BULDAN YÖRESİNİN MEMELİ HAYVANLARI

Transkript

1 BULDAN YÖRESİNİN MEMELİ HAYVANLARI Yard. Doç. Dr. Serdar DÜŞEN, Doç. Dr. Raşit URHAN, Uzm. Gürçay Kıvanç AKYILDIZ, Doç. Dr. Yakup KASKA, Yard. Doç. Dr. Mustafa DURAN Pamukkale Üniversitesi, Fen Edebiyat Fakültesi, Biyoloji Bölümü, ÖZET Buldan yöresinin memeli hayvan türleri tarihleri arasında yapılan arazi çalışmalarıyla tespit edilmiştir. Bu çalışmalarda 17 familyaya ait 26 memeli türü belirlenmiştir. Anahtar Kelimeler: Buldan Memeliler, Denizli. GİRİŞ Yurdumuzda yayılış gösteren memeli hayvanların yayılışları yerli ve yabancı bir çok araştırmacının çalışmaları sonucunda tespit edilmiştir (Acar ve ark. 1972; Alkan 1965; Çağlar 1953, 1957, 1971, Demirsoy 1992, 1996, 2002, Doğramacı 1989, Hollaway 1967, Hosey 1982, Kumerloeve 1978, Kuru 1994, Mursaloğlu 1964, Tanju 1982, Turan 1984). Son zamanlarda memeliler ile ilgili çalışmalar cins ve tür düzeylerinde yoğunlaşmaktadır. Bu çalışmalarda, cins ve türlerin morfolojik ve karyolojik özellikleri, üreme biyolojisi, ekolojisi ve yayılışları da verilmektedir (Çolak ve ark. 1999, Özkurt ve ark 1999; Doğramacı ve ark., 1994, Özkan 1999, Oğurlu ve Yavuz 1999, Kefelioğlu 1995). Denizli ilinde memeli hayvanlar ile ilgili yöresel olarak Urhan ve arkadaşları (1999, 2003, 2004, 2006) nın çalışmaları bulunmaktadır. 357

2 S. DÜŞEN, R. URHAN, G.Kıvanç AKYILDIZ, Y. KASKA, M. DURAN Tablo. 1. Denizli yöresindeki memeli faunası çalışmaları Tespit edilen Tespit edilen Tür Araştırmacı LOKALİTE Familya Sayısı Sayısı Babadağ Urhan ve ark Acıpayam ve Çevresi Urhan ve ark., 2003 Hambat Ovası ve Çevresi Urhan ve ark., 2004 Çal Yöresi ve Çevresi Urhan ve ark., 2006 Yapılan bu çalışmayla, daha önce faunistik yönden araştırılmamış olan Buldan yöresi ve çevresinin memeli faunası tespit edilerek, Denizli ili ve dolayısıyla Türkiye faunasına katkıda bulunmak amaçlanmıştır. MATERYAL ve METOD Arazi çalışmaları tarihleri arasında belli aralıklarla, gerçekleştirilmiştir. Araştırma bölgesinde sabah gün doğumundan akşam gün batımına kadar gezilmek suretiyle yapılan gözlemlerde memeli türleri çıplak gözle, teleskop ve dürbünlerle izlenmiştir. Araştırma alanı, arazi ve hava koşullarının uygun olduğu zamanlarda yaya olarak, diğer zamanlarda da araba ile dolaşılmıştır. Gözlenen türlere ait özellikler eldeki mevcut kaynaklar kullanılarak tayin edilmiştir (Acar ve ark. 1972, Demirsoy 1992, 1996, 2002, Kuru 1994, Perrins 1996, Flegg ve Hosking 1998, Öz ve ark, 2005). Araştırma alanda yayılış gösteren memeli hayvanlar görsel yolla, görülmeyen az bir bölümü de çıkardıkları özel sesler dinlenerek tanınıp isimlendirilmiştir. Ayrıca yuva, yuva kalıntıları, kıl, ayak izleri, ölü bireyler, inleri ve dışkıları vb. kalıntılara dayanarak bazı türlerin varlığı ve bolluğu hakkında bilgiler elde edilmiştir. Arazi çalışmaları sırasında yöre halkıyla sık sık görüşülerek kendilerine gösterilen resimlerin de yardımıyla, onlardan da bilgi alınmıştır. Yörenin Coğrafi Konumu: Araştırma alanımız olan Buldan Yöresinin Üç yanı dağlarla çevrili olup, dağlar, doğuda alçalarak Yenice Ovası na doğru uzanmaktadır. İlçenin güneyini ve batısını Aydın Dağları silsilesi kuşatır (Sazak Dağları). Bu dağlar üzerinde en yüksek nokta Geleyli Tepesidir (1413 m). Kuzey batısı, kuzeyi, kuzey doğusu İç Ege nin engebeli arazileriyle kaplıdır. Bu bölgenin batısı yaylalıktır. İlçe merkezi Sazak Dağının Kuzeydoğu eteklerinde çok dalgalı bir arazi üzerinde yer almaktadır. 358

