Antimikrobiyal ilaçlar pek çok ülkede oldu u. Difl Hekimli inde Do ru Antibiyotik Kullan m

Transkript

1 Hastane nfeksiyonlar Dergisi 2006; 10: Hastane İnfeksiyonları Difl Hekimli inde Profilaktik ve Terapötik Antibiyotik Kullan m : Difl Hekimli inde Do ru Antibiyotik Kullan m Dr. Filiz BAL* * stanbul Üniversitesi Difl Hekimli i Fakültesi, Farmakoloji Bilim Dal, stanbul. Antimikrobiyal ilaçlar pek çok ülkede oldu u gibi ülkemizde de en çok tüketti imiz ilaç gruplar aras nda ilk s rada yer almaktad r. Tüketimin küçük bir bölümünü yans tmas na karfl n difl hekimli inde antibiyotikler en fazla reçete edilen ilaçlar olarak dikkat çekmektedir. Difl hekimli ini ilgilendiren infeksiyonlar n ço u için rutin antibiyotik kullan m n n hiçbir yarar sa lamad n gösteren çal flmalarla da sürekli vurgulanmas na karfl n antibiyotik tüketimi giderek artmaktad r. Hekimlerin genellikle risk almadan, garantili ve etkin çözüm anlay fl yla tedavide önceli i antibiyotiklere yönlendirmeleri bu art fl n en önemli nedenidir. Tek bafl na a r ya da lokal fliflme ile seyreden odontojenik infeksiyonlarda antibiyotiklerin gerekli olmad, lokalize infeksiyonlar n ço unun difl çekimi, kök kanal tedavisi ve drenajla baflar l flekilde tedavi edilebilece i bilinmektedir. nfeksiyonun sistemik yay lma olas l n düflündüren atefl, halsizlik, lenfadenopati, trismus gibi klinik belirtilerin olmas durumunda ya da yayg n ve iyileflmeyen infeksiyonlarda tedaviye yard mc olarak antibiyotiklerin kullan lmas önerilmektedir. Ayr ca, vücut savunma mekanizmalar çeflitli nedenlerle yetersiz olan hastalarda (organ transplantasyonu, zay f kontrollü diyabet vb.) dental tedaviyle birlikte antibiyotik kullan - m uygun görülmektedir. Difl hekimlerinin antibiyotik uygulamalar n belirlemek amac yla yap lan çal flmalarda ise ne yaz k ki trismusun olmad lokalize fliflliklerde, akut pulpitiste, kronik marjinal gingivitiste bile antibiyotiklerin tercih edildi i görülmektedir. Gereksiz antibiyotik kullan lmas yla artan tüketimin ekonomik boyutu elbette önemlidir. Ancak daha önemlisi, bir sa l k sorunu olarak dünyan n karfl s na ç kan bakteriyel direnç geliflimindeki art flt r. Son y llarda yap lan çal flmalarda oral infeksiyon etkeni baz mikroorganizma türlerinde (prevotella vb.) antibiyotiklere direnç geliflme oran nda art fla dikkat çekilmektedir. Bakteriyel direnç nedenleri aras nda gereksiz kullan mla birlikte endikasyona uygun antibiyoti in seçilmemesi ya da yanl fl doz ve sürelerde uygulanmas da yer almaktad r. Difl hekiminin bakteriyel direnç geliflimindeki art fla katk da bulunmamak için ak lc ve bilinçli antibiyotik kullan m na özen göstermesi önemlidir. Antibiyotik kullanma karar al nd nda infeksiyon etkeni mikroorganizman n saptanmas, infeksiyonun ciddiyeti, hastan n genel sa l k durumu gibi faktörler birlikte de erlendirilmelidir (Tablo 1). Uygun antibiyoti in seçiminde ilk ad m etken mikroorganizman n saptanmas d r. Mikro- 30

