AVRUPA TOPLULUGUNDA FiKRi VE SINAi HAKLAR

Transkript

1 M.O. AT ENSTITOSO AVRUPA ARA$TIRMALARI DERGISI CIL T: 4 SAYI: / AVRUPA TOPLULUGUNDA FiKRi VE SINAi HAKLAR ilhan YILMAZ* I. GiRi$ Fikri ve s1nai haklar nitelikleri itibariyle inhisari olup ayn1 zamanda uygulamalan bak1mmdan ulkeseldirler. Bu karakterleri sebebiyle fikri ve Sinai haklar, Avrupa Birligi'ni (AB) 1 olu$turan 15 ulkenin pazarlann1 tek bir pazara donli$tlirme amac1 ile potansiyel bir gakl$ma ongorur. Hak sahiplerine saglad1klan tam veya yan tekel ve uygulamalanndaki ulkesellik, konusu olan mal ve hizmetler bak~m~ndan AB hukukunda yasaklanml$ olan pazar bolli$limu tehlikesine yol agmaktad1r. AB'de yeknesak bir fikri ve smai mulkiyet hukuku duzenlemelerinin yoklugu da bu pazar bolli$limunu ve Birlik igindeki serbest rekabeti olumsuz etkilemektedir. Bu haklann Avrupa Birligi hukukunda yasaklanml$ bulunan pazar bolli$limune ve tek pazar prensibinin ihlaline ornek vermek gerekirse: (A) ulkesi hukukuna gore patent veya marka sahibi olan bir X firmas1, yine (B) ulkesinde kendisi veya bir karde$ $irketi veya lisansoru tarafmdan uretilen urunler uzerinde bulunan ve (B) ulkesi hukukuna gore korunan bir paralel patent veya marka konusu olan mallarm (A) ulkesine ithalat1n1, (A) ulkesi fikri ve smai mulkiyet hukukuna dayanarak engelleyebilir. Ag1kt1r ki, patent veya markalann ve hatta fikri haklann bu $ekilde kullan1m1 Topluluk hukukunun ve tek pazarm temel direklerinden olan mallann serbest dola$1ml ile geli$mektedir. Ornekteki uygulama aynca, topluluk igindeki serbest rekabeti engelleyici bir etkiye de sahip olacakt1r. Sozkonusu geli$kiyi gidermek igin iki temel 90zum yolu geli$tirilmi$tir. Birincisi yarg1sal 90zum, ikincisi ise yasama 90zumu. Birinci 90zum, Avrupa Birligi Adalet Divam'nln (ABAD) vermi$ oldugu kararlarla bir uzla$tlrma saglamas1 suretiyle olmaktadlr. ABAD, Birligin temel prensipleri kar$1sinda fikri ve s~nai mulkiyet haklannm yerini tesbit etmekte, tabir uygunsa bu haklann sozkonusu prensipler kar$1sinda ne kadann1n kurban edilebilecegini belirtmektedir. Bu tesbitte, ABAD'1n hareket noktas1 Roma Antla$mas1'nm mevcut hukumleri ve bu hukumlerin yorumu suretiyle geli$tirmi$ oldugu prensipler olmaktad1r. * Marmara Oniversitesi Hukuk Fakultesi, Devletler Ozel Hukuku Ara~t1rma Gorevlisi. 1 Me Iinde "Birlik" ve "Topluluk" terimleri Avrupa Birli()ini ifade etmek Ozere kullanllml~llr.

2 18 AVRUPA ARA$TIRMALARI DERGISI Yasama gozumunde ise, gorev Birlik yasama organlannda bulunmaktad1r. Burada sorun, Birlige dahil ulkelerin fikrl ve Sinal mulkiyet hukuklanm Birlik yasama kurallan ile yakmla$tlrmak ve daha onemlisi, tum Birlik uyesi ulkelerde gegerli bir "Birlik" fikrl ve smal mulkiyet haklan ihdas etmektir. Bu gozum ayn1 zamanda, Birlik endustrisi ve ticareti igin de bir ihtiyag hatta gereklilik olmaktad1r. Biz kronolojik Slraya da uygun olarak ilk once yarg1sal gozumu yani Topluluk hukukunun milllfikrl ve sinal haklara uygulanmasm1 inceleyecegiz. II. TOPLULUK HUKUKUNUN ULUSAL FiKRi MULKiYET HAKLARINA UYGULANMASI Roma Antla$mas1 ulusal fikrl mulkiyet haklan ile Topluluk kurallan arasindaki slnm ag1k olarak belirtmemi$tir. Bununla beraber, Roma Antla$mas1 sozkonusu iki hukuk sistemi arasindaki gat1$may1 gozumlemede hareket noktas1 olabilecek baz1 hukumler igermektedir. Roma Antla$mas1'nin 222. maddesine gore, "... Antla$ma, uye devletlerdeki mulkiyet rejimine ili$kin kurallara higbir $ekilde halel getirmez." Bu madde ile kasdedilen odur ki, uye devletler mulkiyet rejimi ile ilgili olarak tum yetkiyi kendilerinde tutmaktad1rlar. Bu konuda topluluga bir devir sozkonusu degildir. Mulkiyet rejimi ile ilgili duzenlemeler uye devletlere blrakllm1$llr. Bununla beraber, madde, mulkiyetin ozel hukuk hukumlerine gore idaresini ve bu hak uzerindeki tasarrufu Antla$manm uygulama alan1 dl$inda tutmamaktad1r. Diger bir deyi$1e, genel olarak hukmun amac1; ulusal mulkiyet sistemlerini duzenleme hakkinl garanti etmek olup, Topluluk kurumlannin subjektif mulkiyet hakk1na mudahale etmesini engellemek degildir. 2 Avrupa Birligi Komisyonu da, fikrl haklarla ilgili Ye$il Kitab1nda 222. maddenin ne $ekilde anla$1lmas1 gerektigini belirtmektedir. 3 Komisyona gore, mulkiyetin ozel ya da kamu ki$ilerine devri yani, mulkiyetin milllle$lirilip milllle$lirilmeyecegi veya kamu veya ozel mulkiyetten digerine devredilip devredilmeyecegi sorunu uye devletlerin inhisanndadlr. Diger taraftan, mulkiyet haklannm igerigi, onlara saglanan korumanm kapsam1 ve kullan1m Sinlrlamalanna, Topluluk hedeflerinin ve ozellikle tek pazann duzgun gal1$masm1n gerektirdigi olgude Topluluk tarafindan mudahale edilebilir. Mudahale, ticareti engelleyici ulusal duzenlemeleri degi$tiren, iptal eden veya yeni duzenlemeler getiren topluluk mevzuatinm kabulu ve ticareti engelleyici ulusal haklann Antla$manm uygulanmas1 yoluyla durdurulmas1 $eklinde olabilir. 2 COPINGER and SKONE JAMES on Copyright, Thirteenth Edition by SKONE JAMES E P, London 1991, 424; Opinion of Advocate-General ROEMER in Grundig, Consten v Commission, ECR [1966) The Green paper on Copyright, COM [88)172 Final.

3 AVRUPA TOPLULUGUNDA FIKRi VE SINAl HAKLAR 19 Fikri mulkiyet haklannm da mulkiyet hakkmm bir 9e~idi olarak bu maddenin kapsamma dahil oldugu tart1~mas1zd1r. Buradan hareketle, Antla~manm fikri moikiyet haklanna uygulanmas1 ile ilgili olarak, ball yazarlar ilk zamanlarda 222. madden in bu uygulamaya engel oldugunu soylemi~lerdir. Bu yazarlara gore 4, fikri ve smai haklar da dahil tom moikiyet haklan Antla~manm uygulamasmdan aynk tutulmu~lard1r. Bu sebeple, bu haklann kullan1lmas1 ulusal hukuklara tabi olacak ve Antla~madan kaynaklanan bir sm1rlama bu haklann kullan11mas1nl engellemeyecektir. ABAD'm bu konudaki goro~o. fikri moikiyet ile ilgili ilk karan olan Grundig Consten v Commission 5 davas1nda ortaya 91km1~t1r. Grundig, Lisans alan1 Consten'e ilgili mallan Fransa'da satmas1 ve markas1 olan "Gint"i kullanmas1 i9in monhas1r hak vermi~ti. Gint markasmm Fransa'da tescili Consten tarafmdan yap1lm1~tj. Daha sonra, bir ithalat91 Grundig mallann1 Fransa'ya ithal etmeye ba~lad1. Bunun Ozerine Consten, sozkonusu ithalal91yi Gint markasmm Fransa tesciline dayanarak mallann ithalatm1 durdurmak i9in dava etti. Bu a~amada Komisyon, Consten'e sozkonusu paralel ithalatl engellemek i9in Gint markasm1 kullanmaktan vazge9mesi yononde bir karar iletti. Consten ve Grundig'in bu karann iptali i9in ABAD'da a9m1~ oldugu davada ABAD ~u ~ekilde karar verdi: "Paralel ithalat1 engellemek amac1yla ulusal marka hukukuna gore mevcut haklan kullanmaktan men karan bu haklann mevcudiyetini etkilemez fakat 85(1) maddedeki yasag1 uygulamanm momkon oldugu oi90de o haklann kullan1m1n1 Slmrlandlm."6 ABAD, haklann mevcudiyeti ve kullan1lmas1 aynmm1 yaparak, karara konu olan marka devir anla~masmm temel amac1n1n pazar payla~jmj oldugunu tesbit etmi~tir. Marka devir anla~masmm haklann kullan1lmasm1 ilgilendirdigini ve bu ~ekilde bir kullanjmjn rekabeti SJnlrlandJrJCI anla~malan ge9ersiz k1lan Roma Antla~mas1'nm 85. maddesinin kapsamma girdigini belirtmi~tir. Rekabeti SJnlrlandJrJCI bu anla~ma sozkonusu madde kapsam1nda degerlendirilerek bu yondeki bir kullan1m engellenmi~ olmakla beraber, haklann mevcudiyetine dokunulmam1~t1r. Birka9 yil sonra fakat bu kez patent haklan ile ilgili olarak ABAD, Parke Davis v Probe/ karannda mevcudiyet I kullan1m testini biraz daha a91k ifade etmi~tir. 7 Parke Davis ila9la ilgili bir patenti italya hari9 tom Oye devletlerde kendi adma tescil et- 4 Orne()in, GOTZEN, "Gewrblicher Rechtsschutz und Gemeinsamen Mark!", GRUR Int., 1958 zikreden JOHANNES D, Industrial Property and Copyright in the European Community Law, 1976, 7; HEPP, "The Exercise of Literary and Artistic Property in the European Economic Community" Copyright 1964, Cases 56 and 58/64, (1966] ECR Ibid, Case 24/67 [1968] ECR 55.

4 20 AVRUPA ARA$TIRMALARI DERGISI tirmi$ti. italya'da o zamanki mevzuat ilagta patente izin vermiyordu. Daval1 ithalatg1 italya'da sat1n alml$ oldugu ilaglan Hollanda'ya ithal etmi$ti. Bunun Ozerine sozkonusu ithalat1 engellemek igin Parke Davis ithalatg1y1 Hollanda patentini ihlal ettiginden dolay1 dava etmi$ti maddeyle ilgili olarak ABAD $U tesbiti yapt1 : "Patent haklann1n mevcudiyeti $U anki durum itibariyle yaln1zca bir milli hukuk meselesi olduguna gore, bu haklann yalmz kullanlffil Topluluk hukuku alan1na dahildir."8 ilk kez yukandaki davalarda ad1 gegen "haklann mevcudiyeti I kullan~m~" doktrini daha sonraki ABAD kararlanyla bir Topluluk hukuku prensibine don0$m0$t0r. Sozkonusu kararlar Topluluk rekabet hukuku ile ilgiliydi. izleyen 70'1i y1llarda verilen kararlarda, doktrin daha kesin bir $ekilde vurgulanml$tlr. Aynca, sozkonusu mevcudiyet I kullan1m testinde mallann serbest dola$1m1n1 duzenleyen maddelerin daha uygun bir zemin olu$turdugu da tesbit edilmi$tir. Antla$man1n 30. maddesine gore, "ithalattaki miktar kisitlamalan ile diger buton e$ etkili onlemler, a$ag1daki hukumler sakl1 kalmak Ozere, Oye devletler aras~nda yasaktlr." Madde 34 ayn1 s~n1rlamalann ihracatta da yasak oldugu hukmunu amirdir. Bu hukumler ABAD taraf~ndan ortak pazann temel prensiplerinden biri olarak geni$ bir $ekilde yorumlanmaktad1r. 9 Bununla beraber, Antla$man1n 36. maddesi baz1 durumlarda bu k1s1tlamalann uygulanabilecegini ya da me$ru say1labilecegini ongormektedir. Gergekten, Maddenin birinci cumlesine gore, "30'dan 34'e kadar olan maddelerin hukumleri, kamu ahlak1, kamu duzeni, kamu guvenligi, ki$i ve hayvanlann sagl1klann1n ve ya$amlannm korunmas1 ya da bitkilerle, sana!, tarih ve arkeolojik degeri olan ulusal servetlerin veya ticari ve s1nai mulkiyetin korunmas1 nedenlerinin hakl1 k1ldiqi ithalat, ihracat ya da transit yasaklamalanna veya k1s1tlamalanna engel olmaz." Bu hokum temel bir prensibe istisna olmas1 sebebiyle ABAD tarafmdan dar yorumlanmaktad1r. 36. maddenin ikinci cumlesi yukandaki nedenlerle olabilecek yasaklama veya k1s1tlamalann mutlak olmadiqinl belirterek onlan belli $arllara tabi k1lmaktad1r. Maddeye gore, "Bununla beraber, bu yasaklamalar veya k1s1tlamalar, Qye devletler ara Sindaki ticarette ne keyfi bir ay1nm ne de bir ortulu k1s1tlama bigimi olu$turacaklardlr." 36. madde gostermektedir ki, ticari ve s~nai mulkiyet ticarette tarife dl$1 bir engel olarak miktar k1s1tlamalanna e$ etkiye sahiptir Ibid, Bkz. OLIVER P, Free Movement of Goods in the EEC, 2nd edition, Bkz. LASOK P, "IPR and Free Movement in the EEC", [1985] ECLR 249, ozellikle 257, 258 ve 262; KORAH V, An Introduction Guide to EEC Competition Law and Practice, 4th Edition, Oxford 1990, 158.