3 K Şekil 1. BuldanYöresi Şekil:1 Buldan Yöresi Yörenin İklimi: İlçenin Asıl Ege ile İç Ege arasında bulunması iklim çeşitliliğine neden olmaktadır. İlçenin doğusunda Akdeniz iklimini andıran bir iklim görülür. Yazlar sıcak ve kurak, kışlar ılık ve yağmurludur. Yıllık yağış ortalaması mm dir. Güney ve batısındaki dağların deniz etkisini azaltması yüzünden nispeten daha az yağış alır. İç kesimlerdeki yüksek yayla alanlarında iklim giderek karasallaşır. Yazları sıcak, kurak ama ovaya göre serin geçer. Kışlar soğuk ve kar yağışlıdır, don olayı görülür. BULGULAR Araştırma bölgesinde sabah gün doğumundan akşam gün batımına kadar gezilmek suretiyle yapılan gözlemlerde memeli türleri çıplak gözle, teleskop ve dürbünlerle izlenmiştir. Tespiti yapılan türler familyalarına göre ve Yabani Evcil olma durumlarına göre sunulmuştur. Tür isimlerinin karşısında yaşama ortamları ve görüldükleri lokaliteler verilmiştir. Bu türlerden bazıları Şekil 2 de sunulmuştur. 359

4 S. DÜŞEN, R. URHAN, G.Kıvanç AKYILDIZ, Y. KASKA, M. DURAN ARAŞTIRMA ALANINDA TESPİTİ YAPILAN MEMELİ TÜRLERİ: 1-Erinaceus concolor Martin, KİRPİ Familya: Erinaceidae Habitat: Ağaçlık alanlar, seyrek ormanlıklar, bahçelikler ve yerleşim alanlarına yakın nemli yerler. Beslenme Şekli: Çoğunlukla böcek, sümüklüböcek, solucan ve diğer omurgasızlar ve bazen de küçük omurgalılar. Gözlendiği Alanlar: Süleymanlar, Hasanbeyler, Dımbazlar, Yenicekent 2- Crocidura leucodon (Hermann, 1780) - TARLA SİVRİFARESİ Familya: Soricidae Habitat: Açık ve çalılık araziler. Beslenme Şekli: Böcek, böcek larvaları ve örümcekler Gözlendiği Alanlar: Süleymanlar, Yenicekent, Kovanoluk, Sarımahmutlu, Derbent 3-Crocidura suaveolens (Pallas, 1811) - BAHÇE SİVRİFARESİ Familya: Soricidae Habitat: Evlere yakın olan bağ, bahçe araları. Beslenme Şekli: Böcek, örümcek, bitki tohumları. Gözlendiği Alanlar: Yenicekent, Yayla, Sarımahmutlu, Derbent, Süleymanlar 4-Talpa caeca Linnaeus, KÖR KÖSTEBEK Familya: Talpidae Habitat: Çayırlık ve ormanlık alanlar, bahçeler, tarlalar. Beslenme Şekli: Eklembacaklılar, solucanlar ve salyangozlar. Gözlendiği Alanlar: Süleymanlar, Yayla, Dımbazlar, Beyler. 5-Rhinolophus hipposideros (Bechstein, 1800) - KÜÇÜK NALBURUNLUYARASA Familya: Rhinolophidae Habitat: Ağaçlık ve çalılık alanlarda, kuru hava içeren oyuklar, mağaralar, bodrumlar, ve harabeler. Beslenme Şekli: Böcekler. Gözlendiği Alanlar: Süleymanlar, Kaşıkcı Dımbazlar Kovanoluk, Derbent. 6-Pipistrellus pipistrellus (Schreber, 1774) - CÜCEYARASA Familya: Vespertilionidae Habitat: Orman, açık arazi, kültür alanları, parklar, çatı altları, duvar yarıkları ve ağaç kovukları Beslenme Şekli: Böcekler. 360

