TÜRKİYE DE TARIMSAL YAYIM ÇALIŞMALARININ YAYIM METOTLARI AÇISINDAN DEĞERLENDİRİLMESİ

Transkript

1 TÜRKİYE DE TARIMSAL YAYIM ÇALIŞMALARININ YAYIM METOTLARI AÇISINDAN DEĞERLENDİRİLMESİ Reyhan DEMİRTAŞ 1 Muhammet DEMİRTAŞ 1 Yurdakul SAÇLI 2 reyhan.demirtas@gthb.gov.tr mdemirtas@tagem.gov.tr yurdakul.sacli@kalkinma.gov.tr 1 Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı, Tarımsal Araştırmalar ve Politikalar Genel Müdürlüğü, ANKARA 2 T.C. Kalkınma Bakanlığı, ANKARA ÖZET Gıda güvenilirliği ve güvenliği açısından artan nüfusun beslenme zorunlulukları, tarıma dayalı sanayi ürünlerine olan gereksinimin artması ve artan ihracat içerisinde tarımsal ürünlerin payının yüksek olması gibi sayabileceğimiz birçok neden tarımsal verimliliğin artırılmasını gündemde tutmaktadır. Tarımsal verimliliğin artırılmasında en önemli unsur, insan ve kullandığı teknoloji düzeyidir. Tarımsal üretim faaliyetlerinde gerek bu teknolojilerin geliştirilmesi ve gerekse uygulamaya aktarılmasın da insan unsuru olarak yayımcıların çok önemli bir yeri vardır. Teknolojinin kullanımı, tarımda çalışan insanların eğitilmesi ile mümkündür. Bu eğitimi kırsal alanda gerçekleştirmenin yolu ise bu kesime götürülen tarımsal yayım çalışmalarının devamlılığı ve etkin tarımsal yayım politikalarıdır. Tarımsal yayım; çiftçilere yalnızca üretim tekniklerini öğretmekle kalmaz, ürünlerin işlenmesi, pazarlanması ve sosyo-ekonomik çevrenin iyileştirilmesi gibi pek çok alanda da bilgi verilmesini sağlamaktadır. Bu kapsamda Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı (GTHB) tarafından programlı bir şekilde tarımsal yayım çalışmaları gerçekleştirilmektedir. Konunun önemi gereği, bu araştırmada Türkiye de yılları arasında bu konuda yapılan son 10 yıllık çalışmalar ele alınmıştır. Bu araştırmada, uygulamaların başarısını artırmak amacıyla tarımsal yayım metotları itibariyle hazırlanan yıllık yayım programları ve gerçekleşme durumları Türkiye genelinde verilmeye çalışılmıştır. Çalışmada, GTHB verileri ve konu ile ilgili kurum uzmanlarının verdiği bilgilerden yararlanılmıştır. Ayrıca kurum ve kuruluşların konu ile ilgili rapor ve kayıtları ile bu konuda daha önce yapılmış benzer araştırma sonuçlarında da yararlanılmıştır. Yapılan değerlendirmeler sonucunda ise; yeni bir teknoloji meydana getirme veya bilgiyi üretmenin çok uzun zaman aldığı, çiftçilerin talepleri doğrultusunda uygulamalı eğitim ve yayım programlarına ağırlık verilmesi gerektiği belirlenmiştir. Anahtar Kelimeler: Tarımsal yayım, tarımsal yayım programı, tarımsal yenilikler, yayım metotları 1155

2 EVALUATION OF AGRICULTURAL EXTENSION STUDIES IN TERMS OF EXTENSION METHODS IN TURKEY ABSTRACT Several reasons that we can consider such as nutrition requirement of increasing population in terms of food and its security, the increase in the need for agro-industrial products and higher share of agricultural products within increasing exportation keep increasing the agricultural productivity on the agenda. The most significant factor on increasing the agricultural productivity is human and the technology used by human. Extension officers have considerably significant place as human factor on both developing and implementing these technologies. Utilization of