VAKIFLAR VE KT SAD filetmeler LE BUNLARIN VERG SEL BOYUTU

Transkript

1 VAKIFLAR VE KT SAD filetmeler LE BUNLARIN VERG SEL BOYUTU Necati AKIN* Naz m ANIL** 1. GENEL B LG Sosyal Hayat m zda önemli bir yeri olan Vak flar, Osmanl dan günümüze kadar kad n-erkek, müslim-gayri müslim tüm insanl a yönelik sosyal amaçla hizmet etmek için meydana getirilmifl olan kurulufllard r. Türk Medeni Kanunu nun 101.nci maddesinde; Vak flar, gerçek veya tüzel kiflilerin yeterli mal ve haklar belirli ve sürekli bir amaca özgülemeleriyle oluflan tüzel kiflili e sahip mal topluluklar - d r. fieklinde tan mlanm flt r. Vak flar n Cumhuriyet dönemindeki tarihi geliflimi afla daki gibi olmufltur. Türkiye Büyük Millet Meclisi topland ktan sonra 2 May s 1920 y l nda "Büyük Millet Meclisi cra Vekillerinin Suret-i ntihab na Dair Kanun" ç kart larak 11 kiflilik cra Vekilleri Heyetine fier'iyye ve Evkaf Vekâleti de al narak vak f iflleri bu Vekâlet taraf ndan yürütülmüfltür. fier'iyye ve Evkaf Vekâleti nin 3 Mart 1924 gün ve 429 say l Yasa ile kald r lmas yla görevleri Baflbakanl a ba l Vak flar Genel Müdürlü üne devredilmifltir. Vak flar daresinde as l de ifliklikler, 5 Haziran 1935 tarihinde yürürlü- e giren "2762 say l Vak flar Kanunu" ile yap lm flt r. Bu Kanunun 1. maddesine göre vak flar; yönetim biçimine göre, Mazbut, Mülhak, Cemaat ve Esnafa Mahsus Vak flar olmak üzere üç kategoride toplanm flt r. * Yeminli Mali Müflavir ** Yeminli Mali Müflavir 85

2 1- Mazbut Vak flar: Söz konusu 2762 Say l Kanunun 1. Maddesinde Genel Müdürlük taraf ndan idare edilece i gösterilen, bu Kanunun neflrine kadar mazbutiyet alt na al nm fl olan ve on seneden beri mütevellili i kimseye tevcih edilmemifl bulunan vak flar ile Kanunen veya fiilen hayrî hizmeti kalmamas üzerine, idaresi do rudan Vak flar Genel Müdürlü üne ba lanan vak flard r. Ayr ayr tüzel kiflili e sahip olmakla beraber bu vak flar, Vak flar Genel Müdürlü ü taraf ndan temsil ve idare edilir. Bütün ifl ve ifllemleri Genel Müdürlükçe yürütülür. 2- Mülhak Vak flar: Soydan gelenlere flart edilmifl, mütevellilerince idare ve temsil edilen tüzel kiflili e haiz vak flard r. Vak f senedinde yaz l flartlara göre vakf n evlad ndan olan mütevellilerce idare edilir ve Vak flar Genel Müdürlü ünce de denetlenir. 3- Cemaat ve Esnafa Mahsus Vak flar: Cemaat ve esnafa mahsus vak flar, bunlar taraf ndan seçilen kifli veya kurullarca yönetilir. lgili Makamlarla Vak flar Genel Müdürlü ü taraf ndan teftifl edilir ve denetlenir. 4-Türk Medenî Kanununa Tâbi Yeni Vak flar: Cumhuriyetin kurulmas ndan sonra, flah slar n iste i üzerine, ba ms z mahkemeler taraf ndan kurulup, Vak flar Genel Müdürlü ü taraf ndan kurulufl senedine uygunluk yönünden denetlenen vak flard r tarihinde kabul edilerek tarihli resmi gazetede yay nlan p yürürlü e giren 5737 say l Vak flar Kanunu ise günümüzde vak flar n ne flekilde kurulaca, nas l iflleyece i, denetlenece i, tasfiye edilece- i gibi hususlara genifl yer vermektedir say l Vak flar Kanunu na dayan larak haz rlanan 27 Eylül 2008 tarih ve say l Resmi Gazete de yay nlanan Vak flar Yönetmeli i ile yeni vak flar n kuruluflu, yönetimi, faaliyetlerin denetimi ve buna iliflkin usül ve esaslar aç klanm flt r. Yaz m z n ilerleyen bölümlerinde, vak flar ve iktisadi iflletmelerinin vergi kanunlar karfl s ndaki durumu aç klanmaya çal fl lacakt r. 86

