Isparta İli Eğirdir İlçesi Kovada Kanal Bölgesi nde Çevre Amaçlı Tarım Arazilerinin Korunması (ÇATAK) Programının Benimsenmesi ve Yayılması

Transkript

1 Isparta İli Eğirdir İlçesi Kovada Kanal Bölgesi nde Çevre Amaçlı Tarım Arazilerinin Korunması (ÇATAK) Programının Benimsenmesi ve Yayılması G. Öz 1, İ. Boz 1 Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Tarım Ekonomisi Anabilim Dalı gonca1028@hotmail.com ÖZET Çalışmanın amacı Çevre Amaçlı Tarım Arazilerinin Korunması (ÇATAK) Programı kapsamında ele alınan koruyucu önlemleri benimseyen ve benimsemeyen çiftçileri sosyoekonomik özellikler bakımından karşılaştırmak; programın çiftçiler tarafından benimsenmesine etki eden faktörleri ortaya çıkarmak ve programın bölgedeki tarım arazilerinin korunması ve sürdürülebilir kullanımına yapmış olduğu katkıları belirlemektir. Ayrıca programın başarısını etkileyen faktörleri belirlemek, aksaklıklar varsa bunların giderilmesi ve sonraki programlarda yinelenmemesi için alınması gereken önlemleri sıralamaktır. Araştırmada kullanılan veriler Isparta İli Eğirdir İlçesi Kovada Kanal Bölgesinde tabakalı örnekleme ile çekilen 214 çiftçi ile yapılan anketlerden sağlanmıştır. ÇATAK Programını benimseyen ve benimsemeyen çiftçilerin sosyoekonomik özellikler bakımından karşılaştırılmasında ki-kare bağımsızlık testi, programın benimsenmesine etki eden faktörlerin ortaya çıkarılmasın için de logit modeli kullanılmıştır. Araştırma sonuçlarına göre ÇATAK Programının bölgede çevre koruma ve sürdürülebilirlik için önemli olduğu; benimsenmesinde ise çiftçilerin köy yönetimine katılımı, tarımsal yatırımlar için kredi kullanımı, gelir düzeyi ve ziraat mühendislerini ziyaret etme sıklığı önemli parametreler olarak bulunmuştur. Anahtar Kelimeler: Sürdürülebilir tarım, ÇATAK, Eğirdir Gölü, yeniliklerin benimsenmesi Adoption and Diffusion of Environment Friendly Agricultural Land Protection Program in Kovada Canal Region of Eğirdir District of Isparta ABS TRACT The purposes of this study were to compare socioeconomic characteristics of adopters and non-adopters of the protective measures included in the Environment Friendly Agricultural Land Protection Program (EFALP); to determine factors influencing the adoption of this p rogram, and t o identify the contributions the program made for protection and sustainable use of agricultural lands in the region. In addition, it was intended to determine factors influencing the success of the program and the shortages and/or deficiencies, if any, which may cause to slower or prevent the implementation of the program. Data for this study were collected by administering a questionnaire to a stratified sample of 214 farmers operating in Kovada Canal Region of Eğirdir District of Isparta. Chi-square test of independence was used to compare adopters and non-adopters in terms of their socioeconomic characteristics. Binary logit analysis was used to determine factors influenced the adoption of the program. Results of the study showed that the program was useful in the region to protect soil and provide sustainability. Participation in village administration, credit us for investments, income level of farmers, and contacts with extension personnel were the main factors influenced the adoption of the EFALP program. Keywords: Sustainable agriculture, ÇATAK, Lake Eğirdir, Adoption of innovations 1.GİRİŞ Sürdürülebilir kalkınma Bugünkü nesillerin gıda maddeleri gereksinimlerini karşılarken, gelecek nesillerin gıda maddeleri gereksinmelerini karşılama talepleri üzerine ipotek koymamalarını gerektiren bir kalkınma şekli olarak tanımlanmaktadır. (Dünya Çevre ve Kalkınma Komisyonu, 1987). Bu tanıma göre, günümüz nesillerinin kendi ihtiyaçlarını karşılarken gelecek nesillerin