Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, Yıl: 6, Sayı: 79, Ekim 2018, s

Transkript

1 Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, Yıl: 6, Sayı: 79, Ekim 2018, s Yayın Geliş Tarihi / Article Arrival Date Yayınlanma Tarihi / The Publication Date Fatih ADALI Sakarya Üniversitesi, Türk Müziği emirhanadali@gmail.com TÜRK MÜZİĞİNDE YAZILMIŞ ÜÇ KEMAN METODUNUN KARŞILAŞTIRILMASI Öz Bu makalede, Aydın Oran, Zeynep Barut ve Hakan Şensoy un yazdıkları metotlar incelenerek keman eğitimindeki farklılıklar ve benzer noktalar ele alınmıştır. Türk Müziği keman eğitimindeki metotsuzluk vurgulanarak eğitim sürecine etkileri detaylandırılmıştır.türk Müziği geleneğinde uygulanan meşk sisteminin saz müziği eğitiminde de uygulanması ve sazendelerin bu sistemle yetiştirilmeleri,türk Müziği enstrümanlarındaki gelişimin, Batı Müziğindeki enstrüman eğitimine kıyasla daha durağan kalmasına yol açmıştır.bu nedenle Türk Müziği keman eğitimi için metot ihtiyacı doğmuştur.bu ihtiyaç sebebiyle çeşitli metotlar yazılmıştır. Akademik olarak son yıllarda yazılan metotlar içerisinde, Aydın Oran, Zeynep Barut ve Hakan Şensoy un yazdıkları metotlar incelenmiştir.üç yazarın da Türk Müziği Keman eğitimindeki gözlemleri ve katkıları mukayeseli olarak ortaya konmaya çalışılmıştır. Anahtar Kelimeler: Keman, Keman Metodu, Türk Müziği, Enstrüman, Meşk

2 EXAMINATION OF THE THREE VIOLIN METHODS WRITTEN IN TURKISH MUSIC Abstract In this article, by examining the methods written by Aydin Oran, Zeynep Barut and Hakan Şensoy, the differences and similarities in violin practice have been discussed. The lack of methods in violin practice in Turkish music was emphasized and thus the effects to the practice process were detailed. The meshk system which is applied to unwritten musical pieces as part of the Turkish music tradition, is a method also applied in saz tutelage and because saz musicians are trained with this method it has brought about the devlopment of Turkish musical instruments tutelage being more constant and fixed when compared to Western instrument tutelage. It is for this reason that there is a need for another method in Turkish music violin tutelage. Various methods have been written arising from the need for a different method.among the academically presented methods written in the last few years, the works of Aydın Oran, Zeynep Barut and Hakan Şensoy have been examined. This paper has attempted to put forth a comparative analysis of the observations and contributions of the three authors. Keywords: Violin, Violin Method, Turkish Music, Instrument, Meshk 566 Giriş Batı Müziği menşei olan kemanın Türk Müziğinde ilk olarak I.Mahmud döneminde yaşamış olan Kemani Corci tarafından kullanıldığı bilinmektedir.bu dönemden itibaren Türk Müziği öğretim sistemi olan meşk sistemi ile usta çırak ilişkisine dayanan bir yöntem uygulanmıştır.devam eden süreçte Türk Müziği Keman metodu ihtiyacı doğmuş, bu doğrultuda çeşitli keman metotları yazılmıştır. Metotlardaki İlk Öğretiler: Üç metodu incelediğimizde ilk bölümlere şu şekilde başlanmıştır; Aydın N. Oran; keman ve yay tutuşunu şekillerle göstermiş, akort düzenini anlatmış, kemandaki temel bilgilere yer vermiş ve nota değerlerini göstermiştir. Hakan Şensoy; meşk sistemi üzerine bilgiler vermiş,ayrıca meşk sistemindeki eksiklikleri şöyle göstermiştir: Notasızlık,meşki veren üstadın kişisel beğenisi, pedogojik olarak yetersizlik,saz eserlerinin azlığı ve virtüözitenin gelişmemesi. Zeynep Barut; meşk sistemini anlatarak eski metotları şu sıra ile incelemiştir; Zafiraki nin Keman Metodu, Abdülkadir Töre nin Usûl-i Tâlim-i Kemân adlı metodu, Mustafa Sunar ın Alaturka Keman Muallimi adlı metodu, Mildan Niyazi nin Keman Metodu. Üç metottada akort problemine değinilmiştir. Batı Müziği nde 440Hz olan La sesinin Türk Müziği ndeki neva (re) perdesi olarak kabuledilmesi, bu akort probleminin başlangıcı olarak gürülmüştür. Dolayısıyla sol-re-la-mi olan keman akordu Türk Müziğinde do-sol-re-la olarak kullanılmaya başlanmıştır.bazı keman icracılarının farklı akort şekilleri kullandıklarını da eklemişlerdir.

