MÜCBİR SEBEPLER. 1. Vergi ödevlerinden herhangi birinin yerine getirilmesine engel olacak derecede ağır kaza, ağır hastalık ve tutukluluk;

Transkript

1 MÜCBİR SEBEPLER I-MADDE METNİ: Madde 373 Bu kanunda yazılı mücbir sebeplerden her hangi birinin vukua geldiği malüm ise veya tevsik ve ispat olunursa vergi cezası kesilmez. II-AÇIKLAMA VE YORUM: A-MÜCBİR SEBEP: Vergi hukukunda mücbir sebep, bir yükümlülüğün, bir borcun zamanında yerine getirilmesini engelleyen, önceden görülüp, üstesinden gelinmesi mümkün olmayan her türlü olaydır. Mücbir sebeple ilgili durumlar VUK un 13. maddesinde 4 bent halinde sıralanmıştır. Fakat hemen belirtelim ki mücbir sebepler bu 4 bentle sınırlı değildir. VUK un 13. maddesinin sonunda gibi hallerdir edatına yer verilerek mücbir sebep hallerinin sınırlı olmadığı ifade edilmiştir. Mücbir sebepler vergi ödevi ile ilgili süreleri durdurur. V.U.K. nun 13.ncü maddesinde mücbir sebep sayılacak haller sayılmış, Aynı Kanunun 373.ncü maddesinde de, mücbir sebep sayılan bu hallerden birisinin bulunması durumunda vergi cezasının kesilemeyeceği açıklanmıştır. B- MÜCBİR SEBEP SAYILAN HALLER: Vergi Usul Kanunu nun 13. maddesi mücbir sebepleri ve 15. maddesi de mücbir sebeplerle gecikme halini düzenlemiş bulunmaktadır. VUK nun 13. maddesi mücbir sebep hallerini şöyle sıralamıştır: 1. Vergi ödevlerinden herhangi birinin yerine getirilmesine engel olacak derecede ağır kaza, ağır hastalık ve tutukluluk; 2. Vergi ödevlerinin yerine getirilmesine engel olacak yangın, yer sarsıntısı ve su basması gibi afetler; 3. Kişinin idaresi dışında vukua gelen mecburi gaybubetler; 4. Sahibinin iradesi dışındaki sebepler dolayısiyle defter ve vesikalarının elinden çıkmış bulunması; gibi hallerdir. Ancak görüldüğü gibi VUK nun 13. maddesi mücbir sebep in tanımını yapmamış sadece mücbir sebep hallerini saymış ve gibi edatını da kullanarak mücbir sebep hallerininin maddede dört bentte sayılan hallerle sınırlı olmadığını; vergi ödevlerinin yerine getirilmesini engelleyen benzer hertürlü olayn mücbir sebep sayılacağı ifade edilerek daha geniş bir zemine yaymak istemiştir. C-MÜCBİR SEBEBİN CEZANIN KESİLMESİNE ENGEL OLMASININ KOŞULU: VUK. nun 373.ncü maddesinde belirtildiği gibi, mücbir sebebin vergi cezasının kesilmesine engel olabilmesi için; malum olması veya tevsik ya da ispat edilmiş bulunması gereklidir. Mücbir sebebin malum olması, doğal afetlerde olduğu gibi, herkesçe biliniyor olması demektir. Diğer hallerde, mücbir sebebin iddia eden tarafından tevsik veya ispat edilmiş olması gereklidir. Örneğin, defter ve belgelere inceleme yapılması için veya Emniyet tarafından el konulmasından sonra mükellefçe istenmesine rağmen verilmemesi mücbir sebep sayılması gerekir. (Dan. 4.D., , E: 1987/4745, K: 1990/1156 sayılı kararı CANDAN/TEKGÜN-DÜZ/ÇEVİKBAŞ,.a.g.e., Süreler, sh.31) 1 Tevsik ve ispat mahkeme kararı, yetkili kamu kuruluşlarınca düzenlenen belge veya doktor raporu ile yapılabilir. (Dan.7.D. nin , E: 1998/993, K: 1999/3509 sayılı kararı) 2 VUK nun 15. maddesi, mücbir sebeplerin bulunması halinde, bu sebepler ortadan kalkıncaya kadar sürelerin işlemeyeceği ve tahakkuk zamanaşımının işlemeyen süreler kadar uzayacağını kayıt altına almıştır. 1 CANDAN nın a.g.e.s.459, dipnot:628 2 CANDAN nın a.g.e.s.459, dipnot:630

2 2 İlk yapılan değerlendirmede mücbir sebep halinin sanki tahakkuk zamanaşımına mahsus kılındığını söyleyebiliriz. Başka bir değişle mutlak olmamakla beraber genel esas olarak mücbir sebep halinin vergi ödevlerinin yerine getirilmesini kolaylaştırmaya yarayan bir kurum olduğunu söyleyebiliriz. Ancak vergi ve idari yargı mevzuatının sistematik bir değerlendirmesi yapıldığında mücbir sebep halinin vergi usul hukukunun diğer kurumları ile vergi icra hukuku ve vergi yargılaması hukukuna da etki ettiğini görmekteyiz. Örneğin Danıştay a göre Süresinde yapılmayan uzlaşma başvurusunun reddinde ve ağır hastalık hali olmayan durum mücbir sebep sayılmayacaktır. (Danıştay 9.Dairesi Kararı, T , E.2007/1835, K.2002/3812.) 