İktisat Tarihi II. IX. Hafta

Transkript

1 İktisat Tarihi II IX. Hafta

2 14. ve 15. Yüzyıllarda Ekonomik Değişim 14. yy ın başı Orta Çağların ekonomik gelişme döneminin sonu olarak kabul edilebilir. 14. yy ın ilk yıllarında Avrupa önceki yüzyılların kazanımlarıyla idare ediyordu. İktisat cephesi durağanlaşmıştı. Tüketici sayısı azaldı, Pazar massetme yeteneğini kısmen kaybetti, köylüler özgürleşse de serflik devam etti.

3

4

5 Huzursuzluk nedenlerine sık sık meydana gelen savaşların kötülükleri de ekleniyordu. Batı Avrupa nın her yerinde yüksek burjuvazi en başından itibaren kent yönetimlerini tekeline almıştı Büyük endüstrinin ekonomik işleyişini bu işin karlarıyla yaşayan insanların eline terk eden sistemin aksaklıkları kendisini gösterdi. Kentsel devrimler önce Flemenk in endüstriyel kentlerinde Ren de ve İtalya da meydana geldi.

6 Nüfusun çoğunluğu esnaf loncaları içinde yer aldığından reform bunları yönetime katma biçiminde oldu. 14. yy ın ortalarında küçük zanaatlarda bir proleterya ortaya çıkmaya başladı. 14. yy ın ortalarından itibaren umudunu yitiren kalfalar yüksek ücret için grev yaptılar. Ustaların yanısıra yönetime katılmayı talep ettiler.

7 Himayecilik, Kapitalizm ve Merkantilizm Esnaf loncalarının kentlerin ekonomik düzenlerine egemen olduğu dönem kentsel himayeciliğin en yüksek noktasına ulaştığı dönemdir. Ayrıcalık bahanesiyle ya da rüşvetle kent dışında dükkan açmak yahut kentte imal edilmemiş malı satmak yasaktı. Loncaların kapitalist müteşebbislere karşı olan tutumu ileri derecede kuşku ve güvensizlik içeriyordu.

8 Kentsel bireycilik kentlerin büyük çaplı endüstriyi engellemesine yol açtığı gibi büyük çaplı ticaretin engellenmesine de neden oldu. Ne kentlerin gelişmesi her yerde aynı derece hızlıydı ne de loncaların egemenliği her yerde aynı yoğunluktaydı. Kentler büyük çaplı ticareti sömürmek ve vergilendirmek politikasını boşuna izlediler. 14 ve 15. yylarda kıtanın değişik yerlerinde komisyoncu, muhabir ve uzantılarıyla ticari şirketler ortaya çıktı.

9 Fransa ve İngiltere ki yüzyıl savaşlarında ikisi de harap olmuş ve sermayenin yayılmasında daha az canlılık ortaya koymuşlardır. Geç ortaçağlarda kapitalizmin yükselişi ve gücü çeşitli yönlerde kendisini ortaya koymuştur. Bütün bu hareket loncaların etkisiyle kent ekonomisinin dönüşüme uğradığı bir sırada ortaya çıkan yeni bir sınıf tarafından harekete geçirilmiştir.

10

11 Yönetimin gelişmesi ve asker beslemenin artan masrafları kralları ve yöresel lordları belirli görevleri üstlenen danışmanları oluşturmaya zorladı 14 ve 15. yyların kapitalistleri, lordlarla ilişkiye girmek zorundaydılar ve aralarında tam bir çıkar dayanışması kurulmuştu Krallar ve büyük lordlar, kapitalizmin gelişmesine karşı gösterdikleri hoşgörüde, yalnızca mali endişelerden etkilenmiyorlardı

12 Yalnızca büyük lordlar, kentsel ekonomileri kontrol edecek yöresel bir ekonomiyi kavrayabiliyorlardı. Bu, devletlerin birbirleriyle olan ilişkilerini, kentlerde yüzyıllar boyu olduğu gibi, özel bir bireycilikle birlikte yürüten bir sürecin başlangıcıydı. Fransa Yüzyıl Savaşları yla harap olmuştu ve ancak IX. Louis tahta çıktığında ülkenin ekonomik canlanışını sağlayacak önlemler alınabildi. Merkezi bir yönetimi olmayan Almanya daki siyasal anarşi, onu Batılı komşularını taklit etmekten alıkoyuyordu.

13 Modern Çağ ın Başlangıcında Avrupa Ekonomisi 11 yy başından itibaren Rostow'un deyimiyle kalkışa (take-off) geçen Avrupa, bilhassa 13. yy-14.yy arasında çok önemli ilerlemeler gerçekleştirdi. Gelişmişlik ve azgelişmişlik ölçüsü ile baktığımızda, zamanın başlıca medeniyet merkezleri ile karşılaştırıldığında Avrupa gelişmemiş bir bölgeydi yıllarından itibaren Avrupa ekonomik bir kalkış'a geçti. 16. yüzyılın başında durum 500 yıl öncesinin tersine dönmüştü.