3 Hakan Şensoy, diğer metotlardan farklı olarak, anketler bölümü adı altında öğrencilere sorular yöneltmiş ve bu soruların seçilmiş cevaplarına metodunda yer vermiştir. 1 Zeynep Barut, diğer bölüme batı metotlarını inceleyerek başlamıştır.metotlar şu sıra ile incelenmiştir:kuchler, Ferdinand-Sevcik, Ottokar-Crickboom, Mathieu-Doflein, Erich und Elma-ch, Heınrich Hohmann-Isselmann, Wilhelm. Başlangıç Alıştırmaları: Aydın N. Oran, ilk alıştırmalarını rast teli üzerinde başlamış, bağlı çalış ve telden tele geçişleri göstererek basit makamların dizilerini vermiştir.onaltılık notaları göstererek hız kazanma çalışmalarını başlatmıştır.üçleme alıştırmalarına yer vererek ince telde alıştırmalarla devam etmiştir. Zeynep Barut, keman tutuş, yay tutuş gibi temel bilgilere çizimler yardımı ile vede bazı yay tekniklerini açıklayarak neva telinde (iterek çekerek ) alıştırmalarına başlamış, ardından Tanini aralığını tarif etmiş ve bu aralıktaki çeşitli etütlerle bağlı çalma etütlerine geçmiştir. Hakan Şensoy, keman nasıl tutulur, sol kolun konumu gibi temel hususları tarif edip, la ve mi aralığındaki notalarla ilk çalışmasını başlatmış, ardından vibrato ve vibrato çeşitlerinin açıklamasını vermiştir.entonasyon konusunun üzerinde vurgu yaparak öğrencilerin gam ve arpej çalışmalarını önermiş, böylece örnek aldığını söylediği Ivan Galamian-Fredrick Neumann Centemporary Violin Technique adını verdikleri kitaptan faydalanacağını belirtmiştir.diğer metotlardan farklı olarak batı ses sisteminle alıştırmalarına devam etmiştir. Aydın N. Oran aynı notalarla verdiği çalışmaların farklı makamlarda tekrarlarının çalınmasını öngörerek bu makamları şu sıra ile vermiştir.rast,suznak,nihavend,nikriz,kürdili hicazkar,segah. Oran üçlemeleri çalıştırırken diğer metotlardan farklı olarak makamların çalışılmasına önem göstermiş ve Hüseyni, Nihavend, Hicaz, Kürdili hicazkar, Segah, Saba ve Hüzzam gibi makamlarda çalışmalar yazmıştır. Zeynep Barut bütün boş tellerde çalışmalarla ve daha sonra bu tellerdeki parmakları dörtlü ve beşlileri anlatarak bazı etütler yazmış, tel değiştirme çalışmaları yaparak ilk olarak Acem aşiran dizisini gösterip H.S. Arel in aynı makamdaki peşrevini vermiştir.zeynep Barut, Aydın Oran ın da verdiği gibi üçlemelerin çalınması için etüt vermiş, fakat Aydın Oran dan farklı olarak Aksak usullerde çalışmalarla metodunu devam ettirmiştir. Zeynep Barut ilk etütlerinde diğer metotlardan farklı olarak gösterdiği makamın ardından, repertuardan bir eseri de eklemiştir.bu makam ve eserler şöyle yer almaktadır:rast makamında çalışmalar; Rast Peşrevi Benli Hasan Ağa,Uşşak makamında çalışmalar; Uşşak Şarkı Ömrün Şu Biten Neşvesi Beste: Süleyman Erguner. Hakan Şensoy un ilk alıştırmaları gamlardır.bu gamları şu sıra ile vermektedir:do majör, La minör armonik, La minör melodik,sol Majör, Mi minör melodik, Re Majör, Si minör armonik, Si minör melodik, Fa diyez minör armonik, Fa diyez minör melodik, Mi Majör, Do diyez minör armonik, Do diyez minör melodik, Si majör, Sol diyez minör armonik, Sol diyez minör melodik, Fa diyez majör, Re diyez minör armonik, Re diyez minör melodik, Re bemol majör, Si bemol minör armonik, Si bemol minör melodik, La bemol majör, Fa minör armonik, Fa minör melodik, Mi bemol majör, Do minör armonik, Do minör melodik, Si bemol majör, Sol minör armonik, Sol minör melodik, Fa majör, Re minör armonik, Re minör melodik Şensoy Hakan, 1999, Türk Müziği Devlet Konservatuarı Keman Eğitimi Üzerine, S.16-25

