Sakarya'da Risk Altındaki Lise Gençliğinin Profili

Transkript

1 Sakarya'da Risk Altındaki Lise Gençliğinin Profili Sakarya'da Risk Altındaki Lise Gençliğinin Profili Özet Hasan H. TAYLAN 1 Yusuf GENÇ 2 Y. Mustafa KESKİN 3 Gençlik ve Spor Bakanlığı nın Gençlik Projeleri Destek Programı kapsamınca desteklenen Bilinçli Gençlerle Aydınlık Gelecek isimli proje kapsamında risk altındaki lise öğrencilerinin profilinin belirlenmesi amacıyla bilimsel araştırma yapılmıştır. Araştırmada, risk altındaki öğrencilerin, yaş, cinsiyet, aile geliri, ebeveyn eğitim durumu gibi sosyo-ekonomik ve demografik özelliklerini; aile yapılarını; boş zaman değerlendirme faaliyetlerini; arkadaşlarıyla ilişkilerinin niteliğini; sahip oldukları değerleri; sosyal güven durumunu ve yaşam memnuniyetlerini; okul başarı durumunu ve eğitim sorunlarını ortaya çıkarmak amaçlanmıştır. Risk altındaki gençlerin profilini belirlemek üzere yüz yüze görüşme yoluyla uygulanan ankete dayalı bir alan taraması (survey) gerçekleştirilmiştir yılı Nisan ve Mayıs ayında dezavantajlı öğrencilerin daha çok eğitim aldığı tarafımızca değerlendirilen Sakarya Akyazı Anadolu İmam Hatip Lisesi; Sakarya Erenler Anadolu Lisesi ve Yunus Çiloğlu Kız Teknik ve Meslek Lisesi nden 330 kız ve erkek öğrenci örneklem olarak belirlenmiştir. Alan taramasıyla elde edilen veriler, SPSS aracılığıyla analiz edilip, betimleyici bir yaklaşımla yorumlanmıştır. 330 öğrenciyle birebir görüşme yoluyla uygulanan anketimizde elde edilen tüm bulguları kısaca özetlersek, araştırmamızın sonucunda; dezavantajlı ve risk altındaki öğrenciler ortak özellik olarak ders çalışma yerine televizyon izlemeyi, çevrimiçi ve çevrimdışı oyun oynamayı, internet kullanmayı ve özellikle de sosyal medya takibini çok fazla tercih etmektedirler. Derslerine ek takviye almamakta ve kendilerini başarılı bulmaktadırlar, fakat gerçek başarı puanları daha düşüktür. Başkalarını güven düzeyleri düşüktür ve okulda kendilerini çok az güvende hissetmektedirler. Okul şiddetine maruz kalma 10 da 1 dir. Her yüz çocuktan dördü en az bir kez disiplin soruşturması geçirmiştir. Sınıf tekrarı oldukça yüksek orandadır; her beş öğrenciden biri sınıf tekrarı yapmıştır. Yine okulu terk düşüncesi yüksektir; her dört öğrenciden biri zaman zaman okulu terk etmeyi düşünmektedir. Ailenin çocuğunun okul ve devam takibi arttıkça ve veli toplantılarına katılımı arttıkça öğrencilerin başarılı olma olasılığı artmakta; takdir ve teşekkür belgesi alma ihtimali artmakta; sınıf tekrarı ihtimali azalmakta; disiplin soruşturması geçirme ihtimali azalmakta ve okul terk düşüncesi azalmaktadır. 1 Yrd. Doç. Dr., Sakarya Üniversitesi, htaylan@sakarya.edu.tr 2 Doç. Dr., Sakarya Üniversitesi, ygenc@sakarya.edu.tr 3 Prof. Dr., Abant İzzet Baysal Üniversitesi, keskin_m3@ibu.edu.tr ICPESS 2016-ISTANBUL, August