2 Difl Hekimli inde Profilaktik ve Terapötik Antibiyotik Kullan m : Bal F. Tablo 1. Odontojeneik nfeksiyonlarda Antibiyotik Seçimi. Antibiyotik Endikasyon Özellik Penisilin V, amoksisilin Hafif ve orta fliddetteki odontojeneik infeksiyonlar n ço unda Bakterisid Sefalosporin Penisiline allerjide dikkat Bakterisid Klindamisin Önceden penisilin ya da eritromisin tedavisine direnç göstermifl Bakteriyostatik kronik hafif infeksiyon Metronidazol Zorunlu anaeroplarla olan kronik infeksiyonlar Bakterisid Klaritromisin Penisiline allerjik immünyetmezlikli hastalarda hafif fliddetteki Bakteriyostatik odontojeneik infeksiyon Tetrasiklin Penisiline allerjik ve eritromisinle benzerlerini tolere Bakteriyostatik edemeyenlerde hafif infeksiyonlarda biyolojik tan yöntemlerinin difl hekimli inde pek fazla kullan lmad görülmektedir. A z bofllu unun floras normalde patojen olmayan pek çok mikroorganizma türü içerir. Odontojenik infeksiyonlar genellikle polimikrobiyaldir. Ço unlukla gram-pozitif aerop, fakültatif ve zorunlu anaeroplar n birarada oldu u infeksiyonlard r. Karakteristik klinik özelliklere sahip olan bu infeksiyonlar n tan s nda anamnez ve klinik muayeneden yararlan l r. Antimikrobiyal ilac n seçimi ço unlukla ampiriktir, infeksiyon etkeni mikroorganizma hakk ndaki bilgilere dayan r. Etkili ve gerçekçi tedavi için mikroorganizman n duyarl oldu u en spesifik ve dar spektrumlu antibiyotik seçilmelidir. Dar spektrumlu antibiyotikler normal mikroflorada daha az de iflikli e neden olduklar için süperinfeksiyon geliflme oran n n düflük olmas da önemli bir avantajlar d r. Asl nda mikrobiyolojik yöntemlerin kullan - m n n art r lmas yla yanl fl antibiyotik uygulanmas n n önlenmesinde büyük katk sa lanabilir. Ancak infeksiyona hemen müdahale edilmesi gerekti i için etkenin saptanma süreci sorun olabilmektedir. Tedavide baflar y etkileyen bir di er faktör kullan lacak antibiyoti in seçimi ve uygulamas d r. Difl hekimleri en fazla akut dentoalveoler apselerde (periapikal apse, periodontal apse, perikoronit) antimikrobiyal ilaç tedavisini tercih etmektedir. Cerrahi giriflim sonras nda antibiyotik tedavisi de oldukça yayg n bir uygulamad r. Bilindi i gibi sa l kl kiflilerde oral infeksiyonlardan kaynaklanan apselerde uygun lokal tedavi yap ld nda (insizyon, drenaj) sistemik antibiyotik kullan lmas na gerek yoktur. Tek bafl na antibiyotik tedavisi apselerde zaten baflar l olamaz. Sistemik yay l m varsa antibiyotiklerden destek al nabilir. Apsenin drenaj ndan önce antibiyotik kullan lmas yetersiz tedavi nedeni olabilir. Çünkü apseler antibiyotiklerin aktivitesini engeller. Cerahat ve doku bariyerleri antibiyoti- in apse içerisine penetrasyonunu azalt r. Drenaj yap ld nda geçifl artacakt r. Apselerde kan ak m n n, damarlanman n az olmas da antibiyoti in geçiflini k s tlar. Bu durumda antibiyoti in etkili olabilmesi için gereken lokal konsantrasyonu da düflük olur. Ayr ca, apselerde düflük ph ve oksijen tansiyonu antibiyoti in aktivitesini inhibe eden faktörlerdendir. Apsede ve infekte dokuda antibiyoti in farmakokinetik özellikleri de dikkate al nmal d r. Apseler ço unlukla yavafl ço alan mikroorganizmalar