Avrupa Birliği Gıda Güvenilirliğinde FVO. Ç. Kurtar 1, S. Gün. FVO in Food Safety in the European Union

Transkript

1 Gıda Güvencesi ve Güvenliği Avrupa Birliği Gıda Güvenilirliğinde FVO Ç. Kurtar 1, S. Gün 1 Zir. Müh., Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı, Ek Binası 7. Kat 4 Nolu Salon Eskişehir Yolu 9. Km Lodumlu Çankaya / ANKARA / TÜRKİYE E-posta: cigdem.kurtar@tarim.gov.tr ÖZET Dünyada son yıllarda sağlıklı ve kaliteli yaşam akımı insanların yaşamak için muhtaç olduğu gıdaların güvenilir olması talebini arttırmıştır. Ulaşım ve iletişim olanaklarındaki artış nedeniyle gıda maddeleri küresel ticarete konu olmaktadır. Bu durum gıda ticaretinin düz enlenmesi için gıda güvenilirliğine yönelik mevzuat ve denetimlerin gelişmesini sağlamıştır. Bu çalışmada gıda güvenilirliği kavramı, 28 ülkenin üye olduğu uluslar üstü bir oluşum olan, Avrupa Birliği nin (AB) gıda güvenilirliğinde kurumsal yapısı ve sorumlu kurumlardan biri olan Gıda ve Hayvan Sağlığı Ofisi (FVO) yer almaktadır. Üye, aday ve AB ye ihracat yapacak üçüncü ülkelerde AB tarafından yayınlanan gıda faaliyetlerini düzenleyen çok sayıda mevzuata uygun resmi kontroller yapılıp yapılmadığının doğrulanması amacıyla FVO misyon denetimi olarak adlandırılan denetimleri gerçekleştiren FVO nun dünyada ve Türkiye deki faaliyetleri incelenmiştir. Anahtar Kelime: Gıda Güvenilirliği, Gıda ve Hayvan Sağlığı Ofisi (FVO) FVO in Food Safety in the European Union ABS TRACT Healthy and quality of life trend in the world in recent years has increased the demand for foodstuffs that the people need to live to be safe. Due to the increase in transportation and communication facilities foodstuffs is subject to global trade. This situation has led to the development of the legislation and inspection of food safety in order to regulate food trade. The term of food safety and organisational structure of food safety in European Union( EU) that is supranational organisation of which 28 countries are members of, and Food and Veterinary Office (FVO) which is one of responsible authorities in regard to food safety of EU are included in this study. With the purpose of confirming whether the official controls are carried out in accordance with the numerous legislations that regulates food activities published by EU, in member, candidate and EU exporting third countries, the activities of FVO in the World and in Turkey also called as FVO mission control were investigated. Keywords: Food Safety, Food and Veterinary Office (FVO) 1. GİRİŞ AB, 28 farklı ulus devletinin bir araya gelerek oluşturduğu kurumsal bir yapıdır. Üye ülkeler arasında kişilerin, malların, hizmetlerin ve sermayenin serbest dolaşımını sağlayan ortak pazar, ortak para birimi ekonomi politikaları ve uluslar üstü hukuk kurallarının geçerli olduğu dünyadaki tek birliktir(kızıltan ve Kaya,2010). Gıdalar canlıların hayatlarını devam ettirebilmeleri için tüketmeleri gereken maddelerdir. Gerçekleştirilen bilimsel çalışmalar sonucunda gıdalardaki fiziksel, kimyasal ve biyolojik bulaşanlar ile bitki koruma ve veteriner ilaç kalıntılarının akut ve kronik pek çok hastalık ile