3 2. VAKIFLAR VE KT SAD filetmeler N N VERG SEL BOYUTU 2.1. Kurumlar Vergisi Kanunu Aç s ndan Vak flar, tüzel kiflilikleri itibariyle kurumlar vergisi mükellefi olmamakla birlikte, bunlara ait iktisadi iflletmeler Kurumlar Vergisi Kanunu nun l. maddesinin 1 numaral f kras n n (ç) bendi gere ince kurumlar vergisi mükellefidirler. ktisadi iflletmenin varl ndan bahsedebilmek için flu flartlar n gerçekleflmesi gerekir. 1- ktisadi flletme vakfa ait ( sermaye bak m ndan) veya tabi (idari bak mdan) olmas gerekir. 2- ktisadi iflletmenin sermaye flirketi veya kooperatif olmamas gerekir. 3- ktisadi iflletmenin faaliyetinin ticari, s naî ve zirai alanda süreklilik göstermesi gerekir. Vak flarca elde edilen gelirlerin yaln z Gelir Vergisi Kanunu nun 70. maddesinde belirtilen mal ve haklar n kiraya verilmesi veya menkul k ymet gelirleri elde edilmesi durumunda iktisadi iflletmenin varl ndan söz edilmeyecektir. Bu gelirlerin vakfa ait bir iktisadi iflletme bünyesinde elde edilmifl olmas durumunda ise gelirler iktisadi iflletmenin kurum kazanc na dahil edilecektir. ktisadi iflletmenin Bakanlar Kurulu nca vergi muafiyeti tan nm fl olan bir vakfa ait ya da tabi olmas Kurumlar Vergisi uygulamas aç s ndan bir ayr cal k do urmamaktad r. Kamuoyunda tart fl lan bir konu da Vak flar Taraf ndan Kurulan Üniversitelerin Kurumlar Vergisi Kanunu karfl s ndaki durumudur. Vak flar taraf ndan kurulan Üniversiteler bir anlamda ktisadi flletme konumunda olmakla birlikte, tarih ve 2547 say l Yüksek Ö retim Kanunu nun Ek 7. maddesinde Vak flarca Kurulacak Üniversitelerin de Ka- 87

4 nunun 56. maddesinde belirtilen mali kolayl klardan faydalanaca belirtilmifl oldu undan, 5520 say l Kurumlar Vergisi Kanunun 4. maddesi gere i Kurumlar Vergisinden muaft r Say l Kurumlar Vergisi 1 No.lu Genel Tebli inde: Vak f üniversiteleri bünyesinde faaliyet gösteren sa l k kurumlar ile ilgili olarak; 2547 say l Yüksekö retim Kanununun 56 nc maddesinin (b) bendinde, üniversitelerin ve yüksek teknoloji enstitülerinin genel bütçeye dahil kamu kurum ve kurulufllar na tan nan mali muafiyetler, istisna ve di er mali kolayl klardan aynen yararlanaca ; ek 7 nci maddesinde de vak flarca kurulacak yüksek ö retim kurumlar n n 56 nc maddede yer alan mali kolayl klardan, muafiyet ve istisnalardan aynen istifade edecekleri hükmü yer almaktad r. Bu çerçevede, vak f üniversitelerinin bünyelerinde yer alan ve ücret karfl l nda sa l k hizmeti veren sa l k kurumlar, iktisadi iflletme niteli inde olmakla birlikte, vak flara ait üniversiteler Yüksekö retim Kanununun 56 nc maddesi uyar nca genel bütçeye dahil kamu kurum ve kurulufllar na tan nan muafiyet, istisna ve di er mali kolayl klardan aynen yararland ndan, vak f üniversiteleri bünyesinde faaliyet gösteren sa l k kurumlar da kurumlar vergisinden muaf olacakt r Denilmek suretiyle Vak f Üniversite Sa l k kurumlar da bu kapsama dahil edilmifltir Gelir Vergisi Kanunu Aç s ndan Gelir Vergisi Kanunu nun 1. maddesinde Gerçek Kiflilerin gelirlerinin vergi mevzuu olaca belirtilerek, 2. maddesinde ise gelire giren kazanç ve iratlar say lm flt r. Gelire giren kazanç ve iratlar içinde Gayrimenkul Sermaye ratlar ile Menkul Sermaye iratlar da belirtilerek ayn kanunun 70. maddesinde de nelerin Gayrimenkul Sermaye ratlar ve Menkul Sermaye ratlar oldu u aç klanm flt r. 88