3 Mücbir sebep halinin zaman aşımını durdurabilmesi iki şarta bağlanmıştır. Birinci şart, ilgili mücbir sebebin malum olması gerekmektedir. Yani günümüz için ifade edersek yerel ya da genel ortamlarda gözler önünde alenen meydana gelmesi, kamuoyunun şahit olması, ya da basın yayın ve medya iletişim araçlarıyla gündeme taşınması olabilir. Bunun en tipik örneği olarak doğal afetleri gösterebiliriz. Mücbir sebebin malum olması hali mükellefi ya da sorumluyu ispat külfetinden kurtarır. Zaten bu gibi durumlarda da Maliye Bakanlığı ya da yetki almış yerel vergi otoriteleri kendiliğinden harekete geçebilmektedirler (VUK, m.15/iii, 16). İkinci şartı ise mücbir sebep herkesçe malum değilse bu durumda söz konusu mücbir sebebin ilgililerce ispat ve tevsik edilmesi lazım gelmektedir. Burada ispat külfeti mükellefe düşmektedir. Örneğin tutukluluk altında olan mükellef bu tutukluluğunu ilgili merciden alacağı bir evrakla ispatını temin edebilir. Ya da ağır bir hastalık sonucu hastanede yatan ilgili ya da mükellefin taburcu olurken hastaneden alacağı bir raporla mücbir sebep halini ispat edebilir. 4 Mücbir sebebin ceza kesilmesini önleyen bir durum olarak kabul edilebilmesi için, vergi kaybına yol açan kanuna aykırı eylemle, mücbir sebep arasında nedensellik ilişkisi bulunmalıdır. Başka bir deyişle zorlayıcı nedenle, gereği gibi yerine getirilmeyen vergi ödevi arasında nedensellik ilişkisi bulunmadıkça, zorlayıcı nedenin varlığı, ceza kesilmesini önleyen bir durum olarak kabul edilmemelidir. 5 D- MÜCBİR SEBEBİN SONUÇLARI: Vergi Usul Kanunu nun 13. maddesinde yazılı mücbir sebeplerden herhangi birisinin bulunması halinde bu sebep ortadan kalkıncaya kadar süreler işlemez. Bu takdirde tarh zamanaşımı işlemeyen süreler kadar uzar (VUK.m.15). Buna göre mücbir sebep hali mevcutsa, mücbir sebebin doğduğu tarihten ortadan kalktığı tarihe kadar süreler işlemez. Burada dikkat edilecek nokta mücbir sebebin sürelerin işlemesini kesmeyip sadece durdurduğudur. Dolayısıyla mücbir sebebin gerçekleşmesinden önce işlemiş olan süreye mücbir sebebin ortadan kalkmasından sonra işlemeye devam eden süre eklenir. VUK.m.373 ncü maddesine göre, 13. maddesinde yazılı mücbir sebeplerden herhangi birinin vukua geldiği malum ise veya tevsik ve ispat olunursa vergi cezası kesilmez. Çünkü mücbir sebep kusurluluğu ortadan kaldırır. Mücbir sebebin kusurluluğu ortadan kaldırması olasılığı halinde, ceza sorumluluğu söz konusu olamaz. VUK nun 373. maddesine göre mücbir sebep nedeniyle ceza kesilmemesi için, mücbir sebebin malum olması veya tevsik yada ispat edilmiş bulunması gereklidir. Mücbir sebebin malum olması, doğal afetlerde olduğu gibi herkesçe biliniyor olması demektir. Diğer durumlarda mücbir sebebin, iddia eden tarafından tevsik ve ispat edilmesi gereklidir. Tevsik ve ispat mahkeme kararı, yetkili kamu kuruluşlarınca düzenlenen belge ve doktor raporu ile yapılabilir. Mücbir sebebin ceza kesilmesini önleyen bir durum olarak kabul edilebilmesi için, vergi kaybına yol açan eylemle, mücbir sebep arasında nedensellik ilişkisi bulunmalıdır. Başka bir deyişle zorlayıcı nedenle, gereği gibi yerine getirilmeyen vergi ödevi arasında nedensellik ilişkisi bulunmadıkça, zorlayıcı nedenin varlığı, ceza kesilmesini önleyen bir durum olarak kabul edilmemelidir. 6 Yukarıda belirttiğimiz gibi, VUK un 373 üncü maddesi uyarınca; kanunda yazılı mücbir sebeplerden herhangi birinin vukua geldiği malum ise veya tevsik ve ispat olunursa vergi cezası kesilmez. VUK un 373 üncü maddesinin işleyebilmesi için iki koşuldan bir tanesinin gerçekleşmiş olması gerekir. Bunlar: 3 Dr.Adil NAS ın Vergi Dünyası Ocak-2011 sayı.353 deki Vergi Hukukunda Mücbir Sebepler isimli makalesi s.46 4 Dr.Adil NAS ın a.g.e.s.47 5 Dr.Adil NAS IN a.g.e.s.49 6 Dr.Adil NAS IN a.g.e.s.50