5 AVRUPA TOPLULUGUNDA FIKRf VE SINAf HAKLAR 21 Madde metninde her ne kadar '1icarT ve s1nat m01kiyet" 11 deniliyorsa da gerek doktrin 12 gerekse ABAD 13 bu terimi tom fikrt mulkiyet haklann1 kapsar ~ekilde yorumlamakta ve sonraki kararlannda '~ikri m01kiyet" 14 terimini tercih etmektedir. ABAD mevcudiyet I kullan1m ile ilgili doktrinini topluluk fikrt moikiyet hukukunda bir ko~e ta~1 niteligindeki Deutsche Grammophone (DG) v Metro karannda, bu kez mallann serbest dola~1m1 konusundaki Antla~ma maddelerine day anarak daha net bir ~ekilde ifade etmi~tir. DG, belli say1da plaklan Frans1z yavru ~irketi alan Polydor'a satm1~t1. Daha sonra Polydor tarafmdan sat1~a sunulan bu plaklar Metro ~irketi tarafmdan satm ahn1p Almanya'ya ithal edilmi~ti. Bu ithalata kar~1 DG, plaklar Ozerindeki fikri hakk1na baglant1l1 (kom~u) hakkma dayanarak Metro'ya kar~1 dava a9- m1~t1. G6r01d0g0 Ozere, bu davada da ulusal bir fikrt mulkiyet hakkma dayan1larak paralel ithalat 6nlenmeye 9al1~1lmaktad1r. Antla~manm 177. maddesi uyannca on karar istemi ile ABAD'm on One gelen bu olayda ~u ~ekilde karar verilmi~tir: "36. maddeden a91k9a anla~1lmaktad1r ki, Antla~ma bir Oye devletin ticari ve smat moikiyet mevzuat1yla tanman haklann mevcudiyetini etkilememekle beraber, mamafih bu haklann kullan1lmas1 Antla~mada 6ng6r01en yasaklann uygulanmasma konu olabilir." 15 Bu doktrin ABAD'm daha sonraki kararlarmda da hemen hemen aym ya da benzer kelimelerle uygulanm1~t1r. 16 ABAD, izleyen kararlannda doktrinin uygulamas1 bak1mmdan art1k 222. maddeye bir at1f yapmamakta ve konuyu daha 90k maddeler kapsammda ele almaktad1r. 11 "Industrial and commercial property". 12 Terimin ozetlikle fikir ve sanat eserlerine geni~letilmesinde goro~ aynilklan bulunmaktayd1. GOT ZEN, Antla~manm ekonomik kapsammdan yola c;1karak bu c;e~it haklann kapsam d1~1nda oldui)unu savunurken [Bkz. t;;otzen Jr, Het Bestimmingrecht van de Austeur, Brussels 1975 zikreden UBERTAZZI L C, "Copyright and the Free Movement of Goods", IIC Vol.16 No.1/1985, 49), dii)er baz1 yazarlar bu goro~o ele~tirerek bu haklann da 36. maddedeki terime ve Antla~manm uygulama alanma dahil oldui)unu savunmu~turlar. Bkz. DIETZ A, Copyright in the European Community, 13-15; UBERTAZZI, 49-50; DESURMONT, "Copyright and the Treaty of Rome Instituting the European Economic Community, RID A 100 Avril (1979) Fikri haklara bai)lant1il bir hak konusunda Case 78/70, Deutsche Grammophone v Metro, (1971) ECR 487; fikri bir hak konusunda -sinema eserleri- Case 62/79, Coditel v Cine Vog, (No.1) (1980) ECR 881; Cases 55 & 57/80, Membran/K-tel v GEMA, (1980) ECR, 161; "... Iicari ve smai moikiyetin korunmas1 terimi fikri haklar daha dahil edebi ve artistik moikiyeti de kapsar..." Case 262/ 82, Coditel v Cine Vog, (No.2) [1982) ECR 338, paragraf 1 0; tescilli tasanm haklan Case 144/81, Keurkoop v Nancy Kean, (1982) ECR "Intellectual property". Bkz. ibid, Case 262/82. l 5 Paragraf Ornek olarak bkz. Case 192/73 Van Zuylen v HAG (1974) ECR 744; Case 15n4, Centrafarm v Sterling Drug, [1974) ECR 1147; Case 16n4 Centrafarm v Winthrop, (1974) ECR 1194; Case 119/ 75 Terrapin v Terranova [1976) ECR 1061; Case 102/77 Hottman-La Roche v Centrafarm [1978) ECR 1164; Case 3n8 Centratarm v American Home Products (1978) ECR 1840; Case 58/80 Dansk Supermarked v lmerco, (1981) ECR 181; Case 1/81 Pfizer v Eurim- Pharm (1981) ECR 2925.

6 22 AVRUPA ARA$TIRMALARI DERGISI Mevcudiyet I kullan1m doktrini pek ag1k olmamas1 ve sun't bir aynm olmas1 sebebiyle ele$tirilmektedir. 17 Farkm tesbiti a$lrl durumlar harig gok zor olmaktad1r. Aslmda, ABAD boylelikle kendisine hukuk yaratmak igin ag1k bir kap1 b1rakm1$ olmaktadlr. Qunku, ileride gorulecegi uzere baz1 kararlannda haklann kullanmn1 Antla$ma hukumlerine uygun bulurken diger bazllannda uygunsuzluk bulundugunu tesbit etmi$tir. DG karan, paralel ithalat1 veya mallann serbest dola$1mmm ulusal fikrl mulkiyet haklanna dayanllarak sm1rlandmlmasl ile ilgili olarak diger bir prensibin dogumuna da sebep olmu$tur. Bu kararda ABAD, 36. maddenin 1. cumlesinde fikrl mulkiyet haklannm korunmas1 amac1yla maddelerdeki prensiplere getirilebilecek Slnlrlandlrmalar konusunda, ilgili "hakkm ozel mevzuu" kriteri ile bagda$t1nc1 bir yo! izlemi$tir. Buna gore, madde 36'da mallann serbest dola$1m1na getirilebilecek istisnalar, ancak bu istisnalann sozkonusu fikrl mulkiyetin "ozel mevzuu"nu ya da oz(jn(j OIU$tUran haklan korumayl amagladiqi olgude mumkun olacaktlr. Hakkln ozel mevzuu kriteri ile ABAD, hakkm mevcudiyeti ve kullanllmasl aras1ndaki fark1 da belirginle$tirip ag1klamaya gall$ml$tlr. Bu haliyle 36. maddedeki istisna, sozkonusu fikrl mulkiyetin ozel mevzuunu olu$turan haklann korunmas1 amac1yla uygulanabilecektir. Diger bir deyi$le, Antla$ma hukumleri ve prensipleri fikrl mulkiyet haklannm korunmasl igin feda edilebilecektir. Boylelikle ABAD, 36. maddedeki istisnanm uygulama alan1n1 bu kriteri uygulayarak daraltml$tlr. 18 Bu durum istisnalann dar yorumlanmasl ilkesine de uygun d0$mektedir. Bu kriter geregince, bir mill! fikrl mulkiyet hukuku kural1n1n 36. madde anlammda smlrlandlnci etkisinin kabul edilebilirligi ya da me$ruiyeti igin ABAD, o hukmun fikrl mulkiyeti koruyucu vasfmm tesbiti ile yetinmeyecek fakat, aynca, bu hukmun sozkonusu fikrl mulkiyetin "ozel mevzuu"nun korunmas1 igin gerekli olmas1n1 da arayacakt1r. Sozkonusu hakkm hak sahibi taraf1ndan "ozel mevzuu" dl$1nda kullandmasl halinde bu husus 30. madde ile yasaklanml$ olan; mallann serbest dola$1ml uzerinde bir k1s1tlama ya da sm1rland1rma olu$turacakt1r. Denilebilir ki, 36. madde ile saglanan koruma, yani mill! fikrl mulkiyet haklannm Antla$ma hukumleri ve prensiplerine ustunlugu istisnas1 zay1f bir koruma olmaktad1r. Qunku, korunan yaln1zca hakk1n ozel mevzuudur Bkz. GROVESIMART/NOIMJSKJNIRICHARDS, Intellectual Property and the Internal Market of the European Community, 1993, 6-7; BEIER F K, "Industrial Property and the Free Movement of Goods in the Internal European Market", IIC Vol.21 No.2/1990, ; KEELING D, "Intellectual Property Rights and the Free Movement of Goods in the European Union", Brook. J. lnt'l L. Voi.XX:1 1993, LASOK P, 257; kar~. MARENGO G I BANKS K, "Intellectual Property and the Community Rules on Free Movement: Discrimination Unearthed", ELR, 1990/3, 224, i:izellikle LAS OK D, "Copyright in the European Community'', British Culture, September 1, , 101.

7 AVRUPA TOPLULUGUNDA FIKRf VE SINAl HAKLAR 23 TOm bunlara ragmen, ABAD'm kriteri 90k kesin ve a91k olmaktan uzakt1r. 20 Genel ge9erliligi alan bir tan 1m da henoz verilebilmi$ degildir. Ancak, ABAD vermi$ oldugu kararlannda her olay, daha dogrusu fikri moikiyet hakk1 i9in o hakkm "6zel mevzuu"nu tesbit etmi$tir. Kriter daha 90k bir 9er9eve olarak bulunmakta ve ABAD tarafmdan ilgili kararda i9erigi doldurulmaktad1r. ABAD'1n kararlanndan hareketle Qe$itli fikri moikiyet haklannm koruma kapsamlndaki "6zel mevzuu"nu $U $8kilde s1ralayabiliriz : Patent hakkmm "6zel mevzuu", patent hakk1 sahibinin dogrudan veya OQOncO ki$ilere lisans vermek suretiyle sozkonusu s1nai OrOnleri Oretmek, onlan ilk satl$a arzetmek amac1yla bulu$tan monhas1r faydalanma ve olabilecek ihlallere kar$1 koyma hakkm1 garanti etmektir. 21 Aynca, patent hakkmm 6zel mevzuu yarat1c1 9aba iqin bir 6d01 elde etmeyi 22 de i9erir. Markalar konusunda ise hakkm 6zel mevzuu 23, 09 temel unsuru kapsamaktad1r. Bunlar markay1 monhas1r kullanma hakk1, markay1 sat1$a ilk sunma hakk1 24 ve son toketicilere OrO non ayn1 kalitede oldugu ve ayn1 orijinde oldugunu garanti etmektir. 25 Tasanm ya da dizayn haklannda ise, fikri moikiyet hakkmm 6zel mevzuu patentlerdekine benzer $ekilde monhas1r Oretim hakk1 ile ilk sat1$a sunma hakk1d1r. 26 Fikri haklar konusunda ise hakk1n 6zel mevzuu Qe$itli olabilmektedir. 27 Sinema 20 Bu niteli!;ii sebebiyle kriter baz1 yazarlarca ele~tirilirk e n, di!:jer baztlan ise, kriterin milli fikri mulkiyet haklan ile Antla~ manm temel prensipleri arasmdaki ihtilaft ~fo ZGmlemeye yarayan ya da uzla~ttran bir ara9 olarak gorurler. Ilk grup i9in bkz. BEIER, IIC 1990/2, 148; MARENGO/BANKS, 229 vd. lkinci grup i9in bkz. LAS OK P, 257; KEELING, Case 15/74, Centrafarm v Sterling Drug, [1974] ECR 1147, paragraf 9; Case 19/84 Pharmon v Hoechst, [1985] ECR 2298, paragraf 26; Case 235/89, Commission v Italy, [1992] ECR 1-777, paragraf 17; Case 30/90 Commission v United Kingdom, [1992] ECR 1-829, paragraf 21 ; Case 191/ 90 Generics v Smith Kline French, [1 993]1 CMLR, 89, paragraf Case 187/80 Merck v Stephar, [1981] ECR 2081 paragraf Bkz. STUART L M "The Function of Trade Marks and the Free Movement of Goods in the European Economic Community" 7 JIC 27 [1976]; BEIER F K, "The Doctrine of Exhaustion in EEC Trademark Law-Scope and Limits", 1 o JIC 20 [1979]. 24 Case 16/74 Centrafarm v Winthrop, (1974] ECR 1194 paragraf Case 119n5 Terrapin v Terranova [1976] ECR 1061 paragraf 6. Si:izu edilen temel unsurlar sonraki kararlarda da tekrar edilmi~lerdir. Bkz. Case 192/73 Van Zuylen v HAG [1974] ECR 744 paragraf 10; Case 102/77 Hottman-La Roche v Centrafarm [1978] ECR 1164 paragraf 7; Case 3/78 Centra farm v American Home Products [1978] ECR 1840 paragraf 11 ; Case 1/81 Pfizer v Eurim Pharm (1981] ECR 2925 paragraf 7; Case 10/89 CNL-Sucal v HAG [1990] ECR paragraf 14; Case 9/93 IHT lnternationale v Ideal Standard [1994] ECR paragraf Case 144/81 Keurkoop v Nancy Kean [1982] ECR 2853 paragraf 22; Case 53/87 Cicra-Maxicar v Renault [1988] ECR 6071 paragraf 11 ; Case 237/87 Volvo v Veng [1988] ECR 6235 paragraf Gene! olarak baktntz. UBERTAZZI, supra; JOLIET R I DELSAUX P, "Copyright in the Case Law of the Court of Justice of the European Communities", in Copyright in Free and Competitive Markets, Edited by CORNISH W R, Oxford 1986, 21; DEFALOU L, "Copyright- Free Movement of Goods and Territoriality: Recent Developments", [1989]12 EIPR 435.

8 24 AVRUPA ARA$TIRMALARI DERGISI eserlerinde, hak sahibinin filmin her gosterimi igin ucret talep etme hakk1 hakkm "esash fonksiyonu"nun 28 bir pargas1d1r. 29 Eser sahibi bir kez gosterime sunmakla bu hakkm1 toketmi$ olmaz. Munhas1r gosterim ya da kamuya arz, munhas1r gogaltma ve munhas1r ticari i$1etme haklan da fikri haklann esasl1 fonksiyonlanndandlr. 30 Son olarak, yeni tor bitki ureticilerinin geli$tirdikleri yeni uretim teknikleri uzerindeki fikri mulkiyet haklan baklmlndan; bu haklar diger Sinai ve ticari mulkiyetten ayn tutulmamaktad1rlar. 31 Gergekten, bu haklann "ozel mevzuu" da patentlerle benzerdir. 32 Topluluk hukukunun temel prensiplerinden alan mallann serbest dola$1ml ve milli hukuk kaynakll fikri mulkiyet haklannm korunmasl $eklinde birbiriyle geli$en iki menfaati uzla$tlrma yonunde ABAD tarafmdan geli$tirilen diger bir 6nemli prensip "haklann t0ketilmesi"dir. 33 Fikri bir mulkiyet hakk1 sahibi, fikri mulkiyete konu alan mal1 hakk1n gegerli oldugu ulkede kendi k1raz1yla ilk kez sat1$a sunmas1yla o hakla ilgili yayma (dag1t1m) hakk1n1 tuketmi$ olur. Bu ilk satl$ ya da pazarlamadan sonra, takip eden satl$ ve el degi$tirmelere fikri mulkiyet hakklna dayanarak kar$1 koyamaz. 34 Hakkm tuketilmesi uluslararas1 olabilecegi gibi bolgesel veya ulkesel de olabilir. Uluslararas1 toketimde, ilgili mallar hak sahibi tarafmdan dunyanm herhangi bir yerinde pazarland1ktan sonra art1k o mal Qzerindeki patent ya da marka hakkma dayanllarak mal uzerindeki sonraki i$1emler hak sahibinin kendi ulkesinde dahi en- 28 "Essential Function". Bu tabir baz1 kararlarda "6zel mevzuu" ile ayn1 anlama glmek Ozere kullanllml?tlr. 29 Case 62/79 Coditel v Cine Vog [1980] ECR 903 paragraflar 14-16; Case 262/81 Codite/ v Cine Vog [1982] ECR 3401 paragraf Cases 55 ve 57/80 Mustkvertrieb Membran v GEMA [1981] ECR 162 paragraftar 12-13; Case Warner Brothers v Christiansen [1988] ECR 2629 paragraf 13; Case 341/87 EM/ v Patricia [1989] ECR 95 paragraf Case 258/78 Nungesser- Eisele v Commission [1982] ECR 2015 paragraf Case 235/89 Commission v Italy [1992) ECR paragraf Bkz. WAELBROECK M, "The Effects of the Rome Treaty on the Exercise of National Industrial Property Rights" The Antitrust Bulletin, ; GLADWELL D, "The Exhaustion of Intellectual Property Rights", [1986] 12 EIPR ; GROVESIMARTINOIMISKINIRICHARDS, Svd. 34 Bu prensibin ilk uygulamas1, patent hakk1n1n toketilmesi ile ilgili olarak Alman Yuksek Mahkemesinin 1902 y1l1nda vermi? oldu(:iu karard1r. BEIER, IIC 1990/2, 152. Prensip Amerikan hukukunda da "ilk sail? doktrini" olarak adland1nlmaktad1r. MILLER A R I DAVIS M H, Intellectual Property- Patents Trademarks and Copyright, Second edition, St. Paul 1990, 135,

