T evsik zorunlulu u Maliye Bakanl taraf ndan kay t d fl ekonomi ile

Transkript

1 mali ÇÖZÜM 133 ALACA IN TEML K HAL NDE VE AYNI ÖDEMELERDE TEVS K ZORUNLULU U Memifl KÜRK* I-G R fi: T evsik zorunlulu u Maliye Bakanl taraf ndan kay t d fl ekonomi ile mücadele amac yla getirilen uygulamalardan birisidir. Bu uygulama ile ticari ifllemler ve finansal hareketlerin taraflar n n izlenmesi ve vergiyi do uran ifllemlerin mali kurumlar n kay t ve belgeleri yard m yla tespit edilmesi amac yla, tahsilat ve ödemelerin banka veya finans kurumlar nca düzenlenen belgelerle tevsik edilmesi zorunlulu u getirilmifltir tarihinde yürürlü e giren tevsik zorunlulu u ile ilgili uygulamada baz sorunlarla karfl lafl lmaktad r. Bu yaz m zda bu sorunlardan ikisine de inilecektir. Bunlardan birincisi alaca n temliki halinde tevsik zorunlulu u olup olmad di eri ise ayni ödemeler(borcun mal veya hizmet ile ödenmesi) halinde tevsik zorunlulu u olup olmad hususlar d r. II-KONU LE LG L YASAL DÜZENLEMELER: Tevsik zorunlulu u ile ilgili ilk düzenleme 4 Temmuz 2003 tarih ve say l Resmi Gazete de yay mlanan 320 s ra no.lu Vergi Usul Kanunu Genel Tebli i ile yap lm flt r. Daha sonra düzenlenen genel tebli ve sirkülerler (ve hatta baz muktezalar) konu ile ilgili uygulamada yaflanan aksakl klar giderme amaçl d r Tahsilat ve ödemelerin banka veya finans kurumlar nca düzenlenen belgelerle tevsik edilmesi zorunlulu unun kapsam 320, 323, 324, 327 ve 332 s ra no.lu VUK. Genel Tebli leri ile düzenlenmifltir. lgili tebli ler gere ince, birinci ve * Vergi Denetmeni

2 134 mali ÇÖZÜM ikinci s n f tüccarlar, kazanc basit usulde tespit edilenler, defter tutmak zorunda olan çiftçiler, serbest meslek erbab ile vergiden muaf esnaf n kendi aralar nda yapacaklar ticari ifllemleri ile nihai tüketicilerden (Türkiye de mukim olmayan yabanc lar hariç) mal veya hizmet bedeli olarak yapacaklar YTL yi aflan tahsilat ve ödemelerinin tarihinden itibaren, banka, özel finans kurumlar veya PTT arac k l narak yap lmas ve bu kurumlarca düzenlenen dekont veya hesap bildirim cetvelleri ile tevsiki zorunludur. Bafllang çta ticari ifllemler için belirlenen had YTL iken tespit edilen bu tutar hiç uygulanmam flt r. 323 s ra no.lu VUK. Genel Tebli i ile tarihinden itibaren bu tutar YTL ye ç kar lm fl, tarihinden itibaren ise 332 s ra no.lu VUK. Genel Tebli i ile YTL olarak uygulanmaktad r. Tespit edilen tutar n alt nda kalan tahsilat veya ödemelerin banka veya özel finans kurumlar veya PTT arac l yla yap lmas ihtiyaridir. Tespit edilen tutar aflan avanslar n da banka, özel finans kurumlar veya PTT taraf ndan düzenlenen belgelerle tevsiki zorunludur. Tespit edilen tutar n üzerinde kalan ifllemlerin tevsik zorunlulu undan kaç nmak amac yla parçalara ayr lmas kabul edilmeyecek, ayn günde ayn kifli veya kurumlarla yap lan ifllemler tek bir ödeme veya tahsilat kabul edilecektir. Vergi Usul Kanununun mükerrer 257 nci maddesinin Maliye Bakanl - na verilen yetkiye istinaden yay mlanan ve 243 ve 246 s ra no.lu VUK Genel Tebli leri ile bankalara düzenleme zorunlulu u getirilen, dekont veya hesap bildirim cetvelleri ile tevsik edilme zorunlulu u uygulamas eskiden oldu u gibi devam etmektedir. Özel finans kurumlar da, tarihinden itibaren üç ay içinde sözü edilen Genel Tebli lerde belirtilen usul ve esaslar ile ayn bilgileri içeren dekont veya bildirim cetvelleri düzenlemek zorundad r. Posta ve Telgraf Teflkilat Genel Müdürlü ü (PTT) arac l yla yap lacak tahsilat ve ödemelerde tevsik kapsam ndad r. 323 seri nolu VUK Genel Tebli i ile tevsik zorunlulu u kapsam na giren kifliler ile nihai tüketicilerin genel ve katma bütçeli idareler ile döner sermaye iflletmelerine yapacaklar ödeme veya tahsilat ifllemlerine ilave olarak afla daki kurum ve kurulufllarda yap lan ifllemler de ilave edilmifltir. 1-Sermaye piyasas arac kurumlar nda, 2-Yetkili döviz müesseselerinde, 3-Noterlerde, 4-Tapu idarelerinde

