzerlerinde nüfuzları bulunan başkalarının etkisiyle birtakım kişilere ayrıcalıklı davranabilmektedirler RÜŞVET En genel anlamıyla rüşvet; yetkili birisine başkası tarafından toplumun usul ve kurallarına aykırı bir şekilde menfaat vaat edilerek ya da sağlanarak bir işin yaptırılması şeklinde tanımlanabilmektedir. Türk Hukuk Sözlüğünde ise rüşvet, memur sayılan kimsenin görev alanına giren bir iş için, kanunca verilmesi icap etmeyen bir para veya mal alması veya herhangi bir menfaat sağlaması yahut para, mal veya menfaat hakkında taahhüt veya teminat kabul etmesidir. Rüşvet suçu, Türk Ceza Kanunu nun da (TCK) düzenlenmiştir. Buna göre rüşvet, Memur sayılanların, kanunen veya nizamen yapmaya veya yapmamaya mecbur oldukları şeyi yapmak veya yapmamak için aldıkları veya başkalarına aldırdıkları para, hediye ve her ne ad altında olursa olsun sağladıkları diğer menfaatler ile bu maksatla alıp sattıkları veya ihale eyledikleri taşınır ve taşınmaz malların gerçek değeri ile verilip alınan bedel arasındaki fahiş farktır. Rüşvette karşılıklı bir etkileşim söz konusudur. Bir tarafta görevlilerin sağladıkları maddi çıkarlar söz konusu iken, diğer tarafta çıkarın sağlandığı kişi ve gruplara ayrıcalıklı davranılarak menfaat sağlanmaktadır. Diğer bir ifadeyle kamu veya özel kesimde çalışan görevlilerin, para, mal, hediye gibi birtakım maddesel çıkarlar karşılığında bunu sağlayan kişi ya 3

4 Meslek Etiği da gruplara ayrıcalıklı davranarak çıkar sağlanmasıdır. Ülkemizde yönetici veya çalışanlara çeşitli nedenlerle, farklı niteliklerde hediye verilmesi toplumumuzun ve bürokratik kültürün bir gereği olarak kabul edilmektedir. Yapılan araştırmalarda en fazla şikâyet edilen etik dışı davranışların başında rüşvet gelmektedir SÖMÜRÜ (İSTISMAR) İnsan ya da nesnelerin adaletsiz kullanımıdır. Maddi ya da manevi olarak istenilmeden faydalanılmak, çıkar sağlamak, yarar lanılmaktır. Sömürü çeşitli şekillerde gerçekleşebilmektedir. Sömürücü, sömü rülen kişiyi zorlayabilmekte, baskı altında tutabilmekte veya aldatabilmektedir. Bazı durumlarda sömürülen kişi yapılan eylemlere gönüllü olarak katlanabilmektedir. Bazı durumlarda da sömürülen kişi, çıkar sağlamak ve kazancını güvence altına almak amacıyla sömürüye katlanabilmektedir. Ancak bu durum bazen, sömürülen kişinin aleyhine olabilmekte, bazen, ne aleyhine ne de yara rına olabilmekte, bazen de eylemlerden yarar sağlayabilmektedir. Ancak bu yarar sömürenin yararından daha azdır. Genellikle sömürülen birey, kendisine haksızlık yapılan bireydir. Sömürünün en kötü şekli psikolojik olanıdır. Psikolojik istismar, bir insa nın küçük düşürülmesi veya korkutulmasıdır. Bunun sonucunda duygusal şok meydana gelmekte, psikolojik ve fiziksel rahatsızlıklar ortaya çıkabilmektedir İHMAL Gereken ilgiyi göstermeme, boşlama, savsaklama, savsama, önem vermeme, zamanında yapmama gibi anlamları bulunmaktadır. Türk Ceza Kanununa göre ise; ihmal