2 Hasan H. TAYLAN, Y. GENÇ, Y. Mustafa KESKİN Anahtar Kelimeler: Risk Altındaki Gençler, Lise Gençliği, Akademik Başarı, Okul Erken Terk, Aile Faktörü 1. GİRİŞ Risk altındaki çocuk ve gençler, genelde okul ortamını bozan, okul çalışanlarına güçlükler yaşatan zor çocuk ve gençlerdir. Bu gençlerin okul sistemi içinde tutulması ve sağlıklı bilgilerle donatılması büyük önem taşır. Tüm araştırmalar, eğitim sistemi dışında bu çocukların daha zor koşullarda yaşamlarını sürdürmeye başladıklarını göstermektedir. Madde deneyen çocuklar bağımlıya, suça itilen çocuklar bir süre sonra suçlu (kriminal) kişiliklere dönüşmektedir (Ögel, Eke, Tarı ve Erol, 2005: 5). Risk altındaki öğrenim gören gençler (18 yaş altındaki çocuklar), içinde bulundukları olumsuz sosyo-ekonomik ve çevresel şartlardan dolayı diğer öğrenci yaşıtlarına göre dezavantajlı durumdadır. Özellikle öğrenim çağındaki risk altındaki gençler, okul başarısı düşüklüğü, okul devamsızlığı, okulu erken terk, çalışma yaşamına erken dahil olma, şiddet eğiliminde olma, suça yönelim, suça maruz kalma riski altındadırlar. Risk altındaki öğrenciler denildiğinde ilk akla okulu terk aşamasındaki çocuklar/gençler, çalışan öğrenci gençler, suça bulaşma riski yüksek öğrenciler, okul başarısı düşük öğrenciler/gençler gelmektedir. Bu öğrenci grubunun sosyo-ekonomik ve ailevi profillerinin belirlenmesi, etkin ve önleyici psiko-sosyal müdahale için önem arz etmektedir. Risk altında olan çocuk ve gençlerin en çok sergiledikleri davranışlar, okuldan kaçma, alkol-madde kullanma, suç işleme ya da suç işleme eğilimi içinde olma, şiddet eğilimi gösterme, sokakta çalışma, evden kaçma, kendine zarar verme, erken cinsel ilişkide bulunma vb. davranışlardır. Bu durumlara yol açan en önemli etkenler ise genetik etkenler, kurallara karşı gelme (normsuzluk), ailesel etkenler, göç, psikolojik (dürtü kontrol eksikliği engellenme eşiğinin düşük olması, sosyal beceri düşüklüğü, huzursuzluk) etkenler, çevresel (yoksulluk, ekonomik geleceğin zayıf olması, riskli davranışların o çevre içinde yaygın olması, kabul görme, yüksek riskli arkadaşların varlığı) etkenlerdir (Taşdelen, Turhan, Erikci ve Özkan, 2014: 6-7). Okul çağındaki gençler, normların kendilerini kısıtlayan birer engel olduğu algısıyla norm dışı davranışlara girerek kendilerine dikkat çektirme ve varlıklarını ispat etme gayretine girerler. Toplum tarafından bireyleri sınırlayıcı olarak ihdas edilen normların çiğnenmesi o kişinin sapkın bir davranışa yöneldiği anlamına gelir. Bu sapkın davranışların tekrarı bireyi daha fazla norm ihlal etmeye sürükler (Gül ve Güneş, 2009, s.84-86) ve eğitimden kopma eğilimine yol açar. Bu tür gençleri kazanabilecek alternatifler geliştirmek gerekir. 508 ICPESS 2016-ISTANBUL, August 2016

3 Sakarya'da Risk Altındaki Lise Gençliğinin Profili Dezavantajlı ve risk altındaki çocuk ve gençlerin belirlenmesi, eğitimi ve entegrasyonu bütüncül bir yaklaşımı gerektirir. Toplumun birçok kesiminden formel ve informel kaynakların, resmi kurum ve kuruluşların, sivil toplum kuruluşlarının, okulların, aile ve sosyal çevrenin birlikte çalışmalarını sağlayan bir yapının oluşturulması gerekir. Bu sayede dezavantajlı ve risk altındaki çocuk ve gençlerin eğitimleri ve toplumsal yaşama katılımları sağlanabilir (Taşdelen, Turhan, Erikci ve Özkan, 2014: 62). Risk altındaki ve dezavantajlı gençlerin eğitimi ve sosyal hayata entegrasyonu için evvela bu gençlerin hangi sosyo-ekonomik ve kültürel çevreden geldikleri, hangi etkenlerin risk altındaki genç profilini oluşturduğu, söz konusu bu çocuk ve gençlerin hangi toplumsal çevrede yaşadığı, daha çok hangi okullarda öğrenim gördüğü gibi sorulara cevap aranması, bir nevi profillerinin belirlenmesi gerekmektedir. Biz de bu belirlememizden yola çıkarak Gençlik ve Spor Bakanlığı nın Gençlik Projeleri Destek Programı kapsamında desteklenen Bilinçli Gençlerle Aydınlık Gelecek isimli projenin de desteğiyle risk altındaki lise öğrencilerinin profilinin belirlenmesi amacıyla bilimsel bir araştırma yaptık. Araştırmada okulu terk oranlarının yüksek; okul akademik başarı düzeyinin düşük olduğu; düşük sosyo-ekonomik düzeye sahip ailelerin çocuklarının öğrenim gördüğü liselerdeki öğrencilerin; aile yapıları ve aile durumları; televizyon, internet gibi medya takip alışkanlıkları; arkadaş ilişkileri; değer algıları, güven düzeyleri ve yaşam memnuniyetleri; okul başarı durumunu ve eğitim sorunları araştırılmıştır. Okul başarı durumunu ve eğitim sorunlarını; ayrıca dezavantajlı liseli gençlerin okul başarısında aile takibi ve ilgisinin rolünü ortaya çıkarmak amaçlanmıştır yılı Nisan ve Mayıs aylarında Sakarya da Risk Altındaki Lise Gençliğinin Profili adını taşıyan risk altındaki ve eğitim hayatından kopma aşamasına gelen Akyazı Anadolu İmam Hatip Lisesi nden; Erenler Anadolu Lisesi nden ve Yunus Çiloğlu Kız Teknik ve Meslek Lisesi nden 330 lise öğrencisinin profilini ortaya çıkarmak üzere bir alan taraması (survey) gerçekleştirilmiştir. 2. Metodoloji 2.1. Model Sakarya'da Risk Altındaki Lise Gençliğinin Profili adını taşıyan Risk altındaki ve eğitim hayatından kopma aşamasına gelen dezavantajlı lise öğrencilerinin profilini ortaya çıkarmak üzere yüz yüze görüşme yoluyla uygulanan ankete dayalı bir alan taraması (survey) gerçekleştirilmiştir. ICPESS 2016-ISTANBUL, August