3 mali ÇÖZÜM 135 yap lan ifllemlere konu ödeme ve tahsilatlar n belirtilen kurumlar arac k - l narak yap lmas halinde tevsik zorunlulu u bulunmamaktad r. * Vergi Denetmeni 332 s ra no.lu Vergi Usul Kanunu Genel Tebli i ile tevsik zorunlulu u kapsam d fl ndaki ifllemlerin neler oldu u aç klanm flt r. Buna göre; Genel ve katma bütçeli idareler, il özel idareleri, belediyeler ile bunlar n teflkil ettikleri birlikler, kanunla kurulan di er kamu kurum ve kurulufllar, kamu kurumu niteli indeki meslek kurulufllar na ait veya tabi olan veyahut bunlar taraf ndan kurulan ve iflletilen müesseseler ile döner sermayeli kurulufllar veya bunlara ait veya tabi di er müesseseler taraf ndan yap lan ihale ifllemlerine iliflkin yat r lmas gereken teminat tutarlar, belirtilen limiti aflsa bile bunlara iliflkin ödeme ve tahsilatlar n; banka, özel finans kurumlar veya Posta ve Telgraf Teflkilat Genel Müdürlü ü arac k l narak yap lmas zorunlulu u bulunmamaktad r. II-ALACA IN TEML K HAL NDE TEVS K ZORUNLULU U: Alaca n temliki, borç iliflkisinden do an belli bir talep hakk n n devrine yönelik olarak, alacakl ile onu devralan üçüncü kifli aras nda, borçlunun r - zas n aramaks z n yap lan ve sadece kazand r c bir tasarruf ifllemi niteli i tafl yan flekle ba l bir sözleflmedir. Temlik ile alacakl de iflir ve alacak, temlik alan üçüncü kifliye geçer. Bu andan itibaren, borcun ödenmesini istemek hakk da yeni alacakl ya geçer. Borçlar Hukukumuzun düzenlemesine göre, borçlunun r zas n n al nmas - na veya borçluya bilgi verilmesine gerek olmaks z n alacakl, üçüncü bir flahsa alaca n temlik edebilir. Fakat temlik sonucunda borçlunun durumunun eskiye oranla kötüleflmemesi gerekir. Bu nedenle borçlu, temliki ö rendi i zaman eski alacakl ya karfl sahip oldu u tüm itiraz ve defileri (savunmalar ), yeni alacakl ya karfl da ileri sürebilir. Temlik esas itibariyle yeni alacakl ya fon aktar m n amaçlayan bir ifllemdir. Ancak temlik, alaca devralana bir teminat (garanti) sa lama amac na da yönelik olabilir. Alaca n temlikinin geçerli olabilmesi için; bir alaca n mevcudiyeti, sözleflmeye ba lanmas, temlik edenin tasarrufa yetkili olmas ve temlikin yasaklanmam fl olmas gereklidir. Alaca n temliki bir akittir. Bu nedenle yaln z temlik edenin tek tarafl iradesiyle meydana gelmez, alaca temlik alan n da (temellük edenin de) aç k ya da örtülü (z mni) kabulü gerekir. Temlik akdi flekle ba l d r. Yaz l flekilde yap lmad kça alaca n temliki muteber olmaz. Temlik senedinde yaln zca temlik edenin imzas n n bu-