yaş am kalitesini azaltma yönünde haklarının olmadığı ve her türlü ekonomik kalkınma girişiminde, doğal kaynaklar ve çevrenin korunmasına özen göstermeleri gerektiği anlaşılmaktadır. Sürdürülebilir tarım sürdürülebilir kalkınmanın bir bölümü olarak ele alınmaktadır. Bazı bilim insanları, sürdürülebilir tarımı daha az girdi kullanarak yürütülen bir tarım şekli olarak tanımlamış olsalar da bunda pek haklı oldukları söylenemez. Çünkü sürdürülebilir tarım sisteminde kullanılan teknoloji dengeli, iyi idare edilen ve çevreye karşı sorumlu olan bir üretimdir (Hess, 1991). Sürdürülebilir tarımın işlevsel amaçları aşağıdaki gibi ifade edilmektedir (Bebrook, 1991): (1) Tarımsal üretimde bitki besin maddesi döngüsü, azot fiksasyonu ve hayvanlar arası ilişkiler gibi süreçlerin daha çok doğal ortamda oluşumuna katkı sağlamak. (2) İşletme dışında üretilen ve çiftçi ailesine, tüketicilere ve çevreye zarar verme potansiyeli olan tarımsal girdi kullanımını azaltmak. (3) Bitki ve hayvan türlerinin biyolojik ve genetik potansiyelini verimli bir şekilde kullanmak. (4) Ürün desenini tarım arazilerinin verimlilik potansiyeli ve fiziksel sınırlamalarını göz önünde bulundurarak belirlemek. (5) İşletmenin iyi idare edilmesi, hayvan hastalıklarının önlenmesi, bitkisel ve hayvansal üretimin dengeli bir şekilde yürütülmesi, toprak, su, enerji ve biyolojik kaynakların korunması yoluyla karlı ve etkin bir üretimin sürdürülmesi şeklinde özetlenmektedir. 1599

2 Tarımsal Yayım ve Bilgi Sistemleri Türkiye de çevreyle ilgili sorunlar özellikle 1980 den sonra ortaya çıkmaya başlamıştır (Görmez, 1997). Bunlar arasında en önemli olanlar deniz ve su kirliliği, toprak erozyonu ve ormanların yok edilmesidir. Çevrenin fiziksel olarak bozulumu, geçimini çiftçilik, balıkçılık ve ormancılık gibi uğraşlarla sağlayan ailelerde birçok sosyoekonomik soruna yol açtığı gibi kentlerde yaşayan aileleri de etkilemektedir. Çünkü çevresel sorunlar diğer sosyoekonomik sorunlarla da birleşerek her yıl yüz binlerce kişinin kırsal alandan kentlere göç etmesine sebep olmaktadır. Türkiye de sürdürülebilir tarımsal gelişmeye hizmet edeceği düşünülen en önemli programlardan biri Çevre Amaçlı Tarımsal Arazilerin Korunması (ÇATAK) Programıdır. Program erozyon ve olumsuz çevre etkilerine maruz kalan hassas bölgelerde, özellikle su ve toprak kalitesi ile doğal bitki örtüsünün korunması, erozyonun önlenmesi, arz fazlası tarım ürünlerinin üretiminden vazgeçilerek, alternatif ürün ve üretim modellerinin uygulanması ile çevreye zarar veren tarımsal faaliyetlerin önlenmesi amacıyla hazırlanmıştır. Programın yılları arasında uygulanması planlanmıştır. İlk uygulama alanları, çevresel açıdan en duyarlı alanlar olarak kabul edilen Kırşehir Seyfe Gölü, Isparta Kovada Kanal Bölgesi, Konya Ereğli Sazlığı ve Kayseri Sultan Sazlığıdır. Program, pilot uygulama olarak bu dört merkezde Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığınca belirlenmiş yaklaşık hektarlık bir tarım arazisine uygulanmaya başlanmıştır. Daha sonra programın uygulama alanları Bakanlık tarafından genişletilmiş ve 2009 yılında Çanakkale, Kahramanmaraş, Karaman, Nevşehir ve Niğde; 2010 yılında Adana, Amasya, Aksaray, Burdur, Denizli, Mersin, Samsun, Sivas, Bilecik ve Diyarbakır; 2011 yılında Ankara, Aydın, Tokat, Manisa, Çorum ve Edirne; 2012 yılında Adıyaman ve İzmir İlleri program kapsamına alınmıştır. Programın yürütülmekte olduğu il sayısı 2012 yılı itibariyle 27 ye ulaşmıştır. Bu çalışmanın genel amacı, ülkemizde 2005 yılında çıkarılan (Resmi Gazete, Tarih: , Sayı: 25994) ve 2009 yılında kapsamında değişiklik yapılan (Resmi Gazete, Tarih: , Sayı: 27113) ÇATAK Pro gramının pilot uygulama alanlarından biri olan Isparta-Kovada Kanal Bölgesinde yayılması ve benimsenmesini