YÜKSEK LİSANS TEZİ T.C. GAZİ ÜNİVERSİTESİ SAĞLIK BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ BEDEN EĞİTİMİ VE SPOR ANABİLİM DALI SPOR YÖNETİM BİLİMLERİ PROGRAMI CİHAN ULUN

Transkript

1 CİHAN ULUN BEDEN EĞİTİMİ VE SPOR ANABİLİM DALI SPOR YÖNETİM BİLİMLERİ PROGRAMI T.C. GAZİ ÜNİVERSİTESİ SAĞLIK BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ YÜKSEK LİSANS TEZİ TÜRKİYE'DE ŞİRKETLEŞEN VE HALKA ARZ EDİLEN FUTBOL KULÜPLERİNİN SPORTİF BAŞARI VE MALİ PERFORMANS ANALİZLERİ CİHAN ULUN ARALIK 2016 BEDEN EĞİTİMİ VE SPOR ANABİLİM DALI SPOR YÖNETİM BİLİMLERİ PROGRAMI ARALIK 2016

2

3 TÜRKİYE DE ŞİRKETLEŞEN VE HALKA ARZ EDİLEN FUTBOL KULÜPLERİNİN SPORTİF BAŞARI VE MALİ PERFORMANS ANALİZLERİ Cihan ULUN YÜKSEK LİSANS TEZİ BEDEN EĞİTİMİ VE SPOR ANABİLİM DALI SPOR YÖNETİM BİLİMLERİ PROGRAMI GAZİ ÜNİVERSİTESİ SAĞLIK BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ ARALIK 2016

4

5

6 iv TÜRKİYE DE ŞİRKETLEŞEN VE HALKA ARZ EDİLEN FUTBOL KULÜPLERİNİN SPORTİF BAŞARI VE MALİ PERFORMANS ANALİZLERİ (Yüksek Lisans Tezi) Cihan ULUN GAZİ ÜNİVERSİTESİ SAĞLIK BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ Aralık 2016 ÖZET Bu araştırmada yıllarını kapsayan dönemde dört sportif şirket: Beşiktaş, Fenerbahçe, Galatasaray ve Trabzonspor kulüplerinin sportif ve mali analizlerine yer verilmiştir. Bu dört kulübün şirketleşmesi, halka arzı, finansal ve sportif başarıları üzerinde durulmuştur. Ayrıca kulüplerin finansal tabloları incelenip rasyo (oran ) analizi yapılarak işletme değerleri belirlenmeye çalışılmıştır. Analiz sonucunda, kulüplerin mali açıdan istenilen düzeylerde olmadıkları ve zarara uğradıkları tespit edilmiştir. Sportif açıdan yapılan değerlendirmede ise, Türkiye de şirketleşerek halka arz edilen dört futbol kulübünün sezonları süresince elde ettiği ulusal ve uluslararası sportif başarıların mali başarılarla olan ilişkisi analiz edilmiştir. Korelasyon analizi sonucunda Beşiktaş ta ligde puan değişkeni ile gelirler değişkeni arasında (r = 0,831) yüksek dereceli pozitif yönlü ilişki tespit edilmiştir. Fenerbahçe, Galatasaray ve Trabzonspor futbol kulüplerinin korelasyon analizi sonucunda anlamlı bir sonuca ulaşılamamıştır. Sonuç olarak kulüplerin sportif ve mali başarıları arasındaki ilişkilerin istikrarlı ve rasyonel olmadığı görülmüştür. Bilim Kodu : 1301 Anahtar Kelimeler : Şirketleşmiş Spor Kulüpleri, Mali performans, Sportif Başarı, Oran Analizi Sayfa Adedi : 133 Danışman : Prof. Dr. A. Azmi YETİM