3 3 1. VUK un 13 üncü maddesindeki mücbir sebebin herhangi birinin meydana geldiğinin herkesçe ve doğal olarak da Maliye Bakanlığı nca biliniyor olması. Örneğin; 1999 Marmara Bölgesi Depremi ya da 1990 yılı Trabzon Sel Felaketi gibi. 2. Vuk un 13 üncü maddesinde hükme bağlanmış olan mücbir sebeplerden herhangi birinin meydana geldiğinin mükellef, vergi sorumlusu ve ceza muhatabı tarafından hukuken tartışmasız kanıtlarla ispat edilmesi. Örneğin; ağır hastalık halinin hastane raporlarıyla ortaya konulması; defter ve belgelerin yandığının itfaiye raporu, mahkeme tespit kararı ile kanıtlanması; işyerine hırsız girip defter ve belgelerin çalındığının karakol tutanağı, sigorta tespit raporu, mahkeme tespiti ve tanık ifadeleri ile ortaya konulması; defter ve belgelerin ibraz edilememesi halinde söz konusu defter ve belgelerin daha önce bir inceleme elemanı tarafından alındığının defter teslim alma tutanağı ile kanıtlanması gibi. Mücbir sebep nedeniyle cezaya muhatap olmamak bakımından genel hukuk kuralları gereği mücbir sebep ile cezaya neden olan eylem arasında hukuki güçlü nedensellik bağının tartışmasız biçimde ortaya konulması ve ispat edilmesi gerekir. Aksi taktirde birbiriyle ilgisi bulunmayan eylem ve mücbir sebebe dayanarak VUK un 13 üncü maddesi ve 373 üncü maddesindeki korunma hükümlerinden yararlanılamaz. Örneğin; mükellef tarihleri arasında ağır hastalık nedeniyle hastanede yatarak tedavi görmüş ve tarihleri arasında da doktor raporuyla evinde kesin istirahat etmesi istenmiş olsun tarihleri arasındaki mükellefiyetle ilişkin ödevlerini yerine getirmemiş olmaktan dolayı bu mükellefe herhangi bir cezai işlem uygulanamaz. Söz konusu mükellefin yerine getiremediği ödevlerine ilişkin süreler VUK un 15 inci maddesi uyarınca uzar. Ancak, söz konusu mükellefin Haziran 2016 dönemine ait olup, Temmuz 2016 de vermesi gereken KDV beyannamesini süresinde vermemiş olmasını, arasındaki mücbir sebep haline dayandırarak izah edemez ve yapılacak cezalı tarhiyattan kurtulamaz. 7 Danıştay, Vergi kaybına yol açılan eylemle, mücbir sebep arasında nedensellik ilişkisi bulunmadıkça, mücbir sebebin varlığının ceza kesilmesini önleyen bir durum olarak kabul edilemeyeceğini.. içtihat etmiştir. (Danıştay 3.Dairesi Kararı, T , E.2006/3541, K.2007/1377) Yine Danıştay Defter ve belgelerini yangında yitiren yükümlüye ceza kesilemez.. diyerek mücbir sebep halinin varlığı ile cezanın ortadan kalkmasına dair içtihatta bulunmuştur. (Danıştay 9.Dairesi Kararı, T , E.1999/4573, K.2000/2910; İtfaiye raporu ve mahkeme kararıyla yükümlünün belge ve kayıtlarının yanmış olduğu tespit edilirse kaçakçılık cezası uygulanamayacağı hakkında.., Danıştay 11.Dairesi Kararı, T , E.1996/5683, K.1997/3149) 8 VUK nun 373. maddesinde Bu Kanunda yazılı mücbir sebeplerden herhangi birinin vukua geldiği malum ise veya tevsik ve ispat olunursa vergi cezası kesilmez. denmektedir. Vergi ödevini maddi vergi ödevi ve şekli vergi ödevi olarak ayırmamız mümkünse mücbir sebep haline düçar olmuş mükellef maddi ve şekli vergi ödevlerini yerine getirememekten cezalı duruma düşmeyecektir. Doğal olarak mükellef mücbir sebep halinden dolayı vadesinde vergi borcunu ödeyememişse ödeyemediği süre kadar gecikme zammı ödemeyeceği de aşikardır ki gecikme zammı da asli borca bağlı bir fer i borç niteliğindedir.. Demek ki mücbir sebebin varlığı esassında vergi mükellefini şekli ya da maddi vergi borcundan kurtaran bir kurum değil sadece gecikme zammı ve cezai yaptırımlardan kurtaran kurum haline getirmektedir. Yani vergi ödevi mücbir sebep ilişkisinin mukabili, gecikme zammı ve cezai yaptırımlardan kurtulmak ya da kurtulmamaktır. Mücbir sebep, mükellefi vergi borcundan kurtarmamakta, gecikme zammı veya diğer cezai yaptırımlardan kurtarmaktadır. E-MCBİR SEBEP HALİNDE USULSÜZLÜK CEZALARI KESİLİR Mİ? Mücbir sebebin, ceza kesilmesini engelleyebilmesi için, malul olması veya tevsik ve ispat edilmişbulunması yeterli değildir. Ayrıca, vergi cezasının kesilmesini gerektiren kanunaaykırı eylemin ilgili bulunduğu vergilendirme ile ilgili ödevini yerine getirmesine engel olmuş bulunması da gereklidir.örneğin, beyannamesinde vergi matrahını eksik beyan eden bir mükellefin, beyannameyi verdikten sonra işyerinde çıkan yangın nedeniyle defter ve belgelerini ibraz edememesi mücbir sebep sayılır. Dolayısıyla defter ve belgeleri ibraz etmedi diye vergi cezası usulsüzlük cezası kesilmez. Ancak, eksik beyan ettiği matrah için, yapılan tarhiyatla ilgili olarak kesilmesi gereken cezanın yangın kesilmesine engel değildir. Çünkü,mükellefin, vergi ziyaına nedenolan gerçeğe aykırı 8 Doç. Dr. Gökhan Kürşat Yerlikaya nın Yalova Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi (2012/1) Türk Vergi Hukukunda Mücbir Sebep Halinin Dava Ve Temyiz Süresini Durdurup Durdurmayacağı Sorunu isimli makalesi.