9 AVRUPA TOPLULUGUNDA FIKRT VE SINAl HAKLAR 25 gellenemez. 35 Bununla beraber, hakkm ulkeselligi prensibinin Slkl bir ~ekilde uygulandiqi durumlarda; hakkin tuketiminin hakkm tanmm1~ oldugu Qlke ile Slnirll Oldugu hallerde, artlk ulke dl~mdaki satl~ veya pazarlama ulke i9indeki hakkm tuketilmesi sonucunu dogurmayacakt1r. Boylece, bir fikri mulkiyet hakk1 sahibi ba~ka ulkelerde dogrudan ya da dolayl1 olarak sahibi oldugu haklarla ilgili mallann ulkeye giri~inde, bu 01- kedeki fikri mulkiyet hakkma dayanarak bu ithalatl -paralel ithalat- engelleyebilecektir. Boyle bir imkan ise, hak sahibinin dunya pazanm ulkesel ve ulusal fikri mulkiyet haklan ile bolebilmesini ve serbest9e hareket edebilmesini saglayacak ve uluslararas1 serbest ticarete bir engel olu~turacakt1r. Avrupa Toplulugu hukukunda ise, problem ilk kez KOCH ve FROSCHMAIER tarafmdan ortaya konulmu~tur. 36 Yazarlar fikri mulkiyet haklarmm tuketilmesinin Topluluk alanmda kabul edilmesini rekabet hukuku kurallanna (Roma Antla~mas1 Madde 85 ve 86) dayanarak ortaya koymu~lard1r. Ancak, ABAD daha farkl1 bir yol izleyerek bu konuda mallann serbest dola~1m1 ile ilgili hukumlerin uygulanmasmm sozkonusu olacagm1 belirtmi~tir. Ger9ekten, DG karanna gore, ~ayet ilgili mallar daha once hak sahibi veya onun nzaswta ba~ka bir topluluk uyesi ulkede sat1~a sunulmu~sa, sozkonusu fikri hak, mezkur sat1~m ya da pazarlamanm yaln1zca kendi ulkesinde yap1lm1~ olmamasmdan bahisle mallann o ulkeye ithalat1n1 engellemek i9in kullan1lamaz. Boyle bir engelleme, Topluluk i9indeki ayn ulusal pazarlann bu ~ekliyle devamma yol a9ar ki, bu da Roma Antla~mas1'nm esasli amac1 olan tek pazan ger9ekle~tirme hedefine ters du~er. 37 Boylelikle ABAD ilk kez fikri mulkiyet haklannm topluluk 9ap1nda toketilmesi ilkesini kabul etmi~tir. Bu prensip daha sonra, ABAD'1n diger kararlarmda patent haklan konusunda da uygulanm1~t1r. ilk olarak Centrafarm v Sterling Drug Davasmda 38, 35 <;:ok tarafh uluslararas1 duzenlemelerde "haklann tuketilmesi" hakkmda; GATT Antla~mas1 Madde XX [d] bir 9e~it uluslararasl tuketme ongormektedir. Ancak, Antla~ma hukumleri doi)rudan uygulanmadl{lindan yaln1zca Gye Glkeler Gzerinde bai)laylcidir. Bkz. PERROTT D L, "The Exhaustion of Intellectual Property Rights as a Constraint on Multinationals" PERROTT/POGANY I, Current Issues in International Business Law, 1988 Newcastle-upon-Tyne, i9inde 44-67, 55. Yeni Dunya Ticaret OrgutG [WTO] kapsammda imzalanan TRIPS Anla~masmda ise, 6. madde "TGketme" ba~lii)ini ta~1r. Ancak, bu konuda kesin bir tav1r almam1~1ir. En azmdan Anla~ma haklann uluslararas1 tgketimine uygulanmaz. Bu konuda duzenleme Gye Glkelere birakilml~tlr. Bkz. YUSUF A/MONCA YO von HASE A, "Intellectual Property Protection and International Trade, Exhaustion of Rights Revisited" World Competition Vol , 127 vd.; BRONCKERS M C E J, "The Impact of TRIPS: Intellectual Property Protection in Developing Countries", 31 CMLRev , KOCH N I FROSCHMAIER F, "Patentgesetze und Territorialitatsprinzip im Gemeinsamen Mark!" [1965] GRUR-Ausl. 121 ; lngilizce tercumesi i9in bkz. "The Doctrine of Territoriality in Patent Law and the European Common Market" Vol.9 IDEA No.2 Summer Zikreden WAELBROECK, Paragraf Case 15/74 [1974] ECR 1147, paragraf 7.

10 26 AVRUPA ARA$TIRMALARI DERGISI paralel ithalata haklann tuketilmesi prensibi geregince izin verilmi~tir. Merck v Stephar davasmda 39 ise, patent sahibi, patentli mal1 ilk kez pazara patent korumas1 olmayan bir uye ulkede sunmu~ olsa dahi, o mal1n yeniden patent haklanna sahip oldugu kendi ulkesine ithalatlna haklann tuketilmesi prensibi geregince kar$1 koyamayacagma karar verilmi$tir. Pharmon v Hoechsf 0 davas1 zorunlu lisans ile ilgiliydi. Bu davada, zorunlu lisans suretiyle uretilen maim paralel ithalat1nda, bu 9e$it lisansda hak sahibinin "nza"s1 olmamas1 sebebiyle haklann tuketilmesi prensibi uygulanmaml$tlr. Yeni bir karar alan Generics v Smith Kline & French 41 karannda, patentli urunun diger uye ulkelerden ithali imkanl varken, mecburi lisans ongoren ulusal patent mevzuat1n1n bu hukmu Antla$manm maddelerine aykm bulunmu$tur. ABAD'a gore, boyle bir koruma patent hakk1n1n "ozel mevzuu"na dahil degildir ve bu sebeple de 36. maddedeki istisnadan yararlanamaz. 42 Ayn1 $ekilde, patent haklannm tuketilmesi henuz yururlukte olmayan "Topluluk Patent Anla$mas1"n1n 32. maddesinde, Topluluk patentleri i9in ve madde 81 'de ulusal patentler i9in de kabul edilmi$tir. 43 Haklann tuketilmesi markalar konusunda da ge9erlidir. ABAD'm kararlann1 44 takiben, markalar konusundaki Topluluk Yonergesi ve TUzugu de marka haklannm Topluluk 9apmda tuketilmesini kabul etmi$lir. 45 Prensip, tasanm haklan ve fikrl haklarla ilgili olarak da uygulanm1~t1r. 39 Case 187/80 [1981] ECR Case 19/84, [1985] ECR Case 191 /90, [1993]1 CMLR 89, paragraf Bu son konuda aynca bkz. Commission v United Kingdom ve Commission v Italy kararlan. 43 Bkz. infra not 84 ve 85. Topluluk Bitki <;e~itlili~i Hakkmdaki TOzO~On 16. maddesi de haklarm tuketilmesi ilkesini benimsemi~tir. 44 Ilk olarak Case 16/74 Centrafarm v Winthrop [1974] ECR 1183; daha sonra Case 1/81 Pfizer v Eurim-Pharm [1981] ECR 2913; markanm hak sahibinin nzast olmadan -kamula~ttrma- ba~ka bir Oye Olkede di~er bir kimsenin eline ge<;:mesi halinde, bu son Olkeden yaptlan ithalat marka sahibi taraflndan marka hakkma dayanarak engellenebilir. Rtza harici el de~i~tirme hakkm toketilmesi sonucunu do~urmaz. Bkz. Case 10/89 CNL -SUCAL v Hag [1990]1 ECR ABAD 1994 tarihli IHT v Ideal Standard [Case 9/93 [1994] ECR 2838] karannda bir adtm daha giderek, markanm tek pazar io;;inde belli bir ulusal pazara ili~kin olarak hi<;:bir ekonomik ba~lanttst olmayan bir O<;:OncO ki ~iye ihtiyari devri halinde de, bu Olkeden yaptlan ithalatm engellenebilece!)ini belirtmi~tir. Bu halde, haklann tuketilmesini kab ul etmemi~tir. Markanm devrindeki nza, haklann toketilmesinde sozkonusu olan nza d e ~ildir. <;OnkO, bu devirle devreden hak sahibi, devretti~i Olkede markantn tabi oldu~u Orunler Ozerindeki kontro!ono ekonomik ba~lantt olmamast sebebiyle kaybetmi~tir. Son olarak, markayt ta~tyan OrOnlerin paralel ithalat<;:tlar taraftndan yeniden ambalajlanarak ithalatt durumunda, bu hususun maddeler kapsamtnda marka hakkma dayantlarak engellenmesi hakktnda bkz. Case 102!77 Hoffmann-La Roche v Centrafarm, Case 3/78 Centrafarm v American Home Products ve Case 1/81 Pfizer v Eurim-Pharm kararlan. Kararlann de ~erlendirmesi i<;:in bkz. WYATT D I DASH WOOD A, European Community Law, Third Edition, London 1993, Strastyla madde 7 ve madde 13. Bkz. infra not 106 ve 110.

11 AVRUPA TOPLULUGUNDA FIKRi VE SINAi HAKLAR 27 Haklann tuketilmesi tescilli tasanm haklanna da uygulanm1~t1r. Kararlarda, hak sahibinin ya da ona ekonomik veya hukuki olarak baglantill olan ki~ilerin nzas1 olmadan ba~ka bir Oye Olkede pazara sunulmu~ veya Oretilmi~ olan mallann ithalinin engellenebilecegine hukmedilmi~tir. 46 Fikri haklar konusunda da haklann tuketilmesi prensibi uygulanmaktad1r. Ancak, fikri haklarda baz1 ozellikler de mevcuttur. ABAD kararlannda, fikri haklann kiralanmasl veya tekrar eden kamuya arz ya da gosterim suretiyle kullanilabilecegi durumlarla, maddi mallann Ozerindeki fikri haklann kullan1m1 arasmda aynm yapmaktadlr. Musik-Vertrieb Membran v GEMA 47 davasmda, ses ta~iyiciiannm Qogalt1lmasmda 6denecek olan fikri hak bedellerinin Oye Olkelerde farkl1 olmas1 durumunda; daha az bedel olan Olkeden daha fazla olan Oye Olkeye sozkonusu ses ta ~IYICIIannm ithalinde, aradaki fark1n mesleki birlik, GEMA taraf1ndan ithal edilen 01- kenin fikri hak hukukuna dayan1larak istenilmesi sozkonusuydu. ABAD, haklann tuketilmesi ilkesi geregince; ses ta~iyiciiannln Toplulukta ilk Oye Olkede pazara sunulmasl ile art1k o maim Topluluk iqinde dola~1m1nda bu ilave bedelin istenemeyecegine karar vermi~tir. Dansk Supermarked v lmerco davasmda 48, tatbiki sanatlardaki fikri hakla ilgili olarak; sozkonusu mallann paralel ithalinde mallann Topluluk pazanna hak sahibinin lisans alan1 tarafmdan sunulmas1 durumunda fikri haklara dayanmanm bu ithalat1 engellemeyecegine karar verilmi~tir. $u kararlarda ise haklann tuketilmesi ABAD tarafmdan kabul edilmemi~tir: Warner Brothers v Christiansen karannda 49, video kasetlerinde tesbit edilmi~ filmlerin kiralanmasl konusunda; video kasetlerin sat1~1nln veya dagltlmlnln hak sahibinin kiralama haklann1 toketmedigine karar verilmi~tir. Bu kural, kiralama hakkmm kasetlerin pazara ilk sunuldugu Oye Olkede tan1nmam1~ olmas1 halinde de degi~mez. Korunmanm talep edildigi ve hakkm mevcut bulundugu Olkede olmas1 yeterlidir. EM/ Electro/a v Patricia karannda 50 ise, fikri hak koruma surelerinin ihraq eden Olkede dolmasmdan sonra, bu Olkede hukuka uygun olarak fa kat hak sahib in in nzas1 olmaks1z1n Oretilen ses ta~iyiciiannm, koruma soresi henuz dolmayan uye ulkeye ihrac1 sozkonusuydu. Aym hak iqin daha uzun koruma suresi kabul etmi~ olan bu son Olkedeki fikri hak mevzuatma dayanilarak mallann serbest dola~1mma ve bu ithalata engel olu- 46 Bkz. Case 144/81 Keurkoop v Nancy Kean Gifts, Case CICRA v Renault kararlan , paragraflar ve 12. paragraflar. 49 Paragraf Paragraf 14.

12 28 AVRUPA ARA$TIRMALARI DERGISI nabilecegine karar verilmi~tir. SACEivf 1 kararlannda 52 ise, Oretildigi Oye Olkede bu Oretim ve sat1~ i9in fikri hak bedeli odenen ses ta~iyiciiannm, ithal edildigi diger bir Oye Olkede diskoteklerde 9almmas1 halinde, bu son Olke hukukuna gore kamuya arz hakkma ek bir hak alan "Mekanik ek 90Qalt1m hakk1" i9in bedel talebi hakl1 bulunmu~tur. Karara gore, mall ann serbest dola~1m1 bu yondeki bir fikri hak mevzuatmm uygulanmas1n1 engellemez. Son olarak, Cinetheque v FNCF kararmda 53, video kasetlerinde tesbit edilmi~ alan sinema filmlerinin ithali ve ithal edilen noshalann dag1t1m1 ile ilgili olarak, sinema eserlerindeki fikri haklann kullan1lmasl hususunda kronolojik bir s1ra ongoren milli hukuka (Frans1z) dayanarak bu ithalata ve dag1t1ma kar~1 konulmas1 mallann serbest dola~1m1na aykm bulunmam1~t1r. Haklann!Oketilmesi prensibinin 090ncO Olkelerden gelen fikri moikiyet Orunlerine uygulanmas1 konusunda ise, uygulamada iki karar tesbit edilebilir. 54 ilki, marka hakk1 ile ilgili alan EM/ v CBSS 5 davalannda, ikincisi ise fikri haklarla ilgili alan Polydor v Harlequin 56 davas1nda verilmi~ kararlard1r. ilk davada, konu Topluluk ile Oye olmayan ABD arasmdaki ticaretti. EM!, "Columbia" markas1nm Fransa hari9 tom Topluluk Olkelerinde, CBS ise, ayn1 markanm Topluluk hari9 tom donyada sahibiydi. CBS, markay1 ta~1yan ses ta~iyiciiannl Topluluga ithal ettiginde, EMI bu ithalat1n ve pazarlamanm markasm1 ihlal ettiginden bahisle durdurulmas1n1 istedi. ABAD, 090ncO bir Olkeden yap1lan ithalatta, marka hakkma dayan1larak bu ithalatm durdurulmasmm Antla~manm 30. maddesine ayk1n olsa bile, Topluluk i9indeki mallann serbest dola~lmlnl etkilemediginden dolay1 momkon oldugu sonucuna varm1~t1r. 57 Yani, 090ncO Olke ile ithalatta haklann toketilmesini - uluslararas1!okenme- kabul etmemi~tir Societe des Auteurs, Compositeurs et Editeurs de Musique. Frans1z eser sahipleri meslek orgutu. 52 Case 402/85 Basset v SACEM [1987] ECR 1747; Case 270/86 Cho/ay v SACEM [1990] ECR ; Case 395/87 Ministere Public v Tournier [1989] ECR Cases 60 ve 61/84 [1985] ECR Toplulu('jun Avrupa Serbest Ticaret Bolgesi (EFTA) uyesi ulkeleri ile olu~turdu('ju Avrupa Ekonomik Bolgesi (EEA) Anla~mas1 kapsammda da fikri mulkiyet haklannm tuketilmesi konusu gundeme gelmi~tir. A<;1k ve kesin bir hukum bulunmamas1 kar?ismda; Anla?mada prensibin kabul edildi('ji yonunde goru~ aynllklan vard1r. Prensibin lehinde bkz. PRANOL F, ""Exhaustion of IP Rights in the EEA Applies to Third-Country Goods Placed on the EEA Market", [1993]2 ECLR ozellikle 43-44; Aksi fikirde ABBEY M, "Exhaustion of IP Rights under the EEA Agreement Does not Apply to Third Country Goods" [1992]6 ECLR ozellikle Cases 51, 86 ve 96/75, EM/ v CBS United Kingdom, EM/ ve CBS Grammophone ve EM/ v CBS Schal/platten [1976] ECR 811, 871 ve 913 s1ras1yla. 56 Case 270/80 [1982] ECR Case 51/75'in 10. paragrafl. 58 Karann bu yonden ele~tirisi i<;in bkz. BEIER, 21 IIC 1990/2, ozellikle