içerir. Beta-laktam antibiyotikler ise (penisilin, sefalosporin) h zl bölünen bakteriler üzerine etkilidir. Bu nedenle apselerde etkinlikleri zay ft r. Ayr ca, apselerde antibiyotikleri inaktive eden enzimler de yüksek orandad r. Beta-laktam antibiyotiklerin etkinli i bu flekilde de azalabilir. Dentoalveoler apselerde drenajla birlikte destek olarak antibiyotik kullan lmas na karar verildi inde penisilinler, metronidazol, klindamisin uygun seçimlerdir. Apselerde bulunan fakültatif ve zorunlu anaerop bakteriler bu antimikrobiyal ilaçlara duyarl d r. Penisilinler odontojeneik infeksiyonlarda etken olan mikroorganizmalar n hepsine etkili olmas n n d fl nda düflük toksisitesi, ucuz olmas Hastane nfeksiyonlar Dergisi 2006; 10: 1 31

3 Bal F. Difl Hekimli inde Profilaktik ve Terapötik Antibiyotik Kullan m : vb. pek çok özelli i nedeniyle difl hekimli inde ilk s rada tercih edilen ilaçlard r. Bazen beta-laktamaz üreten mikroorganizma türlerine karfl etkisiz kalabilirler. Penisilin V için genel eriflkin dozlar ve intervaller 6 saatte bir mg d r. Amoksisilin için 8 saatte bir 500 mg l k dozlar önerilir. Asl nda dentoalveoler apse için yurt d - fl nda amoksisilinin 250 mg dozunun yeterli oldu u ve 500 mg a gerek olmad görüflü hakimdir. Amoksisilin + klavulanik asit kombinasyonunun beta-laktamaz varl n n saptand ve fliddetli infeksiyonlarda kullan m uygun bulunmaktad r. Pahal ilaçlar olmalar da gereksiz kullan lmamalar için bir baflka nedendir. Bu kombinasyon için normal eriflkin doz 12 saatte bir 500/125 mg d r (500 mg amoksisilin mg klavulanik asit). Ancak fliddetli infeksiyonlar ve solunum yolu infeksiyonlar nda uygun görülen 12 saatte bir 875/125 mg ya da 8 saatte bir 500/125 mg dozlar n n difl hekimli inde kullan lmas flafl rt c ama gerçektir. Dental infeksiyonlar genellikle yüksek kan düzeyi gerektiren fliddetli infeksiyonlar de ildir. Antibiyotik tedavisinde esas amaç tedavi süresince sabit kan konsantrasyonunu koruyabilmektir. Bunu sa lamak için dozlar aras ndaki sürelere dikkat edilmelidir. Ancak hastan n vücut savunma mekanizmalar n n yetersizli i dozun yükseltilmesini gerektirir. Metronidazol ve ornidazol, zorunlu anaerop bakteriler üzerine etkili olmalar nedeniyle iyi s n rlanm fl apselerde, kronik infeksiyonlarda baflar l antianaerop ilaçlard r. Metronidazol için genel eriflkin dozlar 8 saatte bir 500 mg d r. Bunlar n d fl nda odontojeneik infeksiyonlarda klindamisin de anaeroplara etkili oldu u için penisiline allerjisi olan ya da yan t al namayan kronik infeksiyonlar için kullan ma uygun görülmektedir. Kemi e yay lm fl ve ciddi infeksiyonlarda ilk seçim de olabilirler. Önceden klindamisinle birlikte an lan ve kullan m n k s tlayan en önemli yan etkisi psödomembranöz kolitin art k pek çok antibiyoti e ba l olarak oluflabildi i belirtilmektedir. Endodontide antibiyotik kullan lmas na iliflkin bilgiler endodontal infeksiyonlar n ço unun antibiyotik kullanmadan tedavi edilebilirli i yönündedir. Bu infeksiyonlar n ço unda sistemik antibiyotikler kök kanallar n n boflalt lmas, sert