AFETE DİRENÇLİ TOPLUMLARDA SİVİL TOPLUM KURULUŞLARININ ROLÜ. Dr. Ali EKŞİ

Transkript

1 AFETE DİRENÇLİ TOPLUMLARDA SİVİL TOPLUM KURULUŞLARININ ROLÜ Dr. Ali EKŞİ

2 Afete Dirençli Toplum? Afetlerden daha az zarar gören, Afetin oluşturduğu hasar ile başa çıkma yeteneği olan, Afet sonrası olağan döneme daha kolay dönebilen toplum.

3 Afete Dirençli X Savunmasız

4 Savunmasızlık Tehlike karşısında, insanlar ve çevresinde zararını engelleyemeyen ya da zararı arttıran durumları tanımlar. Savunmasızlık, insanlarda oluşacak olan fiziki ve sosyal zararın düzeyini belirler.

5 Afetlerin yönetilebilirliği Afet sonucu oluşan hasarın ve olağandışı koşullardan çıkış; bireyin, toplumun ve afet yönetiminden sorumlu kurumların sorunlarla başa çıkabilme yetenekleri ile ilgilidir. Afetlerin yönetilebilirliğinde bu gün için en popüler mesele, toplumda bireylerin direncinin arttırılması, yani savunmasızlığın yenilmesidir.

6 Savunmasızlıkla Mücadele Savunmasızlık tek başına insanın kendisiyle de ilgili değildir. İnsanın içinde bulunduğu toplumun yapısı ve çevre koşulları çoğu zaman savunmasızlığı arttırır. Afetlere karşı insanların tek başına karşı koyma yeteneği son derece sınırlıdır. Afet yönetiminde, toplumsal direncin arttırılması için çalışmaların yapılması gerekir. Afetlere karşı savunmasızlığı yenmenin yolu toplumsal mücadele ve dayanışma ile mümkündür.

7 Afet yönetiminin en temel ilkesi; Olağan durumlarda olmayan bir kapasitenin afet yönetiminde etkin olarak kullanılamayacağıdır. Olağan durumlarda kullanılan yönetim modelleri ve sistemleri geliştirilmeli ve rutinden afet yönetimine geçiş sağlayabilme özelliği sağlanmalıdır. Afet yönetiminin güçlendirilmesi ve toplumsal direncin arttırılması olağan durumlardaki yönetim şekli ve kapasitesi ile de doğrudan ilgilidir. Bir sistemde, rutin aciller için kullanılacak olan kapasite yeterince gelişmiş değilse, afet yönetimi için etkin ve başarılı bir yönetim kapasitesini geliştirmek çok zordur.

8 Toplumsal Dayanışmada Ne Durumdayız? Türkiye de son yıllarda siyaset başta olmak üzere birçok farklı alanda kutuplaşma, ötekileştirme giderek artmaktadır. Bu durum, En basit toplumsal sorunlara çözüm arayışlarında bile, insanların karşı tarafın tarafsızlığını yitirdiğini düşünerek, ön yargılarla karşılıklı güven ağlarının yırtılmasına neden olur. Kurumlara ve insanlara güvenmeyen toplumlar oluşur. Tüm krizlere olduğu gibi afetlere karşı direnç ve dayanışma azalır.

9 Kutuplaşma ve ötekileştirme; Birbirine ve kurumlara güvenmeyen bireyler oluşturur.

10 Kutuplaşma ve ötekileştirmenin ilacı? Etkileşime ve uzlaşıya açık müzakereci demokrasinin gelişmesidir. Siyasetten ve vesayetten ayrılmış, çağdaş sivil toplum kuruluşları, müzakereci demokrasinin gelişiminde en önemli faktördür. Birlikte yaşam ve uzlaşı kültürü güçlenirse, Muhtemel sorunlar karşısında toplumun ve dolayısıyla kamu yönetiminin dayanaklılığı artar, Sorun çözme kapasitesi güçlenir. Afet gibi kriz durumlarına karşı direnç artar.

11 Sivil toplum kuruluşları afet yönetiminde toplumun direncinin arttırılmasına nasıl katkı sunabilir?

12 Risk Yönetimi Nasıl olacak? Karar verme süreçleri halkın denetimine ve incelemesine açık olmalıdır. En başta, karar verme süreçlerine halkın etkin katılımı ve riskli yatırımlarla ilgili sosyal kabul sağlanmalıdır. Toplumdaki herkes, risk yönetimi çalışmalarında haklarının korunması için adil yargıya ve etkili bir hukuki çözüm mekanizmasına ulaşabilmelidir.