4 Hasan H. TAYLAN, Y. GENÇ, Y. Mustafa KESKİN Çalışma kapsamında araştırmanın sorunu ve amacına uygun olarak oluşturulan sorular, çözümlenmesi için önceden belirlenen anket formuyla soruşturulmuştur. Soruşturma sonucu elde edilen veriler ise belirlenen SPSS aracılığıyla istatistik teknikleriyle analiz edilip, yorumlanmıştır Araştırma Soruları Sosyal, ekonomik ve eğitim ihtiyaçları sebebiyle dezavantajlı durumda olan ve bu yüzden sosyal yaşamın dışına itilmiş risk altındaki gençleri anlamak ve bu gençlerin profili ortaya koymak için şu sorulara cevap arandı: (i)-risk altındaki öğrenciler, nasıl bir sosyo-ekonomik ve demografik profile sahiptir? (ii)-risk altındaki gençler, boş zamanlarını nasıl değerlendirmekte ve televizyon ve internet gibi medya takip eğilimleri ne şekildedir? (iii)-gençlerin, arkadaşlarıyla ilişkilerinin niteliği nasıldır? (iv)-risk altındaki gençlerin değer algıları, sosyal güven algılamaları ve yaşam memnuniyetleri ne düzeydedir? (v)-okul başarı durumunları nasıldır? ve eğitim sorunları nelerdir? (vi)-dezavantajlı liseli gençlerin okul başarısında aile takibi ve ilgisinin rolü var mıdır? 2.3. Örneklem Sakarya İlinde Akyazı Anadolu İmam Hatip Lisesi nden; Erenler Anadolu Lisesi nden ve Yunus Çiloğlu Kız Teknik ve Meslek Lisesi nden 330 kız ve erkek öğrenci örneklem olarak belirlenmiştir Veri Toplama Araçları ve Analizi Veri toplama aracı yüzyüze görüşmeye dayalı anket formudur. Araştırmanın amacına uygun olarak oluşturulan anket formu, beş ana bölümden oluşmaktadır. İlk bölümde, öğrencilerin akran ilişkileri, boş zaman değerlendirmeleri ve medya kullanım alışkanlıklarını ortaya koymaya yönelik sorulardan oluşmaktadır. İkinci bölümde, aile yapıları ve ilişkileri yer almaktadır. Üçüncü bölümde, sosyal güven, değer algılamaları, memnuniyetlerini ölçen sorulardan oluşmaktadır. Dördüncü bölüm ise, eğitim sorunları ve okul başarı durumlarını tespite yöneliktir. Soru formunun beşinci ve son bölümü ise, risk altındaki öğrencilerin sosyo-demografik özelliklerini soruşturan sorulardan meydana gelmektedir. 510 ICPESS 2016-ISTANBUL, August 2016

5 Sakarya'da Risk Altındaki Lise Gençliğinin Profili Araştırma ile elde edilen veriler bilgisayar ortamına aktarılarak SPSS programı yardımıyla analiz edilmiştir. Söz konusu analiz sürecinde betimleyici frekans analizleri, sosyo-demografik değişkenler arasındaki ilişki ve farklılıklar tespit edilmiştir. 3. Araştırmanın Bulguları 3.1. Demografik özellikler Araştırmaya tabi olan öğrencilerin cinsiyetleri dengeli tutulmaya çalışılmıştır. Çünkü cinsiyetler sosyal sorunların oluşunda ve çözümlerinde oldukça önemlidir. Kız öğrenciler erkekler yüzde on fazladır. Öğrencilerin %40 ı on beş yaş ve altında diğerleri ise bu sınırın üstündedir. Bu yaş aralığı gençlerin ergenlikten kaynaklanan sorun ve özelliklerinin en belirgin olduğu dönemdir. Tablo 1: Katılımcıların Özellikleri Cinsiyet Kız 55,8 Erkek 44,2 Yaş=16,03 yaş 15 yaş ve altı 40, yaş 48,5 18 yaş ve üzeri 11,0 Gelir Dağılımı=1927,83 TL 1000 TL ve altı 32, TL-3000 TL arası 59, TL-5000 TL arası 6, TL üzeri 2,4 Anne eğitim Okur- yazar ama diploma yok 8,0 İlkokul mezunu 55,8 Ortaokul/ilköğretim mezunu 23,6 Lise mezunu 9,8 Üniversite mezunu 2,1 Yüksek lisans +,6 Baba eğitim Okur- yazar ama diploma yok 4,0 İlkokul mezunu 40,4 Ortaokul/ilköğretim mezunu 26,2 Lise mezunu 22,2 Üniversite mezunu 5,6 Yüksek lisans + 1,5 Gelir bakımından ankete katılan öğrenciler değerlendirildiğinde; ailelerinin geliri, asgari ücrete yakın bir rakam olan 1000 TL altında bir gelire sahip olanların oranı yüzde 32 dir. (Araştırma yapıldığında asgari ücret 900 TL nin altında idi) ICPESS 2016-ISTANBUL, August