4 4 beyanı, mücbir sebep sayılan yangının meydana geldiği tarihten önce yapılmıştır. Mücbir sebebin beyanın gerçeğe aykırı olarak yapılmasında etkisi yoktur. 9 Mücbir sebep nedeniyle meyadana gemen kanuna aykırı fiil nedeniyle, sadece vergi ziyaı cezası değil usulsüzlük cezaları dakesilmez. Çünkü, maddede ayırım yapılmamış, vergi cezaları diye genel bir ifade kullanmıştır. Nitekim, Danıştay 7.nci Dairesinin , E: 2000/10037, K: 2001/1393 sayılı kararı; Defter ve belgelerin mücbir sebep nedeniyle ibraz edilmemesi halihde usulsüzlük cezasının kesilemeyeceği, ancak, mücbir sebebin, bu nedenle yapılan re sen takdir sonucu tarh olunan KDV.ne bağlı olarak vergi cezası kesilmesine engel olmayacağı şeklindedir. 10 F- MÜCBİR SEBEP HALİNİN DAVA VE TEMYİZ SÜRESİNİ DURDURMASI: Mücbir sebep halinin hukuki sonuçlarından sonuncusu da vergi yargılaması hukukunda dava açma süresine olan etkilerine dairdir. Şöyle ki 2577 sayılı İdari Yargılama Usulü Kanunu nun 31. maddesi, ehliyet, teminat, bilirkişilik ve benzeri konularda Hukuk Usulü Muhakemeleri Kanununa göndermede bulunmuştur. Bunların dışındaki konularda vergi uyuşmazlıkları ile ilgili olarak VUK hükümlerinin uygulanacağını kayıt altına almıştır. Böylece VUK nun mücbir sebeplerin sürelerin işlemesini durdurmasını öngören 13. ve 15. madde hükümlerinin vergi yargısına dair olmak üzere İYUK nda yer alan süreleri de etkileyeceğinin kabulü mantıken zorunlu hale gelmektedir.( Öncel / Kumrulu / Çağan, s.117.). 11 Bütün bunların sonucunda diyebiliriz ki mücbir sebep sürelerin işlemesini durdurucu etkisinin bir sonucu olarak, mücbir sebep hali ortadan kalktıktan sonra yapılan işlemler ve ödevler tıpkı kendi zamanında yapılmış gibi geçerli sayılacaktır. (Öncel / Kumrulu / Çağan, s.117) 12 Mücbir sebep halinin vergi mahkemesine dava açma süresini durdurup durdurmayacağı ile temyize başvurma süresini durdurup durdurmayacağı hususu tartışmalıdır sayılı İdari Yargılama Usulü Kanunu nun 31. maddesi hâkimin davaya bakmaktan memnuiyeti ve reddi ehliyet, üçüncü şahısların davaya katılması, davanın ihbarı, tarafların vekilleri, feragat ve kabul, teminat, mukabil dava, bilirkişi, keşif, delillerin tespiti, yargılama giderleri, adlî yardım hallerinde ve duruşma sırasında tarafların mahkemenin sukûnunu ve inzibatını bozacak hareketlerine karşı yapılacak işlemler gibi konularda Hukuk Usulü Muhakemeleri Kanununa göndermede bulunmuştur. Bunların dışındaki konularda ise vergi uyuşmazlıkları ile ilgili olarak VUK hükümlerinin uygulanacağını kayıt altına almıştır. Böylelikle VUK nun mücbir sebeplerin sürelerin işlemesini durdurmasını öngören 13. ve 15. madde hükümlerinin vergi yargısına dair olmak üzere İYUK nda yer alan süreleri de etkileyeceğinin kabul edilmesi mümkün hale gelmektedir(öncel / Kumrulu / Çağan, s.117.) 13. Ancak Danıştay ın görüşü ve uygulaması her zaman bu yönde değildir. Danıştay 4.Dairesi Kararı, T , E.1988/5421, K.1991/3107, Danıştay bu kararıyla mücbir sebep halinin dava süresini durduracağını ancak uzlaşmaya başvurma süresini durdurmayacağını içtihat etmiştir. Yine Danıştay 4. Dairesinin 1996 yılında verdiği Danıştay 4.Dairesi Kararı, T , E.1995/6183, K.1996/2698, doğal afet gibi kişilerin iradeleri ile değiştiremeyecekleri veya önleyemeyecekleri durumlarda, mücbir sebep halinin gözönünde bulundurulmasının ve mücbir sebebin ortadan kalkmasından sonraki makul sürede açılan davaların esasının incelenerek karara bağlanmasının gerekeceğine hükmetmiştir. Ancak, Danıştayın 9.ncu Dairesi farklı görüş bildirmiştir. Nitekim, Danıştay 9.Dairesi Kararı, T , E.2007/906, K.2008/2530. Kararı,; Vergi ödevlerinden birinin yerine getirilmesine engel olabilecek derecede ağır kaza ve ağır hastalık hallerinin mücbir sebep olarak kabulü gerekir. Mücbir sebepler vergi ödevlerinin yerine getirilmesine ilişkin süreleri keseceğinden, vergi ve ceza muhataplarının adlarına tarh olunan vergi ve kesilen cezalara karşı açacakları dava; dava açma sürelerini kesmeyip, dava açma mükellefin ödevlerinden sayılamayacağından, dava açma süresi hastalık veya sair mücbir sebepler halinde durmaz. Rahatsızlığı nedeniyle davasını bizzat açamayan davacı, davasını her zaman için tayin edeceği bir vekil vasıtasıyla süresinde açabilir. Şeklindedir. 9 CANDAN nın a.g.e. s CANDAN nın a.g.e. s.460, dipnot; Doç. Dr. Gökhan Kürşat Yerlikaya nın Yalova Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi (2012/1) Türk Vergi Hukukunda Mücbir Sebep Halinin Dava Ve Temyiz Süresini Durdurup Durdurmayacağı Sorunu isimli makalesi. 12 Doç. Dr. Gökhan Kürşat Yerlikaya nın a.g.e.s.49 dipnot Doç. Dr. Gökhan Kürşat Yerlikaya nın a.g.e.s.50 dipnot.24