5 Gözlendiği Alanlar: Kaşıkcı, Süleymanlar, Hasanbeyler, Dımbazlar Kovanoluk, Derbent, Yenicekent. 7- Lepus europaeus Linnaeus, YABANİ TAVŞAN Familya: Leporidae Habitat: Otluk, ormanlık ve açık araziler. Beslenme Şekli: Çeşitli bitkisel besinler. Gözlendiği Alanlar: Hasanbeyler, Beyler, Kaşıkcı, Süleymanlar, Dımbazlar Kovanoluk, Derbent, Yenicekent. 8-Sciurus anomalus Linnaeus, KIZIL SİNCAP Familya: Sciuridae Habitat: Çoğunlukla ağaçlar üzerinde yaşarlar. Ancak besin aramak için toprak üzerine indikleri de olur. Beslenme Şekli: İğne yapraklı ağaçların tohumları, meşe palamutları, ceviz, badem, fındık, mantarlar, taze ağaç kabukları, böcekler, salyangozlar, kuş yavruları ile beslenirler. Gözlendiği Alanlar: Beyler, Hasanbeyler, Dımbazlar, Derbent, Kaşıkcı. 9- Hystrix indica Kerr, OKLUKİRPİ Familya: Hystricidae Habitat: Meşelik, fundalık gibi bitki örtülerinin bulunduğu ortamlar, otluk ve sulak yerler. Beslenme Şekli: Bitki kökleri, patates, soğan, kavun, yumrular ve meyveler. Gözlendiği Alanlar: Yayla, Kovanoluk, Süleymanlar. 10- Microtus guentheri (Danford - Alston, 1880) - TARLA FARESİ Familya: Cricetidae Habitat: Yumuşak tarım alanlarında, bağ bahçe aralarında toprağa açtıkları tünellerde yaşar. Önemli bir tarım zararlısıdır. Beslenme Şekli: Küçük böcekler, Bitki tohumları, bitki kökleri Gözlendiği Alanlar: Süleymanlar, Yayla, Kovanoluk, Derbent, Sarımahmutlu. 11- Spalax leucodon Nordmann, KÖRFARE Familya: Spalacidae Habitat: Yumuşak tarım alanlarında, steplerde, bağ ve bahçe araları, çoğunlukla köstebek ile karıştırılırlar. Beslenme Şekli: Kök, yumru, tahıl ve toprak altındaki bitkisel besinler ile beslenirler. Gözlendiği Alanlar: Yenicekent, Süleymanlar, Derbent, Sarımahmutlu, Hasanbey 361