incelemektir. ÇATAK Programını Tercih Eden Üreticilerin Desteklenmesine Dair Kararın Uygulanmasına İlişkin Tebliğ (2009/3) gereği, Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı tarafından belirlenmiş ve iki kategoriye ayrılmış toprak koruyucu önlemlerin çiftçiler tarafından uygulanması teşvik edilmektedir. Bu önerileri işletmelerinde uygulamayı kabul eden çiftçiler, İl Proje Uygulama Komisyonu tarafından belirlenmekte ve kendileriyle bir sözleşme imzalanmaktadır. Sözleşmeyi imzalayan her çiftçi Bakanlıkça bu amaç için öngörülen desteklerden yararlanmaktadır. Çalışmanın amaçları daha ayrıntılı olarak aşağıdaki gibi sıralanmaktadır: (1) Program kapsamında ele alınan koruyucu önlemleri benimseyen ve benimsemeyen çiftçileri sosyoekonomik özellikler bakımından karşılaştırmak. (2) Program kapsamında ele alınan koruyucu önlemlerin çiftçiler tarafından benimsenmesine etki eden faktörleri ortaya çıkarmak. Bu amaç kapsamında benimsemeye etki etmesi olası faktörler araştırmanın bağımsız değişkenlerini, programın benimsenme durumu da bağımlı değişkenini oluşturacaktır. (3) Programın bölgedeki tarım arazilerinin korunması ve sürdürülebilir kullanımına yapmış olduğu katkıları ortaya çıkarmak, başarısını etkileyen faktörleri belirlemek, aksaklıklar varsa bunların giderilmesi ve sonraki programlarda yinelenmemesi için alınması gereken önlemleri sıralamaktır. Tarımda kullanılan yeniliklerin çiftçiler tarafından benimsenmesi ve kırsal alana yayılmasını etkileyen birçok faktör vardır. Bu faktörler sistematik olarak incelendiğinde: yenilikten algılanan yararlar, yeniliği benimseme kararının tercihe bağlı, kolektif veya otoriteye bağlı olarak verilmesi, yeniliği yaymaya çalışan kuruluşlar ile hedef kitle arasındaki iletişim kanalları, hedef kitlenin içinde bulunduğu sosyal sistemin özellikleri ve yeniliği yayan yayım elemanlarının bu konudaki çabaları ön plana çıkar Yenilikten algılanan yarar, maliyetleri düşürmesi, iş gücünden tasarruf sağlaması veya kar oranının daha çok olması gibi somut ölçümlerle ortaya konulabilmektedir (Rogers, 1995). Nowak (1982) ın Benimseme-Yayılma Teorisi ne göre toprak koruyucu önlemlerin çiftçiler tarafından benimsenmesi üzerine dört önemli faktör rol oynamaktadır. Bunlar; 1) sosyal ve psikolojik faktörler; 2) işletme yapısıyla ilgili faktörler; 3) ekolojik faktörler; ve 4) kurumsal faktörlerdir. Sosyal ve psikolojik faktörler arasında yaş, eğitim düzeyi, gelir düzeyi, katılımcılık ve riske girebilme gibi değişkenler ele alınırken işletme yapısıyla ilgili faktörler arasında ise işletme büyüklüğü ve işletmede yetiştirilen ürünler gibi değişkenler ele alınmaktadır. Çevresel faktörler çiftçilerin çevre korumaya karşı tutum ve davranışlarını incelerken kurumsal faktörler de çevre koruma programını öneren kurum veya kuruluşların öngörebileceği sınırlamalar veya teşvikleri içermektedir. Mendoza (2006) tarafından yürütülen bir araştırmada, çiftçilerin devlet tarafından uygulanmakta olan çevresel programlar kapsamında önerilen en iyi arazi yönetim tekniklerinin benimsenmesini incelemiştir. Bu çalışmada da çiftçilerin eğitim düzeyi ile benimseme arasında pozitif bir ilişki bulunmuştur. Ayrıca benimseme düzeyinin artmasında yöredeki çevre ve tarımla ilgili kurumların yanı sıra çeşitli endüstri kollarının destekleri de önemli rol oynamıştır. Ülkemizde çiftçilerin sürdürülebilir tarımı algılama düzeyleri ve bu algılamaya etki eden faktörleri inceleyen bir çalışmada (Tatlıdil ve ark.,2009) toplam 21 sürdürülebilir tarım uygulaması belirlenmiş ve çiftçilerin her bir uygulamaya verdiği önem beşli Likert ölçeğinde sorulmuştur. Yirmi-bir uygulamaya verilen toplam skor çiftçinin sürdürülebilirliği algılama skoru olarak saptanmıştır. Yayım elemanları ile ilişki kurma, mülk arazisi olma, karışık 1600