6 Hasan H. TAYLAN, Y. GENÇ, Y. Mustafa KESKİN Katılımcıların üçte birinin ailesinin toplam aylık geliri asgari ücret civarındadır. Türkiye'de dört kişilik standart bir ailenin yoksulluk sınırı, Ocak-Ekim 2014 itibariyle 3800 TL civarında olduğu düşünüldüğünde (Türk-İş e ve Türkiye İstatistik Kurumu na göre) yoksulluk sınırının altında bir gelire sahip ailelerin oranı yüzde bandındadır. Bu okulların dezavantajlı öğrencileri ihtiva eden okullar olduğu düşünüldüğünde yoksullukla risk altındaki gençler ilişkisi daha berraklaşır. Öğrencilerin annelerinin üçte ikisi ve babaların yarıya yakını ilkokul mezunu veya okuryazar seviyesi bir eğitim düzeyine sahiptirler. Üniversite eğitimi yok denecek kadar azdır. Ebeveynlerin eğitim profili oldukça düşüktür. Anne ve baba eğitimine ilişkin her iki istatistiki veri, Türkiye ortalamasının üzerindedir. TÜİK 2014 verilerine göre, Türkiye de 2013 yılında okuma yazma bilmeyen erkek nüfus oranı yüzde 1,4 iken, kadınlarda bu oran yüzde 7 dir Aile Yapısı ve İlişkileri Grafik 1: Aile Biçimleri Parçalanmış aile 3.1 Geniş aile 14.5 Çekirdek aile 82.4 Öğrenci aileleri çok büyük oranda çekirdek aile (%62,4) özelliği göstermektedir. Öğrenci ailelerinin %14,5 i geniş aile iken, %3,1 i parçalanmış (boşanmış ya da ayrı yaşayan) ailedir. Grafik 2: Hanehalkı Büyüklüğü kişi 4-5 kişi 6 ve üzeri kişi Ankete katılan öğrencilerin yarıdan fazlasında (%63,9) ailedeki birey sayısı 4-5 kişiden oluşurken, 6 ve daha üzeri bireye sahip olduklarını belirtenlerin oranı 512 ICPESS 2016-ISTANBUL, August 2016

7 Sakarya'da Risk Altındaki Lise Gençliğinin Profili %24,5, 1-3 arası bireye sahip olduklarını belirtenlerin oranı ise %11,6 dır. Ortalama hane halkı büyüklüğü (genişliği) 4,77 dir. Grafik 3: Ebeveyn Durumu Aynı evde birlikte yaşıyor Boşanmış ya da ayrı yaşıyor Anne babamdan biri vefat etti Öğrencilerin çok büyük bir kısmının (%92) ailesi öğrencilerle birlikte aynı evde otururlarken, anne veya babasından birisinin vefat ettiğini belirtenlerin oranı %3,1, ailesinin boşanmış olduğunu belirtenlerin oranı ise %5 tir Gündelik Yaşam ve Akran İlişkileri Tablo 2:Medya Takip Eğilimleri TV İzleme İnternet Online oyun Sosyal medya Ders çalışma Hiç 5,8 30,4 61,9 30,1 26,8 1-2 saat 60,8 41,4 25,3 39,0 54,1 3-4 saat 20,1 14,9 7,4 12,2 12,8 5 saat üzeri 13,3 13,4 5,4 18,8 6,3 Ortalama (saat) 2,49 3,09 2,61 3,68 2,23 Tabloda görüldüğü gibi ankete katılan öğrenciler boş zamanlarını genel toplamda 3,68 saat ortalamasıyla sosyal medyayı takip ederek, 3,09 saat ortalamasıyla interneti kullanarak, 2,61 saat ortalamasıyla online oyun oynayarak, 2,49 saat ortalamasıyla TV izleyerek ve 2,23 saat ortalamasıyla da ders çalışarak geçirdiklerini belirtmişlerdir. Bu veriler, öğrencilerin sosyal aktiviteler içerisinde en az vakti (ortalama 2,23 saat) ders çalışmaya ayırdıkları anlamına gelmektedir. ICPESS 2016-ISTANBUL, August