5 5 Danıştay ın 7. Dairesi de verdiği bir kararda mücbir sebebin dava açma zaman aşımını durdurmasının hukuki yerindeliğine işaret etmiştir. Bu karara göre sürelerin mücbir sebebin varlığı halinde işlememesi hak arama özgürlüğünün niteliği ve önemi itibariyle gereklidir. Zira kişinin iradesi dışında gelişen afet ve felaketler, savaş hali ve benzeri durumlarla bu hakkın kullanılmasını imkansız kılan çok ağır hastalık halleri gibi türlü mücbir sebepler hak arama özgürlüğünü kullanılamaz hale getirmektedir.( Danıştay 7.Dairesi Kararı, T , E.1999/653, K.1999/1305, (Danıştay Dergisi, Sayı:101, s ). 14 Danıştay kararlarının incelenmesinden fark edilen bir durum vardır ki o da Danıştay ın 4. dairesinin mücbir sebep halinin dava süresini durduracağı hususuna olumlu tavır yakınırken Danıştay 9. dairesinin ise olumsuz tavır takındığıdır. Vergi yargılamasının usulünü de düzenleyen 2557 sayılı İdari Yargılama usulü Kanunu nda mücbir sebeplerin dava açma ve temyiz süresini durduracağına dair bir hüküm bulunmamaktadır. Mücbir sebep hallerinin dava açma zaman aşımını durdurmada etkili olacağı akademisyenlerce kabul edilmekte iken Danıştay ın tutumu ikirciklidir. Hal böyle iken acaba mücbir sebep hallerinin temyize başvurması süresini durdurup durdurmayacağı hususu acaba nasıl bir izaha muhtaçtır? Esasında Danıştay a temyiz davası yoluyla başvurmak vergi yargılamasının son aşamasını oluşturmaktadır. Dolayısıyla mücbir sebep nasıl ki dava açma süresini durduruyorsa kanımca temyize başvurma süresini de durdurmalıdır. Vergi yargılamasının usulünü de düzenleyen 2557 sayılı İdari Yargılama usulü Kanunu nda mücbir sebeplerin dava açma ve temyiz süresini durduracağına dair bir hüküm bulunmamaktadır. Ancak Danıştay öteden beri mücbir sebep halinin temyiz süresini durdurmayacağını düşünmektedir. Yani Danıştay kimi kararlarında mücbir sebep halinin dava açma süresini durduracağını kabul ederken temyize başvurma süresini durduracağını genel bir tutum olarak kabul etmemektedir. ( 15 Danıştay 4.Dairesi Kararı, T , E.1971/1683, K.1972/1832; Danıştay 9.Dairesi Kararı, T , E.1966/1585, K.1971/1340, (Çağan, s.150, 37 nolu dipnottan naklen). III-MÜCBİR SEBEPLE İLGİLİ ÖZELGELER: 1-Mücbir sebeplerin varlığını ibraz için alınan raporların, hangi kuruluşlardan alınması halinde geçerli olacağı : Maliye Bakanlığı Gelirler Genel Müdürlüğü nün 28/06/2004 Tarih ve B.07.0.Gel.0.28/ /30311 sayılı özelgesinde konu ile ilgili aşağıdaki şekilde görüş belirtilmiştir....valiliği (Defterdarlık: Gelir Müdürlüğüne) İLGİ:... tarih ve... sayılı yazınız. İlgide kayıtlı yazınızda, iliniz... Vergi Dairesi mükelleflerinden /7,8,9 vergilendirme dönemlerine ilişkin olarak adına kesilen cezalar için uzlaşma talebinde bulunduğu, İl Uzlaşma Komisyonu Başkanlığınca tarihi olarak belirlenen uzlaşma günü için hazırlanan uzlaşma davetiyesinin tarihinde tebliğ alındısı ile mükellefe tebliğ edilmiş olmasına rağmen mükellefin belirlenen tarihte uzlaşmaya icabet etmediği, bu nedenle uzlaşma vaki olmadığına dair uzlaşma karar tutanağının mükellefe tebliğ edildiği, daha sonra mükellefin tarihinde verdiği dilekçeyle uzlaşma gününde geçirdiği rahatsızlığa ilişkin olarak... Polikliniğinden almış olduğu raporu ibraz ederek olayın mücbir sebep olarak değerlendirilip uzlaşma için kendisine yeniden gün verilmesini talep ettiği belirtilerek, mükellefin geçirdiği rahatsızlıkla ilgili olarak özel poliklinik tarafından verilen raporun özel hastane veya sağlık ocağı tarafından verilmiş raporlar gibi değerlendirilip değerlendirilemeyeceği hususunda Bakanlığımız görüşünün sorulduğu anlaşılmaktadır. Bilindiği üzere, Vergi Usul Kanunu'nun 13 üncü maddesinde mücbir sebep halleri tadadi olarak sayılmış, maddenin birinci bendinde de ağır hastalık mücbir sebep hali olarak kabul edilmiştir. Kanunun 15 inci maddesinde de sayılan mücbir sebeplerden birinin bulunması halinde bu sebep ortadan kalkıncaya kadar sürelerin işlemeyeceği dolayısıyla tarh zamanaşımının işlemeyen süreler kadar uzayacağı hüküm altına alınmıştır. 14 Doç. Dr. Gökhan Kürşat Yerlikaya nın a.g.e.s.54 dipnot Doç. Dr. Gökhan Kürşat Yerlikaya nın a.g.e.s.55 dipnot.35