14 Avrupa medeniyetinin Amerika 'ya tanıttığı diğer özellikler ateşli silahlar ve alkol ile çiçek, tifüs ve grip gibi salgın hastalıklardı. Coğrafi Keşifler ve Avrupa nın Genişlemesi Kuznets'e göre 1492 ile 1776 yılları arasındaki ekonomik,sosyal, politik ve kültürel tarihi, coğrafî keşifler ve bununla ilgili olaylarla açıklanabilir. 17. yüzyıl ortalarındaki ile 15. yüzyıl Avrupa ekonomisi arasında önemli farklar vardı. Doğuya doğru ilerleme 17. yüzyılın ortalarından itibaren çok hızlı ve acımasız oldu

15 İşgücü kıtlığına bir çare olarak İspanyollar, Afrikalı köleleri Batı yarımküresine taşımaya başladılar. Avrupa kültürünün Yeni Dünya'ya taşınması ve yerli kültürlerin yok edilmesi Avrupaî genişlemenin önemli sonuçlarından biridir. Pamuk ve şeker daha önce de bilinmekle birlikte yaygın ölçüde üretimi ve ticareti yapılan mallar değildi Amerika'nın medeniyete en tartışmalı katkılarından biri olan tütün, Avrupa'ya 16. yüzyıl ortalarında ulaştı ve süratle yayıldı.

16

17 Deniz aşırı genişlemenin nihaî bir sonucu Avrupa'nın ekonomik merkezinin yer değiştirmesiydi. 16. yüzyılda İspanya ve Portekiz Avrupa'nın en önde gelen ekonomik güçleri oldular. Ortaya çıkan ekonomik değişmelerden en kazançlı çıkabilecek bölgeler Aşağı Ülkeler, İngiltere ve Kuzey Fransa'ydı.

18 Nüfus 15. yy başlarında yarım yüzyıl süren bir düşüş ve durgunluktan sonra Avrupa nüfusu bir kez daha artmaya başladı. 16. yüzyıldaki nüfus büyümesi genel bir hadise olmakla birlikte tüm bölgelerde aynı oranda gerçekleşmedi. 16. yüzyıldan itibaren nüfus artışı göçlerle birleşerek şehir nüfuslarının belirgin şekilde büyümesine yol açtı.

19 16. yy ın sonunda kaynaklar üzerindeki nüfus baskısı aşırıydı. 17. yyın ilk yarısında yeni bir veba ve salgın dalgası ile savaşlar, nüfus büyümesini sona erdirdi. 17. yyda nüfus artışının yavaşlaması nüfusun kendisini yeterli ölçüde besleyebileceği düzeyi aşmış olmasından ileri gelmekteydi. Doğu Avrupa'da dönem başında sosyal ilişkilerin yaygın şekli olan serflik giderek yaygınlığını daha da arttırdı.

20 Akdeniz bölgesinde iklim ve toprak tiplerinin benzerliğine rağmen çok farklı özellikler görülüyordu İspanyol tarımının diğer bir özelliği köylü ile koyun sürüsü sahipleri arasındaki düşmanlıktı. Batı Avrupa'da Ortaçağ'dan devralınan açık tarla sistemi varlığını sürdürdü. Avrupa'da en gelişmiş tarıma sahip bölge Aşağı Ülkeler, özellikle de Hollanda idi.

21 Tarımda olduğu gibi sanayide de Modern Çağ'm başlarında büyük bir teknolojik sıçrama söz konusu değildi Teknolojik açıdan önemli değişmelerin ortaya çıktığı bir alan okyanus denizciliği idi. Metalürji sanayiinde önemli gelişme alanlarından biri de demir sanayii idi. Deniz aşırı keşifler yeni hammaddeler temin ederek yeni sanayilerin doğuşunu teşvik etti

22

23

24

25 Batı Avrupa'da yeni teknolojilerin yayılması hızlıydı. Sık savaşlara rağmen Avrupa ulusları arasındaki teknolojik mesafe fazla değildi. Sanayi sektöründe sağlanan önemli gelişmelere rağmen Avrupa ekonomisi henüz ileri derecede ihtisaslaşmış değildi. Deniz aşırı yayılmanın önemli bir ekonomik sonucu da zengin altın ve gümüş yataklarına sahip olan Meksika ve Peru'nun keşfiydi. Avrupa'ya taşman kıymetli madenler, mal ve hizmetlere talep yarattı