3 işletmeye sahip olma, eğitim, tarımla ilgili konularda çeşitli etkinliklere katılma, yazılı materyal okuma ve tarımsal yatırım yapma gibi faktörler çiftçilerin daha yüksek sürdürülebilirlik skoru elde etmelerine neden olmuştur. Ülkemizde sürdürülebilir tarımın çiftçiler tarafından algılanması ve uygulanması konusundaki araştırmaların sınırlı oluşu ve Bakanlıkça desteklenen koruyucu önlemlerin benimsenmesi ve yayılması konusundaki çalışmaya rastlanamamasına rağmen, tarımda modern teknolojilerin benimsenmesi ve yayılması konusunda yürütülen bazı çalışmalar vardır. 2. MATERYAL VE METOT Araştırmanın ana materyalini ÇATAK Programı nın pilot uygulama alanlarından biri olan Isparta-Kovada Kanal Bölgesinden programa katılan ve katılmayan çiftçilerden belirlenen deneklerle yapılan anketlerden elde edilen veriler oluşturmaktadır. Ayrıca konuyla ilgili literatür, kamu ve özel kuruluşlardan sağlanan bilgiler ve uzman görüşleri de araştırmada kullanılan materyal arasında sayılabilir. Araştırma sonuçlarının genelleştirilebileceği kitle bölgede tarımsal faaliyet yapan bütün işletmelerdir. Örnek hacimlerini belirlerken kullanılan ana kitlede her bir deneğin örneğe seçilme şansı eşit ve birbirinden bağımsızdır. Araştırmada uygulanan yöntem, ana kitlenin belirlenmesi, örnek hacminin belirlenmesi, veri toplama, veri analizi ve yazım aşamalarından oluşmaktadır. Çalışmada örneklere giren çiftçilerin belirlenmesi işlemine öncelikle ÇATAK Programına kayıt yaptıran çiftçilerin listelerinin Isparta İli Gıda, Tarım ve Hayvancılık Müdürlüğünden temin edilmesiyle başlanmıştır. Bu bağlamda Eğirdir Kovada Kanal Bölgesinde 2008 yılından bu yana ÇATAK Programına kayıt yaptıran 873 çiftçi bulunmuştur. Programa kayıtlı olmayan çiftçilerin kesin bir listesi bulunamadığından bu çiftçilere ait ana kitle köy muhtarlarıyla yapılan görüşmelerle belirlenmiştir. Çiftçilerin faaliyet gösterdikleri köyler Balkırı, Kırınt ı, Tepeli, Serpil, Yukarıgökdere, Ağılköy, Çaygöz ve Merkez İlçedir. Örneklemede çiftçilerin arazi büyüklüğü ölçütü göz önünde bulundurulmuştur. Örnekleme işleminde Yamane (2001) nin tabakalı örnekleme formülü kullanılmıştır. Formülde; n = örnek büyüklüğünü, N = ana kitleyi, Nh = bir tabakadaki çiftçi sayısını, Sh = bir tabakadaki standart sapmayı, D 2 = arzulanan varyansı, e = ortalamadan kabul edilen hata oranını, t = kabul edilen güven aralığına karşılık gelen t-çizelge değerini göstermektedir. Ortalamadan %5 oranında hata kabul ederek (e) ve %95 güven aralığında çalışarak (t = 1.645), ÇATAK programına kayıtlı çiftçilerden 151, kayıtlı olmayan çiftçilerden 63 olmak üzere toplam 214 kişilik örnekler çekilmiştir. Veri analizinde kullanılan yöntemler araştırmanın amaçları doğrultusunda seçilmiştir. Bu bağlamda birinci amaç için frekans ve yüzdelerden oluşan tanımlayıcı istatistikler ve iki grubu karşılaştırma üzere çapraz çizelgelar ve ki-kare bağımsızlık testi kullanılmıştır. Bu test için kullanılan formül; olup, formülde ni, k ıncı kategorinin gözlenen frekansını, Ei beklenen frekansını göstermektedir (Freund ve Wilson 1993). "Ki-kare testi iki değişken arasındaki bağıntı ve ilişki hakkında bir fikir verse de belirli sayıda açıklayıcı değişkenin bir bağımlı değişken üzerindeki ortak etkilerini açıklayamaz " (McLean-Meyinsse 1997). Bu yüzden belirli sayıdaki açıklayıcı değişkenin iki kategoriden oluşturulan bir bağımlı değişken üzerindeki etkisini ölçmek için kullanılabilecek en uygun metot binary logit regresyon modelidir (Maddala 1983; Greene 2000). Modelde bağımlı değişken deneklerin ÇATAK Programına kayıtlı olup olmadıkları şeklinde iki kategoriye ayrılmışt ır: (y=1) veya (y=0). Bu konu ile ilgili logit model aşağıdaki gibi yazılır: Modelde, Prob(y=1) çiftçinin programı benimseme olasılığını, e doğal logaritmayı, f(xβ) standart lojistik dağılım fonksiyonunu ve x açıklayıcı değişkenler vektörünü göstermektedir. Bu değişkenler çoğunlukla çiftçilerin sosyoekonomik karakteristiklerinden seçilmiş ve uygun şekilde kodlanmıştır. ÇATAK Programının 1601