5 Vak flar, Kurumlar ya da Gelir Vergisi mükellefi olmamakla birlikte Gelir Vergisi Kanunu nun 94/5-a ve b bentlerinde 70 maddedeki mal ve haklar n kiralanmas karfl l yap lan ödemelerden %20, Vak flara ait (mazbut vak flar hariç) gayrimenkullerin kiralanmas karfl l nda bunlara yap lan kira ödemelerinden %20 tevkifat yap lacakt r Vergi Usul Kanunu Aç s ndan Vak flar Yönetmeli inin 50. maddesi Vak flar n Muhasebesi bafll n tafl maktad r. Bu maddeye göre; - Yeni vak flar ile mülhak, cemaat ve esnaf vak flar, muhasebe kay tlar n Vak flar Tek Düzen Hesap Plan na uygun olarak tutarlar, bilânço ve gelir tablolar n da buna göre düzenlerler. - Y ll k brüt geliri 213 say l Vergi Usul Kanununun 177. maddesinin birinci f kras n n iki numaral bendinde yer alan ve her y l Maliye Bakanl nca belirlenen tutar n n üzerinde bulunan vak flar ile vergi muafiyeti, iflletmesi, ifltiraki, flube ve temsilcili i olan vak flar n bilânço esas na göre defter tutmalar zorunludur. - Bilânço esas na göre defter tutmay gerektirmeyen vak flar, iflletme esas na göre defter tutabilirler. - Vak flar, muhasebe kay tlar n ve belgelerinin tevsikini 213 say l Vergi Usul Kanununda belirtilen hükümlere uygun olarak yaparlar. Ayn yönetmeli in 51. maddesinde ise Vak flar n flletme hesab esas nda: flletme hesab defteri ile ba fl makbuzu kay t defterini, Bilânço esas nda ise, yevmiye defteri, büyük defter, envanter defteri, karar defteri ile ba fl makbuzu kay t defterlerinin tutulmas zorunludur. Vak flar taraf ndan tutulmas gereken defterler ile kullan lan ba fl makbuzlar, harcama belgeleri ve di er belgeler ilgili y l takip eden mali y ldan itibaren 10 y l süreyle saklanmak gerekir. Vak flar, kullanacaklar ba fl makbuzlar ile gerekli görülen belgeleri Genel Müdürlük/ l Müdürlüklerinden temin ederler. 89

6 Vak flar n ktisadi flletmeleri ise Vergi Usul Kanununun 177. maddesine göre 1.s n f Tüccar olarak de erlendirildi inden, 182. maddeye göre, Yevmiye defteri, Defteri Kebir ve Envanter Defteri ile Karar Defteri tutarlar Katma De er Vergisi Kanunu Aç s ndan 3065 Say l Katma De er Vergisi Kanunu nun 1. maddesinin 1. f kras nda; Ticari, s naî, zirai ve serbest meslek faaliyeti çerçevesinde yap lan teslim ve hizmetler in Katma De er Vergisine tabi oldu u belirtilmifltir. Hemen belirtmek gerekir ki Vak flar n ba fl ve yard m olarak toplad klar paralar ticari, s naî ve zirai ve serbest meslek faaliyet alan olmad ndan vakfa yap lan bu teslimler Katma De er Vergisine tabi de ildir. Ancak bunun d fl ndaki vakfa yap lan mal ve hizmet sat fllar katma de er vergisinin konusuna girmektedir. Katma De er Vergisi Kanunu nun 17. maddesinin 1. f kras Kültür ve E itim Amac Tafl yan stisnalar flu flekilde aç klanm flt r. Genel ve katma bütçeli daireler, il özel idareleri, belediyeler, köyler, bunlar n teflkil ettikleri birlikler, üniversiteler, döner sermayeli kurulufllar, kanunla kurulan kamu kurum ve kurulufllar, kamu kurumu niteli indeki meslek kurulufllar, siyasî partiler ve sendikalar, kanunla kurulan veya tüzelkiflili i haiz emekli ve yard m sand klar, kamu menfaatine yararl dernekler, tar msal amaçl kooperatifler ve Bakanlar Kurulunca vergi muafiyeti tan nan vak flar n: a) lim, fen ve güzel sanatlar, tar m yaymak, slah ve teflvik etmek amac yla yapt klar teslim ve hizmetleri, b) Tiyatro, konser salonu, kütüphane, sergi, okuma ve konferans salonlar ile spor tesisleri iflletmek veya yönetmek suretiyle ifa ettikleri kültür ve e itim faaliyetlerine iliflkin teslim ve hizmetleri, 90