ilişkili olduğunun ortaya çıkması gıda güvenilirliği kavramın ı gündeme getirmiştir. Gıda güvenilirliği değerlendirilirken uygunsuz gıda tüketiminin kısa ve uzun süreli etkileri ile gelecek kuşaklar üzerindeki etkileri değerlendirilmektedir. AB ortak pazarı kapsamındaki malların serbest dolaşımı ilkesi gıda ürünlerini de kapsamaktadır. Bu ilkenin anlamı AB ye üye ülkeler arasında gıda ticaretinin serbest olmasıdır. Gıdaların serbest dolaşımı birliğin tüm ülkelerinde gıda güvenilirliğinin sağlanması amacıyla AB müktesebatında gıda ile ilgili pek çok mevzuat yayınlamasına sebep olmuştur. Gıda güvenilirliğinin sağlanması için AB tüketici sağlığı ve haklarının en üst düzeyde korunmasını amaçlayan bütüncül, risk esaslı ve şeffaf bir politika benimsemektedir. 2. MATERYAL VE METOT Çalışmanın materyali AB mevzuatı, FVO misyon denetimleri sonucunda hazırlanan denetim raporları ile FVO nun yıllık faaliyet rapor ve programları ile yerli ve yabancı bilimsel literatürlerdir. AB de gıda güvenilirliğinden sorumlu kurumların resmi internet siteleri taranmış, elde edilen bilgi ve veriler analiz edilmiştir. 3. ARAŞTIRMA BULGULARI VE TARTIŞMA AB nin gıda güvenilirliğini tesis etmeye yönelik oluşturduğu kurumsal yapısı uluslarüstü niteliktedir. AB de gıda güvenilirliğinden Avrupa Komisyonu, Tüketicinin Korunması ve Sağlık Genel Müdürlüğü (DG SANCO), Avrupa Gıda Güvenliği Otoritesi (EFSA) ve FVO kurumları sorumludur. Ancak bu sorumluluk AB genelinde risk değerlendirme ve gıda faaliyetlerinin mevzuatlara uygunluğun kontrolünü kapsamaktadır. Üye devletler ve Avrupa Komisyonu gıda güvenilirliğinin denetiminden sorumludur. Gıda güvenilirliğinin sağlanmasından çiftçiler, yem 122

2 XI. Ulusal Tarım Ekonomisi Kongresi 3-5 Eylül 2014, Samsun üreticileri, gıda işletmecileri birinci derecede sorumludur. Tüketiciler gıdaları satın aldıktan sonra gıdaların pişirilmesi, korunması vb. den sorumludur, Risk değerlendirmesi ve iletişimini EFSA, risk yönetimini ise Avrupa Komisyonu üstlenmiştir. EFSA bağımsız bir kuruluştur. Avrupa Komisyonu, Avrupa Parlamentosu, üye ülkelerin talepleri yada kendi kararı doğrultusunda risk değerlendirme yapmaktadır. Risk değerlendirmesi komite ve panel olarak adlandırılan bilimsel komisyonlar aracılığıyla gerçekleştirmektedir. Otorite bünyesinde hali hazırda farklı konularda çalışan 11 adet panel bulunmaktadır. Bir diğer AB kurumu FVO dur. Avrupa Komisyonu ve DG SANCO ya bağlı olarak üye, aday ve AB ye ihracat yapacak üçüncü ülkelerde gıda güvenilirliği ve kalitesi, hayvan sağlığı ve refahı ile bitki sağlığı alanlarında resmi kontrollerin doğrulanması amacıyla FVO misyon denetimi olarak adlandırılan denetimler gerçekleştirmektedir. Bu denetimler halihazırda FVO da görevli 81 denetçi tarafından gerçekleştirilmektedir. FVO 7 birimden oluşmaktadır. Birimlerin adları aşağıda sıralanmıştır. - Ülke Profilleri ve Takip Koordinasyonu - Hayvansal Kaynaklı Gıda (Memeliler) - Hayvansal Kaynaklı Gıda (Kanatlılar ve Balıklar) - Bitki Sağlığı, Bitkisel Kaynaklı Gıda ve Gıda Kalitesi - Hayvan Besleme, İthalat Kontrolleri ve Sağlığın Korunması - Hayvan Sağlığı ve Refahı - Operasyonel ve İdari