hangi nedenle olursa olsun, görevin savsaklanması, geciktirilmesi veya üstlerin verdiği emirlerin geçerli bir neden olmadan yapılmamasıdır. Genel olarak ihmal kavramı açıklanırken dikkatsizlik ve özen göstermeme kelimesi ile beraber kullanılmaktadır. Ancak, ihmal belirtilenin aksine kasıtlı bir eylem olup görevin savsaklanması ve geciktirilmesidir. Görevi ihmal, kamu görevlilerinin görevlerini ihmal ederek hizmete muhatap olan kişi ve kuruluşları mağdur etmeleridir. Kamu kurum ve kuruluşlarında çok yaygın olan bu siyasi hastalık, bir suç olarak Türk Ceza Kanunu nun da ; Hangi nedenle olursa olsun memuriyet görevini yapmakta savsama ve gecikme gösteren veya üstünün yasaya göre verdiği buyrukları geçerli bir neden olmadan yapmayan memur üç aydan bir yıla kadar hapis ve bin liradan beş bin liraya kadar ağır para cezası ile cezalandırılır. Bu savsama ve gecikmeden veya üstünün yasal buyruklarını yapmamış olmaktan Devletçe bir zarar meydana gelmişse, derecesine göre altı aydan üç yıla kadar hapis cezası ile birlikte süreli veya temelli olarak memuriyetten yoksun kalma cezası da hükmolunur. Her iki durumda memurun vazifesini geciktirmesinden veya verilen buyruğu yapmamasından, kişiler herhangi bir zarara uğramışsa bu zarar ayrıca ödettirilir. olarak tanımlanmaktadır. 4

5 Yönetimde Etik Dışı Davranışlar Ünite BENCILLIK Başkalarının yararını düşünmeden, kimi zaman çalışanlara zarar vererek, davranışlarını yalnız kendi ihtiyaçlarını giderecek, kendine çıkar sağlayacak, şekilde yönlendirmesidir. Bencil insanlar, başkalarının ihtiyaçlarına saygı duymaz, onların kişilik bütünlüğüne ve değerlerine saygı göstermezler. Başkalarını düşünmeyerek gelişmeleri ben merkezli düşünmek ve yöneltmekte denebilmektedir. Yönetici veya çalışan tek kendisinin ihtiyaçlarının olduğunu varsayarak paylaşımı reddedecektir. Bencillik kaynaklı bakış açısı gelişen olayları kendisinin kazancı ve kaybını ne derece etkileyeceğinin yorumunu getirir. Diğerlerinin ihtiyaçları görmezlikten gelinir. Örgütsel çalışmalar ise tam aksine paylaşmayı ve birlikte hareket etmeyi gerektirir. Örgüt hedeflerine en sağlıklı ulaşım yolu da budur. Kişi hak ve özgürlüklerine sevgiyle yaklaşım mecburi değildir fakat saygı mecburidir İŞKENCE(EZIYET) Bir insana maddi veya manevi yapılan eziyettir. İşkence veya eziyet sadece fiziksel acıyı değil, psikolojik acıyı da kapsar. İşkence kavramı tarihi ve politik bir anlama da sahiptir. İşkence bu yönüyle; İşkence ve Diğer Zalimane, Gayri İnsani ve Aşağılayıcı Muamele ve Cezaya Karşı Birleşmiş Milletler Sözleşmesi nin l inci maddesinde tanımlanmıştır. Bu maddeye göre işkence; Bir şahsa veya bir üçüncü şahsa, bu şahsın veya üçüncü şahsın işlediği veya işlediğinden şüphe edilen bir fiil sebebiyle, cezalandırmak amacıyla, bilgi veya itiraf elde etmek için veya ayrım gözeten herhangi bir sebep dolayısıyla bir kamu görevlisinin veya bu sıfatla hareket eden bir başka