7 2. Sosyal Amaç Tafl yan stisnalar: a) Yukar da say lan kurum ve kurulufllar n hastane, nekahethane, klinik, dispanser, prevantoryum, sanatoryum, kan bankas ve organ nakline mahsus bankalar, an tlar, botanik ve zooloji bahçeleri, parklar ile veteriner, bakteriyoloji, seroloji ve distofajin laboratuvarlar gibi kurulufllar, ö renci veya yetifltirme yurtlar, yafll ve sakat bak m ve huzurevleri, paras z fukara aflevleri, düflkün evleri ve yetimhaneleri iflletmek veya yönetmek suretiyle ifa ettikleri kurulufl amaçlar na uygun teslim ve hizmetleri, b) (5615 say l Kanunun 13 üncü maddesiyle de iflen ibare. Yürürlük: ) 8/2/2007 tarihli ve 5580 say l Kanun hükümlerine tâbi özel okullar taraf ndan ilgili dönemdeki kapasitelerinin % 10'unu, üniversite ve yüksekokullarda ise % 50'sini (5228 say l Kanunun 15 inci maddesiyle de iflen bent. Yürürlük: ) geçmemek üzere verilen bedelsiz e itim ve ö retim hizmetleri, kanunlar n gösterdi i gerek üzerine bedelsiz olarak yap lan mal teslimi ve hizmet ifalar, birinci f krada say lan kurum ve kurulufllara bedelsiz olarak yap - lan her türlü mal teslimi ve hizmet ifalar ile fakirlere yard m amac yla g da bankac l faaliyetinde bulunan dernek ve vak flara Maliye Bakanl nca belirlenen usul ve esaslar çerçevesinde ba fllanan (5281 say l Kanunun 43/14- a maddesiyle de iflen ibare; Geçerlilik; , Yürürlük; ) g da, temizlik, giyecek ve yakacak maddelerinin teslimi. Vak flar n ktisadi flletmelerinin yapm fl olduklar teslim ve hizmetler ile bunlara yap lan her türlü teslim ve hizmetler Genel Esaslar Çerçevesinde Katma De er Vergisine tabidir. Vak flarca Kurulan Okullar ve Üniversiteler in Katma De er Vergisi Karfl s ndaki durumlar ise günümüzde halen tart flma konusu olmaya devam etmektedir. fiöyle ki, Birinci görüfle göre Katma De er Vergisi Kanunu nun 17. maddesinde Üniversitelerin lim ve fenni yaymak amac yla yapt klar teslim ve hizmetler Katma De er Vergisinden istisna oldu una ve 2547 say l Yüksek Ö retim 91