4 Süslemeler hakkındaki bilgiler: Aydın Oran ve Zeynep Barut, süslemeler hakkında bilgilere yer vermişlerdir.her ikiside çarpma (appoggiatur) nın tarifini vererek, örneklerle göstermişlerdir.zeynep Barut,trill,glissandoportamento gibi konuları açıklamış ve eserlerle örneklemiştir. Aydın Oran, esler konusunu anlatarak eser örneği vermiştir. 2 Çeşitli makamlardan eser örneklerini sürdürerek bu konunun pekişmesine, öğretilerinin uygulanması için nadir kullanılan makamlarıda içine alan örneklere yer vermiştir.bu makamlardan bazıları şunlardır:hisarbuselik, Isfahan, Şedaraban, Gerdaniye, Ferahnak, Tahirbuselik, Yegah, Nişaburek.Ayrıca; Oran, mordan,grupetto, pizzicato, flageolet gibi başlıklarla açıklamalarını ve eser içinde örneklerle çalınışını tarif etmiştir.aydın Oran ve Zeynep Barut nüanslar ve yay hareketleri konusunda açıklamalarda bulunmuşlardır.zeynep Barut ayrıca nota icra farkı adında bir başlıkla eserlerin notasını ve icrasını ayrı ayrı göstererek Türk Müziğindeki süslemelere ve nüanslara dikkat çekmiştir. 3 Hakan Şensoy, bu konu hakkında görüş ve bilgi vermemiş fakat yay ile sağlıklı ton üretme hakkında tavsiyeler vermiştir. Üç metotta kullanılan müzik terimleri : Apoggiatur-çarpma:italyanca abanmak anlamındaki bu terim genelde çarpma olarak adlandırılır. Asıl notanın bir üst veya bir alt sesine değmek olarak kullanılır. Recitatif: Konuşmaya yakın serbestlikte söylenen şarkıya denir. Ekstension: Parmakların daha ileri yerlere basılması demektir. Kromatik:Seslerin yarım tonluk aralıklarla sıralanışına denir. Trill:Notada üzerine konulduğu sesi yarım veya bir ton tizindeki ses ile seri olarak titreştirir. Tremolo:Bir notayı yayın kısa ve çabuk hareketleri ile aşağı yukarı sürterek çalmaya denir. Mordan:Esas notanın önündeki nota ile iki veya üç kere çarpmasından oluşan kısa bir trilldir. Grupetto(grupçuk):Esas notanın bir üst veya alt perdesinden başlayıp esas nota ile bir üst ve bir alt notayı kapsayan üç veya dört notalık melodik süslemeyi ifade etmektedir. Pizzicato:Yaylı sazlarda telleri yay yerine parmakla çekerek seslendirmeye denir. Flageolet:Kelime anlamı geniş olarak armonik sesleri ifade etmektedir. Tellerin üstüne bastırmadan tele dokunarak seslendirilir. Vibrato:Bir sesi sıhhatli olarak basan parmağın biraz öne,biraz geri ve tekrar yerine gelmesi suretiyle sesi dalgalandırmasıdır. Piano: Yumuşak ve hafif Pianosimmo: Pianodan daha hafif Forte: Kuvvetli Fortesimmo: Forteden kuvvetli Mezzo forte: Orta kuvvette Crescendo: Sesi gittikçe çoğaltarak Decrescendo:Sesi gittikçe azaltarak Oran Aydın Nafiz, 1999,Gökhan Matbaacılık, Keman Metodu, S.44