şahsın teşviki veya rızası veya muvafakatiyle uygulanan fiziki veya manevi ağır acı veya ıstırap veren bir fiil dir. İşkence suçu kavramı ise, hukuki bir kavram olup daha farklı bir kapsama sahiptir. İşkence suçu, işkencenin yanı sıra aynı nitelikte değerlendirilen zalimane, gayri insani ve aşağılayıcı muameleleri kapsayan bir suç tipi olarak karşımıza çıkmaktadır. Türkiye Cumhuriyeti Anayasa sının 17 inci maddesi, Türk Ceza Kanunu nun 94 üncü maddesi ve Türkiye nin de taraf olduğu uluslararası sözleşmelerde kimseye eziyet ve işkence yapılamayacağı açıkça belirtilmiştir. Uluslar arası sözleşmeler ve iç hukukumuz, işkenceyi insan onuruna aykırı görmekte ve cezalandırmaktadır. İşkence suçu fiiline karşı uygulanan yaptırımlarla korunan, bireyin vücut dokunulmazlığı ve onurudur. Yeni Türk Ceza Kanununun 94 üncü maddesi işkenceyi şu şekilde tanımlamaktadır. Buna göre, bir kamu görevlisi tarafından bir kişiye karşı insan onuruyla bağdaşmayan ve bedensel veya ruhsal yönden acı çekmesine, algılama veya irade yeteneğinin etkilenmesine, aşağılanmasına yol açacak hareketlerin yapılması işkencedir. Görüldüğü gibi Kanunda işkence, bir üst kavram olarak düşünülmüştür. Maddede; işkence dışında zalimane ve gayriinsanî muamele kavramlarına maddi unsur olarak yer verilmemiştir. İşkence ve benzeri kötü muameleleri birbirinden ayırt etmede genel olarak kullanılan, işkencenin maddi veya manevi ağır acı ve ıstırap veren hareketlerden, diğer muamelelerin ise bu seviyeye varmayan kötü muamelelerden oluştuğu yönündeki anlayıştan bağımsız olarak, doğrudan insan onuruyla 5

6 Meslek Etiği bağdaşmayacak şekilde bedensel ve ruhsal dokunulmazlığını, bireyin algılama ve irade yeteneğini etkileyen her davranış işkence sayılmıştır YOLSUZLUK Genel anlamıyla yolsuzluk; yetkilerin yasa dışı kullanımıdır. Birleşmiş Milletler Bölgeler Arası Suç ve Adalet Araştırmaları Enstitüsü nün (UNICRI) bir raporuna göre yolsuzluk; kamu ve özel kuruluşların karar verme mekanizmalarındaki yozlaşma ve bozulma olarak ifade edilmektedir. Yolsuzluğun çok çeşitli tanımları bulunmaktadır. Biz burada dar ve geniş anlamlı tanımlarını vermekle yetineceğiz. Dar anlamlı yolsuzluk; kamu gücünün özel çıkarlar amacıyla kötüye kullanılmasıdır. Geniş anlamlı yolsuzluk ise; kamu gücüyle sınırlı olmayan, herhangi bir görevin özel çıkarlar için kötüye kullanılmasıdır. Kaynakların kullanılmasında tekelci bir yetkiye sahip olan, görevleriyle ilgili konularda tek başlarına karar alma yetkilerini kötüye kullanan ve hesap verme mekanizması bulunmayan görevlilerin bu süreçte kendi çıkarlarını gözetmeleri yolsuzluğa neden olmaktadır. Yolsuzlukta temel dikkat noktası görevlilerin şahsi çıkar sağlama mücadeleleridir. Diğer bir ifadeyle yolsuzluk çeşitli çıkarların elde edilmesi için yetkilerin, arzulananın dışında kullanılması olarak tanımlanabilmektedir. Görevlilerin maddi veya maddi olmayan, şahsi veya siyasi çıkar sağlama