13 AVRUPA TOPLULUGUNDA FIKRT VE SINAT HAKLAR 29 ikinci davada ise, sozkonusu ithalat ~u anda Topluluk Oyesi olan fakat dava zamanmda Toplulukla serbest ticaret anla~mas1 bulunan Portekiz'den yap1lm1~tl Olayda, Polydor belli plaklann Oretimi iqin karde~ ~irketi olan RSO Records'dan lisans alml~tl. Aym ~ekilde, sozkonusu plaklann bas1m1 ve dag1t1m iqin Portekiz'de de iki ayn ~irkete lisans verilmi~ti. Bu arada, Harlequin adl1 ingiliz ~irketi fikrt hak konusu olan plaklan Portekiz'den ingiltere'ye ithal etti. Sozkonusu ithalatta ne fikrt hak sahibinin ne de ingiliz lisans alanm nzas1 almm1~t1. FikrT hak sahibi ve ingiliz lisans alan1, ithalatqiiar hakk1nda fikrt haklannm ihlali sebebiyle dava act1lar. ABAD'm onune gelen davada, Portekiz Serbest Ticaret Anla~masl Toplulukla Portekiz arasmda mallann serbest dola~1m1 ile ilgili olarak Roma Antla~mas1'nm maddeleri ile ayn1 hukumler icermesine ragmen haklann toketilmesi ilkesini kabul etmedi. 59 ABAD'a gore, Serbest Ticaret Anla~mas1, Topluluk Roma Antla~mas1 ile aym hedefe yonelik degildir. Roma Antla~mas1 digerinin aksine iq pazar ~artlanna olabildigince yakm bir "tek pazar"1 hedeflemektedir. 60 Bu sebeple, haklann toketilmesi ilkesine prim verilerek, fikri mulkiyet haklannm mallann serbest dola~1m1 kar~1smda sm1rland1nlmaslnl kabul etmemi~tir. TOrkiye'nin Toplulukla ticareti bak1mmdan, GOmrOk Birligi kapsammda haklann toketilmesi kabul edilmemi~tir. 61 Gercekten, GOmrOk Birligi Karannm Fikri MOikiyet haklan ile ilgili EK 8'in 9/2. maddesi aqikqa; karar kapsammda taraflar arasmdaki ticart ili~kilerde fikrt, smai ve ticari mulkiyet haklannm toketilmesinin uygulanmayacagml belirtmektedir. GOmrOk Birligi'nin smai mallarda mallann serbest dola~lmlnl ongormesine ve bun a bagl1 olarak diger uyumla~t1ric1 mevzuatla beraber tek pazara cok yakm bir pazar hedeflemesine ragmen, haklann toketilmesinin kabul edilmeyi~i isabetsiz olmu~tur. Ozellikle, Antla~manm maddelerinin aynen GOmrOk Birligi iqin de gecerli oldugu 62 ve hatta bu konudaki Topluluk Mahkemesi kararlannm da yorumda kullan1lacak olmas1 kar~1s1nda mevcut hokmo izah etmek zordur. Haklarm toketilmesi prensibinin uygulanmas1, daha sonraki kararlarda biraz daha geni~letilmi~tir. FikrT bir mulkiyet hakk1 sahibi veya onun nzas1 ile veya ona 59 Paragraf Paragraf 18. Karar hakli olarak, hakkm ozel mevzuunun bir fikri moikiyet hakkmm ortak pazarda veya serbest ticaret bolgesinde olmas1na gore de1)i~mesinin anla~11ir olmad11)1 sebebi ile ele~ tirilmi~tir. Bkz. JOLIETIDELSAUX, 32. Bu karann verilmesinden once yaymlad11)1 makalesinde WAELBROECK, Toplulu1)un yapm1~ oldu1)u serbest ticaret anla~malanna -Portekiz dahil- at1f yaparak haklann toketilmesinin bu anla~malar kapsammda da uygulanabilece1)ini belirtmektedir. ( WAELBROECK, ). 61 Ote yandan, GOmrOk Birli1)i Karan uyannca Turk fikri moikiyet hukukunda yap1tan yeni dozenlemelerde haklann toketilmesi kabul edilmi~tir. Patent Hakkmm Korunmas1 Hakkmda Kanun HOkmOnde Kararname KHK/551 madde 76; Markalann Korunmas1 Hakkmda Kararname KHKI 556 madde 13. GOmrOk Birli1)i ile uyum konusunda genet olarak bkz. Gumruk Birligi Rehberi, Emlak Bankas1 Ocak-1996, 121 vd. M.O. AT EnstitOsO taraflndan haz1rlanm1~llr. 62 Bkz. AB-TOrkiye Ortaklik Konseyi GOmrOk Birli1)i Karan madde 5, 6 ve 7.

14 30 AVRUPA ARA$TIRMALARI DERGISI hukuki veya ekonomik olarak bagli alan bir kimse tarafmdan Topluluk Oyesi 01- kelerden birinde, hukuka uygun olarak pazara sunulan bir OrOnOn ithali, sozkonusu fikri moikiyet hakkma dayan1larak engellenemeyecektir. Hak sahibi o alandaki fikri moikiyet hakk1n1, OrOnOnO Topluluk Oyesi herhangi bir Olkede pazara sunmakla t0- ketmi$tir. Burada ABAD'm haklann toketilmesine esas aldiqi kriterlerden bir digerinin de "nza" kriteri oldugunu soyleyebiliriz. ABAD, fikri moikiyet konusu OrO non pazara ilk sunulu$unda ilgili hak sahibinin nzas1n1 aramaktad1r. 63 Haklann toketilmesi prensibinin arkasmdaki gerekqe; hakkm ozel mevzuuna ili$kin olarak 30. maddedeki yasaklamalara Antla$manm 36. maddesi ile getirilen istisnanm smlrlandmlmasldlr. Hakkm toketilmesinin kabul edildigi ve paralel ithalata mevcut fikri moikiyet hakkma ragmen izin verildigi durumlarda, art1k hakkm ozel mevzuunun korunmasmdan bahsedilemeyecektir. Diger bir deyi$1e, hakkm kullan1lmasj 36. maddenin birinci comlesi bak~m~ndan me$ru say11mayacakt1r. <;OnkO, boyle bir kullan1m, birinci comledeki istisnay1 36. maddenin ikinci comlesi ile Sin!rlayan hokomle kar$ila$acaktlr. Bu $ekilde bir kullan1m, Topluluk ticaretinde keyfi bir aynmc111k veya OrtOIO bir Slnlrland1rma olarak kabul edilecektir. Hizmetlerin serbest dola$1ml ile ilgili olarak, Antla$man1n 59. maddesine dayanarak da fikri moikiyet haklannm Slnlrlandmlmasl gondeme gelmi$tir. 64 Coditel v Cine Vag' (No.1) davasmda, sinema filmlerinin kablo televizyon ile yaymlanmas1 Slrasmda sozkonusu olabilecek fikri hak ihlalinin hizmetlerin serbest dola$1ml ile alan ili$kisi incelenmi$tir. 65 Cine Vog, bir sinema filminin bir Topluluk Oyesi Olkedeki gosterim haklann1 devralml$tl. Daval1 kablo televizyon $irketi Coditel ise, ba$ka bir Oye 01- kede orijinal hak sahibinin nzas1 ile OQOncO bir ki$i tarafmdan televizyonda yaymlanan aym filmi, Cine Vog'un gosterim hakk1na sahip oldugu Olkede kablo televizyona ileterek gosterime sunmu$tur. Cine Vog bunun Ozerine fikri hakkmm ihlal edilmesi sebebiyle Coditel'i dava etmi$tir. Coditel ise, sozkonusu filmin kablo iletimi ile aldlqi Oye Olkede hak sahibinin nzas1 ile gosterime sunuldugu ve bu sebeple Cine Vog'un bu iddiasmm hizmetlerin serbest dola$1m1na 59. madde ile yasaklanan bir engel oldugunu ileri s0rm0$t0r. ABAD ise, sinema eserleri Ozerindeki gosterim-yaym hakkma da- 63 Bkz. Yukanda dipnot 38, 40, 44 ve 46'daki kararlar. 64 Fikri haklarla ilgili olarak, neyin mallarm serbest dola:;;1mma neyin hizmetlerin serbest dola:;;1mma konu oldu!)u, di!)er bir deyi:;;le mal-hizmet aynm1 ic;:in bkz. Case 155n3 Italian State v Sacchi (1974] ECR paragraflar; Case Procurer du Roi v Debauve [1985) ECR paragraf. Bkz. EMPEL M v," Pennies from Heaven or Pie in the Sky? Commercial Television and the Freedom of services in the EEC" 1511C 1984/ Sinema eserleri Ozerindeki fikri hakkm nitelemesi hakkmda :;;u tesbit yapllm1:;>t1r: Bu eserler edebi ve artistik eserler grubuna dahil olup soresiz olarak tekrar edilebilen kamuya arz suretiyle kullamhrlar. Bu haliyle, kamuya arzmda eserin maddi bic;:iminden aynlamayan diger edebi ve artistic eserlerden orne() in; kitaplar ve plaklar gibi farkl1 nitelik arzederler. (Cadi tel v Cine Vag (no.1) paragraf 12). Eserler kamuya amnda maddi bic;:imlerinden aynlabildi()inde; eserin kamuya ac;:1k yerlerde icrasmda, gosteriminde, radyo ya da televizyon veya kablo ile iletiminde hizmetlerin serbest dola:;;1m1 hokomleri sozkonusu olabilir.

15 AVRUPA TOPLULUGUNDA FIKRf VE SJNAf HAKLAR 31 yanarak ve maddi dola$jm haklanndan ayn olarak Cine Vog'un sozkonusu yaym1 engelleyebilecegine karar vermi$tir. 66 Aynca, filmin her gosteriminden bir bedel istemini de bu ~e$it eserler i~in hakkm esash fonksiyonu oldugunu belirtmi$tir. 67 Bu konuda, hakkm ozelligi geregi haklann toketilmesi ilkesini uygulamaml$tlr. ABAD, bu karannda sinema endostrisinin ozelligine ve Topluluk i~inde te$vik edilmesi geregine de i$aret ederek, sinema eserlerindeki fikri hakk1n sozkonusu olayda korunmas1 gerektigini belirtmi$tir. Fikri moikiyet haklannm Topluluk rekabet hukuku ile ili$kisi ise, serbest dola$jm konusundaki uygulama ile benzerlik gostermektedir. Haklann toketilmesinin niteligi geregi uygulanabilmesi sozkonusu degilse de, diger kriterler hakkm "mevcudiyeti I kullamm1" ve "hakkm ozel mevzuu" rekabet hukuku kurallannm ulusal fikri moikiyet haklan Ozerindeki etkilerini belirlemede rehber olmaktad1r. Te$ebb0sler arasmda, ortak pazarda rekabeti bozan veya engelleyen her torio anla$ma, karar veya danj$ikij uygulamalar (Roma Antla$mas1 madde 85/1) ve ortak pazarda veya onemli bir k1smmda mevcut hakim durumun kotoye kullanjmj yasaklanml$tlr (madde 86). Bu hokomler kar$1smda, fikri moikiyet haklannm ak1beti bir ~ok davada ABAD 6n0ne gelmi$tir. 68 Tesbit edilmi$tir ki, fikri moikiyet hakkmm mevcudiyeti tek ba$jna 85 ve 86. maddelerdeki yasaklan harekete ge~irmez. Ancak, $artlan oiu$ffiu$sa bu haklann kullanjimasj bu yasaklarla kar$jia$jr ve bu hallerde, fikri moikiyet haklanna dayanarak bu yasaklar me$ru k1lmamaz. 69 Fikri moikiyet haklanna uygulanacak Topluluk kurallan arasmdaki ili$kiye de burada k1saca deginmek gerekir. Mallann serbest dola$jmj (md. 30) ve rekabet hukuku kurallan (md. 85 ve 86) komoiatif uygulamrlar. 70 Diger bir deyi$1e, bir fikri moikiyet hakkm1n, herhangi birinin smjrlayjcj etkisinden kurtulmasj digerinden de kurtulmay1 66 Paragraf Paragraf Bkz. Markalar hakkmda Grundig v Consten (md. 85); Case 40no Sirena veda (1971] ECR 69 (md. 85), Case 2Bn7 Tepea v Commission [1978) ECR 1391 (md. 85) ; EM/ v CBS (md. 85 ve 86); Hoffmann-La Roche v Centratarm (md. 86); Patent hakk1nda Parke, Davis v Probe/ (md. 85 ve 86); tasanm haklannda Keurkoop v Nancy Kean (md. 85) ; Maxicar v Renault (md. 86); Volvo v Veng (md. 86); fikri haklarda Coditel v Cine Vag (no. 2) (md. 85) ; SAC EM davalan (md. 85 ve 86); Deutsche Grammophone v GEMA (md. 86); Case 127/73 BRT v SABAM (1974) ECR 313 (md. 86); Case 7/82 GVL v Commission [1983) ECR 483 (md. 86) ; Topluluk ilk derece mahkemesinin vermi~ oldu~u ve daha sonra ABAD tarafmdan onaylanan Cases 241 ve 242/91 P, RTE & JTP v Commission [1995)4 CMLR 718 (md. 86). 69 Genel olarak bkz. BELLAMY /CHILD, Common Market Law of Competition, Fourth Edition, Edited by ROSE V, London, 1993, ozellikle 529 vd.; GOYDER D G, EC Competition Law, Second Edition, Oxford 1993, , WYATTIDASHWOOD, ; TURNER J DC "Competition and the Common Market after Maize Seeds" 8 ELR 1983/2, ,

16 32 AVRUPA ARA$TIRMALARI DERGISI gerektirmez. 71 Her iki grup kural da fikri mulkiyet haklannm ihlali davasmda bir savunma olarak kullan1labilir. Hizmetlerin serbest dola~1m1nda da aym ili~ki geqerlidir. 72 Antla~manm 36. maddesi hukmu ise, gerek hizmetlerin serbest dola~1m1nda gerekse rekabet hukuku davalannda uygulanma kabiliyetine sahiptir. 73 Mallann serbest dola~1m1 ile hizmetlerin serbest dola~1m1 arasmdaki ili~kide ise, Antla~manm 60. maddesine bakmak gerekir. Maddeye gore, hizmetlere uygulanacak hukumler mallann serbest dola~1m1na uygulanacak hukumlere gore ikincil niteliktedir.74 Mallann serbest dola~1m1na ili~kin hukumlerin uygulanabildigi durumlarda, bu hukumler oncelikle uygulanacakt1r. Haklann tliketilmesi prensibi, sat1~ ya da dag1t1m haklanna uygulanabilir olup kiralama, OdlinQ verme ve kopya hakk1n1n sozkonusu oldugu durumlarda uygulanmaz. ABAD'm baz1 kararlanna paralel olarak, bu esas uyumla~t1rma yonergelerinde de kabul edilmi~tir. GerQekten, Kiralama, Odun9 Verme ve Baglant1l1 Haklar Yonergesinde75, dag1t1m hakk1 iqin haklann tliketilmesi ongorulmu~ken (Madde 9/2), kiralama ve odlinq verme haklannda bu kabul edilmemi~tir (Madde 1/4). Bilgisayar Programlannm Korunmasma ili~kin Yonergede 76 de ilk sat1~ dag1t1m hakk1n1 tliketirken, programm veya kopyasmm kiralama hakkma halel getirmez (Madde 4/c)n. Son olarak, Topluluk kapsammda fikri mulkiyet haklanna ili~kin olarak ulusal hukuklann uyumla~tlrmasinln olmadiqi hallerde, SOZkOnUSU fikri mulkiyet hakklnln konusunu, usulunu ve saglad1g1 korumay1 tesbit etme ulusal hukuklara; kanun koyuculara kal1r. 78 Ancak yukanda da goruldugu uzere, bu haklann kullan1lmas1 belli slnlrlara ve yasaklara tabidir. Prensip olarak, Topluluk hukukundan kaynaklanan yasaklama ve sm1rlamalar ulusal haklann kullamlmas1na uygulan1yorsa da, bazi kararlarda bizzat ulusal fikri mulkiyet hukuku duzenlemesi, 36. maddedeki istisna Qer Qevesinde, bu sm1rlamalara tabi tutulabilmektedir Bkz. EM/ v CBS; Basset v SACEM; Nungesser v Commission (Bu karar doktrinde Maize Seeds karan olarak da adland1nlmaktad1r.) 72 Cadi tel v Cine Vag (No. 2). paragraf Hizmetlerin serbest dola~1m1 konusunda bkz. Coditel v Cine Vag (No. 1), paragraf 15. Rekabet ir;:in bkz. Sirena veda, paragraf 4; ITP cases 69/89 paragraftar 67-69, 70/89 paragraflar ve 76/89 paragraflar Bkz. Cineteque v FNCF. 75 Bkz. infra not Bkz. infra not Ayn1 ~kilde bkz. Baglantlli Haklar Yiinergesi madde 9/3. 78 Ornek olarak bkz. Keurkoop v Nancy Kean, paragraf 18; Commission v Italy, paragraf 12 ve 13; Commission v United Kingdom, paragraf 16 ve Ornek olarak bkz. Wraner Brother v Christiansen, paragraflar 9 ve 10; Commission v Italy; Commission v United Kingdom; Generics v Smith Kline & French. Bu konuda bkz. FRIDEN G, "Recent Developments in EEC Intellectual Property Law: The Distinction between Existence and Exercise Revisited" 26 CML Rev [1989]

17 AVRUPA TOPLULUGUNDA FIKRf VE SINAf HAKLAR 33 Ill. ULUSAL FiKRi MULKiYET HAKLARININ UYUMLA$TIRILMASI Toplulugun kuruldugu ilk y1llardan itibaren ulusal fikri moikiyet haklannm Topluluk i9inde uyumla$linlmasl 9e$itli moiahazalarla Topluluk gondemindeydi. Bu haklann, ozellikle Topluluk ticareti Ozerindeki daraltici etkisini de gozonone alarak, Toplulugun o zamanki kurucu alt1 Olkesinin ilgili bakanlan 9ali$ma gruplan o1u$1urdular. Gruplann temel amac1, patent, marka ve tasanm haklann1n uyumla$1lrllmaslydl. ilk iki konuda; patent hakkmda bir Topluluk s6zle$mesi taslag1 ortaya 91karken, markalar konusunda ise bir tozok taslag1 hazlrlanml$11. Tasanmlar ise daha ileri bir tarihe ertelenmi$1i. ilerleyen y1llarda, Tek Pazar'm olu$1urulmasl hedefi ile paralel olarak fikri moikiyet alanmdaki 9al1$malar da h1zland1. Bu ama9la 91kanlan Beyaz Kitap'ta, Tek Pazar'm olu$mas1 i9in 300'e yak1n mevzuatm 91kanlmasmm gerekli oldugu belirtildi. 80 Bu konular i9inde smai moikiyetle ilgili olanlar da mevcuttu. Fikri haklar ile ilgili kapsamli 9al1$malar ise bu kitab1 takiben sordoroimo$ olup, ozellikle 1988 y1lmda Komisyonca yaymlanan Ye$il Kitap'ta gun I$1Qina 91km1$l1r. 81 Bu 9al1$malar daha sonra 9e$itli evrelerde mevzuat hokmone kavu$uncaya kadar devam etmi$ ve halen devam etmektedir. Biz bu b610mde, Topluluk harmonizasyon 9ali$malanna yer nisbetinde deginecek ve mevzuatla$ma yo lunda hangi a$amada olduklann1 belirtecegiz. A-PATENTLER 1. Topluluk Patent Sozle~mesi Toplulugun fikri moikiyet ile ilgili olarak ba$1atml$ oldugu 9ali$malann ba$mda Topluluk Patent Sozle$mesi gelir. 82 Her ne kadar Topluluk, bir Topluluk Patent Sozle$mesi olarak yola 91kt1ysa da henoz bu ama9 ger9ekle$memi$ olmakla beraber, bu 9al1$malar Merkezi MOnih'de olan Avrupa Patent S6zle$mesi'nin (APS) 7 Ekim 1977'de yororioge girmesi ile sonu9lanm1$11r. 83 Topluluk Patent S6zle$mesi (TPS) ise, 1975 y1lmda LOksemburg'da imzalanmaslna ragmen henoz yororioge girmemi$1ir. 84 Daha sonra S6zle$me, yeni Oye 80 The White Paper, Completing the Internal Market, COM (85) Green Paper on Copyright and the Challenge of Technology, COM (88) 172 Final, Haziran Bkz. GROVES PI eta/, Avrupa Patent Siizle~mesi i<;in bkz. Encyclopedia of United Kingdom and European Patent Law, VITO RIA M I eta/, Two Volumes. 84 Commission 76/76/EEC for The European Patent for the Common Market, OJ 1976 L 17/1.