technology is possible with training the people working on agricultural industry. The way to achieve this training on rural areas is the continuity of the agricultural studies conveyed to this area and effective agricultural extension policies. Agricultural extension; ensures to provide information on many fields such as processing, marketing of products and improving the socio-economic environment as well as teaching production techniques to farmers. In this sense, agricultural extension studies are carried out by Ministry of Food, Agriculture and Livestock (MoFAL) in a programmed manner. In this research, the studies that have been carried out in the last 10 years on this matter were discussed due to importance of the matter between years in Turkey. In this research, it is endeavoured to provide annual extension programs and their status on realization which are prepared considering the agricultural extension methods with the aim of increasing the success of the applications. In this study, data of MoFAL and information on the matter provided by institution experts are utilized. Furthermore, reports and records of organizations and institutions related to matter and previous similar studies carried out on this matter are also utilized. As a result of evaluations, it is determined that creating a new technology or generating knowledge takes long time and it should be concentrated on applied training and extension programs in line with the demands of farmers. Keywords: Agricultural extension, agricultural extension program, agricultural innovations, extension methods 1. GİRİŞ Gayri Safi Milli Hasıla, nüfus ve istihdam, beslenme ve işgücüne etkisi, sanayiye hammadde temin etmesi, sanayi mamullerinin tüketicisi olması, ödemeler dengesi, ithalat ve ihracat, yatırımlardaki yeri, toplum sağlığını ve ruhsal dengesini sağlaması ve kırsal kalkınmaya finansman sağlaması gibi yönlerinden dolayı tarım Türkiye ekonomisinde önemini hala korumaktadır. Tarımsal yayım; kırsal alanda yaşayan halkın yaşam kalitelerinin yükseltilmesinde yararlı olacak bilgileri insanlara iletme ve bunları kendi yaşamalarında etkili biçimde kullanabilmeleri için gerekli olan bilgi, tutum ve becerileri kazanmalarına yardımcı olmayı amaçlayan okul dışı bir eğitim sistemi veya eğitimsel süreçtir. Tarımsal yayım hizmeti kırsal nüfusun bilgi, deneyim, uygulama ve tutumları üzerinde değişiklik yaratmayı amaçlayan bir eğitim faaliyetidir. Yayım eğitiminde en önemli amaç davranış değişikliği oluşturmaktır. Üreticilerin kendi yaşamlarında etkin biçimde kullanabilecekleri yararlı bilgi ve tekniklerin üreticilere iletilmesi ancak bu bilginin uygulamaya dönüşmesi ile anlam kazanacaktır (Ceylan, 2010). 1156

3 Tarımsal yayım; tarımsal yeniliklerin ve teknolojik gelişmelerin çiftçilere aktarılmasında önemli bir işlevi yerine getirmektedir. Ayrıca tarımsal yayım araştırma kuruluşları ile çiftçiler arasındaki iletişimi sağlayan önemli bir köprü niteliğindedir. Tüm bu sebeplerle kırsal kesime yönelik tarımsal yayım çalışmalarının etkinliğini artıran araştırmalara ağırlık verilmesi gerekmektedir. Bu nedenle bu araştırmada konunu önemi gereği Türkiye de son 10 yılda gerçekleştirilen tarımsal yayım çalışmaları ele alınarak tüm yönleriyle ortaya konulmaya çalışılmıştır. 