13 Afet Toplumsal Bilinç? Afet durumlarında topluma olağan durumlardan farklı bir takım yeni haklar tanınmaktadır. Tanınan haklar ile birlikte toplumun sorumluluklarında da artış olur. İnsan hayatında afetlerin her an oluşabileceğini bilmek ve kendilerine göre bir hazırlık süreci geçirmek, afete direncini ve yanıt yeteneğini geliştirmek her bireyin sorumluluğudur. Öncelikle bireylerin, kendi hayatlarını korumak ve yaşam koşullarını iyileştirmek için caba harcamaları gerekir. Afet durumunda tüm bireylerden, gerekli olan zamanlarda yakın ilişkide olmadığı ya da tanımadığı insanlara da yardımcı olmaları, tüm bireylerle işbirliği kurmaları ve dayanışma içerisinde olmaları beklenir.

14 Müdahale Aşamasında Toplum? Afetler mevcut sistemleri etkiler, kullanılamaz hale getirir dolayısı ile afetin doğrudan etkilerinin oluşturduğu zarar daha ciddi hissedilir. Büyük afetlerde mutlak suretle dış desteğe ihtiyaç duyulur. Afet bölgesine dış desteğin sağlanmasında, afetin büyüklüğü, afetin ulaşım sistemlerine ya da yerel alt yapıya verdiği hasar ve ülkenin afet yönetiminde hazırlık çalışmalarının etkinliğine bağlıdır. Dış yardımın afet bölgesine ulaşımı ilk saatlerde mümkün değildir. Afet bölgesine yönetim kapasitesini arttıracak düzeyde etkin dış yardımın ulaşması genelde 24 saatlik bir süreçte sağlanabilir. Afete ilk müdahaleyi yapması beklenen, yerel sistemlerdir. Ancak büyük afetlerde onlarda birer afetzededir.

15 Büyük doğal afetlerde, özellikle ilk saatlerde belki de ilk gün yerelde ayakta kalmış kapasite ve toplumun direnci müdahalede anahtar işlevi görür.

16 İlkyardım? Büyük doğal afetlerin ilk anlarında, hiçbir sistem olaya müdahale de yeterli profesyonel desteğini sağlayamaz. Başarılı olmuş ya da sistem oluşturabilmiş Dünyadaki afet yönetim sistemlerinde, gönüllüler en önemli halkayı oluşturur. Gönüllüler, doğru organize edildiğinde ve eğitim desteği sağlandığında, kurtarmadan, ilkyardıma, afetzedelerin naklinden, tahliyesine kadar bir çok alanda en önemli gücü oluşturur.

17 Toplumun Dezavantajlı Gruplarının Durumu? Afetlerin yıkıcılığı herkesi aynı şekilde etkilemez, dezavantajlı gruplar afetlerden toplumun diğer tüm kesimlerinden daha fazla etkilenir. Hassas gruplar ya da dezavantajlı duruma sahip olanlar olarak da adlandırılan bu gruplarda, ilk akla gelmesi gerekenler çocuklar olmalıdır. Çocuklar afet sırasında ve sonrasında en fazla etkilen, en fazla can kaybına ve psiko-sosyal travmaya maruz kalan gruplardır. Çocuk kaçakçılığı, yasa dışı evlat edinme, reşit olmayan fuhuş ve yasa dışı çalıştırılma olayları ile afet durumlarında daha sık karşılaşılmaktadır. Ebeveyn kaybı, yaşam ortamlarının kaybedilmesi ve eğitim sisteminin bozulması gibi durumlar çocukların üzerinde ki etkiyi daha da arttırır. Afetlerin uzun süreli etkileri çocuklar üzerinde daha ciddidir ve çocukların bu sorunlarla başa çıkma mekanizmaları da daha zayıftır.