4 Tarımsal Yayım ve Bilgi Sistemleri benimsenmesine etki eden faktörlerin daha ayrıntılı bir şekilde açıklanabilmesi için Odds oranları da aşağıdaki formül yardımıyla hesaplanmıştır. Formülden çıkan değerler yardımıyla, diğer bütün açıklayıcı değişkenlerin sabit olarak varsayılması koşuluyla, her bir bağımsız değişkendeki bir birimlik artışın programın benimsenmesinde ne derece etkili olacağı incelenmiştir. 3. ARAŞTIRMA BULGULARI 3.1.Sosyoekonomik Özellikler Araştırmanın bu bölümünde Eğirdir Gölünü çevreleyen köylerden çekilen örnekler üzerinde yapılan anket uygulamalarından elde edilen sosyo-ekonomik bulgular ele alınmaktadır. Gerek tarımsal teknolojilerin gerekse çevre korumaya yönelik tarımsal uygulamaların çiftçiler tarafından benimsenmesi ve kırsal alana yayılmasını konu alan birçok çalışmada ele alınan sosyo-ekonomik özellikler çiftçilerin yaşı, eğitim durumu, kooperatif ortaklığı, köy yönetimine katılım, işletme büyüklüğü, sulu arazi varlığı, traktör varlığı, girdiler için kredi kullanım durumu, tarımsal yatırımlar için orta veya uzun vadeli kredi kullanımı, gelir düzeyi ve işletmenin uzmanlaşma alanıdır. Çizelgeden ele alınan 10 sosyoekonomik değişkenden tarımsal yatırımlar için orta ve uzun düzeyde kredi kullanımı ve gelir düzeyi değişkenlerinin önemli olduğu görülmektedir. Tarımsal yatırımlar için kredi kullanımı değişkeni daha çok arazi alımı, hayvan alımı, sulama sistemi kurulması, traktör vb. gibi araçların alımı gibi işlemlerde kredi kullanımını göstermektedir. Bu bağlamda t üm deneklerin %32.2 sinin kredi kullandığı, bu oranın benimseyenlerde %36.4, benimsemeyenlerde ise %22.7 olduğu görülmektedir. Tarımsal yatırımlar için kredi kullanmayan deneklerde ise aynı oranlar sırasıyla %67.8, %63.6 ve %77.8 olmuştur. Yapılan ki-kara testinde iki değişken arasında istatistiksel anlamda önemli bir bağıntının bulunduğu ve ÇATAK Programının benimsenmesinin tarımsal yatırımlar için kredi kullanma değişkeninden bağımsız olmadığı anlaşılmıştır (Çizelge, 3.1). Çiftçilerin gelir düzeyi birçok çalışmada yeniliklerin benimsenmesinde etkili olan bir değişken olarak bulunmuştur. Mevcut çalışmada tüm deneklerin %25.7 sinin düşük gelir grubunda oldukları görülürken, bu oran benimseyen çiftçilerde %20.5 benimsemeyen çiftçilerde ise %38.1 dir. Orta gelir grubunda yer alan çiftçilerin oranı ise aynı gruplarda sırasıyla %61.7, %55.9 ve %49.2 olmuştur. Yapılan ki-kare testinde iki değişken arasında önemli bir istatistiksel bağıntının bulunduğu ve programın benimsenmesinin çiftçilerin gelir düzeyinden bağımsız olmadığı anlaşılmıştır (Çizelge 3.1). Çizelge.3.1. Eğirdir Civarında Çiftçilerin Sosyoekonomik Özellikleri Benimseyen Benimsemeyen Toplam Değişken Sayı % Sayı % Sayı % 1.YAŞ Otuz beşten küçük arası den büyük TOPLAM X 2 = 0.110, p=0.759; Ortalama=5.6, Standart Sapma= EĞİTİM DÜZEYİ Sayı % Sayı % Sayı % Okuma yazma bilmiyor Okuma yazma biliyor İlk okul mezunu Orta okul mezunu Lise mezunu Üniversite mezunu TOPLAM X 2 = 1.043, p = KOOPERATİF ORTAKLIĞI Sayı % Sayı % Sayı % Evet Hayır TOPLAM X 2 = 0.012, p = AİLEDE KÖY YÖNETİMİNE Sayı % Sayı % Sayı % KATILIM Evet