Hizmetler (European Commission 2013) Denetimler 4 ana başlık altında gerçekleştirilmeye başlanılmıştır. Bu başlıklar gıda güvenilirliği, bitki sağlığı, hayvan sağlığı ve hayvan refahıdır. Zaman içerisinde yaşanan gelişmeler ve gereksinimler doğrultusunda denetimlere 2007 yılında Genel Gözlem isimli bir denetim şekli daha eklenmiştir. Bu denetim çeşidi sadece AB ye üye ülkelerde uygulanmaktadır. Denetim yatay bir yaklaşımla üye ülkedeki tüm denetim mekanizmasını yıllık ve çok yıllık denetim planları üzerinden denetlenmesi şeklinde gerçekleştirilmektedir yılın dan itibaren hayvan sağlığı ve refahının birlikte değerlendirildiği yeni bir denetim şekli ile 2013 yılında ek olarak gıda kalitesine yönelik yeni bir denetim şekli daha FVO denetimlerine eklenmiştir. Hali hazırda FVO 7 başlık altında denetim yapmaktadır. FVO denetimleri yıllık olarak belirlenen ve ilk 6 ay sonucunda güncellenen programlar dahilinde yürütülmektedir. Çizelge 3.1 Yapılması planlanan FVO denetimlerinin ülke gruplarına göre dağılımı (FVO 2013a) Yıl Üye Aday EFTA Üçüncü Denkliği Olan Ülkelerdeki Ülkelerdeki Ülkelerindeki Ülkelerdeki Ülkelerdeki TOPLAM Sayısı Oranı Sayısı Oranı Sayısı Oranı Sayısı Oranı Sayısı Oranı Sayısı Oranı , , , ,9 1 0, ,8 7 2, , , ,9 2 1, , , , , ,4 2 0, , ,8 25 9, , , , , ,3 20 7,4 10 3, , ,5 11 4,3 4 1, , ,7 11 4,3 4 1, , ,7 14 5,5 7 2, , ,7 16 6, , ,4 14 5, , ,9 13 5, , ,4 10 4, , TOPLAM Söz konusu programlar ile planlanan FVO denetimleri farklı ülke gruplarında gerçekleştirilmektedir. Ülke grupları söz konusu olduğunda denetimler öncelikle AB ye üye olan ülkelerde gerçekleştirilmektedir. İkinci grup ülkeler ise birliğe üye olmak için baş vuruda bulunan ve müzakerelere başlanarak aday ülke statüsü kazanan ülkelerden oluşmaktadır. Üçüncü grup ülkeler EFTA ülkeleri olarak adlandırılmış olup Avrupa Serbest Ticaret Bölgesi ne üye olan ülkeleri kapsamaktadır. EFTA nın kurucu ülkeleri İngiltere, Norveç, Danimarka, Avusturya, 123

3 Gıda Güvencesi ve Güvenliği Portekiz, İzlanda ve İsviçre dir yılına gelindiğinde ise EFTA nın üyeleri Avusturya, İzlanda, Norveç, İsveç ve İsviçre, Finlandiya ortak üye statüsündedir. EFTA üyesi ülkeler gıda maddeleri dışındaki maddeler için aralarındaki gümrük duvarlarını kaldırarak sanayi malları alanında serbest bir ticaret bölgesi oluşturmaktır. EFTA üyeleri, üçüncü ülkeler ile yaptıkları sanayi ürün ticaretinde ortak gümrük tarifesi uygulamamaktadırlar. Dördüncü grup ülkeler üçüncü ülkeler olarak adlandırılmakta olup AB ye bitki, hayvan ve ürünlerinin ihracatını yapmak isteyen ve ülke grupları dışında yer alan diğer ülkelerdir. Beşinci grup ülkeler ise denkliği olan ülkeler olarak adlandırılmış olup bu ülkeler ABD, Kanada ve Yeni Zelanda dır. Çizelge 3.1 de belirtilen FVO tarafından planlanan denetim ve kontrol faaliyetlerinin sayıları incelendiğinde en çok 2000 yılında 311 adet, en az 2014 yılında 220 adet denetim yapılması planlanmıştır. Bu denetimler içerisinde AB ye üye ülkelerde en çok 2005 ve 2012 yıllarında 166 adet, en az 2003 yılında 104 adet denetim yapılması planlanmıştır. AB ye aday ülkelerde en çok 2003 yılında 86 adet, en az 2014 yılında 10 adet