6 6 Vergi Usul Kanununun 13 üncü maddesi uygulamasına yönelik 1986/9 sayılı Vergi Usul Kanunu İç Genelgesinde ise aşağıdaki açıklamalara yer verilmiştir: "A- Hastanelerden (özel hastaneler dahil) alınan raporlarda belirtilen hastalığın vergi ödevlerinin yerine getirilmesine engel olacak derecede ağır hastalıklardan olup olmadığı hususunun İl Sağlık Müdürlüklerinden veya raporu tanzim eden Hastane Başhekimliklerinden; B- Hastaneler dışındaki resmi sağlık kuruluşlarınca (Hükümet Tabipliği, Sağlık Ocağı gibi) verilen raporlar hakkında da İl Sağlık Müdürlüklerinden; Yazı ile sorulmak suretiyle raporda yer alan hastalığın vergi ödevlerini yerine getiremeyecek derecede ağır hastalık olup olmadığı açıklığa kavuşturulacaktır. Diğer taraftan, mücbir sebebin varlığını ispat için ibraz edilen raporların mutlaka yukarıda belirtilen kuruluşlardan alınmış olması şartı aranacağından, özel doktorlardan alınan raporlar dikkate alınmayacaktır." Bu açıklamalar uyarınca, adı geçen mükellefin uzlaşma gününde geçirdiği rahatsızlığına ilişkin raporun alındığı özel polikliniğin "özel hastane" statüsünde olup olmadığının Sivas İl Sağlık Müdürlüğüne sorulması; söz konusu özel polikliniğin özel hastane statüsünde olduğu yönünde yazı alınması halinde, mükellefin rahatsızlığının Vergi Usul Kanununun 13 üncü maddesinin birinci bendinde sayılan "ağır hastalık" kapsamında mütalaa edilerek mükellefin durumunun mücbir sebep hali sayılması ve uzlaşma görüşmesi için yeni bir gün tayin edilmesi, özel hastane statüsünde olmadığı yönünde yazı alınması halinde ise mükellefin durumunun mücbir sebep hali sayılmayarak yeniden uzlaşma günü verilmemesi uygun olacaktır. Bilgi edinilmesini ve gereğini rica ederim. Bakan a. 2-Mücbir sebebin varlığını ispat için ibraz edilen raporların mutlaka kamuya ait belirtilen kuruluşlardan alınmış olması ve vergi ödevini yerine getirmeye engel olacak şekilde olması şartı aranacağından, özel doktorlardan alınan raporlar dikkate alınmaz. Maliye Bakanlığı Gelirler Genel Müdürlüğü nün 03/08/2004 tarih ve B.07.0.GEL.0.28/ sayılı özelgesindede aynen yukarıdaki özelgede belirtildiği gibi görüş ifade edilmiştir.... Valiligi (Defterdarlık: Gelir Müdürlüğüne) İLGİ: tarih ve B.07.4.DEF / sayılı yazınız. İlgide kayıtlı yazınızda, iliniz... Vergi Dairesi mükelleflerinden /7,8,9 vergilendirme dönemlerine ilişkin olarak adına kesilen cezalar için uzlaşma talebinde bulunduğu, II. Uzlaşma Komisyonu Başkanlığınca tarihi olarak belirlenen uzlaşma günü için hazırlanan uzlaşma davetiyesinin tarihinde tebliğ alındısı ile mükellefe tebliğ edilmiş, olmasına rağmen mükellefin belirlenen tarihte uzlaşmaya icabet etmediği, bu nedenle uzlaşma vaki olmadığına dair uzlaşma karar tutanağının mükellefe tebliğ edildiği. daha sonra mükellefin tarihinde verdiği dilekçeyle uzlaşma gününde geçirdiği rahatsızlığa ilişkin olarak Özel... Sağlık Polikliniğinden almış olduğu raporu ibraz ederek olayın mücbir sebep olarak değerlendirilip kendisine yeniden gün verilmesini talep ettiği belirtilerek, mükellefin geçirdiği rahatsızlıkla ilgili olarak özel poliklinik tarafından verilen raporun özel hastane veya sağlık ocağı tarafından verilmiş raporlar gibi değerlendirilip değerlendirilemeyeceği hususunda Bakanlığımızın görüşünün sorulduğu anlaşılmaktadır. Bilindiği üzere, Vergi Usul Kanunu'nun 13 üncü maddesinde mücbir sebep halleri tadadı olarak sayılmış., maddenin birinci bendinde de ağır hastalık mücbir sebep hali olarak kabul edilmiştir. Kanunun 15 inci maddesinde de sayılan mücbir sebeplerden birinin bulunması halinde bu sebep ortadan kalkıncaya kadar surelerin işlemeyeceği dolayısıyla tarh zamanaşımının isleyen süreler kadar uzayacağı hüküm altına alınmıştır. Vergi Usul Kanununun 13 üncü maddesi uygulamasına yönelik 1986/9 sayılı Vergi Usul Kanunu 19 Genelgesinde ise aşağıdaki açıklamalara yer verilmiştir.