18 34 AVRUPA ARA$TIRMALARI DERGISI Okelerin katil1m1yla 12 Oye Olke tarafmdan belli degi$ikliklerle Aral1k 1989'da yenilenerek Topluluk Patentlerine ili$kin Anla$ma olarak imzalanml$tlr. 85 Bu Anla$ma ek olarak yarg1lama usuiono dozenleyen ve Topluluk bonyesinde "Topluluk Patentleri Temyiz Mahkemesi" ongoren bir protokol de ihtiva etmektedir. TPS esas olarak, gerek orijinal gerekse degi$ik haliyle APS'yi tamamlamak amac1 ile hamlanml$tl. TPS, tom Birlik i9in ge9erli olmak Ozere bir ''Topluluk Patenti" ihdasinl ongormektedir. Boylece, bir patent ba$vurusu ile tom Birlik Oyesi Olkelerde ge9erli olacak ve tanmacak patent alabilme imkan1 mevcut olacakt1r. Oysa APS'ye gore, bir "Avrupa Patenti" almd1ktan sonra, bu patenti Sozle$meye Oye Olkelerde lokalize etmek yani her Olkede ayn ayn Ocretlerini odeyerek tescil ettirmek gerekmektedir. Bu itibarla, TPS'nin aksine APS, ba$vuru ve ihdas sorecini merkezile$!irmekle beraber icray1 milli ofislere havale etmektedir. TPS'ne ili$kin ba$vuru da MOnih'deki merkeze yap1lacakt1r. Ancak, bu Sozle$me kapsam1nda olmak Ozere farkl1 bir patent -'Topluluk Patenti"- ihdas edilecektir. TPS tom 12 Oye ($U anda 15) Olkenin onaylamas1 ile yororioge girecekti. Ancak bu onaylamalar tamamlanamad1gmdan henoz yororiokte degildir y11inda Lizbon'da dozenlenen hokometleraras1 konferans da bu sorece olumlu bir etki yapmaml$tlr. Konunun ilgilileri ve hatta hamlay1c1lan dahi yororioge girmesinin pek ihtimal dahilinde olmadiqinl belirtmektedir. 86 Bunun temel sebebi, TPS'nin dozenleni$ amacmdan beklenen faydalann zaman i9inde azalmas1 ile TPS'nin 9ekiciligini kaybetmesidir. Bu hedeflerden birincisi, TPS kapsam1nda patent ihdas etmekle mallann serbest dola$1m1n1 engelleyici patent kullan1mlann1 ortadan kald1rmakt1. ikincisi ise, tek bir patent ihdas1 ile idari ve borokrasi masraf1nda boyok bir tasarruf saglanabilecek olmas1yd1. Birinci hedefe, ABAD'm verdigi kararlanyla olu$turmu$ oldugu i9tihad hukuku ile boyok oi90de ula$11ml$llr. Diger konuda ise, 1989 y1lmda yap1lan degi$iklikle getirilen, tom resmi dillere tercome zorunlulugu saglanacak masraf faydasml ortadan kald1rm1$t1r. Son olarak, Konsey Anla$manm tam onay1 i9in 9agnda bulunmu$tur. Temyiz mahkemesi ise tartl$ma gondemine alinmay1 beklemektedir. GOmrOk Birligi Karannda, Turkiye, Karann yururluge girmesinden once belli bulu$1ar istisna olarak tom bulu$1ann patent edilebilirligi konusundaki mevzuat1 kabul etmeyi ve ilgili Patent i$birligi Antla$mas1'na katllmay1 taahhot etmi$ti. Bu dogrultuda, 85 OJ 1989 L 401/1. 86 Bkz. VINJE T C, "Harmonising Intellectual Property Laws in the European Union: Past, Present and Future" (1 99 5) 8 EIPR , 373; GROVES PI eta/, 42.

19 AVRUPA TOPLULUC>UNDA FIKRi VE SINAi HAKLAR 35 Turk Patent EnstitOsu'nun kurulu~unu takiben 87, 551 say11i Patent Haklannm Korunmasl Hakkmda Kanun Hukmunde Kararname 88 ve ilgili uygulama Y onetmeligi kanlm1~t1r. Bu alanda aynca, GBK ile ongorulen Patent i~birligi Antla~mas1'na ve Smai Mulkiyetin Korunmasma Dair Paris Sozle~mesi'nin 1967 Stokholm Metnine ve son degi~ikligine katllmam1z da ger9ekle~mi~tir. 90 TOrkiye GBK ile, Karann yururluge girmesinden itibaren 3 y1l i9inde Patent Proseduru i9in Depo Edilen Mikro Organizmalann Uluslararas1 Tanmmasma Dair Budape~te Antla~mas1'n1 onaylayacag1n1 kabul etm i ~tir. 2. Patent Lisans1 Muafiyet Klozlan Patent lisans1 ve know-how sozle~meleri fikri mulkiyet haklannm kullan1m1n1 duzenlediginden, Antla~manm rekabeti bozan sozle~meleri yasakladiqi 85/1. maddesine ayk1n hukumler i9erebilir. Yine, ayn1 maddenin 85/3 hukmune gore oradaki ~artlara uyulmak kayd1yla bu tor sozle~meler 85/1'in uygulanmasmdan muaf tutulabilirler. Muafiyetler ferdi olabilecegi gibi, Komisyonca 91kanlan blok muafiyet tozukleri ile de verilebilir. Bu tozuklerde, kapsammdaki sozle~meler bakmndan hangi sozle~me klozlannm hangi ~artlarla muafiyetten yararlanacag1 ve hatta hangi klozlann da madde 85/1 'e aykm olabilecegi belirtilmektedir. 91 Komisyon patent anla~malan ile ilgili olarak Antla~manm 85/3. maddesindeki muafiyetin belli kategori patent anla~malanna uygulanmas1 hakkmda 9e~itli tarihlerde degi~iklige ugram1~ olan 1984 tarihli bir TOzuk kabul etmi~ti. 92 Aym yonde bir Tuzuk de 1989 y11inda know-how lisans1 anla~malan i9in kabul edilmi~ti. 93 Ancak, sozkonusu TOzuklerin yerine ge9erli olmak Ozere (md.11) Komisyon 31 Ocak 1996 tarihinde "Teknoloji Transfer Anla~malanna 85/3. maddedeki Muafiyetin Uygulanmas1 Hakkmdaki Tuzugu" kabul etti. 94 TOzuk, 1 Nisan 1996 tarihi itibariyle yururluge girmi~tir say11i KHK RG RG Degi!?iklik kanunu No.4218 RG Bkz. RG ; RG MGkerrer. 89 RG Bkz. RG ; RG Mukerrer. Paris Sozle!?mesi i9in bkz. RG Genel olarak bkz. BELLAMY /CHILD, supra. 92 (EEC) No. 2349/84 23 Temmuz 1984, OJ L 219/ (EEC) No. 556/89 30 Kas1m 1989, OJ L 61/1. 94 (EC) No. 240/96, OJ 1996 L 31/2. 95 Madde 13.

20 36 AVRUPA ARA$TIRMALARI DERGISI Uygulama konusu baklmjndan, Tuzuk pur sat1~ anla~malanna, franchise kapsammdaki know-how anla~malanna, Joint-Venture, pate.nt havuzu ve degi~im anla~malanna uygulanmaz. 96 Tuzuk yaln1zca, lisans alamn lisans aldiqi mallan ya da hizmetleri kendisinin uretmesi veya kendisi icin urettirmesi hallerinde uygulan1r. 97 TOzuk esas olarak pur know-how, patent ve bunlann kan~1m1 alan anla~malara uygulamr. Lisansli teknolojinin amaclann1 e!de etmeye katk1s1 olmas1 ko~ulu ile, patent d1~1ndaki diger fikri mulkiyet haklannm lisansinl (markalar, tasanmlar, fikri haklar, 6zellikle bilgisayar yaz111mlannm korunmas1 gibi) iceren anla~malar da kapsama dahildir.98 Tuzuk, kapsama dahil anla~malann Topluluk uyesi olmayan ulkelerle ili~kisi oldugu hallerde dahi, bu anla~malann Topluluk icinde etkiler dogurmas1 diger bir deyi~le Topluluk rekabetini etkilemesi halinde Topluluk ulkeleri bakmndan uygulanacaktlr. 99 TOrkiye de Gumruk Birligi kapsam1nda, Gumruk Birligi Karannm (GBK) 37/2-a maddesi geregince 1 y1l icinde rekabet hukuku alanmdaki tom blok muafiyetlerini ve ilgili ABAD kararlanndaki ilkeleri uygulayacag1n1 taahhot etmi~tir. Turkiye aynca GBK'na gore, Karann yorurioge girmesinden itibaren 3 y1l icinde know-how ve ticaret s1rlannm korunmas1 konusunda uye devletler mevzuat1 dogrultusunda duzenleme yapmay1 kabul etmi~tir. 3. Biyoteknolojik Bulu~larm Hukuki Korunmas1 Komisyon 1988 y1lmda biyoteknolojik bulu~lann Topluluk'da hukuki korunmas1 hakkmda bir yonerge taslag1 haz1rlam1$ ve kamuoyuna sunmu~tu. 100 Ancak, canl1lann patent konusu yapllmas1 ve hayvanlar uzerindeki deneylerin ahlaki yonu Parlamentonun yogun itirazlanna sebep olmu$tur. Bunun uzerine, Komisyon 13 Aral1k 1995'de yeni bir taslak hamlaml$tlr. 101 Biyoteknoloji endostrisinin Avrupa Birligi'nde geli$mesini ve baz1 Oye Olkelerde bu tor bulu$1ara verilen koruma farklll1klarm1 gidermeyi hedefleyen Yonerge taslag1, biyoteknolojik bulu$1ann patent korumas1 altma almmasm1 6ng6rmektedir. 96 Madde Resital8. 98 Madde 1, resital 4 ve Resita COM (88) 496 Final. 101 COM (95) 661 Final.

21 AVRUPA TOPLULUGUNDA FIKRf VE SINAi HAKLAR 37 Taslak neyin patent edilebilirligi, bunun sm1rlan ve istisnalanm i9erir. insan vucudu ve dogal durumlan itibariyle onun herhangi bir elementi Taslak kapsammda patent edilebilir bulu$1ar degildir. Bununla beraber, insan orijinli biyolojik bir madde bu IU$Un konusu olabilir. Ancak, insan orijinli elementler dogal hallerinde olmamall, sun'i bir sure9 sonucu elde edilmelidir. Bitkiler ve hayvanlann elementleri de biyolojik madde olarak patent edilebilirler. Bu1U$Un korunabilmesi i9in ortada bir ke$if degil, ~eknik bir probleme teknik 96zum getiren" bir bufu$ olmal1d1r. Bu1U$Un aynca, tanm dahil s1nai bir uygulamas1 olmalldlr. "Methods of germ line therapy on humans" -insanm gelecek ku$aklanna genetik yap1s1n1n dogal ge9i$ini onleyici reproduktif hucreleri degi$tirebilen tedavi yontemleri- Taslak kapsammda patente konu olamaz. Taslak aynca mecburi lisans ongormenin yan1s1ra, Birlik 9ift9ileri i9in istisnai duzenlemeler i9erir. GBK EK 8 madde 4'de patentle ilgili duzenlemeler i9in rehber olmak uzere Komisyonun sozkonusu taslagma bir at1f yap1lm1$t1r. 4. Eczac11ik Ori.inleri Ek Koruma Belgesi insan ve hayvanlann kullan1m1 i9in olan ila9 urunlerinin, uzun bir sure alan onay surecinde kaybettikleri patent koruma surelerinin telafisi i9in Konsey, 18 Haziran 1992 tarihli ila9 Orunleri i9in Ek Koruma Belgelerinin ihdas1 ile ilgili Tuzugu kabul etmi$tir. 102 Ger9ekten, uzun bulu$ surecinin ya$and1g1 ila9 sektorunde ilacm piyasaya surulmesi i9in yap1lan izin muracaat1 ile bu iznin verildigi zaman arasmdaki sure ilacm patent koruma suresini haks1z olarak k1saltmaktad1r. Bu sureyi telafi etmek uzere verilen ek koruma belgelerini alabilmek i9in, ortada temel bir patentin yururlukte olmas1 ve ilgili Yonergelere gore ilacm pazarlama izninin almml$ olmas1 gerekmektedir. Tuzuk, Topluluk uyesi bir ulkede patentle korunan ve Topluluk pazanna ilgili Topluluk Yonergelerine uygun olarak sunulmu$ urunler hakkmda uygulan1r. Patent sahibi bu $artlarla ek koruma belgesi alabilir. Beige, temel patentin bah$ettigi tiim hak ve yukumlulukleri bah$eder. Belgenin suresi, temel patent suresinin bitiminde ba$1ar ve temel patent i9in yapllffil$ olan ba$vuru tarihi ile urunun Toplulukta pazarlanabilmesi i9in alman ilk izin tarihi aras1ndaki sure kadar patent koruma suresini uzat1r. Belgenin suresi her halde 5 y1ldan fazla olamaz. 102 Council Regulation (EEC) No. 1768/92, OJ 1992 L 182/1.