2. MATERYAL VE METOD Bu çalışmada, Türkiye de 81 ilde bulunan Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı İl Müdürlükleri tarafından hazırlanan ve Bakanlık tarafından birleştirilerek yılık tarımsal yayım programları ve bunların gerçekleşme raporları incelenmiştir. Ayrıca tarımsal yayım programlanmasında görev alan Bakanlık merkezinde konu ile ilgili görev yapan konu uzmanlarından ulaşılanların tamamı ile yapılan görüşmelerden elde edilen bilgilerden faydalanılmıştır. Diğer yandan kurum ve kuruluşların bu konu ile ilgili rapor ve kayıtları ile bu konuda daha önce yapılmış benzer araştırma sonuçlarından da yararlanılmıştır. 3. ARAŞTIRMA BULGULARI VE TARTIŞMA 3.1 Tarımsal yayım programları Herhangi bir seviyede (köy, ilçe, il, bölge vb.) ekonomik, tarımsal, sosyal ve kültürel gelişme sağlamak için; mevcut durumu, amaçları, problemleri ve çözüm yollarının ortaya koyan belgeye tarımsal yayım programı denir (Şenocak, 1967). Tarımsal yayım programlarının planlanması, belirli bir köy, ilçe, il veya bölgede, gereksinim duyulan bilgilerin yayılması ve orada yaşayan çiftçiler tarafından benimsenerek yaşamlarında kullanmalarını sağlamaya yönelik sistematik bir çalışmadır. İyi bir tarımsal yayım programının şu dört unsuru içermesi gerektiği belirtilmektedir (Qakley ve ark., 1988). 1.Yayım elemanlarının belirli bir sürede (bir yılda), belirli bir alanda başarmayı beklediği hedefleri, 2. Bu amaçların başarılmasını sağlayan araçları, 3.Yayım programının uygulanması için gerekli olan kaynakları, 4. Program amaçlarının başarılmasında yol gösterici olan yayım faaliyetlerinin çalışma planını kapsamalıdır. Tarımsal yayım programının temel amacı; yayın hizmetlerinin daha etkili yürütülmesini sağlamaktır. Bu amaçların gerçekleşmesi için yayım programları değişik seviyelerde, değişik açılardan önem kazanmaktadır. Tüm bunların yanı sıra kullanılmak üzere elde yazılı bir doküman olarak bulunması açısından da tarımsal yayım programının ayrı bir önem taşıdığını belirtmek mümkündür yılından bu yana Bakanlık tarafından katılımcı yayım yaklaşımı benimsenmiştir. Bu yaklaşım problemin yerinde, problemi yaşayanlar tarafından ortaya konması ve bu problemin nedenlerinin ortadan kaldırılmasına yönelik çalışmaların yapılması esasına dayanmaktadır. Bilindiği gibi bir problemi ortaya çıkaran çok sayıda neden vardır ve bu nedenlerin tümünün ortadan kaldırılmadan problemin çözülmesi mümkün değildir. Sorunlar ile ilgili, sorunu yaşayan, sorunun tarafı olan sektör paydaşlarının sorun analizinde yer alması, hem sorunu ortaya çıkaran nedenlerin mümkün olduğunca fazla ortaya 1157

4 konmasını hem de daha başlangıç aşamasında yer almaları nedeniyle sektör paydaşlarının sorunun çözümüne katkı sağlamalarını ve destek olmalarını sağlamaktadır. Bu çalışma kapsamında yılları arasında son 10 yılda Türkiye genelinde gerçekleştirilen tarımsal yayım çalışmaları yayım metotlarına göre Çizelge 1. ve Çizelge 2 de verilmektedir. Çizelge 1. Türkiye deki yayım metotlarına göre tarımsal yayım programı ( ) YILLAR DEMONSTRASYONLAR* Sonuç Demonstrasyonu Metod Demonstrasyonu Kurulacak Çiftçi TARLA GÜNLERİ* Düzenlenecek Tarla Günü Katılacak Çiftçi ÇİFTÇİ TOPLANTILARI* Düzenlenecek Toplantı