- PDF Free Download

Ebat: px

Şu sayfadan göstermeyi başlat:

Download ""

Ekin Gökçen
8 yıl önce
İzleme sayısı:

1 Ödemeler Dengesi Doç. Dr. Dilek Seymen Araş. Gör. Aslı Seda Bilman 1

2 Plan Ödemeler Dengesi, tanım, kapsamı Ana Hesap Grupları Cari Denge, Sermaye Hesabı Dengesi Farklı Ödemeler Dengesi Tanımları Otonom ve Denkleştirici İşlemler Ödemeler Dengesi Açığına Neden Olan Faktörler Ödemeler Dengesi Açığını Gidermeye Yönelik Politikalar 2

Otonom ve Denkleştirici İşlemler Ödemeler Dengesi Açığına Neden

3 Ödemeler Dengesi Neden Önemli? Ödemeler dengesi, ülkeler açısından ekonomik ve mali itibarın göstergesi, uluslararası ödeme gücünün göstergesi ve hükümetlerin ekonomi politikalarındaki başarısının göstergesi olması bakımından önem taşımaktadır. Ödemeler dengesindeki gelişmeler, hükümet, dış ülkeler ve gerçek ve tüzel kişiler açısından ilgiyle takip edilmektedir. Geleneksel teoriye göre, dış ticaret fazlası veren ülkenin parası döviz piyasasında değer kazanırken; açık veren ülkenin parası da değer kaybeder yy da Merkantilistler de ödemeler dengesinin önemini vurgulamışlardır. 3

politikalarındaki başarısının göstergesi olması bakımından önem taşımaktadır.

4 Ödemeler Dengesi Ödemeler Dengesi : Bir ülke sakinlerinin diğer ülke sakinleriyle, belli bir dönemde yaptığı tüm ekonomik faaliyetlerin sistematik şekilde Bilançonun ana bölümleri şunlardır: kaydedildiği tablodur. A. CARİ İŞLEMLER HESABI B. SERMAYE HESABI C. FİNANS HESABI D. NET HATA VE NOKSAN GENEL DENGE E. RESMİ REZERV HAREKETLERİ 4

ana bölümleri şunlardır: kaydedildiği tablodur. A. CARİ İŞLEMLER HESABI B.

5 Ödemeler Bilançosunun Özellikleri Genellikle bir yıllık hazırlanır. Stok değil akım göstergedir. Ekonomik İşlem: mal, hizmet ve faktör akımlarını (sermaye, emek, teknoloji) içerir. Genellikle karşılığında parasal bir akım söz konusudur. Yerleşik Olma: Yurttaşlık kavramı değildir. İstisnaları vardır: Yabancı ülke temsilcileri, yabancı silahlı kuvvetler mensupları gibi. Şirketler ise kuruldukları ülkede yerleşik sayılırlar. Alacaklı ve Borçlu İşlemler: Genel olarak alacaklı işlemler ülkeye döviz girişi sağlar; borçlu işlemler ise ülkeden döviz çıkışına yol açar. İkilik Özelliği ve Çift Kayıtlı Muhasebe Sistemi: Aynı işlem iki ayrı hesabın ters yanlarına kaydedilir. Otonom ve Denkleştirici İşlemler: Yapılış nedeni ödemeler bilançosu dengesini sağlamak olmayan işlemler otonomdur. Denkleştirici işlemler ise otonom 5 işlemlerin sonucuna bağlı olarak yapılır.

Şirketler ise kuruldukları ülkede yerleşik sayılırlar. Alacaklı ve Borçlu İşlemler: Genel olarak alacaklı işlemler ülkeye döviz girişi sağlar; borçlu işlemler ise ülkeden döviz çıkışına yol açar.

6 Cari Hesap Mal, hizmet, varlık transferleri içerir. getirileri ve karşılıksız İşçi dövizleri, karşılıksız transferler içinde yer almaya başlamıştır. Görünmeyenler Dengesi: Net Hizmet Gelirleri + Net Yatırım Gelirleri + Net Karşılıksız Transferler Cari Hesap Dengesi = Ticaret Görünmeyenler Dengesi Dengesi + 6

7 Sermaye/Finans Hesabı Tahvil, hisse senedi, ev, arsa gibi varlıklara ilişkin işlemler ile banka mevduat hesapları kaydedilir. Sermaye Hesabı Dengesi = Sermaye Girişi + Sermaye Çıkışı 7

8 Resmi Rezerv Hareketleri Hesabı Hükümetin merkez bankası ve IMF nezdinde sahip olduğu altın ve döviz rezervlerinde meydana gelen değişmeleri yansıtır. Cari işlemler açığı öncelikle sermaye hesabı fazlası ile finanse edilir. Bu mümkün olmuyorsa, bakiye açık resmi rezervlerle finanse edilir. Ödemeler dengesi tanım gereği daima dengededir. Bu bağlamda ödemeler dengesi açığı diye nitelendirilen, resmi rezerv hareketleri hesabı dengesindeki açıktır. 8

Cari işlemler açığı öncelikle sermaye hesabı fazlası ile finanse edilir.