6 S. DÜŞEN, R. URHAN, G.Kıvanç AKYILDIZ, Y. KASKA, M. DURAN 12- Rattus rattus (Linnaeus, 1758) - EV SIÇANI Familya: Muridae Habitat: Evlerde ve toprak altında açtıkları tünellerde yaşar. Beslenme Şekli: Bitkisel besinleri tercih ederler. Hayvansal besinleri yalnız gerektiği zaman yerler. İnsanların besinlerine çok zarar veren hayvanlardır. Taşıdıkları pireler, idrarları ve tozlarıyla insanlara çeşitli hastalıkları bulaştırırlar. Gözlendiği Alanlar: Yerleşim alanlarının tümü. 13- Apodemus sylvaticus (Linnaeus, 1758) - ORMAN FARESİ Familya: Muridae Habitat: Tabanı çıplak ormanlar, tarlalar bahçeler, stepler. Beslenme Şekli: Besin olarak yağlı ve nişastalı tohumlar, küçük omurgasızlar. Gözlendiği Alanlar: Kovanoluk, Süleymanlar, Yayla 14- Mus musculus Linnaeus, EV FARESİ Familya: Muridae Habitat: Genellikle insanlarla birlikte evlerde yaşarlar. Beslenme Şekli: Omnivor olarak beslenirler, ağırlıklı olarak tahıllar. Tifüs, Tulerami, veba gibi hastalıkların etmenlerini, besin zehirlenmelerine neden olan Salmonella yı ve diğer birçok bakteri çeşidini taşırlar. Gözlendiği Alanlar: Çalışma alanın tümü 15-Mustela nivalis Linnaeus, GELİNCİK Familya: Mustelidae Habitat: Her türlü kovuk, çukur, delik, çalı içi, ağaç atıklarının yığıldığı yerler, kütüklerdeki oyuklar, kemiricilerin galerileri, açık araziler, tarım arazileri, binalardaki kovuklar. Beslenme Şekli: Fareler, sıçanlar, küçük kuşlar, tavşanlar, birçok hayvan yavrusu, yumurtası ve iri böcekler. Gözlendiği Alanlar: Dımbazlar, Beyler, Hasanbeyler, Kaşıkcı, Beyler 16- Meles meles (Linnaeus, 1758) - PORSUK Familya: Mustelidae Habitat: Karışık ve açık çayırlıklar içeren ormanlarda, yer yer ağaçlar içeren kayalıklarda, tarla ve çayır kenarlarına yakın steplerde yaşarlar. Beslenme Şekli: Toprak solucanları, kemirgenler, özellikle fareler, küçük sincaplar, kurbağalar, böcek larvalar, kuş yumurtaları, yumuşakçalar. Bazen de bitkisel besinler. Gözlendiği Alanlar: Dımbazlar, Hasanbeyler, Kaşıkcı, Beyler, Yayla, Süleymanlar 362

7 17- Martes martes (Linnaeus, 1758) - SANSAR Familya: Mustelidae Habitat: Karışık ve açık çayırlıklar içeren ormanlarda, yer yer ağaçlar içeren kayalıklarda, tarla ve çayır kenarlarına yakın steplerde yaşarlar. Beslenme Şekli: Toprak solucanları, kemirgenler, özellikle fareler, küçük sincaplar, kurbağalar, kertenkeleler, böcek larvalar, kuş yumurtaları, yumuşakçalar. Bazen de bitkisel besinler. Gözlendiği Alanlar: Derbent, Dımbazlar, Hasanbeyler, Kaşıkcı, Beyler, Yayla, Süleymanlar 18- Vulpes vulpes Linnaeus, TİLKİ Familya: Canidae Habitat: Çalılıklarda ve altında az bitkisi olan ormanlar, açık araziler, stepler, şehir ve köy civarları. Beslenme Şekli: Her türlü besin. Gözlendiği Alanlar: Süleymanlar, Derbent, Yenicekent, Yayla, Dımbazlar 19- Sus scrofa Linnaeus, YABANİ DOMUZ Familya: Suidae Habitat: Uygun bitki örtüsüne sahip her türlü ortam. Beslenme Şekli: Böcekler, solucanlar, yumuşakçalar, kertenkeleler, kurbağalar, kuşları, fareleri vb. Ayrıca, bitkilerin yumuşak yeşil kısımlarını, yumruları, kökleri ve mantarlardır. Gözlendiği Alanlar: Çalışma alanının hemen hemen tümünde olduğu tespit edilmiştir. 20-Canis familiaris Margo, EVCİL KÖPEK Familya: Canidae Habitat: İnsanlarla birlikte yaşarlar. Beslenme Şekli: İnsanlar tarafından yenilen her türlü besinle beslenirler. Gözlendiği Alanlar: Yörede her köyde rastlanılmıştır. 21- Felis domestica Linnaeus, EV KEDİSİ Familya: Felidae Habitat: İnsanlarla birlikte yaşarlar. Beslenme Şekli: İnsanların yedikleri hemen hemen her şey. Gözlendiği Alanlar: İnsanların yaşadığı Her yer. 22- Equus africanus asinus Fitzinger, EVCİL EŞEK Familya: Equidae Habitat: İnsanlarla birlikte yaşarlar. 363