ve yumuflak dokular n insizyon ve drenaj n n yerini tutamaz. Sa l kl kiflilerde infeksiyonun sistemik yay lma belirtilerinin olmad a r, lokalize flifllik, semptomatik pulpitis, semptomatik apikal periodontitis için antibiyotik kullan lmas - na gerek yoktur. Nekrotik pulpa ve periapikal apsede kan dolafl m n n yetersiz oldu u da bilinmektedir. Sistemik antibiyoti in infekte kök kanal sistemindeki tüm mikroorganizmalara etkili olmalar zordur. Endodontide gerekli görüldü ünde antibiyotik drenajla birlikte kullan labilir. Kök kanal tedavisinden sonra oluflabilen fliddetli a r ve fliflme (flare-up) yi önlemek için profilaktik antibiyotik uygulamas da tart flmal - d r. Flare-up çok s k rastlan lan bir durum de- ildir. Görülme s kl %2-4 gibi düflük oranda saptanan bu sorunun tek seansta kanal tedavisi sonras nda geliflme riskinin artt bildirilmifltir. Önlenmesi için antibiyotik kullan m n n etkili ve uygun olmad ileri sürülmektedir. Yarar olsa bile görülme oran çok düflük oldu u için yarar/zarar oran düflünüldü ünde rutin antibiyotik kullan m na gerek olmad belirtilmektedir. Endodontik infeksiyonlarda antibiyotik kullan lmas uygun görüldü ünde bazen yükleme dozuyla tedaviye baflland görülmektedir. Yükleme dozunun yeterli terapötik kan düzeyi sa lad ve dirençli sufllar n geliflimini önledi i ileri sürülmektedir. Asl nda yükleme dozu daha çok tetrasiklinler gibi doza ba ml etki sergileyen antimikrobiyal ilaçlar için önemlidir. Endodontal infeksiyonlarda dar spektrumlu antibiyotikler daha etkilidir. Endodontide amoksisilin + klavulanik asit kombinasyonu gerekli de ildir. Çünkü duyarl l k testlerinde amoksisilinden etkili görülmemifltir. Ancak testlerle betalaktamaz saptand ysa ya da infeksiyon çok ciddiyse kullan labilir. Penisilin kullan l rken semptomlarda saat içerisinde hafifleme görülmedi inde penisiline metronidazol eklenebilir. Penisilin kullan lmaya devam ederken metronidazol de 8 saatte bir 500 mg dozunda uygulan r. Genellikle kök kanal n n boflalt lmas ve yumuflak doku drenaj yla birlikte antibiyotik kullan l yorsa iki-üç gün içinde semptomlarda hafifleme görülür. Bu durumdan sonra iki-üç gün daha antibiyotik kullan m - na devam edilmelidir. Klindamisin de fakültatif ve zorunlu anaeroplara etkinli i nedeniyle bu infeksiyonlarda iyi bir alternatiftir. Genel eriflkin dozu 6 saatte bir 150 mg ya da infeksiyonun ciddiyetine göre 300 mg d r. Bazen yükleme dozuyla tedaviye bafllanabilir. 32 Hastane nfeksiyonlar Dergisi 2006; 10: 1

4 Difl Hekimli inde Profilaktik ve Terapötik Antibiyotik Kullan m : Bal F. Makrolid antibiyotiklerden eritromisin endodontal infeksiyonlarda etkisiz kald için uzun zamand r önerilmemektedir. Penisiline allerjisi olan hastalarda infeksiyon hafifse yeni makrolidler kullan labilir. Klaritromisin için genel eriflkin doz 12 saatte bir mg d r. Difl hekimli inde antibiyotiklerin yayg n kullan lma nedenlerinden bir di eri cerrahi giriflimler sonras nda infeksiyon geliflmesini önlemektir. Bu konu da tart flmaya aç kt r. Operasyon yerinde mikrobiyal bulaflma olmad kça