7 7 "A- Hastanelerden (özel hastaneler dahil) alınan raporlarda belirtilen hastalığın vergi ödevlerinin yerine getirilmesine engel olacak derecede ağır hastalıklardan olup olmadığı hususunun Sağlık Müdürlüklerinden veya raporu tanzim eden Hastane Başhekimliklerinden; B- Hastaneler dışındaki resmi sağlık kuruluşlarınca (Hükümet Tabipliği, Sağlık Ocağı gibi) verilen raporlar hakkında da Sağlık Müdürlüklerinden; Yazı ile sorulmak suretiyle raporda yer alan hastalığın vergi ödevlerini yerine getiremeyecek derecede ağır hastalık olup olmadığı açıklığa kavuşturulacaktır. Diğer taraftan, mücbir sebebin varlığını ispat için ibraz edilen raporların mutlaka yukarıda belirtilen kuruluşlardan alinmiş olması şartı aranacağından, özel doktorlardan alınan raporlar dikkate alınmayacaktır." Bu açıklamalar uyarınca, adi gecen mükellefin uzlaşma gününde geçirdiği rahatsızlığına ilişkin raporun alındığı özel polikliniğin "özel hastane" statüsünde olup olmadığının Sivas II Sağlık Müdürlüğüne sorulması; söz konusu özel polikliniğin özel hastane statüsünde olduğu yönünde yazı alınması halinde, mükellefin rahatsızlığının Vergi Usul Kanununun 13 uncu maddesinin birinci bendinde sayılan "ağır hastalık" kapsamında mütalaa edilerek mükellefin durumunun mücbir sebep hali sayılması ve uzlaşma görüşmesi için yeni bir gün tayin edilmesi, özel hastane statüsünde olmadığı yönünde yazı alınması halinde ise mükellefin durumunun mücbir sebep hali sayılmayarak yeniden uzlaşma günü verilmemesi uygun olacaktır. Bilgi edinilmesini ve gereğini rica ederim. 3-Mükellefin tutuklu bulunmasının mücbir sebep olarak kabul edilip edilmeyeceği: Maliye Bakanlığı Gelirler Genel Müdürlüğü nün 22/01/2001 tarih ve B.07.0.GEL.0.28/ /4124 sayılı özelgesinde, konu hakkında aşağdaki şekilde görüş belirtilmiştir.... VALİLİĞİ (Defterdarlık : Gelir Müdürlüğüne) İLGİ :... gün ve... sayılı yazınız. İlgide kayıtlı yazınızın incelenmesinden iliniz... Vergi Dairesi mükelleflerinden...'nın 2000/Temmuz, Ağustos, Eylül dönemine ait geçici vergi beyannamesini tarihine kadar vermesi gerekirken, tarihinde beyan ettiği,... Ceza Mahkemesinin... sayılı yazısından adı geçenin tarihleri arasında tutuklu bulunduğu, söz konusu mükellefin beyanname verme süresi içerisinde kalan tutukluluk halinin mücbir sebep olarak kabul edilip edilmeyeceği hakkında Bakanlığımız görüşünün sorulduğu anlaşılmaktadır. Bilindiği üzere, 213 Sayılı Vergi Usul Kanununun 13'üncü maddesinin birinci bendinde tutukluluk hali mücbir sebep hali olarak kabul edilmiştir. Aynı kanunun 15'inci maddesinde ise "13'üncü madde yazılı mücbir sebeplerden herhangi birinin bulunması halinde bu sebep ortadan kalkıncaya kadar süreler işlemez. Bu taktirde tarh zamanaşımı işlemeyen süreler kadar uzar. Bu hükmün uygulaması için mücbir sebebin malum olması veya ilgililer tarafından ispat veya tevsik edilmesi lazımdır." hükmü yer almaktadır. Buna göre beyanname verme süresi içerisinde mücbir sebep hali ile karşı karşıya kalan mükelleflerin beyanname verme yükümlülükleri, mücbir sebep nedeniyle işlemeyen sürenin dikkate alınmasıyla bulunacak süre kadar uzamaktadır. Söz konusu olayda mükellefin 2000/Temmuz, Ağustos, Eylül dönemi geçici vergi beyanname verme süresi 1Ekim ile üç aylık dönemi izleyen ikinci ayın 15'inci günü olan 15 Kasım 2000 tarihine kadar olup, mükellefin bu tarihler arasında ( ) tutuklu bulunması nedeniyle kullanılamayan bu sürenin mücbir sebep kapsamında değerlendirilmesi gerekmektedir.