9 Net Hata ve Noksan Gerçek hayatta verilerin elde edilmesi ve değerlendirilmesindeki eksikliklerden- gecikmelerden dolayı, cari hesap, sermaye hesabı ve resmi rezervler hesabı toplamı 0 a eşit olmaz. Bu durum, ödemeler dengesinde net hata ve noksan diye nitelendirilir. Örneğin; Cari hesap dengesi -12,000, Sermaye hesabı dengesi 9,000 ve Resmi rezervler hesabı -500 ise Net hata ve noksan 3,500 tutarında olur. 9

Bu durum, ödemeler dengesinde net hata ve noksan diye nitelendirilir.

10 ÖDEMELER DENGESĐ ANALĐTĐK SUNUM (MĐLYON ABD DOLARI) A. CARĐ ĐŞLEMLER HESABI 1. Đhracat f.o.b.(2) 2. Đthalat f.o.b. MAL DENGESĐ 3. Hizmet Gelirleri 4. Hizmet Giderleri MAL ve HĐZMET DENGESĐ 5. Yatırım Gelirleri -41, ,42 140, , , ,542-53,183-24,856 34,780 32,928-17,326-16,742-35,729-8,670 6,860 5,160-45,447-75,092-47, , , , , , ,957-56,413-89,139-65,712 36,279 40,668 43,952-19,621-20,538-20,407-39,755-69,009-42,167 4,477 3,952 5, Yatırım Giderleri -14,827-12,831 MAL, HĐZMET ve YATIRIM GELĐRĐ DENGESĐ -43,696-16, Cari Transferler 2,011 2,299-11,692-11,793-11,709-46,970-76,850 76,850-48, ,523 1,758 1,367

Yatırım Gelirleri -41,685-140,42 140,739 109,686-193,922-134,542-53,183-24,856 34,780 32,928-17,326-16,742-35,729-8,670 6,860 5,160-45,447-75,092-47,476 120,902 143,396

11 B. SERMAYE HESABI C. FĐNANS HESABI 34,499 6, Yurtdışında Doğrudan Yatırım -2,585-1, Yurtiçinde Doğrudan Yatırım 18,187 7, Portföy Hesabı-Varlıklar -1,276-2, Portföy Hesabı-Yükümlülükler -3,502 2, Diğer Yatırımlar-Varlıklar -7,431 4, Diğer Yatırımlar-Yükümlülükler Yükümlülükler 31,106-4,216 Cari,Sermaye ve Finansal Hesaplar -7,186-7,816 D. NET HATA VE NOKSAN 4,428 8,607 59,061 66,698 68,418-1,464-2,349-4,073 9,036 16,047 12,419-3,524 2,688 2,648 19,617 19,298 38,132 3, ,274 16,149 20,284 31,858 7,012 11,136-1,125 1,405 9,433 1,923 GENEL DENGE -2, ,968 1,014 22,821 E. REZERV VARLIKLAR 2, Rezerv Varlıklar 1, ,968-1,014-22,821-12,809 1,813-20, Uluslararası Para Fonu Kredileri 1, ,159-2,827-2, Ödemeler Dengesi Finansmanı

Diğer Yatırımlar-Yükümlülükler Yükümlülükler 31,106-4,216 Cari,Sermaye ve Finansal Hesaplar -7,186-7,816 D.

12 Farklı Ödemeler Dengesi Tanımları TEMEL DENGE: Cari İşlemler Uzun Vadeli Sermaye Kısa Vadeli Sermaye Resmi Rezerv Değişmeleri 12

13 LİKİDİTE DENGESİ: Cari İşlemler Uzun Vadeli Sermaye Kısa Vadeli Sermaye (Özel) Kısa Vadeli Sermaye (Resmi) Resmi Rezervler 13

14 RESMİ REZERV İŞLEMLERİ DENGESİ: Cari İşlemler Uzun Vadeli Sermaye Kısa Vadeli Sermaye Resmi Rezervler 14

15 Ödemeler Dengesi Ödemeler Dengesi (Balance of Payments-BP) BP = CAB + KAB BP = CAB [Y, Yf, (Pf/P).R] + KAB [i, (if + De)] CAB = Current Account Balance (Cari İşlemler Dengesi) KAB = Capital Account Balance (Sermaye Hesabı Dengesi) BP = 0 Dış Denge BP > 0 Dış Fazla BP < 0 Dış Açık 15

16 Ödemeler Dengesi Ödemeler Dengesi (Balance of Payments-BP) BP = CAB [Y, Yf, (Pf/P).R] + KAB [i, (if + De)] (-) (+) (+) (+) (-) Cari İşlemler Dengesini Etkileyen Unsurlar Y = ülkenin gelir düzeyi ; M = f(y)+ Yf = Ticaret ortaklarının gelir düzeyi ; X = f(yf)+ (Pf/P).R = Reel döviz kuru Pf = Yabancı ülke fiyatlarının ulusal para cinsinden ifadesi P = Yurtiçi fiyatlar R = Nominal döviz kuru Eğer Y M ; Yf X Reel döviz kuru (Pf ve P sabit iken, R ) X ve M 16

M = f(y)+ Yf = Ticaret ortaklarının gelir düzeyi ; X = f(yf)+ (Pf/P).