5 Hayır TOPLAM X 2 = 0.637, p = İŞLETME BÜYÜKLÜĞÜ Sayı % Sayı % Sayı % 10 dekar ve altı dekar dekar dekar dekar den büyük TOPLAM X 2 = 4.045, p=0.439; Ortalama=19.8 dekar, Standart Sapma= TRAKTÖR VARLIĞI Sayı % Sayı % Sayı % Evet Hayır TOPLAM X 2 = 1.599, p = SOSYAL GÜVENLİK Sayı % Sayı % Sayı % Yok SSK Bağkur TOPLAM X 2 = 7.628, p = GİRDİLER İÇİN KREDİ Sayı % Sayı % Sayı % KULLANIMI Evet Hayır TOPLAM X 2 = 0.002, p = TARIMSAL YATIRIMLAR Sayı % Sayı % Sayı % İÇİN KREDİ KULLANIMI Evet Hayır TOPLAM X 2 = 4.104, p = GELİR GRUBU* Sayı % Sayı % Sayı % Düşük gelir grubu Orta gelir grubu Yüksek TOPLAM X 2 = 7.590, p = UZMANLIK Sayı % Sayı % Sayı % Bitkisel ve hayvansal üretim Sadece bitkisel üretim TOPLAM X 2 = 0.008, p =0.528 *Çiftçilerin gelir düzeyi direkt olarak sorulmamıştır. Bunun yerine; Köy halkınız gelir bakımından düşük, orta ve yüksek olmak üzere üç gelir grubuna bölünse siz hangi gruba girerdiniz? şeklinde sorulmuştur ÇATAK Programının Benimsenmesine Etki Eden Faktörler Eğirdir ilçesi Kovada Kanal Bölgesi civarında ÇATAK Programının benimsenmesine etki eden faktörleri ortaya koymak amacıyla logistik regresyon modeli kullanılmıştır. Modelde kullanılan bağımlı değişken, programı benimseyenler (1) ve benimsemeyenler (0) olarak kodlanmıştır. Modele katılan açıklayıcı değişkenlerin belirlenmesinde yapılan anket sayısı ve ki-kare testlerinin sonuçları da göz önünde bulundurulmuştur. Ayrıca modele katılan açıklayıcı değişkenlerin tamamı kukla değişkenler haline dönüştürülmüştür. Bu bağlamda işletmenin uzmanlık alanı, karışık işletme olanlar için 1, sadece bitkisel üretim olanlar için 0 ; yaş değişkeni 1603

6 Tarımsal Yayım ve Bilgi Sistemleri ortalama yaş olan 47 den genç olanlar için 1, yaşlı olanlar için 0 ; eğitim değişkeni ilk okul üzeri eğitim görenler için 1, görmeyenler için 0 ; kooperatif ortaklığı için ortak olanlar 1 olmayanlar 0 ; ailenin köy yönetimine katımı mevcut ise 1 değilse 0 ; işletme büyüklüğü değişkeni için ortalama değer olan 19 dekardan büyükler için 1 küçükler için 0 ; traktörü olanlar için 1, olmayanlar için 0 ; girdiler için kredi kullananlar 1, kullanmayanlar 0 ; tarımsal yatırımlar için orta veya uzun vadeli kredi kullananlar 1, kullanmayanlar 0 ; gelir düzeyi yüksek olanlar için 1, orta ve düşük olanlar için 0 ; interneti en az haftada bir kez kullananlar 1 kullanmayanlar 0 ; ziraat mühendisi veya veteriner hekimle görüşme sıklığı en az haftada bir kez görüşenler için 1, daha seyrek görüşenler için 0 olarak kodlanmıştır. Yukarıdaki verilerle koşulan model istatistiksel olarak önemli bulunmuştur X 2 (12, N=214)=40.514, p Modelin -2Log Likelihood değeri , Cox ve Snell R 2 değeri ve Nagelkerke R 2 değeri olarak bulunmuştur. Elde edilen sınıflandırma çizelgesuna göre model, ÇATAK Programını benimseyenlerin %86.8 in i, benimsemeyenlerin %44.4 ünü ve ortalama olarak tüm deneklerin %74.3 ünü doğru sınıflandırmıştır. Logistik regresyon sonuçları Çizelge 3.2 de verilmiştir. Çizelgenin ilk sütununda değişkenin adı, ikinci sütununda katsayılar, üçüncü sütununda standart hatalar, dördüncü sütununda Wald X 2 değerleri, beşinci sütununda serbestlik dereceleri, altıncı sütununda p değerleri ve son sütununda da Exp(B) veya odds değerleri verilmiştir. Önemli değişkenler beklenen işaretleri taşımakta olup ön em düzeyleri p=0.05 düzeyine göre değerlendirilmiştir. Modele koşulan 12 değişkenden 4 adeti istatistiksel anlamda önemli bulunmuştur. Önemli çıkan değişkenler ailenin köy yönetimine katılımı, tarımsal yatırımlar için orta veya uzun vadeli kredi kullanımı, gelir düzeyi ve ziraat mühendisi veya veteriner hekimlerle görüşme sıklığıdır. Model sonuçlarına göre bu değişkenler Eğirdir Gölü civarında ÇATAK Programının çiftçiler tarafından benimsenmesinde etkili faktörlerdir. Önemli değişkenler için hesaplanan Exp(B) değerlerinin yorumlanması şöyledir: Diğer bütün değişkenler sabit kalmak şartıyla ailesinden köy yönetimine katılan bireylerin bulunduğu çiftçiler bulunmayanlara göre kat daha fazla benimseyen çiftçi niteliğindedir. Tarımsal yatırımlar için kredi kullanan çiftçiler