amacı, kişiye özel amaçlar için kural ve yönetmelikleri çiğneme, yapılması ya da yapılmaması gereken işlemlerin hızlandırılıp yavaşlatılması yolsuzluk gerekçeleri olarak ortaya çıkmaktadır. Yolsuzluk olgusu (zimmet suçu gibi bazı türleri istisna olmak üzere) karşılıklı ilişkiyi içerdiğinden çok taraflıdır. Taraflardan birisi yetkilidir. Demokratik sistemlerde ortak yetkiyle donatılmış kamu görevlileri dışında, ortak karar alma ve ortak eylem sürecine dâhil olan dernekler, şirketler ve öteki kuruluşlar da bu kapsamda sayılmaktadır. Bir başka deyişle, yetki kavramı kamu ve özel sektör ayırımı yapmaksızın kişi veya kişilerin ortak yetki kullanma veya ortak karar alma gücü olarak ifade edilmektedir ZIMMET Tek taraflı olma özelliği nedeniyle diğer yolsuzluk türlerinden ayrılan zimmet kavramı, memurun ya da özel yasalarına göre memur sayılan kamu görevlilerinin görevleri gereği zilyetlik alanlarına tevdi edilen kamusal kaynakları yasalara aykırı şekilde kendisi ya da üçüncü kişiler için harcaması, kullanması ya da mülk edinmesidir. Özel sektörde ya da görevli olmayan memurlar yönünden karşılığı ise, hizmet sebebiyle emniyeti suiistimaldir. Türk Ceza Kanunu na göre; Görevlilerin, görevleri sebebiyle kendilerine tevdi olunan veya muhafaza, denetim veya sorumluluğu altında bulunan para veya para yerine geçen evrak ve senetlerin veya diğer malların kendi hesaplarına geçirilmesidir. 6

7 Yönetimde Etik Dışı Davranışlar Ünite HAKARET VE KÜFÜR Sözlü taciz olarak değerlendirilebilecek hakaret ve küfür, sözel bir şiddet gösterisidir. Hakaret ve küfür kişiliğe saldırı olup, insanların kişiliğini küçültüp, örseleyerek kendi bencil kişiliklerini yücelttiklerini düşünenler tarafından uygulanmaktadır. Diğer şiddet gösterilerinde olduğu gibi saldırganlık içermektedir BEDENSEL VE CINSEL TACIZ Örgütlerde kadın ya da erkek çalışanların onurunu zedeleyecek şekilde, istenmeyen cinsel nitelikli davranışlar anlamına gelen cinsel taciz, istenmeyen fiziki, sözlü ya da sözlü olmayan davranış şekilleridir. Gerek çalışanlar gerekse de yöneticiler kaynaklı etik dışı davranışlardan biri olan cinsel taciz, bireysel faktörlerin tümünden etkilenebilmektedir. Ancak kişilik en büyük paya sahiptir. Kişilik yapıları el verdiği takdirde, diğer bireysel faktörlerin de etkisi ile bireylerin cinsel tacize yönelmeleri mümkün olabilmektedir. Cinsel ayrımcılık ve taciz, ister sözlü, ister psikolojik ya da fiziksel nitelikte olsun, bireyin çalışma hayatını ciddi şekilde sıkıntıya sokacak, başarısını düşürecek etik dışı davranışlardandır. Bedensel ve cinsel taciz bir şiddet türüdür. Daha çok özel yaşamında başarısız kişilerin kendisinden daha güçsüz kişilerle karşılaştığında bir yansıtma ve bastırma mekanizması olarak uyguladıkları etik dışı davranış türüdür. İşyerlerinde cinsel taciz, görsel, sözel ve dokunsal şeklinde görülebilmektedir İŞ İLIŞKILERINE POLITIKA KARIŞTIRMA Her yöneticinin