antibiyotik tedavisi önerilmez. Cerrahi ifllem öncesi profesyonel bak m yap lan ve cerrahi ifllem bafllamadan hemen önce bir dakika süresince %0.12 lik klorheksidin gargara kulland r lan hastalarda üçüncü molar çekimi sonras nda infeksiyon belirtilerinin çekim sonras antibiyotik kullananlardan anlaml oranda farkl olmad n gösteren bir çal flma farkl görüfllere ilginç bir örnektir. Cerrahlar n ço u uzun süren cerrahi ifllemler ve kapsaml kemik cerrahisi sonras nda antibiyotik kullan m n gerekli görmektedir. Yine ço- unlukla benimsenen görüfl HIV ya da baflka nedenlerle savunma sistemi zay flam fl hastalarda çekim sonras komplikasyon geliflme riskinin artt yönündedir. Ancak son y llarda bu durumdaki hastalar n çekim sonras infeksiyonlara daha e ilimli olmad n ileri süren çal flmalar vard r. Bu çal flmalarda hasta nötropenik olmad kça antibiyotik endikasyonu say lamayaca bildirilmifltir Gömük üçüncü molar cerrahisinde antibiyotiklerin yayg n kullan lmas na karfl n cerrahi giriflim sonras nda infeksiyon geliflme olas l n n %1-5 gibi düflük oranda oldu u saptanm flt r. Bu infeksiyonlar n sa l kl kiflilerde ciddi boyutta geliflmesi seyrektir. Ayr ca, antibiyotiklerin bu infeksiyonlar n s kl n ve fliddetini azaltmadaki katk s kan tlanamam flt r. Hastada akut perikoronit varsa operasyon sonras infeksiyon geliflmesini önlemek için k sa süreli profilaktik antibiyotik uygulanabilece i belirtilmifltir. Perikoronit vakalar nda antibiyotik kullan m nda da kesinlik yoktur. Perikoronit hafif durumdaysa, yani lokal fliflme, a r, s, ekstraoral fliflme ile seyrediyorsa, trismus yoksa ya da çekim öncesi antibiyotik uygulanm flsa lokal tedaviler ya da üçüncü molar cerrahisi yeterli görülmektedir. Genifl yay l ml infeksiyon ya da sistemik tutulum ve trismus varl nda antibiyotik uygun bulunmaktad r. Osteomiyelit tedavisinde destek olarak antibiyotik kullan m nda streptokoklara ve özellikle anaeroplara etkili ve kemi e penetrasyonu mükemmel olan klindamisin ilk seçimdir. Penisilinler de tek bafl na ya da metronidazolle kombine olarak osteomiyelit tedavisinde baflar l d r. Alveolit vakalar nda seyrek de olsa antibiyotik tedavisi uyguland görülmektedir. Oysa operasyon öncesinde, s ras nda ve sonras nda lokal tedavilerle alveolitin oluflma s kl azalt - labilir. Bu komplikasyon olufltuktan sonra antibiyotik uygulamas etkisiz ve gereksizdir. mplant yerlefltirilmesinde de iyi bir teknikle dikkatli çal flma, ifllem sonras infeksiyon riskini ortadan kald rmada yeterlidir. mplant yerlefltirilmesinden sonra bir haftadan da uzun süreli antibiyotik ise gereksiz bulunmakta ve k sa süreli profilaksi yeterli görülmektedir. Periodontal hastal klar antibiyotiklerin difl hekimli indeki di er infeksiyonlardan farkl uygulamalar ve farkl sürelerde kullan lmalar yla dikkati çeker. Bilindi i gibi periodontal hastal klar n tedavisinde küretaj ve kök yüzeyi düzlefltirmeyi kapsayan mekanik tedavi ya da gerekti inde periodontal cerrahi uygulan r. Antibiyotikler ancak geleneksel mekanik tedaviye ra men ataflman kayb n n devam etmesi