8 Hasan H. TAYLAN, Y. GENÇ, Y. Mustafa KESKİN Grafik 4: Gelir Getirici Bir İşte Çalışma Evet 15,2% Hayır 84,8% Ankete katılan öğrencilerin %84,8 i hiçbir gelir getirici işte çalışmadığını belirtirken, ailesine katkı sağlamak ve giderlerini karşılamak için ders saatleri dışında gelir getirici bir işte çalıştığını belirtenlerin oranı %15,2 dir. Öğrenciler sorunlarını ilk önce en fazla okul arkadaşlarıyla (%44,7) ve aile veya aile yakınlarıyla (%35,3) çözme eğilimindedir. Okul dışından olan arkadaşlarla sorununu çözmeyi tercih eden öğrencilerin oranı %10,9 iken, bu hususta öğretmenlerden yardım istediğini/isteyeceğini belirtenlerin oranı ise %4,6 ya kadar düşmektedir. Grafik 5: Bir Sorun Olduğunda Görüşülecek İlk Kişi Okuldan arkadaşlarımla Ailemle ve/ya aile yakınlarımla Okul dışında arkadaşlarımla Öğretmenlerimle Diğer Aynı tablodaki verilere göre, öğrencilerin %4,6 sı da sayılanların dışında kişi veya kişilerle sorununu çözmeyi tercih ettiğini/edeceğini belirtmiştir. Bu durumda, ankete katılan öğrenciler açısından sorun çözme noktasında okuldan akran grubu ile aile veya aile yakınlarının çok büyük oranda önem taşıdığı ortaya çıkmaktadır. Bu da, söz konusu sorun çözme mercilerinin önemini bir kat daha artırmaktadır. Öyle ki, özellikle akran grubunun niteliği ve ailenin böylesi bir durum karşısındaki tavrı öğrencinin sorununun olumlu ya da daha olumsuz bir hale bürünmesine neden olacaktır. 514 ICPESS 2016-ISTANBUL, August 2016

9 Sakarya'da Risk Altındaki Lise Gençliğinin Profili Grafik 6: Fiziksel Şiddete Maruz Kalma Evet Hayır 11.6% 88.4% Grafikte görüldüğü gibi, ankete katılan öğrencilerin %88,4 ü son bir yıl içerisinde okulda herhangi bir fiziksel saldırı veya darp olayıyla karşılaşmadığını belirtirken, %11,6 sı böylesi durumlarla karşılaştığını belirtmiştir. Grafik 7: Yaşam Memnuniyeti 30,0% 40,0% 21,2% Çok Memnunum Ne memnunum memnunun nede değilim 1,8% Memnun değilim 7,0% Hiç memnun değilim Öğrencilerin üçte ikisinden fazlası (%70,0) hayatından memnun olduğunu (%40 ı memnun, %30,0 u çok memnun) belirtirken, %8,8 i ise hayatından memnun olmadığını (%1,8 memnun değil, %7,0 si hiç memnun değil) belirtmiştir. Aynı tablodaki verilere göre ankete katılan öğrencilerin %21,2 si de bu konuda karar vermede zorlanmaktadır. Bu son gruptakileri de hayatından memnuniyet duymayan öğrenciler kategorisine aldığımızda, örnekleme alınan öğrencilerin neredeyse üçte birine yakınının (%30) hayatından memnuniyetsizlik duyduğu ortaya çıkmaktadır ki bu oran, hiç te azımsanmayacak bir orandır. Şüphesiz bu durum, söz konusu öğrencilerde hayata olumsuz bakma, hayatın anlamını yitirmesi, geleceğini görememe gibi nedenlerle eğitimini aksatma, ya da yarıda keme ve daha da kötüsü bir kısmında intihar girişimlerine kadar gidebilecek olumsuz sonuçlar doğurabilecektir. ICPESS 2016-ISTANBUL, August

10 Hasan H. TAYLAN, Y. GENÇ, Y. Mustafa KESKİN 3.4. Sosyal Güven ve Değerler Tablo 3: Sosyal Değerler Çok önemli Biraz önemli Önemsiz Bir meslek sahibi olmak 96,7 3,0,3 Çocukları iyi yetiştirmek 93,9 5,2,9 İyi bir vatandaş olmak 93,2 6,5,3 İleride aileye destek olmak 91,8 7,3,9 Okul-okumak-öğrenmek 87,7 11,1 1,2 İyi bir evlilik yapmak 77,0 18,1 4,8 Tabloda görüldüğü gibi, ankete katılan öğrenciler, anket soruları içerisinde kendilerine sunulan değerler içerisinde sırasıyla en yüksek oranlarda, bir meslek sahibi olmayı (%96,7 çok önemli, %3,0 biraz önemli), iyi bir vatandaş olmayı (%93,2 çok önemli, %6,5 biraz önemli), ileride aileye destek olmayı (%91,8 çok önemli, %7,3 biraz önemli) ve çocukları iyi yetiştirmeyi (%93,9 çok önemli, %5,2 biraz önemli) onaylamakta, onları sırasıyla okul-okumak-öğrenmek (%87,7 çok önemli, %11,1 biraz önemli) ve iyi bir evlilik yapmak (%77,0 çok önemli, %18,1 biraz önemli) takip etmektedir. Bu verilere göre, ankete katılan öğrenciler kendilerine sunulan değerlere sahip olmayı çok büyük oranlarda önemsemektedir. Grafik 8: Sosyal Güven Hiç güvenmem Az güvenirim Çok güvenirim Yaşadığınız şehirdekicivardaki insanlara ne kadar güvenirsiniz? Aile üyelerine ne kadar güvenirsiniz? Okulda kendinizi ne kadar güvende hissediyorsunuz? Ankete katılan öğrenciler en çok ailelerine güvendiklerini ifade etmiştir. Nitekim öğrencilerin %87,5 i ailesine çok güvendiğini, %9,5 i ise az güvendiğini belirtmiştir. Oysa aynı tablodaki verilere göre öğrencilerin kendilerini çok güvende hissetme oranları okulda %34,5 e, yaşadığı sosyal çevrede (ülke, şehir, ilçe, köy vs.) ise %17,5 e kadar düşmektedir. Bu durum daha çok, öğrencilerin yaşadığı sosyal çevrelerde tecrübe ettiği olumsuz davranış ile kitle iletişim araçlarının gündeme taşıdığı haberlerin öğrenciler üzerinde bıraktığı olumsuz tesirlerle izah edilebilir. 516 ICPESS 2016-ISTANBUL, August 2016