tarafsız davranması ve politik yöneticilere tarafsız bilgi sunması gerekmektedir. Yöneticinin politize olması durumunda görev yaptığı kurum politik bir görünüm kazanacak, yönetici astları yöneticiden çok politikayı araç olarak göreceklerdir. Sonunda yönetim ile politika, karşılıklı yüklenme ve ödeme çemberi içine girmiş olacak, böylece politik ilişki ve kayırma, yönetimsel yeterliliğe üstün tutulacaktır. Günümüzde en çok rastlanan etik dışı davranışlardan birisidir YARANMA VE DALKAVUKLUK Rahatsız edici ve sahtekârlık olmasına rağmen yöneticiye yaranma ve dalkavukluk yapmanın, başarı için ödenmesi gereken bir bedel olarak görülmesi yaygın bir davranış biçimidir. Çalışanların yöneticilere yaranma çabaları, olumsuz bir ortam oluşturulmasına neden olmaktadır. Kendisine dalkavukluk yapılan yönetici, sağlıklı bir görüş açısına sahip olmaması halinde davranışlarını pekiştirerek tüm çalışanlardan aynı davranışları beklemektedirler. Çoğunlukla ast-üst ilişkilerinde gündeme gelen yaranma davranışı bu boyutu ile bir iyi niyet 7

8 Meslek Etiği içeriyormuş gibi görünse de olayın bir ileri ki aşamasında aynı statüdeki şahısların birbirinden tedirgin olması ve huzurun bozulması nedeniyle istenmeyen bir davranış biçimi olarak ortaya çıkmaktadır ŞIDDET BASKI SALDIRGANLIK(BULLYING) Şiddet sözcüğü, aşırı duygu durumunu, bir olgunun yoğunluğunu, sertliğini, kaba ve sert davranışı nitelendirmektedir. Negatif anlamda duygusal taşma olarak da tanımlanabilmektedir. Bir kişinin diğer bir kişiye karşı olan, tekrarlanan ve kışkırtılmaksızın gerçekleştirilen şiddet içerikli, sözlü ya da fiziksel davranışları olarak tanımlamak mümkündür. Şiddet; kişiler arasındaki karşılıklı ya da tek taraflı zarar verme davranışlarını içermektedir. Şiddet içerikli davranışların sonucunda, bireylerin zarar görmemesi durumu da söz konusu olabilmektedir. Ancak unutulmamalıdır ki, saldırının başarısızlığı, davranışın şiddet içerikli olmaması anlamına gelmemektedir. Şiddet; ister duygusal içerikli, ister fiziksel içerikli olsun, başarıya ulaşsın ya da ulaşmasın tüm örgütler için, hedefe ulaşmada önemli bir engeldir. Bazen yöneticiler, önlerini tıkayan engelleri ortadan kaldırmak için şiddet kullanabilmektedirler. Yöneticilerin şiddet içeren eylemlerini kendilerini engellediğini düşündükleri nesne ya da bireyin kendisine doğrudan yaptıkları gibi, hiç ilgisi olmayan nesne ya da bireylere yöneltebilmektedirler. Şiddet ve baskı çaresizliğin ürünü olarak ortaya çıkmaktadır. Diğer bir ifadeyle şiddet, yapacak hiçbir şeyin kalmadığı inancı ve korkusuna kapılarak ortaya konan bir davranış şeklidir KÖTÜ ALIŞKANLIKLAR Özellikle, çocuk ve gençlerin bulundukları okul, çocuk yuvası, yetiştirme yurdu gibi kurumlarda görev alan çalışanların, sigara, alkol, kumar ve benzeri kötü alışkanlıkları çocuk ve gençlerin göz önünde sergi lemeleri sakıncalıdır. Kişisel açıdan bakıldığında, kötü alışkanlıklar bireyi ilgi