7 v SPORTIVE SUCCESS AND FINANCIAL PERFORMANCE ANALYSES IN FOOTBALL CLUBS THAT ARE INCORPORATED AND OFFERED TO PUBLIC IN TURKEY (M. Sc. Thesis) Cihan ULUN GAZI UNIVERSITY INSTITUTE OF HEALTH SCIENCES December 2016 ABSTRACT The purpose of this study was to investigate Beşiktaş, Fenerbahçe, Galatasaray and Trabzonspor as four incorporated and offered to public football clubs in terms of sportive success and financial structure in Turkey between 2010 and This study was focused on incorporation, public offering, financial and sportive success in relation with these clubs. Besides, firstly this study was examined financial tables and ratios, secondly ratio analyzes were interpreted according to administration value of this incorporated clubs. As economical analyzes result of clubs were found unsatisfactory and sufficient corporations because of economic indicators and they generally were lost money. Finally, sportive success variables and financial structure variables in clubs were assessed together between 2010 and Beşiktaş was found positively correlated between Super League point and club revenues (r = 0,831). The consequence of correlation analyzeses of Galatasaray, Fenerbahçe and Trabzonspor football clubs were not found significantly correlated. As a result of this study, it was found that the relations between sport and financial success among these clubs were unstable and unreasonable. Science Code : 1301 Key Words : Incorporated Sport Clubs, Financial Performance, Sportive Success, Ratio Analysis Page Number : 133 Advisor : Prof. Dr. A. Azmi YETİM

8 vi TEŞEKKÜR Lisans ve lisansüstü eğitimim süresince bilgi ve tecrübelerini örnek edindiğim, akademisyenlik hayatıma ilk adımı attığım andan itibaren desteğini hissettiğim saygıdeğer hocam Prof. Dr. A. Azmi YETİM e sonsuz şükranlarımı sunar ve teşekkür ederim. Lisans ve lisansüstü eğitimim boyunca ve akademisyenlik kariyerimin başlangıcında beni cesaretlendiren ve Tezim süresince benden desteğini esirgemeyen başta Yrd. Doç. Dr. Fatih YENEL olmak üzere; Gazi Üniversitesi Spor Bilimleri Fakültesi saygıdeğer hocalarına, tüm maddi ve manevi yardımları için şükranlarımı sunarım. Son olarak bugünlere gelmemde en büyük emeğe sahip olan ve hiçbir fedakârlıktan kaçınmadan her zaman beni destekleyen sevgili aileme ve eşim Ayşegül BİLGİÇ ULUN a teşekkürü bir borç bilirim.

9 vii İÇİNDEKİLER Sayfa ÖZET... ABSTRACT... TEŞEKKÜR... İÇİNDEKİLER... ÇİZELGELERİN LİSTESİ... ŞEKİLLERİN LİSTESİ... SİMGELER VE KISALTMALAR... iv v vi vii ix xi xiii 1. GİRİŞ GENEL BİLGİLER Spor Kulüplerine İlişkin Genel Bilgiler Spor kulübü kavramının tanımı Spor kulüplerinin amaç ve görevleri Spor kulüplerinin önemi Türkiye de spor kulüplerinin tarihsel gelişimi Türkiye de spor kulüplerinin yapısal nitelikleri ve mevzuatı Spor kulüplerinin fonksiyonları Spor kulüplerinin gelirleri Spor kulüplerinin vergilendirilmesi Futbol Kulüplerinin Şirketleşmesi ve Futbol Kulüplerinin Mali İşlemleri Futbol kulüplerinin şirketleşmesi Futbol kulüplerinin halka arzı Şirketleşen dört futbol kulübünün halka arz süreçleri Spor kulüplerinin halka arz sürecindeki aşamaları Şirketleşerek Halka Arz Edilen Dört Spor Kulübünün Mali Ve Sportif Başarı Analizleri... 52

10 viii Sayfa Rasyo (oran ) yöntemi Spor Kulüplerinde Sportif Başarı Kavramı ve Önemi GEREÇ ve YÖNTEM Araştırmanın modeli Evren ve örneklem Veri toplama yöntemi Verilerin analizi BULGULAR Kulüplerin Oran Analizi Yöntemiyle Değerlendirilmesi Likidite oranları Mali yapı oranları Faaliyet oranları Kârlılık oranları Kulüplerin Sportif Başarı Analizi Şirketleşerek halka arz edilen dört futbol kulübüne ait teknik adam istatistikleri ( ) Şirketleşerek Halka Arz Edilen Dört Futbol Kulübünün İstatistiksel Veri Analizleri TARTIŞMA Rasyo (Oran) Analizleri Sonuçlarının Tartışılması Çalışmada Elde Edilen Sportif Başarı Bulgularının Tartışılması Şirketleşerek Halka Arz Edilen Dört Futbol Kulübünün Mali Performans ve Sportif Başarı Arasındaki İlişkiye Yönelik Tartışma Genel değerlendirme SONUÇ VE ÖNERİLER KAYNAKÇA ÖZGEÇMİŞ