kullanmayanlara oranla kat, gelir düzeyi yüksek olan çiftçiler düşük ve orta düzeyde olan çiftçilere göre kat ve ziraat mühendisi ile en az haftada bir görüşen çiftçilerin görüşmeyenlere göre kat daha fazla benimseyen çiftçi olma olasılıkları vardır. Çizelge 3.2. Eğirdir Kovada Kanal civarında ÇATAK Programının benimsenmesine etki eden faktörler Değişken Adı B SE Wald DF Sig Exp(B) İşletmenin uzmanlık alanı -,016,363,002 1,964,984 Çiftçinin yaşı,063,384,027 1,870 1,065 Çiftçinin eğitim düzeyi,223,410,295 1,587 1,250 Kooperatif ortaklığı,511,364 1,970 1,160 1,666 Ailenin köy yönetimine katılımı 1,076,546 3,883 1,049 2,934 İşletme büyüklüğü,265,356,554 1,457 1,304 Traktör varlığı -,539,448 1,449 1,229,583 Girdiler için kredi kullanımı,310,370,700 1,403 1,363 Tarımsal yatırımlar için kredi kullanımı,899,436 4,251 1,039 2,458 Gelir düzeyi 1,222,534 5,240 1,022 3,393 İnternet kullanma sıklığı,399,549,527 1,468 1,490 Ziraat mühendisi ile görüşme sıklığı,887,376 5,566 1,018 2,427 Sabit Katsayı -,427,559,584 1,445,652 Eğirdir Gölü civarı, özellikle Kovada Kanalı Bölgesi elma yetiştiriciliğinde son derece önemli olup çiftçiler bilinçli tarım yapmaktadır. ÇATAK Programının ilk uygulamaya başladığı 2006 yılından sonra elma yetiştiricilerinin çoğu damla sulama sistemine geçmiştir. Ayrıca Bakanlıkça önerilen sulama, gübreleme ve tarımsal mücadele metotları çiftçilerce izlenmektedir. Bu yüzden programa kayıtlı olan üreticiler ÇATAK desteği olmadan da elma üretimini sürdürmek ve Bakanlığın önerilerini yerine getirme eğilimindedir. Bölgede ÇATAK Programına kayıtlı olmayan çiftçilerin %52 si kendi adına kayıtlı arazilerin in bulunmamasından, %33ü mevcut arazilerinin destekleme yapılan alanların dışında kalmasından; %7 si programdan haberdar olmadığından, %4 programın yararına inanmadığından ve %4 ü verilen desteğin yetersiz olduğundan kayıt yaptırmadıklarını belirtmişlerdir. Çiftçilerce yapılan görüşmelerde ÇATAK Programının bölge çiftçisinin desteklenmesi ve bilinçlenmesi üzerine oldukça önemli katkılar sağladığı anlaşılmıştır. Programın uygulanmadığı köyler çoğunlukla elma üretiminin yoğun olarak yapılmadığı köylerdir. Buralardaki çiftçilerin de çeşitli destekleme programlarına dahil edilme yönünde istekleri olmuştur. Hatta ÇATAK programının bölgede elma yetiştiricilerine yönelik bir destek programı olduğu, bu üreticilerin ise bölgede gelir bakımından diğer çiftçilere oranla daha yüksek gelirli oldukları belirtilmiştir. Bu yüzden ÇATAK Programının uygulanmadığı alanlar gelir bakımından düşük ve desteğe ihtiyacı olan çiftçilerin yoğun olarak faaliyet gösterdiği alanlar olarak belirtilmiştir. 1604

7 4. SONUÇ VE ÖNERİLER Öncelikle konu ile ilgili literatür özetinden sürdürülebilir kalkınmanın günümüzde geçmişte olduğundan çok daha önemli olduğu anlaşılmaktadır. Dünyada yenilenemeyen kaynakların hızla tükenmekte oluşu, bilim ve teknolojideki gelişmelerin toprak ve biyolojik güce bağlı olan tarımsal üretimde sınırsız verim artışı sağlayamaması, çevresel risklere karşı olan duyarlılığın son yıllarda artmış olmasına rağmen özellikle kamuya ait doğal kaynakların kullanımında adalet sağlanamaması gibi faktörler sürdürülebilir kalkınmanın önemini işaret etmektedir. Bir yandan doğal kaynakların hızla tükenmekte oluşu diğer taraftan dağıtımdaki adaletsizlik politikacıları ciddi önlemler almaya zorlamaktadır. Sürdürülebilir kalkınma öncelikle tarımda sürdürülebilirliği sağlamakla mümkündür. Arazi ve diğer doğal kaynakların verimlerini ve miktarlarını azaltmadan gelecek nesillerin istifadesine sunulması günümüz nesillerinin görevidir. Bu yüzden tarımda sürdürülebilirlik teknik anlamda üretimin devam etmesi, ekonomik anlamda üreticilere yaşamlarını sürdürecek gelir kazandırması ve sosyal anlamda çiftçilerin