lendiren konulardır. Ancak bu alışkanlıkların kişisellikten çıkarak, kamu alanına taşınması sakınca yaratmaktadır. Özellikle alkol ve sigara tüketiminin özenti ile başlayan davranışlar olduğu göz önüne alınırsa, yöneticilerin ve sosyal hizmet çalışanlarının davranışlarına özen göstermesi gerekmektedir GÖREV VE YETKININ KÖTÜYE KULLANIMI Bireysel güç, örgütlerde etik dışı davranışların gözlenmesine neden olabilmektedir. Gücün kötüye kullanılması, özellikle performans değerlendirme, personel seçme ve yerleştirme süreçlerinde, disiplin uygulamalarında ya da ödüllendirmelerde etik dışı davranışların oluşmasına neden olabilmektedir. Performans değerleme ya da personel seçme süreçlerinde yöneticiler belirli bir çıkar karşılığında ya da özdeşlik gücünün etkisi ile güçlerini etik dışı 8

9 Yönetimde Etik Dışı Davranışlar Ünite 7 olarak nitelendirilebilecek biçimde kullanabilmektedir. Ödüllendirme ve cezalandırmalarda karşılaşılan etik dışı davranışlarda da, bireylerin özdeşlik gücü, önemli bir etkiye sahiptir. Özdeşlik güç, bir bireyde diğer bir kişinin beğendiği, çekici bulduğu özelliklerin bulunması sebebiyle, bireyin o kişiye bağlanması ve o kişiye benzemek istemesidir. Yasal gücü elinde bulunduran yöneticiler; kendi değer yargılarıyla örtüşen değerlere sahip bir çalışan için benzer durumlarda disiplin sürecinin işletilmesine gerek duymaz iken, örtüşmeyen bir çalışan için gerek duyabilmektedirler. Bununla birlikte yöneticilerin cezalandırıcı güçlerini doğrudan kötüye kullandıkları da gözlenmektedir. Görev ve yetkinin kötüye kullanımı kamu kurumlarında da görülmektedir. Bir makam adına elde edilmiş olan yetkiler kamu görevlilerince kötüye kullanılamaz. Örgüt açısından yetkinin kötüye kullanımı, yetkinin veriliş amacından başka bir amaç için kullanılmasıdır. Örneğin; Yasalara uygun olan kamu işlemlerinin daha hızlı yerine getirilmesi için, bazı kimselere diğerleri aleyhine ayrıcalıklı işlem yapılması veya, yasalarla yasaklanmış işlemlerin bir çıkar karşılığı yapılması, gibi PSIKOLOJIK YILDIRMA (MOBBING) Mobbingin sözcük anlamı psikolojik şiddet, baskı, kuşatma, taciz, rahatsız etme veya sıkıntı vermektir. Gücü elinde bulunduran kişinin ya da grubun, diğerlerine psikolojik yollardan, uzun süreli sistematik baskı uygulamasıdır. Kişiyi iş yaşamından dışlamak amacıyla kasıtlı olarak yapılmaktadır. Kişinin saygısız ve zararlı bir davranışın hedefi olmasıyla başlar. İma ve alayla, karşısındakinin toplumsal itibarını düşürmeye yönelik saldırgan bir ortam yaratarak kişiyi işten ayrılmaya zorlar. Bu tür duygusal saldırılar, aynı düzeyde çalışanlar arasında yaşanabileceği gibi ast ve üst arasında da görülebilmektedir. Mobbing özellikle hiyerarşik bir yapılaşmanın olduğu gruplarda, zayıf bir kontrolün olduğu örgütlerde güçlünün altta kalanlara psikolojik yollardan baskı yapmasıdır. Son dönemde sosyoloji ve hukuk başta olmak üzere çeşitli alanlarda disiplinler