Katılacak Çiftçi AÇILACAK ÇİFTÇİ KURSLARI* Açılacak Çiftçi Kursu Katılacak Çiftçi ÇİFTÇİ İNCELEME GEZİLERİ* Düzenlenecek İnceleme Gezisi Katılacak Çiftçi TEŞVİK MÜSABAKALARI* Düzenlenecek Teşvik Müsabakası Katılacak Çiftçi KONFERANSLAR* Düzenlenecek Konferans Katılacak Çiftçi PANELLER* Düzenlenecek Panel Katılacak Çiftçi DİĞER BENZERİ FAALİYETLER* Düzenlenecek Diğer Faaliyetler Katılacak Çiftçi İLLERİMİZDE ÜRETİLECEK KİTLE YAYIM VASITALARI* Sirküler Mektup Broşür Liflet Kitap Dergi Gazete Afiş Slayt Seti Cd Radyo Programı TV Programı *Faaliyet sayıları, çiftçi sayıları ve kitle yayım vasıtaları adet olarak verilmiştir. Kaynak: GTHB Verileri 1158

5 Çizelge 2. Türkiye deki yayım metotlarına göre tarımsal yayım programı ( ) YILLAR DEMONSTRASYONLAR* Sonuç Demonstrasyonu Metod Demonstrasyonu Kurulacak Çiftçi TARLA GÜNLERİ* Düzenlenecek Tarla Günü Katılacak Çiftçi ÇİFTÇİ TOPLANTILARI* Düzenlenecek Toplantı sayısı Katılacak Çiftçi sayısı ÇİFTÇİ KURSLARI* Açılacak Çiftçi Kursu Katılacak Çiftçi ÇİFTÇİ İNCELEME GEZİLERİ* Düzenlenecek İnceleme Gezisi Katılacak Çiftçi TEŞVİK MÜSABAKALARI* Düzenlenecek Teşvik Müsabakası Katılacak Çiftçi KONFERANSLAR* Düzenlenecek Konferans Katılacak Çiftçi PANELLER* Düzenlenecek Panel Katılacak Çiftçi DİĞER BENZERİ FAALİYETLER* Düzenlenecek Diğer Faaliyetler Katılacak Çiftçi İLLERİMİZDE ÜRETİLECEK KİTLE YAYIM VASITALARI* Sirküler Mektup Broşür Liflet Kitap Dergi Gazete Afiş Slayt Seti Cd Radyo Programı TV Programı *Faaliyet sayıları, çiftçi sayıları ve kitle yayım vasıtaları adet olarak verilmiştir. Kaynak: GTHB Verileri Çizelge 1. ve Çizelge 2. incelendiğinde tarımsal yayım programlarının demonstrasyonlar, tarla günleri, çiftçi toplantıları, çiftçi kursları, çiftçi inceleme gezileri, teşvik müsabakaları, konferanslar, paneller, diğer benzeri faaliyetler ve bu faaliyetlerde kullanılmak üzere üretilen kitle yayım vasıtaları şeklinde programlanmaktadır. Yıllar itibariyle en fazla faaliyetin çiftçi toplantılarında planlandığı ve yıllara göre artış gösterdiği görülmektedir. En fazla çiftçi toplantısını adet faaliyet ve çiftçinin katılımıyla 2014 yılanda planlandığı görülmektedir. 1159

6 Bu çalışmaları ikinci sırada demonstrasyonlar takip etmektedir. En fazla demonstrasyon faaliyetinin ise 2993 adet sonuç ve adet metod olmak üzere çiftçini katılımıyla yine 2014 yılında planladığı görülmektedir. En az faaliyetin ise 2011 yılında 13 faaliyet ve katılımcı ile panellerde planladığı görülmektedir. Bu faaliyetlerde kullanılmak üzere üretilen kitle yayım vasıtalarında ise en fazla 2007 yılında adet ile liflet üretiminde planlandığı, en az ise 2012 yılında 13 adet ile CD üretiminde planlandığı anlaşılmaktadır. 3.2 Türkiye deki Tarımsal Yayım Programları ve Gerçekleşmeleri Tarımsal yayım faaliyetleri açısında en önemli yayım metotları olarak görülen demonstrasyonlar, tarla günleri, çiftçi toplantıları, çiftçi kursları, çiftçi inceleme gezileri, teşvik müsabakaları, konferanslar, paneller ve diğer benzeri faaliyetlerle tarımsal yayım çalışmaları yürütül Demonstrasyon, bir işin nasıl yapılacağını, yeni bir ürün veya bir yöntemin nasıl kullanılacağını öğretmek veya o hususta karşılaştırma imkânı vererek insanları ikna etmek üzere itina ile hazırlanmış pratiğe ve