halinde ya da dirençli vakalarda periodontal tedaviye destek olarak kullan l r. ANUG, periodontal apse, agresif periodontitis vb. vakalar nda destek antibiyotikler olarak tetrasiklinler, metronidazol ve ornidazol, klindamisin, amoksisilin + klavulanik asit kombinasyonu, amoksisilin + metronidazol kombinasyonu tercih edilir. Tetrasiklinler odontojeneik infeksiyonlar için uygun seçim de ilse de periodontal hastal klarda tedavi de erleri yüksektir. Ancak tetrasiklinlerin difl eti olu u s v s nda plazma düzeyinden üç-befl kat fazla oldu unun saptanmas yla y llard r öne ç kan üstünlü ü son çal flmalarda tart fl lan bir duruma gelmifltir. Yine de, özellikle doksisiklinle subantimikrobiyal dozlarda görülen yüksek antikollajenaz etkileri periodontal hastal klarda farkl konumda olmalar n sa lamaktad r. Tetrasiklinlerle birlikte metronidazol de sistemik ve lokal uygulamalar yla peridontal tedavide ayr cal kl yere sahip antimikrobiyal ilaçlardand r. Difl hekiminin infeksiyon tedavisindeki baflar s n endikasyona uygun antibiyotik seçimi ka- Hastane nfeksiyonlar Dergisi 2006; 10: 1 33

5 Bal F. Difl Hekimli inde Profilaktik ve Terapötik Antibiyotik Kullan m : Tablo 2. S k Kullan lan Antibiyotiklerin Belirli Yan Etkileri. Antibiyotik Penisilin V, amoksisilin amoksisilin + klavulanik asit Metronidazol Klaritromisin Klindamisin Yan etkiler Anafilaksi, ürtiker, anjiyoödem, bronkospazm(allerji semptomu), kusma, bulant, ishal, psödomembranöz kolit, dilde renkleflme, stomatit, glossit, kandidiyazis, kemik ili i depresyonu A z kurulu u, k ll dil, metalik tad, glossit, stomatit, bulant, kusma, psödomembranöz kolit, ishal, kemik ili i depresyonu, albuminüri, nefrotoksisite, bulan k görme, bafl a r s, bafl dönmesi, konvülziyon parestezi, periferal nöropati Tad bozuklu u, kandidiyazis stomatit, kusma, bulant, ishal, kar n kramp, hepatotoksisite, ürtiker, bafl a r s Ürtiker, glossitis, stomatitis, kandidiyazis, lökopeni, bulant, kusma, ishal, psödomembranöz kolit, hepatotoksisite Tablo 3. S k Kullan lan Antibiyotiklerle Baz laçlar Aras ndaki Etkileflimler. PEN S L NLER Makrolid, tetrasiklin, linkozamid: Penisilinin etkisi azal r. Oral kontraseptifler: Do um kontrolü sa lanamayabilir. Oral antikoagülanlar: P ht laflma zaman uzayabilir. Beta-blokerler: Beta-blokerin etkisi azalabilir. MAKROL DLER Linkozamid, penisilin: Bu ilaçlar n etkisi azal r. Karbamazepin, teofilin, ergotamin, siklosporin, digoksin, benzodiazepin, oral antikoagülan: Bu ilaçlar n etkileri artabilir. Oral kontraseptifler: Do um kontrolü sa lanamayabilir. METRON DAZOL Alkol: Disülfiram benzeri etki oluflur. Oral hipoglisemik: Hipoglisemik etki artar. Oral antikoagülan: Antikoagülan etki artar. Fenobarbital ve fenitoin: Metronidazolün etkisi azal r. Oral kontraseptif: Do um kontrolü sa lanamayabilir. Lityum: Lityumun toksisitesi artar. KL NDAM S N Makrolid, penisilin: Bu ilaçlar n etkisi azal r. Nöromusküler blok yap c ilaçlar: Bu ilaçlar n etkisi artar. TETRAS KL NLER Penisilinler: Penisilinin etkisi azal r. Oral antikoagülanlar: Antikoagülan etki artar. Oral hipoglisemik: Hipoglisemik etki artar. Oral kontraseptif: Do um kontrolü sa lanamayabilir. Karbamazepin, fenitoin, fenobarbital: Tetrasiklinin etkisi azal r. 34 Hastane nfeksiyonlar Dergisi 2006; 10: 1