26 16. yüzyıldaki fiyat artışlarının temel açıklamalarından biri, Earl J. Hamilton'un teorisidir. 1500'lerden itibaren kıymetli maden arzının artışı, fiyat yükselişlerinden muhtemelen çok daha fazlaydı Kıymetli maden akışının yarattığı efektif talep genişlemesinin fiyatlarda derhal aynı oranda bir yükselmeye yol açacağı görüşü de tenkit edilmiştir Batı Avrupa'ya kıymetli maden akışının ikinci önemli sonucu faiz hadlerinin düşmesiydi

27

28 Kıymetli maden akışının diğer bir önemli ekonomik sonucu ücret artışlarının fiyat artışlarını izleyememesi oldu. İngiltere için yapılan bir çalışma, Fiyat İhtilâli sırasında rantların da fiyatlarla aynı oranda yükseldiğini göstermiştir. Kıymetli maden akışının bir başka sonucu, uluslararası ticaretle ilgiliydi.

29 Avrupalılar, güçlü kalyonları ile Hint Okyanusu'ndaki Müslüman ticaret gemilerinin çoğunu tahrip ederek Asya ticaretinin önemli bir payını ellerine geçirdiler 16 ve 18. yüzyıllar arasında Avrupa ekonomisinin tüm sektörleri içinde en dinamik olanı şüphesiz ticaretti. Erken Ortaçağ'da uzak mesafeli ticaret zenginlerin talep ettiği lüks mallarla sınırlı olup, hacimli malların ticareti bölgesel çapta cereyan ediyordu.

30

31 İngiltere tarafından 18. yüzyılda Hindistan'ın istilasına kadar ticaret dengesi daima Avrupa'nın aleyhineydi. Ticaretin diğer bir alanı da köle ticaretiydi. Bu ticaret başlangıçta Portekizlilerin tekelindeydi. Bu dönemde iş tekniklerinde görülen gelişmeler de önemliydi. Başlangıçta ortaklıklar yalnız bir seyahat için kuruluyor ve seyahat bitince ortaklık dağılıyordu.

32

33 Deniz aşırı ticaretin kârları tarım, madencilik ve imalat sektörlerindeki büyümenin sermaye kaynağını oluşturdu. Ticarî gelişmelerin önemli sonuçlarından biri değerli ve zengin bir insan sermayesinin oluşmasıydı 15. yüzyılda Cenova, Lyon, Barselona, Sevilla ve Londra gibi Avrupa'nın tüm önemli ticarî merkezlerinde İtalyan tüccarlarının kolonileri vardı. Bankacılık alanında da iki önemli değişme oldu.

34 Öncelikle krallara ait borçların, hükümete ait resmî bir borç olduğu fikri doğdu. İkinci önemli gelişme banknot kullanımının artışıydı. Modern Çağ'ın başlarında Avrupa ülkelerinin ekonomik politikaları iki amaca yönelikti: Ekonomik imkânları kullanarak devletin güçlendirilmesi Devletin gücünü kullanarak ekonomik gelişmenin ve ülkenin zenginleşmesinin sağlanması 1500 ile 1800 yılları arasında Batı Avrupa ülkelerinin ekonomik politikalarına yön veren iktisadî fikirler ve yapılan uygulamalar merkantilizm olarak adlandırılmıştır.

35 Merkantilist yönetimlerin tüm uygulamalarının ekonomi üzerinde olumlu etkilerde bulunduğu düşünülmemelidir. Merkantilist politikaların diğer bir uygulaması da büyük ticarî filolara özel önem verilmesiydi. Ticarî filolara verilen büyük önemin bir nedeni de uluslararası ticaretin sabit bir hacimde olduğu fikriydi. Tüm ülkelerin teorisyenleri millî serveti ve gücü arttırmanın bir unsuru olarak sömürgelerin önemini belirtiyorlardı

36 Merkantilizm uluslararası pazarın önemine ve sanayinin ekonomideki stratejik rolüne dikkat çekerek ekonomik gelişmeye olumlu bir katkıda bulunmuştur. Ancak ekonomide devletin rolünü abartması ve ülkelerin zenginliğini altın ve gümüşle özdeşleştirmesi onun olumsuz yönleri olarak değerlendirilebilir.

37 Ekonomik milliyetçiliğin en tipik örneği Fransa'da Colbert dönemi ( ) idi. Colbert, yönetimi süresince ekonomi üzerinde devlet kontrolünü sistemleştirmeye ve rasyonelleştirmeye çalıştı. Colbert geniş bir sömürge imparatorluğu oluşturmaya da gayret etti. Dış ticarette tekelci anonim şirketler kuruldu

38 İngiltere'de ise ekonomik politika kıta Avrupası'ndan daha farklı bir gelişme çizgisi izledi. Parlamento dış ekonomik ilişkilerde sıkı bir milliyetçilik politikası izledi. Ülke içinde parlamento, ekonomiyi kontrol etmek istemesine rağmen bürokrasinin zayıflığı nedeniyle bunu gerçekleştirebilecek güçten yoksundu.