11 ix ÇİZELGELERİN LİSTESİ Çizelge Sayfa Çizelge 2.1. Şirketleşme modelleri Çizelge 2.2. Beşiktaş Futbol Yatırımları Sanayi ve Ticaret A.Ş. nin halka arz bilgileri Çizelge 2.3. Fenerbahçe Sportif Hizmetler Sanayi ve Ticaret A.Ş. nin halka arz bilgileri Çizelge 2.4. Galatasaray Sportif Sınai ve Ticari Yatırımlar A.Ş. nin halka arz bilgileri Çizelge 2.5. Trabzonspor Sportif A.Ş nin halka arz bilgileri Çizelge 2.6. Spor kulüplerinin şirketleşme ve halka arz sürecindeki aşamalar Çizelge 2.7. Literatür özeti Çizelge 4.1. Kulüplerin cari oran karşılaştırması Çizelge 4.2. Kulüplerin nakit oran karşılaştırması Çizelge 4.3. Kulüplerin kaldıraç oranı karşılaştırması Çizelge 4.4. Kulüplerin öz sermaye/toplam varlık oranı Çizelge 4.5. Kulüplerin borçların özsermaye oranı karşılaştırması Çizelge 4.6. Kulüplerin kısa vadeli yabancı kaynakların toplam varlık oranı karşılaştırması Çizelge 4.7. Kulüplerin alacak devir hızı karşılaştırılması Çizelge 4.8. Kulüplerin net kâr özsermaye oranı karşılaştırılması Çizelge 4.9. Şirketleşerek halka arz edilen dört futbol kulübünün spor toto süper lig şampiyonluk sayıları Çizelge Şirketleşerek halka arz edilen dört futbol kulübünün Ziraat Türkiye kupası şampiyonluk sayıları Çizelge Dört kulübün son 6 sezon ulusal lig sıralama ve ortalamaları Çizelge UEFA sisteminde son 6 sezon toplam puanlamaları Çizelge Şirketleşerek halka arz edilen dört futbol kulübünün yayın hakkı gelirleri (TL) Çizelge Şirketleşerek halka arz edilen dört futbol kulübünün sponsorluk gelirleri, isim hakkı gelirleri ve reklam gelirleri toplamı (TL)... 92

12 x Çizelge Sayfa Çizelge Galatasaray transfer istatistikleri Çizelge Fenerbahçe transfer istatistikleri Çizelge Beşiktaş transfer istatistikleri Çizelge Trabzonspor transfer istatistikleri Çizelge Beşiktaş futbol kulübü teknik direktör istatistikleri Çizelge Fenerbahçe futbol kulübü teknik direktör istatistikleri Çizelge Galatasaray futbol kulübü teknik direktör istatistikleri Çizelge Trabzonspor futbol kulübü teknik direktör istatistikleri Çizelge Süper Lig de teknik direktör değişim tablosu ( ) Çizelge BJK Futbol Yatırımları, San. ve Tic. A.Ş. pearson korelasyon tablosu Çizelge Fenerbahçe Futbol A.Ş spearman korelasyon tablosu Çizelge Galatasaray Sportif A.Ş pearson korelasyon tablosu Çizelge Trabzonspor Futbol İşletmeciliği Ticaret A.Ş spearman korelasyon tablosu

13 xi ŞEKİLLERİN LİSTESİ Şekil Sayfa Şekil 2.1. Spor kulüplerinin yapılanmaları Şekil 2.2. Türkiye de futbol kulüplerinde uygulanan yönetim modeli Şekil 2.3. Türkiye de spor kulüplerine ilişkin kanun ve yönetmelikler Şekil 2.4. Spor kulüplerinin fonksiyonları Şekil 2.5. Futbol kulüplerinin şirketleşme modelleri Şekil 2.6. Halka arz yöntemleri Şekil 4.1. Kulüplerin cari oran karşılaştırması Şekil 4.2. Kulüplerin nakit oran karşılaştırması Şekil 4.3. Kulüplerin kaldıraç oranı karşılaştırması Şekil 4.4. Kulüplerin öz sermaye/toplam varlık oranı Şekil 4.5. Kulüplerin borçların özsermaye oranı karşılaştırması Şekil 4.6. Kulüplerde kısa vadeli yabancı kaynakların toplam varlık oranı karşılaştırması Şekil 4.7. Kulüplerin alacak devir hızları Şekil 4.8. Kulüplerin net kâr özsermaye oranı karşılaştırılması Şekil 4.9. Şirketleşerek halka arz edilen dört futbol kulübünün spor toto süper lig şampiyonluk sayıları karşılaştırması Şekil Şirketleşerek halka arz edilen dört futbol kulübünün Ziraat Türkiye kupası şampiyonluk sayıları karşılaştırmaları Şekil Şirketleşerek halka arz edilen dört futbol kulübünün spor toto Süper Lig ve Ziraat Türkiye Kupası şampiyonlukları karşılaştırılması Şekil Dört kulübün son 6 sezon ulusal lig ortalama başarı (istikrar) grafiği Şekil UEFA başarı sıralama sistemine göre son 6 sezonda alınan toplam puanlar sıralaması Şekil Şirketleşerek halka arz edilen dört kulübün yayın hakkı gelirleri karşılaştırması Şekil Şirketleşerek halka arz edilen dört futbol kulübünün sponsorluk gelirleri, isim hakkı gelirleri ve reklam gelirleri toplamı karşılaştırması... 93