arası çalışılan bir konu haline gelmiştir. Mobbing sözcüğü önceleri çocukların birbiriyle olan zorbalık ilişkilerini tanımlamakta kullanılmıştır. İşyerlerinde de lı yıllarda yapılan araştırmalar mobbingin sadece çocuklar arasında yaşanmadığını ortaya koymuştur. Mobbing, kökü Latince olan ve bir kimseyi sıkıştırmak, bunaltmak ve taciz etmek anlamında bir sözcüktür. Çoğunlukla işyerlerinde bazen bir kişinin, bazen bir grubun, bir çalışan üzerinde uzun bir süre yani aylar ve yıllar boyu, sistematik bir baskı uygulamalarıdır. Mobbing Duygusal bir saldırıdır. Kişiye yönelik, yaş, ırk, cinsiyet gibi herhangi bir ayrımcılık olmadan, taciz, rahatsız etme ve kötü davranış yoluyla herhangi bir kişiye yönelen saldırganlıktır. Kişiyi iş yaşamından dışlamak amacıyla kasıtlı olarak yapılmaktadır. İşyerinde duygusal zorbalığa maruz kalan birey, bu davranışların örgüt tarafından sona erdirilmesine yönelik bir uygulama olmaması durumunda, kendini giderek daha çaresiz hissetmektedir. Sonuçta birey; giderek artan sıkıntı, hastalık ve sosyal sorunlar yaşamaya 9

10 Meslek Etiği başlamaktadır. Bu gibi durumlarda bireyin verimliliği sıklıkla düşmektedir. Birey, üzerindeki baskı ve eziyeti dengelemek ve azaltmak için, devamsızlıklara ya da rapor almaya başlamaktadır. Duygusal zorbalığın bir diğer önemli etkisi ise, dikkat kaybı nedeni ile hataların ya da kazaların oluşmasına neden olmasıdır. Mobbinge uğrayanların genel özelliklerini aşağıdaki gibi sıralamak mümkündür; İşlerini çok iyi hatta mükemmel yaparlar, İlişkileri olumludur ve çevresindekiler tarafından sevilirler, Çalışma ilkeleri ve değerleri sağlamdır ve bunlardan ödün vermezler, Dürüst, güvenilir ve kuruma sadıktırlar, Bağımsız ve yaratıcıdırlar, Mobbing uygulayan kişinin yeteneklerinden daha üstün yeteneklere sahiptirler, Mobbing işyerinde sessiz, iletişim kuramayan kişilere karşı da olabilmektedir. Mobbing uygulayan zorbanın genel özellikleri ise; aşırı kontrolcü, korkak, nevrotik ve iktidar açlığı gibi niteliklerle ifade edilmektedir. Buna bağlı olarak mobbing uygulamanın nedenlerini de şu şekilde belirtebiliriz; Birisini bir grup kuralını kabul etmeye zorlamak, Düşmanlıktan hoşlanmak, Can sıkıntısı içerisinde zevk aramak, Ön yargıları pekiştirmek. Bunlara ek olarak mobbing uygulayan bireyin, kötü kişiliği, bunu kendinde ilahi bir hak olarak görmesi, şişirilmiş benmerkezcilik, narsist kişilik, çocukluk travmaları gibi unsurlar da etkili olabilmektedir DEDIKODU Genel olarak dedikodu, gerçek olup olmadığı bilinmeden başkalarına kara çalmak, insanları kötülemek, kınamak, suçlamak amacıyla yapılan konuşmalardır. İletişimde açık ve dürüst bir yaklaşım benimsemeyen bireyler, toplumsal kültürün de etkisi ile birbirlerini yüzüne karşı eleştirmek yerine, bazı sorunları üçüncü bir kişiye çarpıtarak anlatmakta ve başkalarını arkalarından çekiştirebilmektedir. Dedikodu işyerlerinde büyük ölçüde zaman ve enerji kaybına, insan ilişkilerinin gerginleşmesine ve bozulmasına neden olmaktadır DOGMATIK DAVRANIŞ Dogmatik, daha önce doğru olan bir kavrama, bir inanca zamanla doğruluğu ortadan kalksa bile bağlı kalmaktır. Dogmatik bir yönetici, mesleğinde kazandığı kavramlara ve inançlara zamanla ondan kopmayacak derecede bağlanabilmektedir. Genelleşmiş bir dogmatiklik, iş 10