8 Kanunu nun Ek 7 ve 56. maddelerinde de buna aç kl k getirildi ine göre Vak flar taraf ndan kurulan Üniversitelerin de bu çerçevede de erlendirilerek yapt klar teslim ve hizmet ifalar n n Katma De er Vergisinden istisna tutulmas gerekti i savunulmaktad r. kinci görüfl ise, Vak f Üniversitelerinin yapm fl olduklar teslim ve hizmetlerinin Katma De er Vergisi Kanunu nun 17/2-b maddesine göre de erlendirilerek, Özel Okullarda kapasitelerinin %10 nu, Üniversitelerde ise %50 sini geçmemek üzere verilen bedelsiz e itim ve ö retim hizmetlerinin Katma De er Vergisinden istisna tutulmas gerekti i belirtilmifltir. Di er bir ifadeyle Vak flar taraf ndan kurulan Özel Okullarda ve Üniversiteler de ö retim bedeli tahsil edilmesi durumunda yap lan bu tahsilât n Katma De er Vergisi ne tabi olmas gerekti i savunulmaktad r. Bu konudaki flahsi kanaatimiz ise, Gerek Yüksek Ö retim Kurumu, gerekse de Maliye Bakanl n n müflterek görüflmeleri sonucun da bu konunun tebli, genelge veya özelge ile de il de kanunun ilgili maddesinin de ifltirilmesi ile çözüme kavuflturulmas nda yarar vard r Harçlar ve Damga Vergisi Kanunu Aç s ndan 492 say l Harçlar Kanunu nun 59. maddesinin (b) bendi afla daki gibidir: Kamu menfaatlerine yararl dernekler ile Bakanlar Kurulunca vergi muafiyeti tan nan vak flar n iktisap edecekleri gayrimenkullerin ve sair ayni haklar n tescilleri ve flerhi gerektiren ifllemleriyle bu dernek ve vak flara ait tesislerin ve bu tesislerin sonradan iktisap edecekleri gayrimenkullerin ve sair ayni haklar n tescilleri ve flerhi gerektiren ifllemleri ve bunlar n terkinleri, Ayr ca, söz konusu kanunun 38. maddesinde ise Bakanlar Kurulunca Vergi Muafiyeti tan nan vak flar n kurulufl ifllemlerinin noter harc na tabi olmad da belirtilmifltir. Bakanlar kurulunca Vergi Muafiyeti Tan nan vak flar n kurulufl ifllemlerindeki her türlü kâ tlar Damga Vergisinden de istisna edilmifltir. 92

9 3. ÖZELL K ARZ EDEN HUSUSLAR Buraya kadar yap lan aç klamalarda gerek vak flar, gerekse de bunlar n iktisadi iflletmeleri hakk nda genel bilgiler ve vergisel boyutlar incelenmeye çal fl lm flt r Vak flarda Beyanname ve bildirim: Vak flar yönetmeli ine göre; - Vak f yöneticileri her takvim y l n n ilk alt ay içinde Ek-2 Beyannamesini bölge müdürlü üne vermek ve elektronik oramda göndermek zorundad rlar. Yeni vak flar, flubelerinin muhasebe hesap plan n n vak f merkezinin hesap plan na uygun olmas n, y l içindeki gelir ve giderlerini, yeni y la devredecek makbuz bilgilerini ve mevcut paralar n gösteren y lsonu hesap durumlar n her y l vak f merkezine gönderilmesini, y l sonunda flubenin mali tablolar ile vak f merkezinin mal tablolar n n konsolide edilmesini sa larlar.. - Vak flar, iktisap ettikleri gayrimenkullüleri tapuya tescilden itibaren bir ay içinde bölge müdürlü üne vermekle yükümlüdürler. - Yap lan tebligata ra men, vak flardan istenen beyanname ve bildirimlerin verilmemesi veya eksik verilmesi hallerinde idari para cezas uygulan r Vak flarda Denetim Vak flar yönetmeli inin maddelerinde Vak flar n Denetiminin nas l yap laca aç klanm flt r. 39. maddede Vak f yöneticilerin, y lsonundan itibaren alt ay içerisinde yap lacak iç denetim rapor ve sonuçlar n n rapor tarihini takip eden iki ay içerisinde ilgili bölge müdürlü üne göndermekle yükümlü k lm flt r. 93