8 S. DÜŞEN, R. URHAN, G.Kıvanç AKYILDIZ, Y. KASKA, M. DURAN Beslenme Şekli: Otçul beslenirler. Gözlendiği Alanlar: Araştırma alanındaki bütün yerleşim birimleri. 23- Equus przewalskii caballus Poljakow, EVCİL AT Familya: Equidae Habitat: İnsanlarla birlikte yaşarlar. Yük ve binek hayvanı olarak kullanılırlar. Beslenme Şekli: Bitkisel besinlerle beslenirler. Gözlendiği Alanlar: Araştırma alanındaki bütün yerleşim birimleri. 24- Capra aegagrus hircus Erxleben, EVCİL KEÇİ Familya: Bovidae Habitat: İnsanlarla birlikte yaşarlar. Et, süt ve kıllarından faydalanılır. Beslenme Şekli: Ot, yaprak, taze sürgün, dal, meyve ve yosun gibi bitkisel besinler. Gözlendiği Alanlar: Çalışma alanının hemen tümünde tespit edilmiştir. Ancak kontrolsüz otlatılması ormanlara zarar verebildiğinden sürüleri azaltılmaktadır. 25- Ovis ammon aries Linnaeus, EVCİL KOYUN Familya: Bovidae Habitat: İnsanlarla birlikte yaşarlar. Beslenme Şekli: Ot, yaprak, taze sürgün, dal, meyve ve yosun gibi bitkisel besinler. Gözlendiği Alanlar: İnsanın olduğu Her yerde bulunabilir. 26- Bos taurus Linnaeus, EVCİL SIĞIR = İNEK Familya: Bovidae Habitat: İnsanlarla birlikte yaşarlar. Etinden ve sütünden faydalanılır. Beslenme Şekli: Ot, yaprak, taze sürgün, dal, meyve gibi bitkisel besinler. Gözlendiği Alanlar: Yörenin her yerinde bulunur. SONUÇ Bu çalışmada faunistik olarak daha önce araştırılmamış olan Buldan yöresinin memeli faunası sunulmuştur. Çalışma sonucunda Buldan ve çevresinde 17 familyaya ait 26 memeli türü tespit edilmiştir. Ayrıca yöre halkıyla yaptığımız görüşmelerde yörede canavar olarak bilinen kurt (Canis lupus) ve çakalın (Canis aureus) uzun zamandır görülmediği bildirilmiştir. Araştırma alanında yapılacak detaylı araştırmalar sonucunda Buldan yöresinin memeli faunasının daha kapsamlı olarak açıklanması mümkün olabilecektir. 364

9 TEŞEKKÜR Arazi çalışmalarımız boyunca bizlerden maddi ve manevi desteklerini esirgemeyen; Pamukkale Üniversitesi Rektörlüğüne, Buldan Kaymakamlığı na, Buldan Belediye Başkanlığı na ve Buldan halkına Teşekkür ederiz KAYNAKLAR Acar, B., Acar, S., Tör, V. N., Hirsch, U., 1972, Memeli hayvanlarımız. İstanbul. Alkan, B., 1965., Türkiye nin etcil hayvanlar (Mammalia-Carnivora) fauna sı üzerinde ilk araştırmalar. Ankara Üniv. Ziraat Fak. Yıllığı, 15, Çağlar, M., 1953, Kürk Hayvanları. Biologi, 3, Çağlar, M., 1957, Fethiye civarının bazı memeli hayvanları hakkında. Biologi, 7, Çağlar, M., 1971, Türkiye nin köstebek (Talpa) türleri. Türk Biol. Derg., 21, Çolak, E., Yiğit, N., Sözen, M. ve Özkurt, Ş., 1999, A study on Mustela nivalis Linnaeus, 1766 (Mammalia: Carnivora) in Turkey. Tr. J. Of Zoology, 23 (2): Demirsoy, A., 1992., Yaşamın Temel Kuralları, Omurgalılar, Cilt III/ Kısım II (Amniyota), Meteksan Yayınları, 942 s., Ankara. Demirsoy, A., 1996., Türkiye Omurgalıları (Memeliler), Meteksan Yayınları, 292 s., Ankara Demirsoy, A., 2002., Genel ve Türkiye Zoocoğrafyası (Hayvan Coğrafyası), Meteksan Yayınları, 630 s., Ankara. Doğramacı, S., 1989, Türkiye Memeli Faunası. On Dokuz Mayıs Üniv. Fen Dergisi, 1, 3, Doğramacı, S., Kefelioğlu, H. ve Gündüz, İ., Karyological Analysis of the species of Mesocricetus (Mammalia: Rodentia) in Anatolia. Tr. J. of Zoology, 18 (1): Flegg, J., Hosking, D Vögel Europas, Foto-Bestimmungsbuch, deutsche Ausgabe. Könemann Hollaway, C. W., 1967, The Management of large Mammals in Turkey. Food ve Acricult. Org. Report: Hosey, G.R., 1982, The Bosporus land-bridge and Mammal distributions in Asia Minor and the Balkans. Saugetierkdl. Mitt. 30, Kefelioğlu, H Türkiye Microtus (Mammalia: Rodentia) Cinsinin taksonomisi ve yayılışı. Tr. J. of Zoology 19 (1): Kumerloeve, H., 1978, Türkiyenin Memeli Hayvanları. İstanbul Üniv. Orman Fak. Derg. B, 28, Kuru, M., 1994., Omurgalı Hayvanlar, Gazi Üniv. Yayın No. 186, 842 s., Ankara Mursaloğlu, B., 1964, Türkiye nin azalan memeli hayvanları hakkında. Türk Biol. Derg. 14,