denetim yapılması planlanmıştır. AB ye ihracat yapan üçüncü ülkeler olarak adlandırılan ülkelerde en çok 2011 yılında 109 adet, en az 2014 yılında 10 adet denetim yapılması planlanmıştır. EFTA ülkelerinde en çok 2007 yılında 10 adet, en az 2001 yılında 1 adet denetim yapılması planlanmıştır. Denkliği olan ülkelerde en çok 2001 yılında 7 adet, en az 2002 yılında 2 adet denetim yapılması planlanmıştır. Çizelge 3.2. Gerçekleştirilen FVO denetimlerinin ülke gruplarına göre dağılımı (FVO 2013b) Üye Aday EFTA Üçüncü Denkliği Olan Yıl Ülkelerdeki Ülkelerdeki Ülkelerindeki Ülkelerdeki Ülkelerdeki TOPLAM Sayısı Oranı Sayısı Oranı Sayısı Oranı Sayısı Oranı Sayısı Oranı Sayısı Oranı ,2 6 2, , , ,1 6 2, , , , , , , , , , , ,1 21 9, , , , , ,1 12 4, , ,2 8 3, , ,9 11 4, , ,7 22 8, , ,6 16 6, , ,5 17 7, , TOPLAM FVO tarafından gerçekleştirilen denetim ve kontrol faaliyet sonuçları 2009 yılına kadar hazırlanan yıllık raporlar halinde kamuoyu ile paylaşılmakta iken 2009 yılından bu yana, üye devletlerde gerçekleştirilen gıda güvenilirliği, hayvan sağlığı ve hayvan refahı ve bitki sağlığı ile ilgili FVO denetimleri sonucu hakkında bilgi Avrupa Komisyonu raporuna dahil edilmiştir. Söz konusu raporlar incelendiğinde ve yapılan denetimler ülke gruplarına göre sınıflandırıldığında yılları arasında AB nin genişleme sürecinin de etkisiyle bir dalgalanma gerçekleştiği görülmektedir. FVO denetimlerinin amaçlarından biri AB içinde ve AB ye ihracat yapan ülkelerde gıda güvenilirliği ve kalitesi ile bitki ve hayvan sağlığı mevzuatına uyumluluğu sağlamaktır. Gerçekleştirilen denetimlerin en önemli kısmını üye ülkelerde yapılan denetimler oluşturmaktadır. Ülke gruplarına göre sınıflandırılan denetim sayılarının toplam denetim sayılarına oranları değerlendirildiğinde AB ye üye olan ülkelerde sayısal ve oransal olarak en çok % 70 ile 2008 yılında FVO denetimleri yapılmıştır. Üye ülkelerde sayısal ve oransal olarak en az FVO denetimi ise % 45 ile 2003 yılında gerçekleştirilmiştir. AB ye aday olan ülkelerde sayısal ve oransal olarak en çok % 45 ile 2003 yılında FVO denetimleri yapılmıştır. Aday ülkelerde sayısal ve oransal olarak en az FVO denetimi ise % 3 ile 2008 yılında gerçekleştirilmiştir yılında başlayan ve 2007 yılına kadar devam eden süreçte aday ülkelerde gerçekleştirilen FVO denetimlerin tüm denetimlerdeki payının sayısal ve oransal olarak yüksek olmasının nedeni 2004 yılında AB ye 10 adet ülkenin katılımının gerçekleşmesi ile yaşanan genişleme sürecinin etkisidir. 124

4 XI. Ulusal Tarım Ekonomisi Kongresi 3-5 Eylül 2014, Samsun AB ye ihracat yapan ülkeler FVO denetim program ve raporlarında diğer üçüncü ülkeler olarak tanımlanmaktadır. Diğer üçüncü ülkelerde yapılan denetimlerde yıllar içerisinde sayısal ve oransal olarak genel bir artış gözlenmektedir. Bu ülkelerde FVO denetimleri sayısal ve oransal olarak en çok % 39 ile 2009 yılında en az % 15 ile 2002 yılında gerçekleştirilmiştir. FVO EFTA ülkelerinde 2001, 2004, 2007, 2008, 2009 ve 2010 yıllarında toplam 28 denetim yapılmas ı planlanmış olup, ancak 2000 yılında 6 ve 2001 yılında 6 olmak üzere toplam 12 denetim gerçekleştirilmiştir. Denkliği