6 Difl Hekimli inde Profilaktik ve Terapötik Antibiyotik Kullan m : Bal F. dar baflka faktörlerin de etkiledi i unutulmamal d r. Antibiyotiklerin yeterli dozda ve uygun süre kullan lmas tedavinin baflar s yla birlikte direnç geliflimiyle de iliflkilidir. nfeksiyonlar n tedavi süresi hakk nda benimsenen yaklafl m infeksiyon belirtilerinin elimine edilmesinin ard ndan antibiyotik uygulamas n n iki gün daha devam fleklindedir. Dental infeksiyonlar genellikle çok ciddi infeksiyonlar de ildir. Periodontal hastal klar d fl nda odontojeneik infeksiyonlar için antibiyotik tedavisinin süresi ortalama befl-yedi gün olarak belirtilmektedir. Antibiyotiklerin dozlar aras ndaki süreler vücuttan at l m h zlar na göre belirlenmifltir. Tedavi süresince etkin konsantrasyonun süreklili i önemli oldu u için dozlar aras ndaki sürelerin afl lmamas na özen gösterilmelidir. Bunun sa lanmas nda hekimin hastas n ikaz etmesi kadar hasta uyumunun da katk s önemlidir. Özellikle konsantrasyon ba ml antibiyotiklerde (penisilinler gibi) dozlar aras ndaki süreler etkinlik için önemlidir. Do ru antibiyotik, uygun doz ve yeterli süre her zaman baflar l bir tedavi için yeterli de ildir. Antibiyotiklerin istenmeyen etkileri ve ilaç etkileflmeleri de tedavinin baflar s n etkileyebilir (Tablo 2,3). Sonuç olarak difl hekimlerinin antimikrobiyal ilaç kullan m na bilinçli ve duyarl yaklaflmalar - n n hem klinik hem de finansal aç dan önemli oldu u gerçe i unutulmamal d r. KAYNAKLAR 1. ADA Council on Scientific Affairs: Antibiotic use in dentistry. JADA 1997;128: ADA Council on Scientific Affairs: Antibiotic interference with oral contraceptives. JADA 2002;133: Anderson R, Calder L, Thomas DV. Antibiotic prescribing for dental conditions: General medical practitioners and dentists compared. Br Dent J 2000;188: Bae K, Baumgartner JC, Shearer TR, David LL. Occurrence of prevotella nigrescens and prevotella intermedia in infections of endodontic origin. J Endod 1997;23: Bal F, Rodopman AH. Diflhekimli inde akut infeksiyonlar n tedavisinde antibakteriyal ilaçlar n kullan m..ü. Difl Hek Fak. Derg 1997;31: Bal F. Antimikrobik ilaç tedavisinde baflar s zl k nedenleri. Diflhekimli i Derg 2004;1: Baumgartner JC, Watkins BJ, Bae KS, Xia T. Association of black-pigmented bacteria with endodontic infections. J Endod 1999;25: Bay nd r Y. Dental infeksiyonlarda do ru antibiyotik kullan m. nönü Ü T p Fak Derg 2003;104: Caguzzi P, Montebugnoli L, Vaccaro MA. Extraction of impacted third molars. Oral Surg Oral Med Oral Pathol 1994;77: Dural EAÖ. Farmakoloji. 3. Bask. stanbul: Nobel T p Kitabevleri, Epstein JB, Changs D, Le N. A survey of antibiotic use in dentistry. JADA 2000;131: Gage TW, Pickett FA. Mosby s Dental Drug Reference. 