5 Sforzando: Sesi birden çoğaltarak. Diminuendo:Sesi gittikçe azaltarak. Dolce: Tatlı,latif Espressivo:Duygulu,etkili. Grazioso: Tatlı. Brillante: Parlak. Tranquillo:Rahat,dinlendirici. Religioso:Ağır ve dindar bir tavırla Grave,largo:Ağır çok ağır Lendo,Adagio:Ağır. Andante,Andantine:Ağırca Moderato:Orta bir hızla Allegretto: Çabukça Allegro: Çabuk Peresto: Presto Prestissimo:Son derece çabuk. Agitato: Canlı ve coşkun Animato:Canlı ve hızlı. Vivace:Oynak,heyecanlı A tempo:ilk hızla Primo tempo:ilk hız Spiccato: Yayın tele vurarak sıçraması. Saltato:Yayın sıçramalarının yakın mesafeden ve süratle yapılması. Glissando,Portamento:Eli bir notadan diğer notaya taşıyarak kaydırmaktır. Taksim:Doğaçlama yapılan sololardır. Detaşe:Yayın herhangi bir noktasında bir notaya bir yay. Grand Detaşe:Bütün yayla detaşe Legato:Birden fazla nota bir yayda Portato:Yayı kaldırmadan ve bastırmadan bölmek Pique:Başladıktan sonra yayın tele yapışarak ortada kuvvet verilmesi Cole:Yayın kendi ağırlığı ile tele yapıştırarak alt ucundan çekilmesi Staccato:Yayı önce tele bastırıp,tazyiki bıraktığımız an çekme Barut Zeynep, 1995, Türk Musikisinde Keman Eğitimi İçin Bir Metot Araştırması, S