22 38 AVRUPA ARA$TIRMALARI DERGISI ispanya 4 EyiOI 1992'de bu TOzOgOn iptali hakkmda ABAD'da dava aqm1~t1r. ispanya'ya gore, Toplulugun yeni kategori bir patent korumas1 yaratmada hukuki yetkisi yoktur. Bu ancak AB Antla~malannm degi~tirilmesi ile momkon olabilir. Dava halen devam etmektedir Bitki Koruma Urunleri Ek Koruma Belgesi Komisyon 31 Aralik 1994 tarihinde bu kez bitki koruma OrOnleri ek koruma belgesi i9in bir onerge verdi. 104 Komisyon ila9 OrOnleri i9in izlemi~ oldugu yakla~1m1 aynen TOzOk onergesinde de izlemi~tir. Ancak, bu ayniyet ve onergenin baz1 ho komleri Oreticiler ve 9ift9iler arasmda yogun bir tart1~ma ba~latt1. Daha sonra, Qift Qilerin yogun bask1s1 ile Komisyon, ana 9at1 muhafaza edilerek bitki koruma sektoronon i~ledigi ekonomik ve hukuki ~artlan belirginle~tiren baz1 maddeleri degi~tirdi. 105 Bu belgenin ihdas1 i9in de, bir Topluluk Oyesi Olkede mevcut bir temel patent olmah ve patentin konusu alan bitki koruma OrOnO Topluluk yonergelerine uygun olarak pazara sunulmu~ olmalid1r. Beige, temel patent ile ayn1 hak ve yokomioiokleri bah ~eder. Beige i9in patent sahibi ba~vurabilir. Belgenin soresi, ila9 ek koruma belgesinin soresi ile ayn1d1r. TOzOgOn son metni 10 Haziran 1996 tarihinde kabul edilmi~ olup henoz Top luluklar resmi gazetesinde yaymlanmam1~t1r. 8- MARKALAR 1. Marka Yonergesi ve Tuzugu a) Yonerge Toplulugun ilk y1llannda ba~layan Topluluk Marka Sozle~mesi 9al1~malan 1980 y1lmm sonlanna dogru marka yonergesine ili~kin bir tasan ile mevzuat sorecine ba~ lam1~ oldu. Qe~itli degi~ikliklerden sonra, Oye Ulkelerin Ticari Markalara ili~kin Hukuklannm Yakmla$tmlmas1 Hakkmdaki Konsey Yonergesi 21 Aral1k 1988 tarihinde kabul edilmi~tir C 350/92 Spain v. Council. 104 OJ C 390/ Bkz. Degi;;ik onerge i<;in COM (95) 456 Final /104 EEC OJ L 40/1; Komisyon onergesi i<;in bkz. OJ 1985 C 351/1.

23 AVRUPA TOPLULUGUNDA FIKRf VE SINAf HAKLAR 39 Yonerge, Rama Antla~mas1 hukumlerini de gozeterek, mallann serbest dala~lmml etkileyen milli marka hukuku hukumlerinin uyumla~tmlmasm1 6ng6rmektedir. Gene! alarak, uye ulkelerin marka hukuklanndaki marka tescil ve icra sistemlerinin temel esaslann1 duzenlemektedir. Ticari markalann yan1 s1ra hizmet markalanm da kapsamaktad1r. Tescil edilemeyecek markalar; ay1r1c1 ozellige sahip almayan, genellik arzeden, aq1klay1c1 bir ozellige sahip alan veya bir ticari faaliyette veya kullamlan bir dilde '1eamul" alan, benzer veya ayn1 mallar veya hizmetler uzerindeki daha onceki bir markayla aym alan veya kan~maya yal aqacak derecede benzer alanlar ile benzer mallar veya hizmetler uzerinde almamakla beraber Tapluluk Qapmda (veya uye ulke) tanmm1~ daha onceki bir marka ile ayn1 alan ya da kan~maya yal aqacak derecede benzer alan markalard1r. Yonerge haklann toketilmesi ilkesini Tapluluk sm1rlan iqinde almak kayd1yla kabul etmi~tir. Tescil edilmi~ markalar, tescil edildiginden itibaren 5 yill1k sure i9inde veya karuma suresi i9inde devam eden 5 y1lllk bir surede ge9erli bir sebep olmadan kullanllmazsa, a marka iptale kanu alabilecek ve daha sonra aym isimde markanm tesciline engel te~kil edemeyecektir. TUrkiye GBK'na gore, bu Yonergeye uygun ticaret ve hizmet markalan ile ilgili duzenlemeleri Karann yururluge girmesinden once kabul edecekti. Bu dogrultuda, 556 say1l1 Markalann Korunmas1 Hakk1nda KHK 107 ve uygulama yonetmeligi 108 GBK'nm yururluge girmesinden once kabul edilmi~tir. Uluslararas1 anla~malar konusunda ise, Turkiye GBK'nm yururlugunden once Markalann Tescili Amac1yla Mal ve Hizmetlerin Uluslararas1 Sm1flandmlmasma ili~kin Nis Anla~mas1'na katllmay1 taahhut etmi~ti. Turkiye, bu anla~manm yan1s1ra Markalann $ekilli Elemanlannm Uluslararasl Sm1fland1nlmasm1 Tesis Eden Viyana Anla~mas1 ' n1 da anaylam1~t1r. 109 TUrkiye aynca, GBK'nm yururluge girmesinden itibaren 3 yll iqinde Markalann Uluslararas1 Tesciline ili~kin Madrid Anla~mas1'na dair Protokole kat1lmay1 kabul etmi~tir. b) Tiiziik Ulusal marka hukuklannm uyumla~tmlmasma ek olarak, Konsey uye ulkelerdeki ulusal sistemlerle birlikte yururlukte almak uzere mallar ve hizmetler uzerinde bir "Birlik Markasl" ihdas etmek amac1yla 20 Aral1k 1993 tarihinde Topluluk Markas1 hakkmdaki TUzugu kabul etmi~tir. 110 Tuzuk 1 Ocak 1995'de yururluge girmi~ olmakla beraber, 1 Ocak 1996 tarihinden itibaren uygulanmas1 kararla~tmlm1~t1r. Topluluk 107 RG ; d e ()i~iklik Kanun no RG RG Nis Anla~mas1 ve Viyana Anla~mas1 i~tin bkz. RG (EC) No. 40/94, OJ 1994 L 11/1; Komisyon de()i~ik onergesi i~tin bkz. COM (92) 443 Final.

24 40 AVRUPA ARA$TIRMALARI DERGISI markas1 istemeyen ki~iler yururlukteki, fakat Yonerge ile uyumla~tjnlmj~ ulusal marka hukuklanna gore ulusal markalann tescilini de talep etmeye devam edebileceklerdir. Tuzuk tum Toplulukta tek tescille gegerli olabilen bir marka sistemi kabul etmi~tir. Tuzuk, ispanya'nm Alicante ~ehrinde kurulan bir "ig Pazarda Uyumla~t1rma Ofisi (Markalar ve Tasanmlar)" ongormu~tur. Marka ofisi olarak da adlandmlmaktad1r. Bu ofise yap1lan tek bir ba~vuru ile tum Topluluk uye ulkelerinde gegerli markanm tescilini yapt1rmak mumkundur. Koruma suresi yenilenebilen 10 yjiijk periyodlar olarak ongorulmu~tur. Topluluk markas1 ulusal markalarla birlikte var olacagmdan, daha once Toplulukta herhangi bir uye ulkede mevcut olan marka, ayn1 marka igin Topluluk markasmm tescilini onleyecektir. Bu durumda, bu son marka sahibi onceki markanm tescil edilmemi~ oldugu uye ulkelerde 0 markamn tescilini talep edebilecektir. Ote yandan, Topluluk uyesi herhangi bir ulkede onceden tescilli bir markas1 olan ki~i, o markanm gegerli oldugu uye ulke veya ulkelerde Topluluk markas1 igin onceki markanm o ulkelerde "ustunlugu"nu talep etme hakkma sahiptir. 111 Buna gore, Topluluk markas1 sahibi onceki markasm1 b1raktjqj veya onun sona ermesine musaade ettigi durumlarda, bu onceki marka halen tescilli olsayd1 sahip olacag1 haklara sahip olmaya devam edecektir. Yani, o ulkelerde Topluluk markas1 sahibi olmas1 ile art1k ulusal markay1 devam ettirme mecburiyeti kalmam1~t1r. c;unku, Topluluk markasmm ustunlugu sayesinde onceki marka halen tescilliymi~ gibi aym haklan kullanmaya devam edecektir. Ancak Topluluk markas1 igin talep edilen "ustunluk", onceki markanm iptaline veya gegersizligine karar verilmi~ olmas1 hallerinde ve onceki markanm Topluluk markasm1n tescilinden once terkedilmesi halinde sona erecektir. Topluluk markas1 yeknesak bir karakteri haiz olarak yalmzca tum topluluk igin tasarrufa konu olabilecektir. Aynca, TUzugun uygulanmas1, Cografl i~aretlerin korunmasj ile ilgili Tuzuk hukumlerine hale! getirmeyecektir. Haklann tuketilmesi baklmmdan ise, Yonergedeki esas aynen benimsenmi~tir. 1 Eylul 1994'de kurulan Ofisin resmi gal1~ma dilleri ingilizce, Frans1zca, Almanca, italyanca ve ispanyolcad1r. Diger Topluluk dillerinde de ba~vuru yapliabilir; ancak bu halde ba~vuru sahibinin gosterdigi resmi dillerden birine tercumeyi Otis kendisi yapacakt1r. Oye devletler, kendi yarg1 gevrelerinde ilk derece ve ikinci derece (istinaf) mahkemeleri olarak ''Topluluk Marka Mahkemeleri" tesbit edeceklerdir. Bu mahkemelerin kararlannm temyizi de uye ulkelerin i9 sistemlerine b1rakllml~t1r. Ofisin kararlanna itiraz igin ise, Temyiz Kuruluna ba~vurabilecektir. 112 Temyiz kurulunun verdigi kararlar hakkmda ise ABAD'a ba~vuru yap1labilecektir. 111 Madde 34 ve Temyiz Kurulu Usul Kurallanna ili?kin TUzuk it;in bkz. EC 16/96 OJ /11.

25 AVRUPA TOPLULUGUNDA FIKRi VE SINAi HAKLAR 41 Son olarak, Dunya Ticaret OrgutQ (DTO) Anla$maSJnln imzalanmasjnl muteakip, DTO Oyesi Olkelerin vatanda$1an da Topluluk Markas1 i9in ba$vuru yapabileceklerdir. 2. Ticari Marka Hukuku Antla?masl Ticaret ve hizmet markalann1 kapsayan ve 1994 y1lmda imzalanan Marka Hukuku Antla$mas1'na, AB'nin tam akid tarat olmas1 i9in Konsey Komisyonu g6- revlendirmi$tir.113 Komisyon bu gorevlendirme ile antla$may1 Topluluk adma imzalaml$tlr. Antla$ma Paris S6zle$mesi veya Bern S6zle$mesi gibi bir Birlik, bir idare kurumu ve bot9e 6ng6rmemektedir. Temel amac1, ulusal ve bolgesel marka tescillerinin daha kolay yap1lmasm1 saglamakt1r. Bu ise, marka usullerinin basitle$tirilmesi ve uyumla$tlrllmasl suretiyle ger9ekle$tirilecektir. Antla$manm hukumlerinin buyuk bir bolumu marka sicilindeki usul ile ilgilidir. Bu hukumler; tescil i9in ba$vuru, tescilden sonraki degi$iklikler ve yenileme ana ba$11klan altmda toplanm1$lard1r. Antla$ma Kas1m 1995 itibariyle Turkiye dahil 50 Olke tarafmdan imzalanml$ olup, 1 Ocak 1996 itibariyle yururlukte degildir. Antla$ma Be$inci onay veya kat1lma belgesinin depo makamma depo edilmesiyle yururluge girecektir. C- FiKRi HAKLAR VE KOM$U HAKLAR Fikri haklar Topluluk gundemine ilk kez aynnt1i1 bir bi9imde Komisyonun 1988 tarihli fikri haklar hakkmdaki Ye$il Kitab1yla gelmi$tir. Komisyon bu kitapla fikri haklarla ilgili Topluluk hukukunun durumunu ve temel sorunlan ortaya koymu$ ve bu konulan tartl$maya a9m1$t1r. 114 Tek pazarda bu haklann etkili olarak ve tum Qye 01- kelerde uyumlu bir $9kilde korunmas1 gerekliliginden hareketle, Ye$il Kitabm devam1 niteliginde bir 9al1$ma programm1 da 1991 y1lmda yaymlaml$tlr. 115 Komisyon, fikri haklar alamnda yeknesak bir ''Topluluk Fikri Hakk1"ndan ziyade bir uyumla$tlrma 6ng6rmO$tUr. Bu itibarla, bu alandaki duzenlemeler Topluluk normlanndan uyumla$tlrmayl ama9layan yonergeler olarak kar$1m1za 91kmaktad1r. Her ne kadar, sozkonusu Ye$il Kitap ve vall$ma programmdaki surelere pek uyulmasa da yonerge taslaklan bir bir hamlanmakta ve zamanla mevzuat hukmune borunmektedirler. Baz1 konularda mevzuat soreci tamamlanml$ken diger baz1lannda 113 COM (95) 92 Final. 114 COM (88) 172 Final. 115 COM (90) 584 Final.

26 42 AVRUPA ARA$TIRMALARI DERGISI ise call$malar ba$1anqic a$amasmdad1r. Sonunculara ornek olarak, Bilgi Toplumunda Fikri Haklar ve Baglant111 Haklar 116, $ifreli yaymlann Hukuki Korunmas1 111, Tek Pazarda Ticari Haberle$me, Medya Mulkiyeti ve Yeni Gorsel-i$itsel Hizmetlerin Geli$imi konulannda ayn ayn ye$il kitaplar Komisyon tarafmdan hamlanml$tlr ve hamlanmaktadlr. 1. Yonergeler a- Bilgisayar Programlan Komisyonun fikri haklar alanmdaki ilk onergesi olan bilgisayar programlannm korunmas1 14 May1s 1991 tarihinde uzun ve yogun tartl$malar sonucunda kabul edilmi$tir. "Bilgisayar Programlann1n Hukuki Korunmas1 Hakk1ndaki Konsey Yonergesi" 18, bilgisayar programlannm fikri haklar kapsammda edebi eserler olarak korunacagml belirtmektedir. Bu korumay1 saglayabilmek icin, bir bilgisayar programmm yazarmm fikri yarat1s1 olarak "orijinal" olmas1 yeterli olacakt1r. Yonerge bu hukmuyle, ozel bir yaraticilik derecesi ongoren duzenlemeleri kabul etmemi$tir. Ozellikle, Alman hukukunda, Yonergeden once Alman Yuksek Mahkemesi karanyla koruma icin yuksek standartta bir yaraticlliqln gerekliligi -kalite veya estetik kriteri- hususu kabul edilmemi$tir. TUrkiye, bu konudaki benzer hukumleri taahhut ettigi uzere GBK yururluge girmeden once, Fikir ve San at Eserleri Kanunu'nda (FSEK) 4110 say1l1 Kanunla yap1lan degi$iklikle Turk hukukunda kabul etmi$tir. 119 b- Kira, Odi.inv Verme ve Kom~u Haklar Fikri haklar alanmda kabul edilen ikinci Yonerge, "Fikri Mulkiyet Alanmda Fikri Haklara Baglant1l1 Baz1 Haklar ve Kira ve Odunc Verme Haklan Hakkmdaki 19 Kas1m 1992 tarihli Konsey Yonergesi"dir. 120 Yonerge, eser sahipleri, icrac1lar, ses ta$1yiciian yap1mc11an ve film yap1mc11an icin eserleri uzerinde, bu eserler satild1ktan veya ya Yildiktan sonra dahi onlann kiralanmas1 ve Odunc olarak verilebilmesi icin munhas1r haklar tammaktad1r. Yonerge aynca, baglantlft haklar diger bir deyi$1e kom;u haklan da uyumla~t1rmaktad1r. Buna gore, icrac1lar, yap1mcllar ve yaym kurulu~lan haklann1 116 COM (95) 382 Final. 117 COM (96) 76 Final /250/ EEC, OJ 1991 L , Komisyon onergesi OJ 1990 C 24/ RG Bkz. Madde 2/1, 23/ paragraf 2, 6/10, 22, 38, 73/ /1 00/EEC, OJ 1992 L 346/61, Komisyon onergesi OJ 1992 C 128/8.