11 Sakarya'da Risk Altındaki Lise Gençliğinin Profili 3.5. Eğitim Sorunları ve Başarı Durumu Grafik 9: Okul Başarısı (Öznel Değerlendirme) Çok başarılı 6.9 Başarılı 21.2 Orta 60.6 Başarısız 8.4 Çok başarısız 3 Grafikteki verilerden yola çıkıldığında, ankete katılan öğrencilerin yarıdan fazlası (%60,6) okul başarısını orta düzeyde başarılı, %21,2 si başarılı ve %6,9 u da çok başarılı olarak gördüğünü belirtmiştir. Aynı tablodaki verilere göre öğrencilerin %8,4 ü derslerde kendisini başarısız, %3 ü ise çok başarısız olarak görmektedir. Bu veriler, öğrencilerin not ortalamalarıyla da paralellik göstermektedir. Grafik 10: Disiplin Soruşturması 1 kere geçirdim 8.8% 2 veya daha fazla geçirdim 4.9% Hiç geçirmedim 86.3% Grafikte görüldüğü gibi ankete katılan öğrencilerin %86,3 ü hiç disiplin soruşturması geçirmediğini belirtirken, bir kez disiplin soruşturması geçirdiğini belirtenlerin oranı %4,9, iki kez disiplin soruşturması geçirdiğini belirtenlerin oranı ise %8,8 dir. Bu verilere göre öğrencilerin %13,7 sının bir veya iki kez disiplin soruşturması geçirmiş olduğu anlaşılmaktadır ki, bu oran küçümsenecek bir oran değildir. Ayrıca kız öğrenciler erkek öğrencilere göre disiplin suçu işlemede daha az eğilimlidirler. Nitekim kız öğrencilerin %92,2 si hiç disiplin soruşturması geçirmediğini belirtirken bu oran erkeklerde %78,6 ya düşmektedir. Bu demektir ki ICPESS 2016-ISTANBUL, August

12 Hasan H. TAYLAN, Y. GENÇ, Y. Mustafa KESKİN erkek öğrenciler kız öğrencilere göre yaklaşık olarak %12,6 oranında daha fazla disiplin soruşturmasına maruz kalmıştır. Aynı grafikteki verilere göre kız öğrenciler erkek öğrencilere göre daha az bir kez ve veya iki kez disiplin soruşturması geçirmiştir. Öyle ki, kız öğrencilerden bir kez disiplin soruşturması geçirenlerin oranı %5,0, iki kez geçirenlerin oranı da %2,8 iken, bu oranlar erkeklerde sırasıyla %13,8 ile %7,6 olarak geçekleşmiştir. Grafik 11: Disiplin Soruşturması Sonucu Uyarı cezası aldım 13.2% Uzaklaştır ma aldım 3.2% Ceza almadım 83.6% Grafikte görüldüğü gibi disiplin soruşturmalarının büyük çoğunluğu disiplin cezası verilmeden tamamlanmıştır. Nitekim öğrencilerin %83,6 sı bu soruşturmalardan ceza almadan kurtulurken, %13,22sı uyarı cezası almıştır. Okuldan uzaklaştırma cezası alanların oranı ise %3,2 de kalmıştır. Grafik 12: Sınıf Tekrarı Evet 21% Hayır 79% Ankete katılan öğrencilerin beşte birinden fazlası (%21) sınıf tekrarı yapmıştır. Bu oran hiç de küçümsenecek bir oran değildir. Bu durum, proje için söz konusu okulların tercih ediliş nedenini de iyi açıklamaktadır. Nitekim projenin hedef kitlesi içerisinde okullarında değişik sebeplerle başarışız olan öğrencilerin de yer aldığı düşünüldüğünde, söz konusu okul öğrencilerinin bu proje kapsamına alınmasındaki isabet ortaya çıkmaktadır. 518 ICPESS 2016-ISTANBUL, August 2016