17 Ödemeler Dengesi Ödemeler Dengesi (Balance of Payments-BP) BP = CAB [Y, Yf, (Pf/P).R] + KAB [i, (if + De)] (-) (+) (+) (+) (-) Sermaye Hesabı Dengesini Etkileyen Unsurlar i = yurtiçi faiz oran if = yurtdışı faiz oranı De = Beklenen devalüasyon ya da depresiasyon oranı Eğer i Yabancı sermaye girişi (if + De) Yabancı sermaye çıkışı Uzun vadede faiz oranı (i), Cari İşlemler Dengesini de etkiler. Dış borç faizleri cari işlemlere kaydedilir (Hizmet Giderleri). 17

yurtdışı faiz oranı De = Beklenen devalüasyon ya da depresiasyon oranı Eğer i Yabancı sermaye girişi (if + De)

18 Ödemeler Dengesi Ödemeler Dengesi (Balance of Payments-BP) Sermaye girişi $, 1$=1,79 TL, i=% * 1,79 = TL Her 1 TL, %10 faizden 1,10 TL olacak. (Anapara + Faiz = 1 + 0,10 =1,10) * 1,10 = TL vade sonunda elde edilecek toplam gelir (Anapara + Faiz). Eğer t+1 döneminde ülkeden; 1$ = 1,79 TL : / 1,79 = $ çıkar. 1$ = 1,60 TL : / 1,60 = $ çıkar. 1$ = 1,85 TL : / 1,85 = $ çıkar. 18

900 TL vade sonunda elde edilecek toplam gelir (Anapara + Faiz). Eğer t+1 döneminde ülkeden; 1$ = 1,79 TL : 196.

19 Ödemeler Dengesi Açıklarının Nedenleri Yapısal Nedenler: Enflasyon, ulusal paranın aşırı değerlenmesi, harcama genişletici politikalar, kalkınma hızı, verimlilik ve teknoloji, hammaddeler açısından dışa bağımlılık, zevk ve tercihler İktisadi Dalgalanmalar: Genişleme aşamasında gelir ve harcamaların artmasıyla dış açıklar ortaya çıkabilir. Dış ülkeler yüksek konjonktür içinde ise ticaret ortağı bu durumdan olumlu etkilenir. Geçici Faktörler: Hammadde fiyatlarındaki artışlar, hava koşulları, afetler, kuraklık Döviz Spekülasyonu ve Mali Krizler: Ulusal parada değer kaybı bekleniyorsa döviz satın alınması, yüksek faizlerden yararlanmak için fon çıkışı gibi 19

çıkabilir. Dış ülkeler yüksek konjonktür içinde ise ticaret ortağı bu durumdan olumlu etkilenir.

20 Ödemeler Dengesi Açığını Gidermeye Yönelik Politikalar Finanse Etmek: Resmi rezervlerin kullanılması (Sabit Kur Rejimi) Baskı Altına Almak: Dış ticaret ve kambiyo politikalarından yararlanmak (gümrük vergileri, kotalar, yasaklar ) Fiili Açık: Fiyat ve miktar kısıtlamalarına göre, bir anlamda ortaya çıkmasına izin verilen, açıklardır. Potansiyel Açık: Uygulanan dış ticaret ve kambiyo kısıtlamalarının kaldırılmasıyla ortaya çıkabilecek dengesizlikleri gösterir. Gerçek açıklar bunlardır. Tedavi Etmek: Gerçekçi kur belirlemek, ihracatçıları bilgilendirmek, ihracatçıya ucuz girdi ve kredi temin etmek, ihracatta bürokrasiyi önlemek, uzun dönemli kalkınma stratejileri geliştirmek 20

açıklardır. Potansiyel Açık: Uygulanan dış ticaret ve kambiyo kısıtlamalarının kaldırılmasıyla ortaya çıkabilecek dengesizlikleri gösterir. Gerçek açıklar bunlardır.

21 Referanslar Seyidoğlu, Halil, (2003), Uluslararası İktisat Teori Politika ve Uygulama, Güzem Can Yayınları, No: 20, Geliştirilmiş 15. Baskı, İstanbul. Ünsal, Erdal, ( ), Uluslararası İktisat Teori Politika ve Açık Ekonomi Makro İktisadı, İmaj Yayıncılık, Ankara. Veri Kaynağı: TCMB, Elektronik Veri Dağıtım Sistemi, [ ]. 21

Benzer belgeler

Plan Ödemeler Dengesi, tanım, kapsamı Ana Hesap Grupları Cari Denge, Sermaye Hesabı Dengesi Farklı Ödemeler Dengesi Tanımları Otonom ve Denkleştirici

Ödemeler Dengesi Doç. Dr. Dilek Seymen Araş. Gör. Aslı Seda Bilman 1 Plan Ödemeler Dengesi, tanım, kapsamı Ana Hesap Grupları Cari Denge, Sermaye Hesabı Dengesi Farklı Ödemeler Dengesi Tanımları Otonom