4 136 mali ÇÖZÜM lunmas yla flekil flart yerine getirilmifl olur. Uygulamada baz iflletmelerin baflka iflletmelere olan borçlar n kapatmak amac yla alacakl oldu u firma ile alaca n temliki anlaflmas yaparak nakit hareketi olmaks z n borçlar n kapatt klar görülmektedir. Yukar da aç kland üzere hukuki aç dan hiçbir sak ncas olmayan bu durumun ayr ca tevsik zorunlulu u kapsam nda olup olmad konusunda Maliye Bakanl - taraf ndan tarihli ve B.07.4.DEF /VUK-Mük.257 say l mükteza verilmifltir. lgili mükteza flu flekildedir. 323 s ra numaral Vergi Usul Kanunu Genel Tebli inin Tevsiki Zorunlu Olmayan Ödemeler ve Tahsilatlar bafll kl 4 üncü maddesinde ise, Tevsik zorunlulu u kapsam na giren kifliler ile nihai tüketicilerin genel ve katma bütçeli idareler ile döner sermaye iflletmelerine yapacaklar ödeme veya tahsilat ifllemlerine ilave olarak afla - daki kurum ve kurulufllarda yap lan ifllemler de ilave edilmifltir. 1- Sermaye piyasas arac kurumlar nda, 2- Yetkili döviz müesseselerinde, 3- Noterlerde, 4- Tapu idarelerinde yap lan ifllemlere konu ödeme ve tahsilatlar n belirtilen kurumlar arac k - l narak yap lmas zorunlu bulunmamaktad r. denilmektedir. Bu durumda, yukar da yap lan aç klamalar çerçevesinde flirketinizce YTL yi aflan bir alaca n z n Borçlar Kanununun 162 nci maddesine göre düzenlenen temlik sözleflmesi ile bir baflkas na devir edilmesi halinde söz konusu temlik sözleflmesinin noterde düzenlenmesi koflulu ile yap lacak borç ödemesinin banka, özel finans kurumu veya PTT arac k l nmadan tevsik edilmesi mümkün bulunmaktad r. Bahsedilen mükteza gere ince iflletmelerin alaca n temliki sözleflmelerini noterde yapmalar flart yla ayr ca borç ödemeleri için banka, özel finans kurumu veya PTT arac ile tevsik zorunlulu u bulunmamaktad r. Sözleflmenin noter arac l ile yap lmad takdirde tevsik zorunlulu una uyulmad gerekçesiyle iflleme konu tutar n %5 i oran nda özel usulsüzlük cezas uygulanacakt r. IV- AYN ÖDEMELERDE TEVS K ZORUNLULU U: Ayni ödeme bir borcun para yerine mal veya hizmet ile ödenmesidir. 320 s ra no.lu VUK. Genel Tebli i ile (ve takip eden Tebli lerle) aç kl a kavuflmayan hususlardan birisi de iflletmeler aras nda karfl l kl ayni ödemeler olmas halinde tevsik zorunlulu u olup olmad konusu olmufltur.