13 Sakarya'da Risk Altındaki Lise Gençliğinin Profili Grafik 13: Okulu Terk Düşüncesi 75,3% 24,7% Okulu terk etmeyi düşündüm Hayır, düşünmedim Grafikte görüldüğü gibi öğrencilerin hemen hemen dörtte birisi (%24,7) zaman zaman okulunu terk etmeyi düşündüğünü belirtmiştir. Bu durum, söz konusu okul idarecileri, veliler ve daha geniş bir perspektiften bakıldığında toplumumuz için önemli ölçüde risk taşımaktadır. Öyle ki, ankete katılan hemen hemen her dört öğrenciden birisi, kendileriyle ilgilenilmediğinde veya sorunlarının kaynağına inilmedikçe okulunu yarıda bırakma veya terk etmeyi düşünmekte, bu da eğitim çağındaki öğrencilerin önemli bir kısmının eğitim dışında kalarak risk grupları içerinde yer almasına neden olacaktır. Böylesi bir durumda gençliğin önemli bir kısmını kaybetme durumuyla karşı karşıya kalacağımız açıktır. Ayrıca zaman zaman okulu terk etmeyi düşündüğünü belirten kız öğrencilerin oranı erkek öğrencilere göre daha düşük kalmıştır. Nitekim anketteki verilere göre kız öğrencilerden zaman zaman okulu terk etmeyi düşündüğünü belirtenlerin oranı %22,8 iken bu oran erkeklerde %27,3 olarak gerçekleşmiştir. Grafik 14: Okulu Terk Düşüncesi Nedenleri Psikolojik nedenler Arkadaş-çevre Öğretmenlerden dolayı 15.4 Diğer Derslerden sıkıldığım için Sıkıldığım için 33.3 ICPESS 2016-ISTANBUL, August

14 Evet; 92.7 Evet; 90.4 Evet; 85.1 Hasan H. TAYLAN, Y. GENÇ, Y. Mustafa KESKİN Ankete katılan öğrenciler içerisinde zaman zaman okulu terk etmeyi düşündüğünü belirten öğrenciler, bu düşüncelerine gerekçe olarak en çok, sıkılmalarını (%33,3), derslerin sıkıcı olmasını (%21,8), öğretmenlerinin tavrını (%15,4) göstermişlerdir. Aynı tablodaki verilere göre, öğrenciler içerisinde %5,1 i arkadaş çevresinin, %3,8 i de psikolojik nedenlerin bu kararlarında etkin olduğunu belirtirken, %20,5 i de bu düşüncelerinde sayılanların dışında gerekçeler aramışlardır Aile İlgisi ve Okul Başarısı İlişkisi Grafik 15: Aile İlgisi Evet Hayır Aileniz okul durumunuzu takip ediyor mu? Aileniz okula gidip gitmediğini kontrol eder mi? Ailen veli toplantılarına genelde katılır mı? Öğrenci ailelerinin öğrencilerinin okul durumunu, okula devam durumlarını ve veli toplantılarını takip etme hususlarında önemli oranlarda hassas davrandıklarını belirtebiliriz. Nitekim öğrencilerin verdikleri cevaplara göre, genel toplamda ailelerin %92,7 si öğrencilerin okul durumunu, %90,4 ü ise öğrencilerin devam durumunu takip ederken, veli toplantılarına düzenli olarak katılanların oranı da %85,1 olarak gerçekleşmiştir. Gençleri sosyal risklerden koruyabilecek önemli faktörlerden biri ailedir. Gençler olduğu kadar ailelerin de bilinçlendirilmesi çocukların dezavantajlı duruma düşme riskini azaltacaktır. Ailede dengeli ilişkiler, sorumlulukların gelişmesi, yeni evlilerin rollerine hazırlanması, törel, sosyal ve duygusal olgunluğun sağlanması, üyelerin bilinç düzeylerinin arttırılması için ailelerin eğitilmesi gerekir (Türkmen, 2005:21). Tablo 4: Aile İlgisi ve Okul Başarısı İlişkisi Aile takibi Takip yok Toplantı katılım Toplantı katılmama Başarılı 29,7 12,7 28,7 26,6 Takdir/teşekkür belgesi 41,8 16,7 43,4 23,3 Sınıf tekrarı 19,5 29,2 19,9 25,0 520 ICPESS 2016-ISTANBUL, August 2016