göze hitap eden tarımsal bir gösteridir. Yayımcılar faaliyetlerinde metot ve sonuç demonstrasyonu çalışmalarını kullanmaktadırlar. Tarla günü başarılı bir tarım şekli veya uygulamanın bir veya birkaç gün süreyle çiftçilerin ziyaretine açılması yöntemidir. Amacına uygun bir şekilde gerçekleşebilmesi için öncesinde, devamında ve sonrasında ayrıntılı planlama ve organizasyon gereken tarla günleri; her türlü tarımsal faaliyetin herhangi bir safhasında, konuyu çiftçilere göstermek, ilgilerini çekmek ve onların uzmanlarla o konuyu tartışabilecekleri bir ortam sağlamak suretiyle öğrenmelerine ve benimsemelerine yardımcı olmak üzere düzenlenen faaliyetlerdir. Yayımcı ve çiftçilerin bir araya geldiği, bir konu hakkında bilgi verme, belli bir çiftçi problemini gözden geçirme, çözümler önerme ve yapılacak işlere karar verme, belli bir konuda detaylı bilgi vererek tartışma gibi amaçlarla yapılan eğitici bir faaliyettir. Bilindiği üzere çiftçi kursları, çiftçilere tarımın her dalında yeni bilgi ve tekniklerin öğretilmesi suretiyle daha çok, daha kaliteli ve ucuz bitkisel ve hayvansal ürün elde etmeleri ve bu ürünleri en iyi şekilde değerlendirerek yaşam seviyelerini yükseltmelerine yardımcı olmak amacıyla düzenlenen eğitici bir faaliyettir. Teşvik Müsabakaları, üreticileri ekonomik önemi olan, standart, kaliteli bitkisel ve hayvansal ürünler yetiştirmeye ve bunları ürün halinde değerlendirmeye, tarımsal üretimde kullanılan her türlü tarım alet ve makinelerinin kullanım ve bakımına teşvik etmek, müsabakada derece alan başarılı çiftçileri değişik şekillerde ödüllendirmek suretiyle müsabakayı izlemeye gelen diğer çiftçileri etkilemek, tarımsal üretimde verim ve kaliteyi artırmak için girdi kullanımını teşvik etmek amacıyla, çeşitli konularda ve mahalli düzeyde gerçekleştirilen faaliyetlerdir. Demonstrasyonlar, tarla günleri, çiftçi toplantıları, çiftçi kursları, çiftçi inceleme gezileri, teşvik müsabakaları, konferanslar, paneller ve diğer benzeri faaliyetlerle yürütülen tarımsal yayım çalışmaları yıllar itibariyle planlanan toplam faaliyet sayıları, katılacak çiftçi sayıları ve bunların gerçekleşme durumları Çizelge 3 de verilmiştir. 1160

7 Çizelge 3. Tarımsal yayım programları ve gerçekleşme durumları ( ) Programlanan Gerçekleştirilen Gerçekleşme Yıllar Oranı(%) Faaliyet Çiftçi Faaliyet Çiftçi Faaliyet Çiftçi ,5 183, ,6 143, ,3 115, ,6 124, ,2 100, ,1 133, ,5 101, ,7 95, ,0 68, ,0 45,9 TOPLAM ,9 103,2 Kaynak: GTHB Verileri Çizelge 3. İncelendiğinde yılları arasında toplam programlanan ve gerçekleşen faaliyet sayısının yılara göre bir artış göstererek en düşük 2005 yılında ve en yüksek ise 2014 yılında olduğu görülmektedir. Bu faaliyetler katılan çiftçi sayılarında ise yıllara göre farklılıkların olduğu ve programlanan faaliyetlerde en az katılımın 2005 yılında olduğu, gerçekleşen faaliyetlerde de en az katılımın 2014 yılında gerçekleştiği görülmektedir. En fazla çiftçi katılımının ise 2014 yılında programlandığı, ancak en fazla katılımın ise 2010 yılında olduğu belirlenmiştir. Faaliyetlerde en fazla gerçekleşme oranını % 184,5 ile 2014 yılında en az gerçekleşme oranını ise % 58 ile 2014 yılanda olduğu belirlenmiştir. Çift sayılarına bakıldığında ise en az gerçekleşme oranını % 45,9 ile 2014 yılında, en fazla gerçekleşme oranını ise % 183,4 ile 2005 yılında olduğu görülmektedir. 