18 Yardımların Ulaşmasında Sivil Toplum? Afetlerde, öncelikli yardıma ihtiyacı olanların, yardımlara gerçekten zamanında ulaşıp ulaşamadığı önemli bir sorudur. Afetlerden sonra, yardımların büyük bir kısmı, mağdur olan ve gerçekten ihtiyacı olan insanlara ulaştırılamamaktadır. Bu konuda yaşanan deneyimler, afet sonrası güçlü kalıp yardım için daha fazla seslerini duyurabilen, grup ve kişilerin yardımlara daha çok ulaşabildiğini göstermektedir. Unutulmaması gereken gerçekten mağdur ama sesleri çıkmayan insanlarında olabileceğidir.

19 Yardımların Ulaşmasında Sivil Toplum Afetlerden sonra, toplumun kendi kendisine yeterliliği sağlanana kadar asgari yaşam koşullarının mutlaka yardımlarla sağlanması gerekmektedir. Ancak bu yardımların ne kadar sürdürülmesi gerektiği önemli bir sorudur. Bazen afet sonrası başlayan yardımlar, toplumlarda yardıma bağımlılık sendromu oluşturabilmekte ya da yardımın aynı kalite ve yoğunlukta sürdürülebilirliği zorlaşmaktadır. Yardıma bağımlılığın salt mağdurlar tarafından oluşturulduğunu düşünmek, sorunun çözümüne yardımcı olmamaktan ziyade, çözüm yollarının bulunması konusunda durumu daha da karmaşık hale getirebilir. Eğer bir toplumda yardıma bağımlılık oluşuyorsa, öncelikle sorgulanması gereken uygulanan yanlış ve/veya kötü yönetim araçlarıdır.

20 Olay Yeri Komuta Sistemi 70 lerde FEMA tarafından geliştirildi. 80 çıvarı ülkede çeşitli düzeylerde uygulanıyor. Yönetimin temel ilkeleri kullanılarak, katı, hiyerarşik bir model öneriyor.

21 Katrina Kasırgası Ağustos 2005 de ABD nin Güneyinde etkili oldu, 1836 kişi öldü, 705 kişi kayboldu, FEMA için bir sınavdı, Başarısız olarak kabul edildi ve yeniden yapılanma sürecine girdi, En önemli başarısızlık nedeni olarak OKS nin, katı, hiyerarşik, toplumu dışlayan yapısı gösterildi.

22 Genel Değerlendirme Afet anları gibi karmaşık sorunlar karşısında, klasik kamu yönetiminin katı, hiyerarşik ve devlet merkezli araçlarını kullanan ülkelerde başarılı yönetim mekanizmaları oluşturmak çok zordur. Müzakereci demokrasiden uzak, devleti merkeze alan ve toplumun karar verme süreçlerine katılımını engelleyen ya da zorlaştıran yönetimler, toplum ile doğru iletişim kanalları kuramaz, krizlere karşı savunmasız olur, dahası kriz yönetiminde de başarılı olamazlar.

23 Afete Dirençli Toplumda Anahtar STK lar Bireyin tek başına özne olarak ağırlığını koyabilmesi, her zaman mümkün değildir. Özellikle afet anları gibi olağan dışı koşulların hakim olduğu durumlarda, toplumsal dayanışma çok daha ön plana çıkmaktadır. Günümüzde, güçlü-dirençli toplumlar için öncelikle sivil toplum kuruluşları güçlendirilmelidir.

24 Afet Yönetimi STK Halkın düşünce ve taleplerinden üretilen bilgi, en az uzmanların ürettiği bilimsel bilgi kadar önemlidir. Katılım mekanizmalarının işletilmesi ile paydaşlar bir araya getirilerek, karşılıklı bilgi alışverişi sağlanabilmekte, ortak bir sinerji yaratılabilmekte ve bu sinerji kamu yararına kullanılabilmektedir.

25 Son SÖZ Müzakereci demokrasinin güçlü, etkileşimin mümkün olduğu toplumlar, afetlerde toplumsal dayanışmanın ve direncin güçlü olduğu toplumlardır. Kutuplaşmanın ve ötekileştirmenin hakim olduğu yönetim sistemlerinde, olağan kapasite afet yönetimine aktarılamıyorsa, afet yönetimi çalışmalarına sivil toplum başta olmak üzere tüm aktörlerin katılımı sağlanarak, sorun alanları ortak sinerji ile çözülmelidir. Bu yolla hem afetlere karşı toplumun direnci arttırılabilir hem de müzakereci demokrasinin oluşturulması için afet yönetimi çalışmaları fırsata dönüştürülebilir.

26 TEŞEKKÜRLER