27 AVRUPA TOPLULUGUNDA FIKRf VE SINAl HAKLAR 43 tesbit etme, yayma, kamuya arz ve 9agaltma kanusunda munhas1r haklara sahip alacaklardlr. Yonerge, kanu ile ilgili uluslararas1 duzenleme alan Rama S6zle$mesi'nden daha geni$ bir karuma sunmaktad1r. 6rnegin, Yonerge Rama S6zle$mesi'nden ayn alarak film yap1mc1lanna yayma ve 9agaltma monhasir hakk1n1 da vermektedir. 121 Sinema veya g6rsel-i$ilsel eserlerin sahipligi kanusunda ise, ana veya as II y6netmenin bu eserlerin sahibi veya sahiplerinden biri alarak kabul edilecegini belirtmektedir. 122 Bu yonergeyle ilgili alarak da aynen bilgisayar pragramlannda aldugu gibi, Turk hukukundaki degi$iklik 4110 say1l1 kanunla yap1lm1$!1r. 123 c Kablo ve Uydu Yaymc11ig1 "Kabla iletimi ve Uydu Yaymclllgma Uygulanabilir Fikri Haklar ve Baglant1l1 Haklann Kaardinasyanu Hakkmdaki Kansey Yonergesi" 27 EyiOI 1993'de kabul edilmi$tir.124 Yonerge bu alanda, Oye Olkelerin fikri haklar ve kam$u haklar dozenlemelerini uyumla$!1rmay1 ama9lam1$t1r. Bu uyumla$tlrma, sm1rlar 6tesi televizyan yaymc1l1gmm bu niteligi ile sozkanusu haklann Olkesel karunmas1 ilkesi arasmdaki 9at1$may1 gidermek a91smdan 6nemlidir. Uyumla$tlrma ile, yay1n kurulu$1an ve kabla $ebekeleri yaymlannm ula$l1qi her Olkede ayn ayn fikri hak lisans anla$malan yapmaktan kurtulmu$lard1r. Bunun yerine, ilgili haklann yaln1zca yaymm arijini alan Oye Olkede allnmas1 yeterli alacakt1r. Haklann kullan1lmas1 bakmndan ise, kabla $ebekeleri yaymlann kabla ile yeniden iletimi hakkm1 yaln1zca, a yaymla ilgili hak sahiplerini temsil eden meslek kurulu$1anndan edinebileceklerdir. GBK'nm yururluge girmesinden itibaren 3 yll i9inde Turkiye bu alandaki ilgili mevzuat duzenlemesini yapmay1 taahhut etmi$lir. d Koruma Siireleri Her ne kadar fikri haklar ve kam$u haklann karuma sureleri kanusunda ilgili uluslararas1 s6zle$melerde tesbit edilmi$ asgari sureler bulunsa da, bu husus bir uyumla$tlrmaya e$ almamaktad1r. 6zellikle Taplulukta, Oye Olkelerin 9ak farkll karuma sureleri 6ng6rm0$ almalan soz kanusu haklann ball Oye Olkelerde karunurken digerlerinde karumanm bitmi$ almas1 sebebiyle kamuya mal almasma yal a9- maktayd1. Bu farkl11ik ise, haklann kanusu alan mallann serbest dala$1mma bir engel alarak artaya 91kmaktayd Madde 7 ve Madde 2/ Bkz. FSEK madde 23, 80, 82 ve Ek Madde /83/EEC, OJ 1993 L 248/15; Komisyon onergesi COM (93) 426-SYN Bkz. EM/ v Patricia davas1.

28 44 AVRUPA ARA$TIRMALARI DERGISI "Fikri Haklar ve Baz1 Baglant1l1 Haklann Koruma SOrelerinin Uyumla~tmlmas1 Hakkmdaki Konsey Yonergesi" 126, fikri haklann koruma soresini Oye devletlerde - Almanya- mevcut alan en uzun koruma soresinde uyumla~t1rmay1 kabul etmi~tir. Buna gore, fikri haklarda koruma kural olarak, eser sahibinin ya~ad1g1 moddetce ve oiomonden itibaren 70 yil sore ile devam edecektir. SOre, birden cok eser sahibi varsa son hayatta kalanm oiomonden itibaren 70 y1l olacakt1r. TOzel ki~ilerde sore, kamuya arzdan itibaren 70 y1l olacakt1r. Kom~u haklarda ise, koruma eserin yaymmdan itibaren 50 y1l sorecektir. Sinema ve gorsel-i~itsel eserlerde ise ozel bir dozenleme getirilmi~tir. 127 Buna gore, koruma soresi ana yonetmen, oyko yazan, senaryo yazan ve ozgon mozik bestecisinden; bu ki~iler eserin yazan olarak kabul edilmi~ olsun ya da olmasm en son hayatta kalan1n oiomonden itibaren 70 ylld1r. Turk hukukunda, GBK kapsammda Yonerge dogrultusundaki dozenleme FESK'te degi~iklik yap an 4110 say1h Kanunla getirilmi~tir. Ancak, Kanun kom~u haklarda Yonerge hokomlerinden ayn olarak 50 y1l yerine 70 y1ll1k bir koruma ongormo~tor.128 e- Veri Tabanlan Topluluk 9apmda veri tabam yatmmlann1 korumak ve bu alandaki yat1nmc1lan te~vik etmek iqin hamlanm1~ alan "Veri Tabanlannm Hukuki Korunmas1 hakkmdaki Parlamento ve Konsey Yonergesi" 11 Mart 1996 tarihinde kabul edilmi~tir. 129 Yonerge, veri taban1 yatmmcllan veya yarat1c1lan i9in veri tabanlannm korunmas1 baklmmdan fikri haklann kapsamma girmeyen konularda, sui generis -kendine ozgoyeni monhas1r bir ekonomik hak ongormo~tor. Bu hak gerek elektronik gerekse kag1t temelli veri tabanlann1 kapsamaktad1r. Veri tabanlannm olu~umunda kullanilan verilerin sahipleri ise, bu hakkm kapsam1 d1~1nda olup fikri haklara ait korumadan yararlanmaktadlrlar. Koruma, bir veri tabanm esasll bir boiomonon veya tamammm izinsiz almt1 yapilmasml ve/veya yeniden bu ~ekliyle kullan1lmasm1 kapsamaktad1r. Ancak, Oye devletler ki~isel kullan1m veya egitim ama9l1 olarak bu hakka istisnalar getirebilirler. Yonerge 15 y1ll1k bir koruma soresi ongormo~tor. Yonerge aynca, veri tabanlannm yap1sma uygulanabilir fikri haklarla ilgili hokomlerin uyumla~t1rmasm1 da dozenlemektedir /EEC, OJ 1993 L 290/9; Komisyon onergesi COM Madde 2/ Bkz. FSEK madde 27, 28,29 ve /9/EC, OJ 1996 L 77; Komisyon onergesi de!)i!,>ik OJ 1993 C 308/1.

29 AVRUPA TOPLULUGUNDA FIKRi VE SINAi HAKLAR 45 GBK hamlan1rken bu alandaki Topluluk normu tasan halinde oldugundan, TOrkiye bakmndan bu tasanya at1f yap1larak GBK'nm yororioge girmesinden itibaren 3 yil iqinde ilgili mevzuatm kabul edilmesi 6ng6rOimO~tOr. Bu dogrultuda henoz benzer bir dozenleme yapilmam1~ olmakla beraber, FSEK'e 4110 say11i Kanunla getirilen degi~iklikle veri tabanlan madde 6 kapsammda i~leme olarak kabul edilmi~lerdir. 2. Cali~ma ve Tasanlar a- Manevi Haklar Bern Sozle~mesi'nin MOkerrer 6. maddesinde dozenlenmi~ olan manevi haklar, ~u ana kadar kabul edilmi~ olan fikri haklarla ilgili yonergelerde dozenleme konusu yap1lmam1~t1r. 6rnegin, Bilgisayar Programlan Yonergesi 6zellikle "ekonomik" haklardan bahsederken 130, Koruma SOreleri Yonergesi a91kqa Oye devletlerdeki manevi haklarla ilgili dozenlemelerin bu yonergeden etkilenmeyecegini belirtmi~tir Manevi haklann Topluluktaki pozisyonu bakmndan 1992 y11i sonlannda bir gene! goro~me yap1lm1~t1r. Bu goro~mede, ilgili Qevreler arasmda haklann koruma derecesi konusunda farkl1 goro~ier ortaya 91km1~t1r. Ancak netice olarak, bugonko durum itibariyle manevi haklann tek pazar i9in ger9ek bir problem olu~turmad1g1 tesbit edilmi~tir. Buna ragmen Komisyon, bu alanda bir Topluluk dozenlemesinin yoklugunun daha ne kadar devam edeceginin yeni geli~en dijital ortamda tart1~1lmas1 geregine inanmaktad1r. 132 b- Yeniden Sat1~ Haklan Bern Sozle~mesinin 14. mokerrer maddesinde de dozenlenmi~ bulunan yeniden sat1~ ya da pay ve takip hakk1, bir san at eseri sahibine eserinin bir mozayede veya bir ba$kasl tarafmdan tekrar sat1~mda, sat I$ bedeli Ozerinden belli bir yozde pay almasm1 6ng6r0r. Komisyon, Oye devletlerdeki farkl1 dozenlemeleri ve hatta dozenleme olmayan Oye Olkelerde tom Toplulugu kapsayan uyumla~t1nlm1~ bir koruma ihdas etmeyi yarat1c1 sanatqiian ve tek pazardaki 9agda~ sanat pazanm te~vik etmenin bir arac1 olarak kabul etmektedir. Bu ama9la, Komisyon, Oye devlet hukuklannln uyumla~t1nlmasm1 6ng6ren bir Parlamento ve Konsey Yonergesi tasans1 130 Madde Madde 9 ve aynca resital Bkz. Commission Press Release, 4 Ocak 1993; Green Paper -Copyright and Related Rights in the Information Society, COM (95) 382 Final.

30 46 AVRUPA ARA$TIRMALARI DERGISI kabul etmi~tir. 133 Tasannm 6ng6rd0g0 uyumla~t1rma, hakkm konusu eserleri, odemeye konu olacak i~lemleri, asgari sat1~ fiyatlan, sat1~ hakkmm oran1 ve diger odeme aynnt1lann1 kapsamaktad1r. c- Ki~isel Kopyalama Ses ve gorsel-i~itsel kay1tlann ki~isel amaglar igin kopyalanmas1 Toplulugun fikri haklarla ilgili yapm1~ oldugu ilk gal1~malardan itibaren Topluluk gondemindedir. Ancak buna ragmen, bu konuda henoz resmi kabul edilmi~ bir tasan dahi bulunmamaktadlr. Bununla beraber, 22 Eyl011992'de Komisyon Tek Pazar Konseyi'ne bu konuda gayriresmi bir yonerge tasans1 sunmu~tur. Tasan, bu tor kopyalamalarda hak sahipleri igin bir tazminat ve kaset ve kay1t cihaz1 Oretici ve ithalatg1lan tarafmdan odenecek uyumla~t1nlml~ bir bandrol bedeli 6ng6r0yordu. 134 Komisyonun y1l sonuna kadar resmi bir Yonerge tasans1 yay1nlamas1 beklenmektedir. d- Reprografi Reprografi; fotokopi ya da benzer makinelerle gogaltma konusunda ise, Komisyon fikri haklar ve kom~u haklar gal1~ma programmda bu konuda bir yonerge tasans1 yaymlamaktaki niyetini belirtmi~tir. 135 Ancak o tarihten gonomoze herhangi bir somut geli~me olmam1~t1r. Bu konu da, ki~isel kopyalama ile bir motalaa edilmektedir. Hak sahipleri ile kopyalama cihazlannm Oreticileri ve ithalatg1lan ara Sindaki menfaat gat1~masm1n giderilmesi, olas1 bir yonergenin de 6n0n0 agacakt1r. 3. Uluslararas1 Duzenlemeler a- Bern ve Roma Sozle~meleri Fikri Haklar ve Kom~u Haklar konusunda akdedilmi~ olan iki uluslararas1 ana sozle~me en son 1971 y1linda Paris'te degi~iklige ugrayan Edebi ve Artistik Eserlerin Korunmas1 Hakkmdaki 1886 tarihli Bern S6zle~mesi 136 ve icrac1 Sanatg1lann, Fonogram Yap1mcilanmn ve Yay1n Kurulu~lannm Korunmasma dair 1961 tarihli Roma S6zle~mesidir Mart COM (96) 97 Final. 134 VINJE, COM (90) 584 Final. 136 RG ; RG RG

31 AVRUPA TOPLULUGUNDA FIKRf VE SINAl HAKLAR 47 Topluluga Oye Olkelerin tamammm bu sozle$melere dahil olmamas1 veya tarkh metinlerine tarat olmalan, bu konuda Sozle$melerle getirilen birle$tirici kurallann tom Oye Olkelerde uygulanamamasma yol agmaktad1r. Bu itibarla, Komisyon bu sozle$melere tom Oye devletlerin kat1lmas1nm bir temel uyumla$tlrma olacagm1 d0- $0nerek, Oye devletleri kat1lmaya zorlay1c1 bir Karar (Decision) taslagm1 Konseye sunmu$tu.138 Bu taslak politik bir tak1m tartl$malardan sonra Konsey taratmdan reddedildi. Daha sonra taslak, baglay1c1 niteligi olmayan bir karara (Resolution) don0$t0r01erek kabul edilmi$tir y1l1 itibariyle tom Oye Olkeler Bern Sozle$mesi'nin 1971 metnine katllml$ken, Roma Sozle$mesi'ne yaln1zca Portekiz ve Belgika tarat degildi. TOrkiye ise, GBK'nm yororiogonden once bu Sozle$meleri onaylamay1 kabul etmi$ti. Nitekim, Roma Sozle$mesi'ni ve Bern Sozle$mesi'nin Paris metnini 1995 y1lmda onaylaml$tlr.140 b- Sm1r6tesi Uydu Yaymc11iQJ Avrupa Konseyi'nce 1989 y11inda kabul edilen S1mr 6tesi Televizyon Hakk1nda Avrupa Sozle$mesi'nin mozakereleri Slrasmda, tikri haklar ve kom$u haklar hukuku ile ilgili konulann dozenlenmesinin bu sozle$meye almmamas1 ve bu alanda ayn bir sozle$me yap1lmas1 kararla$tlnlml$tl Bu amagla hamlanan "Uydu AraciiiQiyla Sm1r 6tesi yaymc1l1k Kapsammda Fikri Hak ve Kom$U Haklara ili$kin Sorunlar Hakkmdaki Avrupa Sozle$mesi" 16 $ubat 1994 tarihinde kabul edilmi$tir. Sozle$me, yay1n kavramm1 tammlamakta ve eserlerin iletimine uygulanacak hukuku kamuya arzm yap1ld1g1 yer olarak tesbit etmektedir. Aynca, eser sahiplerinin Bern Sozle$mesi'ne gore, kom$u hak sahiplerinin ise Roma Sozle$mesi'ne uygun olarak sahip olduklan asgari haklan belirtmektedir. Topluluk ag1s1nda ise, Sozle$meye tarat Topluluk Oyesi devletler aralanndaki ili$kiye Sozle$me hokomlerini degil Topluluk hukuku hokomlerini uygulayacaklard1r. Sozle$me hokomleri, hakkmda bir Topluluk hokmo bulunmayan meselelerde uygulanacakt1r. Sozle$menin konusu, ayn1 konuda bir Topluluk dozenlemesi bulunmas1 - ozellikle Kablo ve Uydu YaymciiiQI Yonergesi- sebebiyle Topluluk ortak politikasma girmektedir. Bu itibarla, Topluluk hukukunda kabul edild~i Ozere, bu Avrupa Konseyi Sozle$mesi'ni kabul etme yetkisi Oye devletlerle birlikte Topluluga da aittir OJ C 24/5,31 Ocak 1991 ve OJ C 57/13, OJ C 138/1, 28 May1s RG Bkz. COM (96) 6 Final, s. 5 vd.