6 th ed. St. Louis: Mosby, Greenstein G. Nonsurgical periodontal therapy in A literatüre review. JADA 2000;131: Gynther GW, Köndell PA, Moberg L, Heimdahl A. Dental implant installation without antibiotic antibiotic prophlaxis. Oral Surg Oral Med Oral Pathol Oral Radiol Endod 1998;85: Haffajee AA, Socransky SS, Gunsolley JC. Systemic anti-infective periodontal therapy. A Systematic Review. Ann Periodontol 2003;8: Hargreaves K, Baumgartner JC. Endodontic therapeutics. In: Walton RE, Torabinajad M (eds). Principles and Practice of Endodontics. 3 rd ed. Philadelphia: WB Saunders Comp, Henry M, Reader A, Beck M. Effect of penicillin on postoperative endodontic pain and swelling in symptomatic necrotic teeth. J Endod 2001;27: Herrera D, Roldan S, Gonzales I, Sanz M. The periodontal abscess (1). Clinical and microbiological findings. J Clin Periodontol 2000;27: Hers EV. Adverse drug interactions in dental practice: Interactions involving antibiotics. JADA 1999;130: Kuriyama T, Nakagama K, Karasawa T, Saiki Y, Yamomoto E, Nakamwua S. Past administration of beta-lactam antibiotic and increase in the emergence of beta-lactamase producing bacteria in patients with orofacial odontogenic infections. Oral Surg Oral Med Oral Pathol Oral Radiol Endod 2000;89: Kwon PH, Laskin DM. Clinician s Manual of Oral and Maxillofacial Surgery. 3 rd ed. Chicago: Quintessence Publishing, Lewis MAO, Meechan C, MacFarlene TW, Lamey PJ. Presentation and antimicrobial treatment of acute orofacial infections in general dental practice. Br Dent J 1989;166: Loesche WJ. Antimicrobials in dentistry with knowledge comes responsibility. J Dent Res 1996;75: Monaco G, Staffoloni C, Gatto MR, Checchi L. Antibiotic therapy in impacted third molar surgery. Eur J Oral Sci 1999;107: Newman MG, van Winkelhoff AC. Antibiotic and Antimicrobial Use in Dental Practice. 2 nd ed. Chicago: Quintessence Publishing, Palmer NAO, Ireland RS, Martin MV. A study of therapeutic antibiotic prescribing in National Health Service general dental practice in England. Br Dent J 2000;188: Hastane nfeksiyonlar Dergisi 2006; 10: 1 35

7 Bal F. Difl Hekimli inde Profilaktik ve Terapötik Antibiyotik Kullan m : 27. Pickenpaugh L, Reader A, Beck M. Effect of prophylactic amoxicillin on endodontic flare-up in asymptomatic necrotic teeth. J Endod 2001;27: Rice PJ, Perry RJ, Afzal Z, Stockleyl H. Antibacterial prescribing and warfarin: A review. Br Dent J 2003;194: Roy KM, Bagg J. Antibiotic prescribing by general dental practitioners in Greater Glasgow Health Board, Scotland. Br Dent J 2000;188: Slots J, Pallash TJ. Dentists role in halting antimicrobial resistance. J Dent Res 1996;75: Swift JQ, Gulden WS. Antibiotic therapy-managing odontogenic infections. Dent Clin N Am 2002;46: Thomas DW, Hill CM. An audit of antibiotic prescribing in third molar surgery. Br J Oral Maxillofac Surg 1998;36: van Winkelhoff AJ, Rams TE, Slots J. Systemic antibiotic therapy in periodontics. Periodontal ;79: YAZIfiMA ADRES Prof. Dr. Filiz BAL stanbul Üniversitesi Difl Hekimli i Fakültesi Farmakoloji Bilim Dal STANBUL 36 Hastane nfeksiyonlar Dergisi 2006; 10: 1