6 Martale:Başladıktan sonra kuvvetle devam eden ve genellikle uçta çalınan staccato Son file:ssüzülmüş ses bütün yayla kıl azaltılarak piano çalış. Hakan Şensoy un diğer metotlardan ayrıldığı belirgin özellikler: Şensoy, Gamlamian gam çalışma sistemini makam dizilerine uygulayarak bu dizileri cins diye adlandırmıştır.diğer metotlarda en kalın telden başlayarak Do(kaba çargah), Sol (rast), Re(neva), La(muhayyer) olarak alıştırmalar yazılmış, batı sistemindeki sol-re-la-mi şeklinde alıştırmalarını yazmıştır.ayrıcaarel-ezgi-uzdilek sistemindeki alteration(değiştirme) işaretlerini kullanmamış, bunun yerine Yalçın Tura nın Armoni Notları1.Kısım daki işaretleri tercih etmiştir. Alıştırmalarında her makam dizisini yedi sesten yazmış ve bu sayede transpoze konusunun çözüleceğini belirtmiştir. Çargah makamını ana dizi olarak kabul etmediğini ifade ederek bu dizinin göçürülmelerine yer vermediğini, ayrıca şed makamlar ifadesini kabul etmediğini, bunun sebebinin bir makamın başka bir perdeye göçürülmesinden başka bir makam elde edilemeyeceğini söylemiştir. Burada Nihavend makamını Buselik makamının şeddi olarak değil, özel bir makam olarak aldığını söylemiştir. Ayrıca çalışmasında hiçbir Türk Müziği eserine yer vermemiştir. Transposizyon (Türk Müziğinde Aktarım) : Transpozisyon konusunda Hakan Şensoy özel bir başlık açmamış, verdiği çalışmalarda her diziyi yedi ayrı sesten yazarak bu konuya yardımcı olacağını metodunda belirtmiştir. Transpozisyon konusu ile ilgili Oran nın metodunda yazdıkları ön plana çıkmaktadır,hatta Zeynep Barut bu başlıkta Aydın Oran ın metodundaki bilgilere yer vermiştir. Oran, bu konu hakkında batı müziğinde her sazın ve sesin icra edeceği ayrı bir nota partisi olduğunu, bu partilerin o sazın veya sesin yapısına en uygun anahtarlarla yazıldığını ifade ederek, Türk Müziğinin tek sesli olduğunu ve repertuardaki parçaların oktavlık eserlerden oluştuğunu söylemiş, sol anahtarı haricinde anahtar kullanmayı gerekli görmemiştir.fakat makamların kaba çargahtan tiz hüseyniye kadar olan aralığın insan ses sahası için geniş olduğu ve her okuyucunun her parçayı okuma zorunluluğundan söz ederek,batı müziğinden 4 ses daha pes olan( bolahenk) ana akorttan ses daha pes olan tonlara transpoze edilerek okunduğunu söylemiştir.bunun sazendeler için bir sorun oluşturduğu ve bu sorunu bazı sazendelerin kendi içinde çözdüğünü ekleyerek ney örneğini vermiş,çeşitli akortlar için, çeşitli boy ve yapılarda neyler açılarak sorunun halledildiğini söylemiştir.her sazın bu imkanının olmadığını, transpozisyonun nasıl yapılması gerektiğini bir başlık altında toplayarak tarifini şöyle vermiştir: Amerikalıların fix do (fixable)dedikleri sistemi önererek yani (do)nun veya başka bir notanın ayarlanabilir, değiştirilebilir olması şeklinde belirtmiştir.diğer bir yol olarak ta tellerin akortlarının ayarlanması fikrini belirtmiş, fakat bu durumun pratikte uygulanmasının sakıncalarını da açıklamıştır.akort değiştirildiğinde bir sonraki transpoze başka bir tonda olursa tekrar akort değiştirilmesi gerektiği,sürekli akordu değişen bir sazın düzgün bir akort tutmasının güçleşeceğini veya birden fazla keman kullanmak gerektiği bununda pratikte imkansız olacağını söylemiştir. Diğer etütler: Keman öğreniminde gam çalışmaları önemli yer teşkil etmelidir. Aydın Oran ve Hakan Şensoy metotlarında gam çalışmalarına ayrıntılı olarak yer vermişlerdir, fakat diğer metotlardan farklı olarak Zeynep Barut un metodunda bu konu ele alınmamıştır. Oran bu konuyu Makam Dizileriyle İki Oktavlık Çalışmalar başlığında vermiştir. Ayrıca bu dizileri 4/4 ve 5/8 olarak iki ayrı usulde yazmıştır. Bu makamlar sırası ile şu şekilde verilmiştir:mahur, Nihavend, Kürdili hicaz- 570