10 S. DÜŞEN, R. URHAN, G.Kıvanç AKYILDIZ, Y. KASKA, M. DURAN Oğurlu, İ., Yavuz, H., A Computer Programme for Determining Habitat Preference Based on Dung Frequencies of some Herbivore Mammals. Tr. J. Of Zoology, 23 (Ek sayı 1): Öz, M., Erdoğan, A., Gökoğlu, M., Düşen, S., Aslan, A., Albayrak, T., Kaya, Y., Tunç, M. R., Karaardıç, H Türkiye nin Doğa Rehberi, Mart Matbaası, İstanbul, ss (ISBN No: ). Özkan, B., Rodent Fauna of Imbros and Tenedos (Mammmalia: Rodentia). Tr. J. of Zoology, 23 (Eksayı 1): Özkurt, Ş., Sözen, M. Yiğit, N. ve Çolak, E., 1999, A study on Vormela peregusna Guldenstaedt, 1760 (Mammalia: Carnivora) in Turkey. Tr. J. Of Zoology, 23 (2): Perrins, C. M Die Grosse Enzyklopädie der Vögel. Mosaik Verlag GmbH, 420 pp, München. Tanju, M.D., 1982, Memeli Hayvanlar. İstanbul. Turan, N., 1984, Türkiye nin Av ve Yaban Hayvanları (Memeliler). Ongan Kardeşler Matbaacılık Sanayi, Ankara. Urhan, R., Doğaç, M., Zeytünlüoğlu, A., Kaska, Y., Babadağ İlçesinin (Denizli) Memeli Hayvanları, I. Babadağ Sempozyumu, Denizli, Urhan, R., Aslan, A., Katılmış, Y., Başkale, E. ve Kaska, Y Acıpayam ve Yakın Çevresinin Kuş ve Memeli Hayvanları. I. Acıpayam Sempozyomu, Denizli. Urhan, R., Y. Katılmış, E. Başkale ve Y. Kaska, Hambat Ovasının Memeli Hayvanları, I. Hambat (Han-Abat) Sempozyumu, Çardak-Bozkurt (Denizli), 6-9 Ekim, Urhan, R., Kaska, Y., Düşen, S., Katılmış, Y., Başkale, E Çal Yöresinin (Denizli) Memeli Hayvanları. Çal Sempozyumu- Denizli. (Basımda) 366

11 A B C D E F G H Şekil 2. Buldan yöresinde gözlenen memeli türlerinden bazıları A-Erinaceus concolor (Kirpi), B-Sciurus anomalus (Kızıl Sincap), C-Capra aegagrus hircus (Evcil keçi), D- Vulpes vulpes (Tilki), E- Equus africanus asinus (Evcil eşek), FMus musculus (Ev faresi), G- Canis familiaris (Evcil Köpek), H- Talpa caeca (Kör köstebek) (yuva) 367