14 xii Şekil Sayfa Şekil Şirketleşerek halka arz edilen dört futbol kulübünün piyasa değerleri Şekil Şirketleşerek halka arz edilen dört futbol kulübünün transfer zararları Şekil Beşiktaş teknik direktör maç sayısı istatistikleri Şekil Beşiktaş futbol kulübü galibiyet puan istatistikleri Şekil Fenerbahçe teknik direktör maç istatistiği Şekil Fenerbahçe teknik direktör galibiyet puan istatistikleri Şekil Galatasaray teknik direktör maç istatistiği Şekil Galatasaray futbol kulübü teknik direktör başarı oranları Şekil TS teknik direktör maç sayısı istatistikleri Şekil Trabzonspor futbol kulübü teknik direktör başarı oranları Şekil Son dört sezonda Avrupa liglerinde teknik adam değişimleri Şekil 6.1. Sportif ve mali açıdan performans yönetimine geçiş önerisi

15 xiii SİMGELER VE KISALTMALAR Bu çalışmada kullanılmış simgeler ve kısaltmalar, açıklamaları ile birlikte aşağıda sunulmuştur. Simgeler Açıklamalar TL Türk Lirası $ Amerikan Doları Avro Kısaltmalar Açıklamalar A.Ş. BİST BJK DK FB FKTT GS GSKY GVK KAP Md. RG SGM SPK ŞHAE TFF TMK TS TTK UEFA Anonim Şirket Borsa İstanbul Beşiktaş Jimnastik Kulübü Dernekler Kanunu Fenerbahçe Futbol Kulüpleri Tescil Talimatı Galatasaray Gençlik ve Spor Kulüpleri Yönetmeliği Gelir Vergisi Kanunu Kamuyu Aydınlatma Platformu Madde Resmi Gazete Spor Genel Müdürlüğü Sermaye Piyasası Kurulu Şirketleşerek Halka Arz Edilen Türk Futbol Federasyonu Türk Medeni Kanunu Trabzonspor Türk Ticaret Kanunu Avrupa Futbol Federasyonları Birliği