10 Yönetmeli in 45. maddesinde ise Ba ms z Denetim Kuruluflundan hizmet al nmas belirtilerek Denetimi yapacak ba ms z denetim kuruluflu denetlenen vakf n yetkili karar organlar nca seçilir. Denilmifltir. Yönetmeli in Ba ms z denetçi sertifika s nav bafll nda; Denetçi sertifika e itiminin içeri i, s nav n n baflvuru ve uygulama flekli ve esaslar Genel Müdürlükçe belirlenerek resmi internet sitesinde duyurulur. Denilerek Ba ms z Denetçi olacaklar için sertifika alma zorunlulu u ve bunun için de s nav flart getirilmektedir. 49. maddesinde Yap lacak ba ms z denetimlerde, bu yönetmelikte hüküm bulunmayan hallerde, vak flar mevzuat na ayk r olmamak üzere, ba ms z denetime iliflkin mevzuat hükümleri ile uluslar aras denetim standartlar uygulan r. Denilmifltir Vak flara Yap lan Ba fl ve Yard mlar 193 Say l Gelir Vergisi Kanunu nun 89. maddesinin 4. f kras nda Bakanlar Kurulunca Vergi muafiyeti tan nan vak flara makbuz mukabili yap lacak ba fl ve yard mlar n y ll k beyan edilecek kazanc n % 5 i ile s n rland r ld belirtilmifltir. Ayr ca, 5520 Say l Kurumlar Vergisi Kanunu nun 10. maddesinin c bendinde, Genel ve özel bütçeli kamu idarelerine, il özel idarelerine, belediyelere ve köylere, Bakanlar Kurulunca vergi muafiyeti tan nan vak flara ve kamu yarar na çal flan dernekler ile bilimsel araflt rma ve gelifltirme faaliyetinde bulunan kurum ve kurulufllara makbuz karfl l nda yap lan ba fl ve yard mlar n toplam n n o y la ait kurum kazanc n n % 5'ine kadar olan k sm. fieklinde düzenleme yap lm flt r. Bu durumda vak flara yap lan ba fllar n yukar da belirtilen oran aflan k sm ise Kanunen Kabul Edilmeyen Gider olarak dikkate al nmas gerekmektedir. 94

11 4. SONUÇ Sosyal hayat m z n önemli bir parças haline gelmifl olan Vak flar n buraya kadar yap lan aç klamalarla tarihsel geliflimi, vak flar ve bunlar taraf ndan kurulan iktisadi iflletmelerin vergisel boyutlar incelenmeye çal fl lm flt r. Kay t d fl n n önemli boyutlarda oldu u ülkemizde baflta vak flar ve bunlara ba l iktisadi iflletmeler ile siyasi partiler, belediyeler ve bunlar n iktisadi iflletmelerinin cari denetimlerinin yap lmas art k bir zorunluluk haline gelmifltir. Gerek kay t d fl l n azalt lmas gerekse de buna paralel olarak ta vergi gelirlerindeki art fl n sa lanmas yap lacak cari denetimlerle sa lanm fl olacakt r. Ancak, Vak flar Yönetmeli inin 48.maddesinde bahsi geçen ba ms z denetçi sertifikas al nabilmesi için s nav flart n n getirilmesi, SPK ve benzeri kurulufllarda uygulanan bir karmafl k sistemi de beraberinde getirmektedir. Bu konuda söz konusu ilgili kurumlar nezdinde TÜRMOB un çok ivedi olarak giriflimlerde bulunmas, meslek mensuplar n n e itimi ve sonucunda sertifika verilmesinin TÜRMOB un gözetiminde olmas gerekti i kanaatindeyiz Say l yasaya göre yetki alm fl meslek mensuplar na bu alanda büyük görev ve sorumluluk düflmektedir, yeter ki bu görev ve sorumluluk ilgili kanun ve yönetmeliklerde de ifliklik yap larak yerine getirilebilsin. KAYNAKÇA Vural, rfan(2009). Yorum ve Aç klamalarla Kurumlar Vergisi Kanunu. [y.y.] : [yayl.y.] T.C. Yasalar( ). 193 Say l Gelir Vergisi Kanunu. Ankara : Resmi Gazete (10700 say l ) 95

12 T.C. Yasalar( ) 213 Say l Vergi Usul Kanunu. Ankara: Resmi Gazete (10705 say l ) T.C. Yasalar( ). 492 Say l Harçlar Kanunu. Ankara: Resmi Gazete (11756 say l ) T.C. Yasalar( ) Say l Yüksek Ö retim Kanunu. Ankara: Resmi Gazete (17506 say l ) T.C. Yasalar ( ) Say l Katma De er Vergisi Kanunu. Ankara: Resmi Gazete (18563 say l ) T.C. Yasalar( ) Say l Türk Medeni Kanunu. Ankara: Resmi Gazete (24607 say l ) T.C. Yasalar( ) Say l Kurumlar Vergisi Kanunu. Ankara: Resmi Gazete (26205 say l ) T.C. Yasalar ( ) Say l Vak flar Kanunu. Ankara: Resmi Gazete (26800 say l ) 96