7 kar, Hicazkar, Rast, Muhayyer, Kürdi, Hicaz, Nişaburek, Buselik, Acemaşiran, Evcara, Suzidil.Ayrıca bu gamlarda parmak numaraları ve yay bağları kullanılmıştır. Diğer metotlardan farklı olarak Aydın Oran, arpej çalışmaları ve kromatik gama da yer vermiştir. Oran çeşitli bestekarların eserleri ile kendi bestelediği saz eserlerine de metodunda yer vererek bazı taksimlerde notaya almıştır. Hakan Şensoy, makam dizilerini cins olarak tanımlamış ve her makamı yedi farklı sesten yazarak gam çalışmanın önemini vurgulamıştır. Bu makamlar daha öncede belirttiğimiz gibi Arel- Ezgi- Uzdilek sistemindeki değiştirme işaretleri ile yazılmamıştır.verilen gamların makam sıralaması şu şekildedir: Rast, Pençgah, Nikriz, Neveser, Nihavend, Kürdi, Uşşak, Hicaz, Segah, Hüzzam. Son bölüm öneriler ve bilgiler: Zeynep Barut metodundaki son bölümde öneriler kısmına yer vermiş, yetişecek öğrencinin hem notadan ayrı icra yapabilmesi, hem de orkestra disiplinine uygun,gördüğü notayı aynen çalabilmesinin önemini vurgulamıştır. Barut diğer metotlardan ayrı olarak metodunda bazı resimlere yer vermiştir.resimler şunlardır:zafiraki nin Keman Muallimi adlı metodu kapak resmi,zafiraki nin keman tutuşunu gösteren resimleri, Abdülkadir Töre nin Usûl-i Tâlim-i Kemân adlı metodu, Mustafa Sunar ın Alaturka Keman Muallimi adlı metodu, Mildan Niyazi nin Keman Metodu.Barut, bazı makamları nota üzerinde göstererek şu sıra ile vermiştir:çargah, Rast, Mahur, Sûz-i Dilârâ, Gerdaniye, Sazkar, Uşşak, Acemaşiran, Kürdi, Ferahfeza, Yegah, Suzinak, Hicazkar. Zeynep Barut, ünlü üstatların notaya alınmış taksimlerine de ekler kısmında yer vermiştir.makam ve icracıları şöyledir:kürdili hicazkar taksim - Nubar Tekyay, Ferahnak Taksim - Nubar Tekyay, Uşşak Taksim - Sadi Işılay, Hicaz Taksim - Sadi Işılay, Hüseyni Taksim - Hakkı Derman. 571 Oran, son bölümde Türk Müziğindeki aralıkları, değiştirme işaretlerini, Türk Müziği ses sistemindeki perde isimlerine yer vermiş, bu isimleri keman üzerinde şema ile çizerek göstermiştir. 4 Ayrıca diğer incelediğimiz metotlardan farklı olarak dizileri oluşturan dörtlü ve beşlilere yer vererek basit makamlar, şed makamlar,bileşik makamları göstermiş, son olarak Türk Müziğindeki usulleri büyük usuller ve küçük usuller olarak iki başlıkta aktarmıştır. Hakan Şensoy diğer metotlardan farklı olarak ekstansiyon alıştırmaları vermiş ve bunları üç başlık halinde şu şekilde toplamıştır: İki parmak için alıştırmalar, üç parmak için alıştırmalar, dört parmak için alıştırmalar. Şensoy un metodunda en dikkat çekici farklılıklardan biride konservatuar öğrencileri için hazırlanmış bir müfredat olarak görülmektedir. Bu müfredatı Cihat Aşkın ile hazırladığını belirtmiştir. Müfredat şu şekilde verilmiştir: 4 Oran Aydın Nafiz, 1999, Gökhan Matbaacılık, Keman Metodu,S.176

8 572

9 573

10 574

11 575

12 576

13 577

14 Sonuç: Günümüzde Türk Müziği keman eğitiminde, kaynak ve metot eksikliği büyük bir sorun olarak göze çarpmaktadır.bunun yanında profesyonel anlamda keman sanatçısı yetiştiren Türk Müziği Konservatuarlarının keman bölümlerindeki müfredat eksikliği veya yetersizliği diğer bir problem olarak karşımıza çıkmaktadır.keman, batı müziği enstrümanı olduğundan dolayı batıdaki gelişimini metot ve kaynaklar açısından tamamlamıştır.yetişen öğrencinin enstrümandaki hakimiyeti sağlamak amaçlı bu metotlardan yararlanmaları faydalı görülmektedir.diğer taraftan Türk Müziği ses sistemindeki perdelere ve Türk Müziği tavrına eğitmenleri yardımıyla vakıf olmaları gerekmektedir.bu eksikliklerin giderilmesi için akademisyenlerin konu üzerinde çalışıp daha çok metot yazmaları ve işbirliği içinde olmaları gerekmektedir.bu üç metot da aynı anlayış içerisinde yazılmış, öğreti sırasında değişiklikler görülmüştür. KAYNAKLAR Oran A.N.(1999) Keman Metodu Türk Müziğinde Keman İcra, Teknik Ve Sanatı Şensoy H.(1999) Türk Müziği Devlet Konservatuarı Keman Eğitimi Üzerine Sanatta Yeterlik Tezi Barut Z.(1995)Türk Musikisinde Keman Eğitimi İçin Metot Araştırması Sanatta Yeterlik Tezi 578