olan ülkeler olarak adlandırılan ABD, Kanada ve Yeni Zelanda ülkelerinde 2001 ve 2002 yılında toplam 9 denetim yapılması planlanmış olup, ancak 2000 yılında 6 adet denetim gerçekleştirilmiştir. EFTA ve denkliği olan ülkelerde gerçekleştirilen denetim sayılarının azlığı bu ülke gruplarında FVO denetimlerinin yapılmadığı anlamına gelmemektedir. FVO denetim raporlarında ilk yıllarda oluşturulan bu ülke gruplarından daha sonra AB ye üye olup statü değişikliğine uğrayan ülkeler olmuştur. Üye olmayan Amerika Birleşik Devletleri ve Kanada gibi ülkeler ise raporlama sistematiğinde diğer üçüncü ülke grubu altında değerlendirilmiş ve yapılan denetimlerin sayısal verileri bu grup altında yer almıştır. AB ye üye ve aday ülkeler ile AB ye ihracat yapacak üçüncü ülkelerde gerçekleştirilen denetimlerin sonuçları rapor haline getirilmekte ve ilgilileri ile paylaşılmaktadır. Rapor sonucunda önerilerde bulunulmakta ve düzeltilmesi için eylem planı hazırlanması istenilmektedir. Eylem planlarının uygulaması FVO tarafından takip denetimleriyle kontrol edilmektedir. Ancak FVO tarafından talep edilen iyileştirmelerin gerçekleştirilmediğ in in tespiti halinde üye devletler Avrupa Adalet Divanına sevk edilebilmekte, aday ülkelerin tarım ve gıda faslının kapatılması gerçekleşmemekte, AB ye ihracat yapacak üçüncü ülkelerin ihracat yapmasına izin verilmemekt e yada öncesinde verilmiş bir ihracat izni varsa iptal edilebilmektedir. FVO hayvan sağlığı alanında AB de bir hayvan hastalığı ortaya çıktığında olayın yerinde değerlendirebilmesi ve gerekli ek önlemleri geliştirebilmesi için acil denetimler yapmaktadır. FVO denetimleri sonucunda Avrupa Komisyonu hastalığın kaynaklandığı üye devletten hayvan hareketlerine yasaklama getirebilmektedir. FVO bitkisel ürünlerle ilgili gıda güvenilirliği konularından da sorumludur. Bu çerçevede, meyve ve sebzelerdeki pestisit kalıntılarını izlemekte ve üreticilerin organik üretim yapıp yapmadıklarını denetlemektedir. Türkiye de FVO denetimlerine tabi olan ülkeler arasındadır. Ancak bu denetimlerin nedeni sadece AB ye adaylık süreci değildir. Adaylık sürecindeki politik ilişkiler dışında muhtelif ürünlerin ithalat ve ihracatı nedeniyle AB ile Türkiye arasında ticari ilişkiler mevcuttur. Türkiye adaylığının yanı sıra AB ye gerçekleştirdiği tarım ve gıda ürünlerinin ihracatı nedeniyle FVO denetimlerine tabi tutulmaktadır. FVO tarafından gerçekleştirilen denetimler sonucu düzenlenen nihai raporlar kurumun internet adresinde yayınlanmaktadır. Kamuoyu ile paylaşılan nihai raporlar ve FVO yıllık raporları sayı, konu ve ürün grubu temellerinde incelendiğinde yılları arasında Türkiye de 36 adet denetim gerçekleştirildiği görülmektedir. Çizelge 3.3 Türkiye deki FVO denetimlerinin yıllara göre dağılımı (FVO 2013c) YILI Denetim Sayısı TOPLAM 36 FVO denetimlerinin yıllara göre dağılımı değerlendirildiğinde en çok 2007 yılında 6 adet en az 1999,2004,2005,2010,2013 yıllarında 1 er adet denetim gerçekleştirilmiştir. Türkiye bu denetimlerde aday ülke statüsünde olmakla birlikte denetim nedenleri değerlendirildiğinde denetim amaçlarının daha çok AB ye ihraç edilen gıda ürünlerinin resmi