5 mali ÇÖZÜM 137 flletmeler aras nda uzun süreli ticari iliflkilerin olmas s k karfl lafl lan bir durumdur. flletmeler aras nda yap lan karfl l kl emtia sat fllar neticesinde alacak borç iliflkisi do maktad r. Genellikle bu tür ifllemlerde alacak ve borçlar mahsup edilmekte dolay s yla herhangi bir nakit hareketi söz konusu olmamaktad r. Ancak mahsup ifllemi sonunda fark var ise nakdi olarak ödeme yap lmaktad r. Mükellefler aras nda mahsup ifllemi olarak da adland r lan konu hakk nda tevsik zorunlulu u olup olmayaca konusunda uygulamada tereddütler yaflanmas nedeniyle Maliye Bakanl - taraf ndan verilen tarih ve B.07.1.G B / VUK.1 /257 say l mukteza afla daki gibidir. fiirketinizin sahibi bulundu u iki adet un fabrikas nda üretilen unu imalatç ve ihracatç s fat yla iç piyasaya satt n z, ayn zamanda gümrük beyannamesi ile yürürlükteki ihracat mevzuat na uygun olarak ihraç etti inizi, imal etti iniz un talepleri karfl layamad dönemlerde di er un fabrikalar ndan un sat n ald n z ve karfl - l nda bu day sat fl yapt n z, bu türlü sat lan mal karfl l nda, mal sat n al nmas fleklindeki ticari ifllemlerde finansal hareket olmad için VUK. nun 320, 323 ve 324 s ra no.lu Genel Tebli leri kapsam nda nakit ödeme ve tahsilat n söz konusu olmad n, söz konusu cari hesaplar n karfl l kl mahsup yolu ile kapat ld n belirterek, flirketiniz taraf ndan yap - lan bu ifllemin tebli lere ayk r olup olmad hususunu sormaktas n z. Vergi Usul Kanununun mükerrer 257 nci maddesinin birinci f kras n n (2) numaral bendi ile Bakanl m za, mükelleflere muameleleri ile ilgili tahsilat ve ödemelerini banka veya benzeri finans kurumlar nca düzenlenen belgelerle tevsik etmeleri zorunlulu unu getirme ve bu zorunlulu un kapsam n ve uygulamaya iliflkin usul ve esaslar n belirleme yetkisi verilmifltir. Bu yetkiye dayan larak tahsilat ve ödemelerin tevsik zorunlulu unun kapsam, ifllem tutar, bafllang ç tarihleri ve uygulanma esaslar yay mlanan 320, 323, 324 s ra no.lu VUK. Genel Tebli lerinde düzenlenmifltir. Söz konusu Tebli lerde ayr nt l olarak belirtildi i üzere; Birinci ve ikinci s n f tüccarlar, kazanc basit usulde tespit edilenler, defter tutmak zorunda olan çiftçiler, serbest meslek erbab ile vergiden muaf esnaf n kendi aralar nda yapacaklar ticari ifllemleri ile nihai tüketicilerden (Türkiye de mukim olmayan yabanc lar hariç) mal veya hizmet bedeli olarak yapacaklar YTL sini aflan tahsilat ve ödemelerinin ( tarihinden sonra YTL. aflan tutarlar) banka veya özel finans kurumlar ile posta idaresi