8 8 Bu nedenle adı geçenin tutuklu bulunduğu 26 günlük sürenin, beyanname verme süresinin son günü olan tarihine ilave edilmesi ile bulunacak olan tarihine kadar beyannamesini vermesi halinde beyannamenin süresinde verilmiş beyanname olarak kabul edileceği tabiidir. Bilgi edinilmesini rica ederim. 4-Mücbir sebep uygulamasının, ilanihaye (sonsuza kadar) devamlılık gösteren hallerde değil, geçici bir süre için ortaya çıkan hallerde uygulanması söz konusu olmaktadır: Maliye Bakanlığı Gelirler Genel Müdürlüğü nün 07/03/1997 tarih ve B.07.0.GEL.0.28/28l0-l3-7l0/09254 sayılı özelgesinde Mücbir sebep uygulamasının, ilanihaye (sonsuza kadar) devamlılık gösteren hallerde değil, geçici bir süre için ortaya çıkan hallerde uygulanmasının gerekeceği belirtilmiştir.... VALİLİĞİ (Defterdarlık:Gelir Müdürlüğüne) İLGİ: a)... tarih ve...sayılı yazımız. b)... tarih ve... sayılı yazınız. İliniz Kdz.Ereğli Vergi Dairesi mükelleflerínden... hakkında alınan ilgide kayıtlı yazınız incelenmiştir. Bilindiği üzere, 213 sayılı Vergi Usul Kanununun l3.maddesinde "Mücbir sebepler: 1.Vergi ödevlerinden herhangi birinin yerine getirilmesine engel olacak derecede ağır kaza, ağır hastalık ve tutukluluk; 2.Vergi ödevlerinin yerine getirilmesine engel olacak yangın, yer sarsıntısı ve su basması gibi afetler ; 3.Kişinin iradesi dışında vukua gelen gaybubetler; 4.Sahibinin iradesi dışındaki sebepler dolayısıyla defter ve vesikalarının elinden çıkmış bulunması, gibi hallerdir."hükmü yer almaktadır. Vergi Usul Kanununun bu maddesinde yer alan hükmün uygulanması, ilanihaye (sonsuza kadar)devamlılık gösteren hallerde değil geçici bir süre için ortaya çıkan hallerde söz konusu olmaktadır. Bu nedenle, adı geçen mükellefe gerekli duyurunun yapılması ile rahatsızlığını belirleyen raporun ibrazının istenilmesi gerekmektedir. Bilgi edinilmesini ve gereğini rica ederim. 5-Yangın nedeniyle yükümlülüklerini yerine getiremeyen mükellefler için mücbir sebeb varlığı söz konusudur: Maliye Bakanlığı Gelirler Genel Müdürlüğü nün tarih ve B.07.0.GEL.0.28/ /16149 saylı özelgesinde, Üretim tesislerinde çıkan yangın sonucu yükümlülüklerini yerine getiremeyen A.Ş.'nin mücbir sebep kapsamında değerlendirilmesi gerektiği şeklindedir.... VALİLİĞİ (Defterdarlık : Usul Gelir Müdürlüğüne) İLGİ: a)... gün ve... sayılı yazınız, b)... gün ve... sayılı yazımız, c)... gün ve... sayılı yazınız. İlgi a'da kayıtlı yazınız ve eklerinin incelenmesinden, İliniz... Vergi Dairesi Başkanlığı mükelleflerinden... A.Ş tarafından ilgili vergi dairesine verilen dilekçede, tarihinde üretim tesislerinde meydana gelen yangın sonucunda zarar oluştuğunu ve yükümlülüklerini kanuni sürelerinde yerine getiremeyeceğini belirterek, mücbir sebep dolayısıyla süre talebinde bulunulduğu, ilgi c'de kayıtlı yazınızda da adı geçen mükellefin 2000/Ekim ve 01-22

9 9 Kasım dönemlerine ait bilgilere ulaşılamadığı bu dönemlere ilişkin katma değer vergisi matrahlarının takdir komisyonunca belirlenmesi talebiyle müracaat ettiği, konunun değerlendirilmesi için Bakanlığımıza intikal ettirildiği anlaşılmıştır. Bilindiği üzere 213 sayılı Vergi Usul Kanununun 13. maddesinde mücbir sebep halleri 4 bent halinde sayılmış, söz konusu maddenin 2. bendinde vergi ödevlerinin yerine getirilmesine engel olacak yangın, yer sarsıntısı ve su basması gibi afetler mücbir sebep halleri arasında gösterilmiştir. Aynı kanunun 15. maddesinde, mücbir sebep halinde bu sebep ortadan kalkıncaya kadar sürelerin işlemeyeceği hüküm altına alınmıştır. Adı geçen mükellefin durumu mücbir sebep kapsamında değerlendirilip,2000/ekim ve 1-22/Kasım dönemlerine ait katma değer vergisi matrahlarının takdiri için takdir komisyonuna intikal ettirildiğine göre, takdir komisyonundan çıkacak kararın kendisine tebliğinden itibaren mücbir sebep nedeniyle işlemeyen sürenin (Ekim dönemi için 3 gün, Kasım dönemi için 25 ) dikkate alınması ile bulunacak süre içerisinde söz konusu beyannameleri düzenleyip vergisini de ödemesi gerekmektedir. Bilgi edinilmesini ve durumun müracaat sahibine de duyurulmasını rica ederim.