kontrollerinin değerlendirilmesi amaçlı olduğu görülmektedir. FVO denetimleri özellikle bir ürün grubu temelinde gerçekleştirilebildiği gibi gıda ve yem güvenilirliği, hayvan sağlığı ve refahı, bitki sağlığı başlıkları altında yer alan konu temelinde de gerçekleştirilebilmektedir. Çizelge 3.4 Türkiye deki FVO denetimlerinin konularına göre dağılımı(fvo 2013c) Denetimin Konusu Denetim Sayısı Bitki Sağlığı 2 Hayvan Sağlığı 3 Pestisitler 6 Kalıntı ve Bulaşanlar 9 TOPLAM

5 Gıda Güvencesi ve Güvenliği Türkiye de yılları arasında gerçekleştirilen FVO denetimlerinin konularına göre dağılımı incelendiğinde kalıntı ve bulaşanlar ile pestisitlerin denetimlerin konu temelli denetimlerin % 75 ini, bitki sağlığı ve hayvan sağlığı denetimlerinin konu temelli denetimlerin % 25 ini oluşturduğu görülmektedir. Çizelge 3.5 Türkiye deki FVO denetimlerinin ürün gruplarına göre dağılımı (FVO 2013c) Ürün Grubu Amacına Göre Denetim Sayısı Denetim Durum Tespiti AB ye İhracat Sayısı Süt ve Süt Ürünleri Kanatlı, Kanatlı Etleri Ürünleri Su Ürünleri (Çift Kabuklu Yumuşakçalar dahil) Kuru Meyveler (Fındık, Fıstık ve İncir) Bitkisel Kaynaklı Gıdalar Hayvansal Kaynaklı Gıdalar TOPLAM Ürün yada ürün grubu temelinde gerçekleştirilen FVO denetimlerinin tam olarak analiz edilebilmesi için bu denetimlerin amaçlarının mevcut durumun tespiti ve AB ye ihracatı gerçekleştirilecek ürün grubunun resmi kontrollerinin değerlendirilmesi şeklinde iki kategoride ele alınması gerekmektedir. Türkiye de yılları arasında gerçekleştirilen FVO denetimlerinin ürün gruplarına göre tasnifi Çizelge 3.5. te yapılmıştır. Ürün grupları temelinde gerçekleştirilen denetimlerin amaçlarına göre dağılımı incelendiğinde % 86 sının AB ye ihracatı gerçekleştirilecek ürün grubunun resmi kontrollerinin değerlendirilmesi amaçlı denetimler % 14 ünün ise mevcut durumun tespitine yönelik denetimler olduğu görülmektedir. FVO tarafından Türkiye de 2000 yılında gerçekleştirilen AB ye ihraç edilecek süt ve süt ürünlerinin resmi kontrollerinin yerinde değerlendirilmesi konulu denetim sonrasında Türkiye nin süt ürünlerinde ihracat yetkisi iptal edilmiştir. Ülkenin mevzuatlarında ve denetim yapısında köklü değişikliklere gidilmesine rağmen 2006, 2007, 2008 yıllarında gerçekleştirilen FVO denetimleri sonucu da ihracat yasağı devam etmiştir. Bu gelişmeler üzerine Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı tarafından FVO denetim raporlarında belirtilen eksikliklerle ilgili olarak çalışmalar yürütülmüştür. Bakanlığın koordinasyonunda ASÜD (Ambalajlı Süt Üreticileri Derneği) ile Türkiye Süt ve Süt Ürünleri Sektörünün AB Pazarına Girişinin Desteklenmesi Projesi hazırlanmış ve yürütülmüştür yılında yeni bir FVO misyonu denetim için Türkiye ye davet edilmiştir yılında gerçekleşen denetim sonrasında belirlenen eksikliklerin de tamamlanmasının sonucunda tarihinde Türkiye nin AB ye süt ihracatının açılması ile ilgili karar yayınlanmış ve tarihinde yürürlüğe girmiştir. 