6 138 mali ÇÖZÜM arac k l narak yap lmas ve bu kurumlarca düzenlenen dekont veya hesap bildirim cetvelleri ile tevsiki zorunludur. Tespit edilen tutar n alt nda kalan tahsilat veya ödemelerin banka veya özel finans kurumlar ile posta idaresi arac l yla yap lmas ihtiyaridir. Yine; Tespit edilen tutar aflan avanslar n da banka veya özel finans kurumlar ile posta idaresince düzenlenen belgelerle tevsiki zorunludur. flletmelerin kendi ortaklar ile di er gerçek ve tüzel kiflilerle olan ve herhangi bir ticari içeri i olmayan nakit hareketlerinde ifllem tutar YTL yi aflmas halinde de tahsilat ve ödemelerin banka veya özel finans kurumlar ile posta idaresince düzenlenen belgelerle tevsiki zorunludur YTL. aflan mal ve hizmet bedelinin farkl tarihlerde ödenmesi halinde de her bir ödemenin tahsilat ve ödemenin yap laca kurumlarca düzenlenen belgelerle tevsiki zorunludur. VUK. nun Mük. 257 nci maddesindeki yetkiye dayan larak 320, 323, 324 s ra no.lu Genel Tebli lerle yap - lan düzenlemeler ile ticari ifllemler ve finansal hareketlerin taraflar n n izlenmesi ve vergiyi do uran olaylar n mali kurumlar n kay t ve belgeleri yard m yla tespit edilmesi amaçlanmaktad r. Dilekçenizde bahsedildi i üzere; iki firma aras ndaki emtia al fl ve sat fllar karfl l nda nakit ödeme ve tahsilat söz konusu olmadan cari hesaplar n karfl l kl olarak mahsup yoluyla kapat ld durumda finansal bir hareketten bahsedilemeyece inden mahsup yoluyla kapat lan tutarlar n da banka veya özel finans kurumlar ile posta idaresince düzenlenen belgelerle tevsiki de zaten mümkün bulunmamaktad r. Di er taraftan; mal ald n z firmalar hakk nda SM YB. kulland veya düzenledi i konusunda herhangi bir rapor veya olumsuz bir tespit olmamas, di er bir ifade ile müteselsil sorumluluk uygulamas n gerektiren bir durum bulunmamas halinde al nan mal bedellerinin mal karfl l ödenmesi tek bafl na iadeye engel teflkil etmemektedir. Mükellefler aras ndaki karfl l kl emtia al fl ve sat fl halinde, mahsup yöntemi ile cari hesaplar karfl l kl olarak kapat lmakta herhangi bir nakit ç k fl söz konusu olmamaktad r. Tevsik zorunlulu u ile ilgili uygulaman n amac finansal hareketlerin kontrol alt na al nmas d r. Bu nedenle verilen mukteza uygulama ile ba daflmaktad r. Çünkü mahsup yönteminde herhangi bir finansal hareket söz konusu de ildir. Ancak mahsup ifllemleri yap ld ktan sonra kalan tutarlar tevsik zorunlulu u tutar n n üzerinde ise bu tutarlar n banka veya özel finans kurumlar ile posta idaresince düzenlenen bel-

7 mali ÇÖZÜM 139 gelerle tevsik edilmesi gerekti i aç kt r. IV SONUÇ: lk kez 4 Temmuz 2003 tarih ve say l Resmi Gazete de yay mlanan 320 s ra no.lu Vergi Usul Kanunu Genel Tebli i ile tarihinden itibaren yürürlü e konulan tevsik zorunlulu u ile ilgili olarak zaman zaman uygulamada sorunlarla karfl lafl lmaktad r. Bu yaz m zda karfl lafl lan sorunlar n müktezalarla çözüme kavuflturuldu u iki konuya de- inilmifltir. Yaz m z n yukar daki bölümlerinde aç kland üzere borç ödemesinin alaca n temliki sözleflmesi ile yap lmas halinde temlikin noterde yap lmas flart yla tevsik zorunlulu u bulunmamaktad r. Yine borcun ayni olarak ( borcun mal ile veya hizmet ile) ödenmesi halinde nakit hareketi söz konusu olmad için tevsik zorunlulu u bulunmamaktad r. KAYNAKÇA: 320 no lu Vergi Usul Kanunu Genel Tebli i. Ankara : Resmi Gazete 323 no lu Vergi Usul Kanunu Genel Tebli i. Ankara : Resmi Gazete 332 no lu Vergi Usul Kanunu Genel Tebli i. Ankara : Resmi Gazete

8 140