32 48 AVRUPA ARA$TIRMALARI DERGISI Komisyon, Sozle~menin Topluluk adma imzalanmas1 ve kabulu hakkmda Konsey Kararlan icin bir taslak hamlam1~t1r. 142 Sozle~menin imzalanmas1 hakkmdaki Karar (Decision) 23 Nisan 1996 tarihinde kabul edilmi~tir. Bunun uzerine Komisyon Sozle~meyi 26 Haziran 1996 tarihinde Topluluk ad1na imzalam1~t1r. D- DiGERLERi 1. Cografi i~aretler Tesbit edilebilir cografi orijini olan tanm ve g1da urunlerinin korunmas1 istegi Topluluga uye ulkelerde '1escilli mahrec i~aretlerinin" ihdasma yol acm1~t1r. Bu koruma sayesinde ureticiler daha yuksek bir gelir elde ederken, tliketiciler de daha kaliteli ve uretim usulu ve orijini belli urunleri satm alma imkanma kavu~mu~lard1r. 6te yandan, bu konudaki milll duzenlemelerdeki farkliliklar Topluluk cap1nda serbest ve adil ticareti engellemekteydi. Bu sebeple, daha yeknesak bir duzenleme ihtiyacm1 dikkate alan Konsey, 14 Temmuz 1992 tarihinde "Tanm ve G1da Orunlerine Dair Cografi i~aretlerin ve Mahrec i~aretle r inin Korunmas1 hakkmdaki TUzugu" kabul etmi~tir. 143 TUzuk, insan tliketimi icin olan tanm ve g1da urunlerine ait cografl i~aretleri ve mahrec i~aretlerini korumaktad1r. Koruma icin, Tuzukle ihdas edilmi~ olan Ofiste tescil gereklidir. Koruma konusu urunler TUzuk eklerinde liste olarak belirtilmi~tir. Tuzuk, ~araplar ve sert ickilere uygulanmayacakt1r. Tescile konu cografi i~aret veya mahrec i~areti, bir bolge ad1, belli bir yer veya istisnaen bir ulke olabilir. Ancak gene I ad haline gelmi~ is imler tescil edilmezler. Diger haklarla ilgili olarak, tescile tabi bir isim ~ayet bir bitki ce~itliligi veya bir hayvan 1rk1 ismi ile cak1~1yorsa bu isimler cografi i~aret veya mahrec i~areti olarak tescil edilemezler. Aynca, bir ismin cografl i~aret ya da mahrec i~areti olarak yaymmdan sonra o isim icin marka ba~vurusu yap1l1rsa bu ba~vuru reddedilecektir. $ayet buna ragmen marka tescili olmu~sa marka gecersiz ilan edilecektir. Cografl i~aretlerin korunmas1 ile ilgili mevzuat da GBK'nm yururlugunden once kabul edilmi~tir. Bu konudaki Turk hukuku dozenlemesi 555 say1!1 Cografi i~aretlerin Korunmas1 Hakkmda KHK'dir Ibid. 143 (EEC) No. 2081/92, OJ L 208/1; Komisyon onergesi OJ 1992 C 69/ RG , de(ji~iklik Kanunu No RG ; Uygulama Yonetmeli(ji io;:in bkz. RG

33 AVRUPA TOPLULUGUNDA FIKRi VE SINAi HAKLAR Yeni Bitki Turleri Topluluk bonyesinde yeni bitki torlerinin korunmas1 aslmda bir Tek Pazar hedefi degildi. Bu konudaki onergeler, Roma Antla~mas1'nda tanm konusunu dozenleyen hokomlere dayand1nlm1~t1r. Konsey, 27 Temmuz 1994 tarihinde Topluluk Bitki c;e~itliligi (TOrleri) Haklar1 Hakkmdaki TOzOgO kabul etmi~tir. 145 Olduk9a kapsamll hokomler i9eren TOzOk, Topluluk 9apmda yeknesak bir koruma sistemi ongormektedir. TOzOkle ihdas edilen bir "Topluluk Bitki TOrleri Ofisi" bulunmaktad1r. Otis ayn1 konudaki milli ofislerin yan1s1ra i~lev gormektedir. Topluluk Ofisinde tescil edilen yeni bitki!orleri, bu tescil ile tom Topluluk Oyesi Olkelerde ge9erli olmak Ozere monhas1r bir smai hak olarak kabul edilirler. TOzOgOn onemli bir ozelligi, komoiatif korumay1 yasaklam1~t1r. 146 Buna gore, Topluluk bitki 9e~itliligi hakkmm konusu milli bir bitki 9e~itliligi hakk1 veya bu tor i9in herhangi bir patent hakkmm konusu olamaz. Buna ayk1n olarak verilen haklar ge- 9ersiz olacaklard1r. $ayet bu haklar, Topluluk bitki 9e~itliligi haklanndan once ihdas edilmi~lerse, hak sahipleri Topluluk hakk1 yororiokte oldugu sorece bu haklara dayanamayacaklardlr. Her 9e~it botanik tor ve cinsler Topluluk bitki 9e~itliligi hakkmm konusu olabilir. Bu haklann TOzOk kapsammda korunabilmesi i9in, sozkonusu tor farkl1 olmal1, yeknesak olmah, duragan-sabit ve yeni olmal1d1r. Bu haklar i9in saglanan koruma, tom bitki sm1flan ve melez bitkiler i9in hakkm verildigi y1l1 takip eden ylldan itibaren 25; aga9 ve bag!orlerinde ise 30 y1ld1r. Konsey karanyla sorenin 5 y1l daha uzatllmas1 momkondor. TOzOk, baz1 torler i9in 9ift9iler lehine istisnalar tanm~t1r. Bu hallerde, hak sahipleri TOzOkten kaynaklanan haklann1 ileri soremeyeceklerdir. Bu konudaki dozenlemeler de TOrkiye tarafmdan GBK'nm yororioge girmesinden itibaren 3 y1l i9inde 91kanlacaklard1r. Bu konuda Topluluk Yonergesine paralel dozenleme yanmda, Yeni Bitki TOrlerinin Korunmasma ili~kin Uluslararas1 Sozle~menin 1991 Cenevre Metni'ne de kat1lmacakt1r. 3. Van iletken Orun Topografyalan Bilgisayarlarda kullan1lan yongalann (chip) topograflannm Topluluk kapsam1nda korunmas1 geregi ABD'nin bu konudaki dozenlemesine bir cevap olarak ortaya 91k- 145 (EC) No. 2100/94, OJ L 227/1 ; Komisyon onergesi OJ 1991 C 30/ Madde 92.

34 50 AVRUPA ARA$TIRMALARI DERGISI m1~t1r. Amerikan duzenlemesinde, yan iletken urun topografyalannm hukuki korunmasmm fikri haklar kapsammda olmas1 du~unulmu~tur. Ancak, endustri bu gi:iru~e. bu halde uluslararasl si:izle~melere gore yabancl hak sahiplerinin de bu korumadan yararlanacag1 du~uncesi ile kar~1 Q1km1~t1r. Bunun uzerine, kendine i:izgu - sui generis- bir hak, koruma ihdas1 yoluna gidilmi~tir. Nihayet, sozkonusu Amerikan duzenlemesinde, koruma, yabancilara kar~lliklilik ilkesine gore verilmektedir. Amerikan duzenlemesine bir cevap olarak hamlanan "Yan iletken Orun Topografyalannm Hukuki Korunmas1na Dair Konsey Yonergesi" 16 Aralik 1986 tarihinde kabul edilmi~tir. 147 Yonerge de ayn1 ~ekilde, korumay1 yabanc1lara kar~lliklilik ilkesine gore bah~etmektedir. Topluluk uygulamasmda korumanm yabanc1 ulkelere geni~letilmesi Kararlar (Decision) yoluyla olmaktad1r. 148 Yi:inergeye gore, elektronik bir fonksiyon icra etmek uzere 3 boyutlu bir modele gore duzenlenen; nihai veya ara mal ~eklinde bir yan iletken levha veya diger yalitkan, iletken veya yan iletken madde levhalanndan olu~an yan iletken urunlerin topografyalan koruma kapsammdadlr. Sir yan iletken urunun topografyasl, yaraticisinln fikri cabasmm bir sonucu olmas1 ve yan-iletken endustrisinde alalade olmamas1 ~artlanyla korunacakt1r. Koruma, uye devletlerin Yi:inergeye uygun olarak ihdas edecekleri munhas1r haklar vas1tas1yla olacakt1r. Koruma suresi, ilk sat1~a sunmadan, tescil i:ingorulmu~se tescilden itibaren 10 y1ld1r. Yi:inerge kumulatif uygulama i:ingormu~tur. Yonergenin uygulanmas1 patent, faydal1 model, uluslararas1 sozle~melerden dogan ve fikri haklarla saglanan koruma hukumlerine halel getirmez. TUrkiye bu konuda da, GBK'dan itibaren 3 y1l iqinde Yi:inerge dogrultusunda mevzuat kabul edecektir. 4. Taklit ve Karsan Mallara Kar~1 Onlemler Fikri ve s1nai mulkiyet haklanna buyuk bir tehdit olu~turan taklit ve korsan mallarda ticaretin engellenmesi ve durdurulmas1 amac1yla hamlanan ilk Konsey TUzugu 1986 y1l1nda kabul edilmi~ti. 149 Tuzugun uygulanmas1yla edinilen tecrubelere binaen 1986 tarihli Tuzukle getirilmi~ bulunan sistem geli~tirilerek degi~tirilmi~tir. Bu amacla Konsey, 22 Aral1k 1994 tarihinde taklit ve korsan mallann gumruklerde durdurulmasma ili~kin daha geni~ kapsaml1 bir Tuzugu kabul etmi~tir /54/EEC OJ L 24/36. Komisyon onergesi OJ 1985 C 360/ <;:e~itli Olkeler ve DTO Oyesi Glkelerin vatanda~lan it;in bkz. Karar 90/510/EEC, OJ 1990 L 285/ 29; Karar 93/17/EEC OJ 1993 L 11/22; Karar 94/700 OJ 1994 L 284/61; Karar 94/828 OJ 1994 L 351/12; Karar 94/824 OJ 1994 L 349/83; Karar 95/237 OJ 1995 L (EEC) 3842/86 OJ 1986 L 357/1; Komisyon onergesi de!)i~ik OJ (EC) 3295/94 OJ 1994 L 341/8; Komisyon onergesi de!)i~ik OJ 1994 C86/14. Uygulama Tuzogo it;in bkz. (EC) 1367/95 OJ 1995 L 133/2.

35 AVRUPA TOPLULUGUNDA FIKR1 VE SINAl HAKLAR 51 Yeni Tuzukle ug yeni temel hukum getirilmektedir: Birincisi, gumruk idarelerince taklit ve korsan mallar tesbit edildiginde veya ~ikayet uzerine alinacak tedbirler ve bunlann usulu belirtilmi~tir. Burada, mahkeme karan olmadan ihtiyati tedbir mahiyetinde olmak uzere ge~itli tedbirler alma yetkisi dogrudan gumruk idarelerine verilmi~tir. ikincisi, TUzugun uygulama kapsam~na giren fikri ve s~nai mulkiyet haklan geni~letilmi~tir. Markalann yams1ra, art1k fikri haklar ve kom~u haklar, tasanmlar ve modeller de kapsama dahildir. Oguncu olarak, Tuzuk yaln1zca Topluluga yap1lan ithalattaki taklit ve korsan mal trafigini degil, transit ticaret ve ihracat dahil olmak uzere daha geni~ gumruk operasyonlann1 da kapsamaktad1r. Fikri ve s~nai mulkiyet haklann1n gumruklerde korunmas1 ile ilgili mevzuat1n da GBK'n1n yururlugunden once kabul edilmesi gerekliydi. Turkiye, bu konuda gerekli ig hukuk duzenlemelerini tayin edilen zaman igerisinde yapm1~t1r. 554, 555 ve 556 say1l1 KHK'Ierde ayn ayn sozkonusu koruma esaslan ortak bir hukumle duzenlenmi~tir. 151 Koruma usulunun ise, yonetmelikle duzenlenecegi belirtilmi~tir. Bu dogrultuda, 1615 say1l1 Gumruk Kanunu'nun Uygulanmas~na Dair Gumruk Yonetmeliginin Baz1 Maddelerinin Degi~tirilmesi ve Bu Yonetmelige Baz1 Maddeler ile 64, 65 ve 66 numarah eklerin ilave Edilmesine ili~kin Yonetmelik g1kanlarak sozkonusu usul duzenlenmi~tir Endustriyel Tasanmlar Tasanmlann hukuki korunmas1 hakk~nda Komisyon e~ zamanl1 olarak iki tasan haz1rlam1~t1r. Birincisi, Tasanmlann Hukuki Korunmas1 hakk~nda Parlamento ve Konsey Yonergesi Taslag1 153, ikincisi ise, Topluluk Tasarm Hakk~nda Parlamento ve Konsey Tuzugu taslag1d1r. 154 TUzuk tasans1, tum Toplulukta gegerli bir Topluluk Tasanm Hakk1 ongormektedir. Tasanya gore, Topluluk tasanm hakk1 ile birlikte milli ya da Topluluk igindeki bolgesel tasanm haklan da yururlukte olmaya devam edecektir. Bu sebeple, ulkesel koruma saglayan milli tasanm sistemlerinin de onemli noktalarda uyumla~tmlmasl gerektiginden, ayn1 zamanda bir Yonerge tasans1 haz1rlanmas1 zorunlu olmu~tur. bte yandan, Tasanm haklann1n bir Yonerge ile uyumla~t1nlmas1, Topluluk duzenlemesi bakmndan yeterli gorulmemi~tir. c;unku, tek pazarda tasanm hakkmm l.izerinde bulundugu mallann serbestge hareket edebilmesi igin, uye ulkeler Slmrlarmda korumas1 sona eren bir tasanm hakk1 degil, tum Toplulukta ayn1 ~artlarla 151 Bkz. S1ras1yla, madde 66, 37 ve RG. GOmruk Kanunu de(ji~ik Madde 21 RG ; Yonetmelik RG COM (93) 344 Final, OJ 1993 C 345/14, de(ji~iklik ic;:in bkz. COM (96) 66 Final. 154 COM (93) 342 Final, OJ 1994 C 29/20.

36 52 AVRUPA ARA$TIRMALARI DERGISI ge9erli olan bir topluluk tasanm hakk1n1n mevcudiyeti gerekli goroimo~tor. Bu se beple, Yonerge ile yetinilmeyerek bir tozok tasans1 da hamlanm1~t1r. TOzOk tasans1, Topluluk Tasanm hakkmm ihdas1 i9in aynnt1h kurallar i9er mektedir. "Topluluk Tasanm Ofisi" ve "Topluluk Tasanm Mahkemeleri" on gorulmektedir. Topluluk marka ofisi ayn1 zamanda Topluluk tasanm ofisi olarak da 9a ll~acagmdan yeni bir otis kurulmasl sozkonusu olmayacaktlr. Tasan hokomleri, dokunma ve gorme duyulan ile alg1lanabilen bir OrOnOn go ronq~ ozelliklerini korumay1 hedefler. Ancak, korumaya hak kazanabilmek i9in, ta sanm yeni ve aymc1 bir karakteri haiz olmal1d1r. Tasanm OrOnOn teknik fonksiyonu ge regiyse koruma kapsam1 d1~1nda tutulmaktad1r. TOzQk tasans1, otomatik tescilsiz koruma ve tescilli koruma olmak Ozere iki tor koruma ongormo~tor. Buna kar~m. Yonerge tasans1 ise, yaln1zca tescilli tasanm hak lann1 kapsamaktad1r. 155 Koruma suresi tescilli tasanm haklan i9in ba~vuru tarihinden itibaren 5 y1l olup, ayn1 sure i9in en fazla toplam 25 yila kadar yenilenebilir. Tescilsiz tasanm hakkmda ise, yenilemesiz olarak 3 y11l1k koruma suresi onerilmektedir. Son olarak, TOzOk tasans1 komoiatif uygulama ongormektedir. Marka, tescilsiz tasanm, patent, faydal1 model, haks1z rekabet, fikri haklar hukuku gibi diger ho kumlere gore saglanan koruma TOzOk korumas1ndan etkilenmeyecektir. GBK'nm yororioge girmesinden once TOrkiye, endustriyel tasanmlarla ilgili mev zuat 91karmay1 kabul etmi~ti. Bu konudaki, 554 say1l1 Endustriyel Tasanmlann Ko runmas1 Hakkmda KHK 1995 y1lmda kabul edilmi~tir Faydah Modeller Komisyon, Topluluk hukukuna dair bir duzenlemenin bulunmad1g1 faydal1 mo deller alanmda, konuyu Topluluk gqndemine getirmek amac1yla ''Tek Pazarda Faydah Modellerin Korunmas1" ba~l1kl1 bir Ye~il Kitap yaymlam1~t1r. 157 Faydah model, teknik bir bulu~ i9in inhisari koruma saglayan tescilli bir hakt1r. Patente benzer fakat bulu~un niteligi bakmndan patentlerde oldugu kadar bir bu yukluk yoktur. Faydal1 modellerde, yenilik ve bulu~ surecini tesbit bak1mmdan bir ara~t1rma gerekmediginden; koruma 9abuk ve ucuz olarak saglan1r fakat patente gore daha az saglamd1r. 155 Tasan de!;ji~ik madde RG ; De!;li~iklik Kanunu No RG ; Uygulama YOnetmeli!;Ji i<;in bkz. RG COM (95) 370 Final, 19 Temmuz 1995.

37 AVRUPA TOPLULUC>UNDA FIKRi VE SINAi HAKLAR 53 Komisyon, marka ve tasanm haklannda oldugu gibi, milli sistemleri harmonizeyi ama9layan bir yonerge ve Topluluk faydal1 model hakk1 ihdas eden bir Wzuk hamlanmasml onermektedir. Komisyona gore, ~u temel ama9lar i9in Topluluk seviyesinde onlemler allnmal1d1r: i- k1sa omurlu teknik bulu~lar i9in koruma, ii- korumanm 9abuk saglanmas1, iii- pahah olmamas1 ve iv- kamuyu haberdar etmek bak1mmdan bulu~un yaymmm 9abuk olmas1. Faydal1 modellerin korunmas1, Turk hukukunda 551 say1h Patent KHK'si ile saglanmaktadlr. KHK'nin 11. K1sm1, madde faydah modellerle ilgili hukumleri i9ermektedir.