11 Yönetimde Etik Dışı Davranışlar Ünite 7 göreni bir ırka, bir dine bir ulusa, bir topluma bir mesleki görüşe karşı düşman edebilir. Dogmatik bir kişi, kendi kavram ve inançlarını değiştirmeye ve yenilikleri benimsemeye karşı sonuna kadar direnme gösterir. Örgütsel çalışmalar gelişmeyi ve değişimi yakalamayı gerektirmektedir. Dogmatik yapı ise önceden edinilmiş fikir ve inançlarda sabit bir tutum oluş turmaktadır. Dogmatik davranma gelişmenin ve yenilenmenin karşısında bir engel olarak karşımıza çıkmakta ve örgütsel atılımlara darbe vurmaktadır. Aynı zamanda dogmatik davranışlar örgüt çalışanları arasında hizipleşmeleri de beraberinde getirerek örgütsel değişimlere yönelik direnişin beslenmesine zemin hazırlamaktadır YOBAZLIK-BAĞNAZLIK Yobazlık, bir kişiye, inanca ya da düşünceye aşırı ölçüde bağlı olmaktır. Bağnazlık ise, bir düşünceye, bir inanışa aşırı ölçüde bağlanıp ondan başka bir düşünce ve inanışı kabul etmeme, yani mutaassıp veya fanatik olmaktır. Bağnazlık aynı zamanda, bir görüş, kanı ya da tutumun tartışma ve eleştirilere kapalı tutulması ya da aşırı şekliyle benimsenmesi duru mu ve hoşgörüsüzlüktür. Yobazlık ve bağnazlık, inanç ve düşünceleri konusun da tartışmaya yer vermeyen, tek doğru şeyin kendi doğrusu olduğuna inanan, kendi gibi düşünmeyenlere en ağır biçimde saldıran, hoşgörüsüz ve sevgisiz insanları nitelemektedir. Yöneticinin bağnaz tutumu iş görenlerin gelişme ve yenileşmesini engellemektedir ENGELLEYICI OLMA VE YANLIŞ YÖNLENDIRME Engelleyici olma, yapıla cak doğru eylemleri durdurmayı hedeflerken yanlış yönlendirme, bilgi ve bel gelerin eksik veya yanlış aktarılması ile ilgilidir. Bu tür davranışların genellikle gücü elinde bulundurma arzusundan ve her şeyi en iyi ben yaparım duygu sundan kaynaklanan davranışlar olduğu görülmektedir. Yani karşılıklı bir gü-vensizlik söz konusu olmaktadır. Etik dışı davranışların yukarıda sıralanan sosyo-kültürel ve ekonomik türleri incelendiğinde genellikle bu tür davranışla rın, örgüt içi adaletsizliklerden, yaşanılan hayal kırıklıklarından, ekonomik ya şamdaki değişimlerden, işlerin çeşitlenmesinden ve işle ilgili normların iyi dü zenlenmemiş olmasından kaynaklandığı anlaşılmaktadır. 11

12 Meslek Etiği KAYNAKÇA MESLEK ETİĞİ,YRD.DOÇ.DR.EMEL BAHAR,DETAY YAYINCILIK MESLEK ETİĞİ,DOÇ.DR.MENŞURE KOLÇAK,EKİN YAYINEVİ MESLEK ETİĞİ,NURAN ÖZTÜRK BAŞPINAR,DEMET ÇAYIROĞLU,NOBEL YAYIN MESLEK ETİĞİ,KENAN MEHMET EKİCİ,SAVAŞ YAYINEVİ MESLEK ETİĞİ,DOÇ.DR.HÜSEYİN ALİ KUTLU,NOBEL YAYIN 12

13 Yönetimde Etik Dışı Davranışlar Ünite 7 13

14 14 Meslek Etiği