16 1 1. GİRİŞ Spor, insanın doğa ile savaşırken kazandığı ana becerileri ve geliştirdiği araçlı-araçsız savaşım yöntemlerini, boş zamanındaki artışa bağlı olarak, tek tek ya da topluca, barışçı bir biçimde ve benzetim yoluyla, oyun, oyalanma ve işten uzaklaşma için kullanılmasına dayalı estetik, teknik, fizik, yarışmacı ve toplumsal bir süreçtir (Fişek, 1998: 35). Spor, ekonomik, sosyal ve kültürel kalkınmanın başlıca unsuru olan insan gücünün, sağlıklı bir şekilde geliştirilmesi için yapılan faaliyetlerin, oyun, eğlence ve yarışma amacına dönüştürülmesi biçimidir (Yetim, 2015: 165). Spor evrensel kültürün bir parçası, dünyada dili, ırkı, dini farklı insanları bir araya getiren önemli bir araçtır. Spor dünya barışına katkı sağlamak gibi önemli bir görev üstlenmiş olmakla birlikte aynı zamanda insanlara fiziksel yarar sağlamak, ruh sağlığını olumlu yönde etkilemek, sosyal ve moral değerlerde gelişme sağlamak amacına da hizmet eder. Bu noktadan hareketle sporu klasik anlamada belirli bir kalıbın içine sokmak kolay değildir (Tükenmez, 2009: 42). Spor günümüz toplumlarında insan yaşamında giderek artan etkilere sahip bir olgu olarak karşımıza çıkmaktadır. Bireysel açıdan ele alındığında bireylerin fiziksel yeteneklerini ve zihinsel yetilerinin gelişimini sağlamaktadır. Toplumsal açıdan ise insanların sosyal bağlarını güçlendirdiği bilinmektedir Ancak sporun topluma yararını sadece insanlara kazandırdığı sağlık ile değerlendirmemek gerekmektedir. Çünkü ekonomik kazanç sağlama ve istihdam açısından düşünülürse, spor günümüzde spor tesisleri ile birlikte bir sanayi dalı haline geldiği rahatlıkla söylenebilmektedir (Ekmekçi ve Ekmekçi, 2010: 24). Spor hem bir ölçüde örgütlenmiş, fiziksel çaba gerektiren bir etkinlik, hem de birbirinden çok farklı kimselerin oluşturduğu bir izler-kitlenin ötekine, genellikle daha uzman oyunculara gözlerini diktiği bir gösteridir. 20.yy boyunca bu denge özellikle televizyon, radyo ve yazılı basının etkisiyle izleyicilik lehine büyük ölçüde değişmiştir. 20.yy, küresel spor endüstrisi, tüm diğer popüler kültürlere koşut olarak geliştiği halde, kendi tarihini oluşturmayı ve kurumsal yapısını korumayı bilmiştir (Tükenmez, 2009: 13).

17 2 21.yy da ise sporun önemli ve karmaşık kültürel bir olgu haline geldiğini belirtmek gerçek bir tespit olur. Spor, günümüzde hızla sosyal bir kurum olmakta ve eğitime, ekonomiye, uluslararası diplomasiye nüfuz etmektedir (Yetim, 2015: 81). Geçtiğimiz yüzyılın en popüler spor dalı futbola olan ilgi yaşadığımız yüzyılda da artarak sürmektedir. Tarihsel süreç içerisinde birçok spor dalı kitleleri etkilemiş ve geniş katılımcı sayısına ulaşmış olmasına karşın futbol dışında hiçbir oyun futbolun popülerlik seviyesine yaklaşamamıştır (Ongan ve Demiröz, 2010: 32). Futbol, tarih boyunca insan hayatında yer almış bir eğlence aracıdır. Göçebeliğin sona erdiği ilk dönemlerden günümüze kadar insan hayatında yer bulmayı başarmıştır. Futbolu askeri eğitim amacıyla kullanan Çin den, Tepük adını verip topun peşinden koşan Türklere, Orta Amerika nın kayıp medeniyeti Aztekler den Mısır daki hiyerogliflere kadar tarihin birçok döneminde top tekmeleme sevdasına rastlanmaktadır. İlkel olarak başlayan ve eğlenme amacı güden bu sevda, günümüzde profesyonel bir hal almış ve bütün nitelikleriyle pazarlanabilir hale gelmiştir (Çakmak, 2014: 1) Günümüzde futbol, sadece bir oyun olarak anılamayacak kadar derin anlamlar taşıyan, ekonomik açıdan büyük değere sahip bir spor dalıdır. Geçmişte yerel organizasyonlar çerçevesinde gerçekleştirilen futbol, bugün küreselleşerek daha büyük hedeflerin belirlendiği sanayi ve turizm sektörü haline gelmiştir (Or, 2008: 22). Spor organizasyonlarının getirdiği gelirler arttıkça bu organizasyonlar uluslararası düzeye taşınmıştır. Bugün spor organizasyonlarının ön plana çıkan en önemli özelliklerinden biri, bu organizasyonları düzenleyen ülkelerde istihdam ve milli gelire katkılarıyla ekonomik fayda sağlamasıdır (Saatçioğlu, 2013: 105). Spor sektörü denildiğinde akla ilk gelen spor dalı olarak karşımıza futbol çıkmaktadır. Arkasındaki büyük seyirci potansiyeli sayesinde medyanın ilgisini her zaman cezbeden futbol, büyük bir sektöre sahip olabilmiştir. Büyük seyirci kitlelerine ulaşmak isteyen ticari işletmeler için bir reklam ve bu kitleye ulaşabilme olanağı ve potansiyeli oluşmuştur. Bu durum futbol kulüplerinin sponsorluk yoluyla her yıl milyon dolarlar kazanabilmesini sağlamıştır. Birer ticari işletme olan yayıncı kuruluşlar için de aynı durum söz konusudur.