4. SONUÇ Gıda güvenilirliğinin sağlanması için AB, tüketici sağlığı ve haklarının en üst düzeyde korunmasını amaçlayan bütüncül, risk esaslı ve şeffaf bir politika benimsemektedir. AB nin gıda güvenilirliğini tesis etmeye yönelik oluşturduğu kurumsal yapısı uluslar üstü niteliktedir. AB de gıda güvenilirliğinden Avrupa Komisyonu, DG SANCO, EFSA ve FVO kurumları sorumludur. FVO Avrupa Komisyonu ve DG SANCO ya bağlı olarak FVO misyon denetimi olarak adlandırılan denetimleri gerçekleştiren kurumdur. FVO denetimlerinin amacı gıda güvenilirliği ve kalitesi, hayvan sağlığı ve refahı ile bitki sağlığı alanlarında denetlenen ülkenin resmi kontrollerinin doğrulanmasıdır. Denetimler üye ülkelerin yanı sıra aday ve AB ye ihracat yapacak üçüncü ülkelerde de gerçekleştirilmektedir. FVO denetimi sonucunda hazırlanan raporda belirlenen uygunsuzluklar ile ilgili olarak iyileştirme talep edilmektedir. FVO tarafından talep edilen iyileştirmelerin gerçekleştirilmediğinin saptanması halinde ü ye devletlerin Avrupa Adalet Divanına sevk edilmesi, aday ülkelerin tarım ve gıda faslının kapatılmaması, AB ye ihracat yapacak üçüncü ülkelerin ihracat yapmasına izin verilmemesi gibi yaptırımlar mevcuttur. Türkiye de FVO denetimleri sonucunda uygulanan yaptırımlardan biri olan AB ye süt ve süt ürünleri ihracat yetkisinin iptal edilmesi nedeniyle 2000 yılından 2013 yılına kadar bir süreç yaşanmıştır.2013 yılında ihracat yetkisinin geri alınması ancak Türkiye nin gıda güvenilirliğinde kamu otoritesi olan Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı ile süt ve süt ürünleri sektörünün ortak çalışması neticesinde gerçekleşmiştir. Yaşanan bu süreç FVO nun bütüncül bir yaklaşımı benimseyen denetimlerinden ancak kamu otoritesi ve sektörün bütüncül yaklaşımı ile işbirliği içerisinde yürüttükleri çalışmalar neticesinde olumlu sonuçlar elde edilebileceğini göstermiştir. Türkiye için AB ye süt ve süt ürünleri ihracatı yetkisinin geri alınması süt işletmelerinin AB ye ihracat yaparak ekonomiye katkı yapmalarını sağlayacaktır. Söz konusu ihracat yetkisinin diğer ülkeler üzerinde prestij etkisi olduğu göz önünde bulundurulduğunda önemli miktarlarda süt ve süt ürünleri ihracatı yapılan körfez ülkelerine olan ihracatın da artmasını sağlayacağı düşünülmektedir. 126

6 XI. Ulusal Tarım Ekonomisi Kongresi 3-5 Eylül 2014, Samsun Yukarıda yapılan açıklamalar doğrultusunda FVO denetimlerini sadece gıda güvenilirliği boyutunda değerlendirilmemesi gerektiği aynı zamanda AB ye üye, aday ve ihracatçı üçüncü ülkelere ekonomik, sosyal ve siyasi etkilerinin de bulunduğu düşünülmektedir. 5. KAYNAKLAR Kızıltan, A., Kaya, Y Avrupa Birliği'nin ortak dışişleri ve güvenlik politikasına bir bakış. İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi 19(1). European Commission Health and Consumers (SANCO). Available from URL: [Ulaşım : ] FVO 2013a. Food and Veterinary Office ve 2014 yıllarına ait FVO Yıllık Denetim Programları, Available from URL: [Ulaşım : ] FVO 2013b. Food and Veterinary Office yıllarına ait FVO Yıllık Denetim Raporları ile yılları FVO Yıllık Denetim Programları. Available from URL: [Ulaşım : ] FVO 2013c. Food and Veterinary Office yıllarına ait FVO Yıllık Denetim Raporları ile yılları FVO Yıllık Denetim Programları. Türkiye de yapılan FVO Denetim Raporları. Available from URL: [Ulaşım : ]. 127