yaşadıkları bölgelerden büyük şehirlere göç etmeden kırsal alanda insanca yaşaması için bütün olanakların seferber edilmesi anlamına gelmektedir. Bu bağlamda ülkemizde uygulanmaya başlanan en önemli programlardan biri ÇATAK dır. Programın benimsenmesi üzerine etkili olan değişkenler; ailenin köy yönetimine katılımı, çiftçilerin gelir düzeyi, tarımsal yatırımlar için kredi kullanım düzeyi ve ziraat mühendisleriyle görüşme sıklığı olmuştur. Bu veriler ışığında geliştirilebilecek en somut öneriler, çiftçilerin köylerde yönetime ortak olmasını teşvik etmek, çeşitli tarımsal yatırımlar için kredi kullanmalarını kolaylaştırmak ve ziraat mühendislerinin köylerde yürüttüğü tarımsal eğitim ve yayım çalışmalarını artırmaktır. Gelir düzeyinin artırılması ise tarımda yapısal sorunların çözümlenmesi gibi uzun vadeli çalışmaları gerektirmektedir. Her ne kadar programın benimsenmesi ve yayılmas ı için uygulanacak stratejilerin belirlenmesinde bu değişkenlere ağırlık verilmesi gerektiği s onucu çıkmış olsa da, araştırma bölgesinde programı benimseme eğiliminde olup da, kendi köylerinde uygulanmadığı niçin onu benimseyemeyen birçok çiftçiye rastlanmıştır. Bu bağlamda çevre koruyucu programların daha geniş alanlarda uygulanması için gerekli önlemlerin alınması gerektiği önerisi yapılabilir. AÇIKLAMALAR: Bu çalışma 110O747 nolu TÜBİTAK Projesi kapsamında yürütülen yüksek lisans tezinden derlenmiştir. Araştırmacılar projeye finansman sağladığı için TÜBİTAK a teşekkürü bir borç bilmektedir. 5.KAYNAKÇA ANONİM (Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı) Bebrook, C. M Introduction (in Banr s Sustainable Agriculture Research and Education in the Field: A Proceedings) National Academy Press, Washington, D.C. Freund R. J., Wilson, W. J Statistical Methods. Academic Press, San Diego, CA. Greene, W., H Econometric Analysis, Macmillan, New York. Görmez, K Çevre Sorunları ve Türkiye, Genişletilmiş İkinci Baskı, Gazi Kitabevi Ankara. Grunbınger, V. P Sustainable Vegetable Production from Start-up to Market. Natural Resource, Agriculture and Engineering Service (NRAES), Ithaca, New York. Hess, C. E., The US Department of Agriculture Commitment to Sustainable Agriculture (in Banr s Sustainable Agriculture Research and Education in the Field: A Proceedings) National Academy Press. Washington D.C. Maddala, G. S., Limidet Dependent and Qualitative Variables in Econometrics, Cambridge University Press. Mclean-Meyınsse, P. E Factors influencing early adoption of new food products in Louisiana and Southern Texas. J. Food Distrib. Res, 28(3): Mendoza, C. C Factors Influencing Participation in Environmental Stewardship Program: A Case Study of the Agricultural and Forestry Sectors in Louisisna, (Ph. D), Dissertation, Louisiana State University. Pascual, U.C., Perrings, C Developing ıncentives and economic mechanisms for in situ biodiversity conservation in agricultural landscapes, Agriculture Ecosistem & Environment, 12(3): T.C. Resmi Gazete Çevre Amaçlı Tarımsal Arazilerin Korunması Programını Tercih Eden Üreticilerin Desteklenmesine Ve Bu Üreticilere Teknik Yardım Sağlanmasına Dair Yönetmelik Resmi Gazete Tarihi: , Resmi Gazete Sayısı: Rogers, E., Diffusion of Innovations, The Free Press, A Division of Simon & Schuster Inc, 1230 Avenue of the Americas New York, NY 10020, (1995). Tatlıdıl, F., Boz, I., Tatlidil, H Farmers perception of sustainable agriculture and its determinants: a case study in Kahramanmaraş Province of Turkey, Environ Dev Sustain. 11: WCED (World Commission on Environment and Development) Our Common Future, Oxford University Press. Yamane, T Elementary Sampling Methods (Türkçe çevirisi) Literatür Yayıncılık, Dağıtım, Pazarlama, Sanayi ve Ticaret Ltd. Şti. İstanbul. 1605