15 Sakarya'da Risk Altındaki Lise Gençliğinin Profili Disiplin soruşturması (2 den 4,0 8,7 4,4 8,3 fazla) Okulu terk düşüncesi 22,3 58,3 21,8 42,6 Son olarak aile ilgisi ve okul başarısı ilişkisini, elde edilen verileri tablolaştırıp birleştirdiğimizde çıkan sonuca göre, ailenin çocuğunun okul durumunu ve devam durumunu takibi arttıkça ve veli toplantılarına katılı arttıkça; öğrencilerin başarılı olma olasılığı artmakta; takdir ve teşekkür belgesi alma olasılığı artmakta; sınıf tekrarı olasılığı azalmakta; disiplin soruşturması geçirme olasılığı azalmakta ve okul terk düşüncesi azalmaktadır. SONUÇ Araştırmanın en temel ve amaçlarımız için en önemli sonucu dezavantajlı ve risk altındaki okuldaki lise öğrencilerinin ortak özellikleri, ders çalışma yerine televizyon izlemeyi, çevrimiçi ve çevrimdışı oyun oynamayı, internet kullanmayı ve özellikle de sosyal medya takibini çok fazla tercih etmektedirler. Derslerine ek takviye almamaktadırlar ve kendilerini başarılı bulmaktalar fakat gerçek başarı puanları daha düşüktür. Başkalarını güven düzeyleri düşüktür ve okulda kendilerini çok az güvende hissetmektedirler. Okul şiddetine maruz kalma 10 da 1 dir. Her yüz çocuktan dördü en az bir kez disiplin soruşturması geçirmiştir. Sınıf tekrarı oldukça yüksek orandadır; her beş öğrenciden biri sınıf tekrarı yapmıştır. Yine okulu terk düşüncesi yüksektir; her dört öğrenciden biri zaman zaman okulu terk etmeyi düşünmektedir. Ailenin çocuğunun okul ve devam takibi arttıkça ve veli toplantılarına katılımı arttıkça öğrencilerin başarılı olma olasılığı artmakta; takdir ve teşekkür belgesi alma ihtimali artmakta; sınıf tekrarı ihtimali azalmakta; disiplin soruşturması geçirme ihtimali azalmakta ve okul terk düşüncesi azalmaktadır. Tüm bu sonuçlar neticesinde okul idarecileri, veliler ve daha geniş bir perspektiften bakıldığında toplumumuz için önemli ölçüde risk taşıyan bulgulara ulaşılmıştır. Öyle ki, öğrencilerle ve sorunlarıyla ilgilenilmediğinde veya sorunlarının kaynağına inilmedikçe okulunu yarıda bırakma veya terk etmeyi düşünmekte, bu da eğitim çağındaki öğrencilerin önemli bir kısmının eğitim dışında kalarak risk grupları içerinde yer almasına neden olacaktır. Böylesi bir durumda gençliğin önemli bir kısmını kaybetme durumuyla karşı karşıya kalacağımız açıktır. Ayrıca aile takibi ve ilgisinin önemi aşikârdır. Ailelerin okul durumunu takip ettiği ve veli toplantılarına katılımın sağlandığı durumlarda öğrencilerin başarı durumları artmakta; disipline sevk ihtimali, sınıf tekrarı ve okulu terk düşünceleri azalmaktadır. Burada dikkat edilmesi gereken, çocuklarına aile ilgisinin artırılması, okul durumları ve sorunlarıyla ailelerin ilgilenmesinin sağlanması ve bu konuda ailelerin ikna edilmesi önem arz etmektedir. Öğrencinin başarısında en önemli ICPESS 2016-ISTANBUL, August

16 Hasan H. TAYLAN, Y. GENÇ, Y. Mustafa KESKİN faktör ailedir ve okul-aile-öğrenci işbirliğinin en etkili ve en iyi biçimde sağlanması gerekmektedir. Ailelerin bu konuda bilinçlendirilmesi ve bu duruma farkındalık kazandırılması için seminerle, kamu spotlarıyla, aile ziyaretleriyle ve oldukça önemsediğimiz okullarda sosyal çalışmacı istihdamıyla okul sosyal hizmeti nin hayata geçirilmesi ehemmiyet arz etmektedir. KAYNAKLAR Gül, S. K., Güneş İ. D. (2009) Ergenlik Dönemi Sorunları Ve Şiddet Polis Bilimleri Dergisi, Sosyal Bilimler Dergisi / Cilt: XI, Sayı 1, Ankara Ögel, K., Eke, C. Y., Tarı, I. ve Erol, B. (2005 ), Zor Çocuk ve Gençler: Rehber Öğretmenler İçin Öğretmen Eğitimi Klavuzu, Hollanda İstanbul Başkonsolosluğu, MATRA KAP Fonu, İstanbul. Taşdelen, H., Turhan, M., Erikci, M. ve Özkan, S. (2014), Okullardaki Dezavantajlı ve Risk Altındaki Çocuklar, Meb Projesi, Konya. 1/ _okullardakdezavantajl%C4%B1verskalt%C4%B1ndakocuklar.p df, Erş. Trh Türkmen, B. (2005), Sosyal Risk Altındaki Çocuklar, Gençler Ve Yaşlılar, Mart 2005 Cilt:13 No:1 Kastamonu Eğitim Dergisi TÜİK (2015), 2014 Yılına İlişkin Gelir ve Yaşam Koşulları Araştırması, Türkiye İstatistik Kurumu, Ankara. 522 ICPESS 2016-ISTANBUL, August 2016