4. SONUÇLAR Türkiye de GTHB tarafından son 10 yılda gerçekleştirilen tarımsal yayım programları demonstrasyonlar, tarla günleri, çiftçi toplantıları, çiftçi kursları, çiftçi inceleme gezileri, teşvik müsabakaları, konferanslar, paneller, diğer benzeri faaliyetler ve bu faaliyetlerde kullanılmak üzere üretilen kitle yayım vasıtaları şeklinde programlandığı belirlenmiştir. Bu programlar incelendiğinde; yıllar itibariyle en fazla faaliyetin çiftçi toplantılarında planlandığı ve yıllara göre artış gösterdiği görülmektedir. En fazla çiftçi toplantısını adet faaliyet ve çiftçinin katılımıyla 2014 yılanda planlandığı belirlemiştir. Bu çalışmaları ikinci sırada demonstrasyonlar takip etmektedir. En fazla demonstrasyon faaliyetinin ise 2993 adet sonuç ve adet metod olmak üzere çiftçini katılımıyla yine 2014 yılında planladığı söylenebilir. En az faaliyetin ise 2011 yılında 13 faaliyet ve katılımcı ile panellerde planladığı elde edilmiştir. Bu faaliyetlerde kullanılmak üzere üretilen kitle yayım vasıtalarında ise en fazla 2007 yılında adet ile liflet üretiminde planlandığı, en az ise 2012 yılında 13 adet ile CD üretiminde planlandığı anlaşılmaktadır. 1161

8 yılları arasında toplam programlanan ve gerçekleşen faaliyet sayısının yılara göre bir artış göstererek en düşük 2005 yılında ve en yüksek ise 2014 yılında olduğu belirlenmiştir. Bu faaliyetlere katılan çiftçi sayılarında ise yıllara göre farklılıkların olduğu ve programlanan faaliyetlerde en az katılımın 2005 yılında olduğu, gerçekleşen faaliyetlerde de en az katılımın 2014 yılında gerçekleştiği tespit edilmişti. En fazla çiftçi katılımının ise 2014 yılında programlandığı, ancak en fazla katılımın ise 2010 yılında olduğu belirlenmiştir. Faaliyetlerde en fazla gerçekleşme oranını % 184,5 ile 2014 yılında, en az gerçekleşme oranını ise % 58 ile 2014 yılanda olduğu belirlenmiştir. Katılan çiftçi sayılarına bakıldığında ise en az gerçekleşme oranını % 45,9 ile 2014 yılında ve en fazla gerçekleşme oranını ise % 183,4 ile 2005 yılında olduğu söylenebilir. Yapılacak tarımsal yayım faaliyetlerinde ve bunlara katılacak çiftçi sayılarının gerçekleşme oranlarına bakıldığında çok önemli derecede farklılıkların olduğu söylenebilir. Bu durum ise bize faaliyetlerin ve katılacak çiftçi sayılarında programlamanın çok sağlıklı yapılamadığını göstermektedir. Bu nedenle tarımsal yayım faaliyetleri ve bunlara katılacak çiftçi sayılarının programlanmasında köy, ilçe, il her seviyede gerekli hassasiyetin gösterilmediğini söylemek mümkündür. Daha iyi ve doğru bir şekilde programlama yapılması ile eleman, bütçe ve araç planlamasının daha sağlıklı yapılabileceği ve kaynakların da daha etkin bir şekilde kullanılmasının sağlanabileceği söylenebilir. KAYNAKLAR Ceylan İ.C., 2010, Tarımsal Yayım Ve İletişim Dersi Ders Notu (2010 güz), A.Ü. Ziraat Fakültesi, Tarım Ekonomisi Bölümü, ANKARA. GTHB Verileri. Qakley,P. ve ark., 1988,Yayım Eğitim Kılavuzu, Tarım ve Köyişyeri Bakanlığı, Yayın Dairesi Başkanlığı, TYUAP Yayınları, Yayın No: Genel : 294, Seri : 2, ANKARA. Şenocak,C., 1967, Yayım ve Haberleşme, A.Ü. Ziraat Fakültesi, Güzel Sanatlar Matbaası, ANKARA. 1162