18 3 Her yıl futbol kulüplerine, maçların naklen yayınlanması karşılığında yayıncı kuruluşlar tarafından para ödenmektedir (Yıldız, 2008: 3). Günümüz futbolunda daha da zenginleşebilmek ve rekabet ortamında ayakta kalabilmek isteyen bütün büyük kulüpler borsaya açılarak önemli bir gelir kaynağı yaratmanın peşine düşmektedir. Böylelikle düne kadar dernek statüsünde faaliyet gösteren futbol kulüpleri hisseleri borsada işlem gören birer ticari işletmeye dönüşmüştür (Arık, 2004: 244). Bu önemle şirketleşen spor kulüpleri sportif ve mali başarılarına bağlı olarak diğer kulüplerle olan rekabetteki konumlarını belirlemektedirler. Sportif başarılar ise artık sadece takımsal ve ülkesel boyutta önem kazanmayıp, uluslararası döviz ve finans piyasaları başta olmak üzere uluslararası ekonominin bütün araçlarını etkilemektedir. Uluslararası borsalarda faaliyet göstererek halka açılan spor anonim şirketleri bir yandan beraberindeki taraftar topluluğu ile birlikte çok sayıda işlem hacminin gerçekleştirilmesine sebep olurken diğer yandan yaptıkları sponsorluk anlaşmaları ile birlikte uluslararası başarılar elde etmeye çalışmaktadırlar (Saatçioğlu, 2013: 5). Son yıllarda özellikle futbol kulüplerinin öncüleri arasında yer aldığı değişim ve dönüşüm süreçleri ülkemizde de uygulanmaya çalışılmaktadır. Dünya da spor kurumları ve kulüplerinin başarılı olabilmeleri için mali ve sportif hedeflere uyumlu bir şekilde ulaşmaları gerekmektedir. Bu amaçla spor kulüplerinin geleneksel yapıdan (dernek), daha karmaşık ve modern bir örgütlenme sürecine geçtikleri ve şirketleştikleri görülmektedir. Bu noktadan hareketle; Türkiye de faaliyet gösteren şirketleşerek halka arz edilen dört futbol kulübü geçmiş yıllardan itibaren araştırmacıların ilgi alanına girmektedir. Bu kulüplerin sportif başarıları çeşitli kriterlere dayandırılmaya çalışılmış, mali açıdan analizleri ise son yıllardaki şirketleşme ve halka arz kararları sonrası spor bilimcilerin dikkatini çekmiştir. Kulüplerin sportif rekabeti kadar, işletme bilimi açısından kârlılığı ve devamlılığı hususları da oldukça önem arz etmektedir. Spor kulüplerinin Türkiye açısından önemine değinmenin bir sonucu olarak çalışmanın amacı; şirketleşerek halka arz edilen dört futbol kulübünün (ŞHAE) mali ve sportif açıdan etkinliğini belirlemektir.

19 4 Bu sebeple çalışmanın evrenini Türkiye deki şirketleşen ve halka arz edilen profesyonel futbol kulüpleri oluştururken, çalışmanın örneklemini ise Spor Toto Süper Lig de yer alan, şirketleşerek halka arz edilen dört sportif şirket oluşturmaktadır. Bu çalışmada Türkiye de faaliyet gösteren dört futbol kulübüne ait şirketlerin sportif ve mali etkinlikleri incelenmeye çalışılmıştır. Bu amaçla çalışmanın problemi, Şirketleşerek halka arz edilen dört futbol kulübüne ait sportif şirketlerin işletme devamlılığı ne düzeydedir ve şirketleşerek halka arz edilen dört futbol kulübünün sportif başarı ile mali yapısı arasında anlamlı bir ilişki var mıdır?, şeklinde oluşturulmuştur. Çalışmanın yönteminde araştırmaya konu olan sorulardan ilki yapılan rasyo (oran) analiziyle, ikincisi ise kulüplerin mali göstergeleri ile sportif başarı değerleri korelasyon analizine tabi tutularak cevaplandırılmaya çalışılmıştır.

20 5 2. GENEL BİLGİLER 2.1. Spor Kulüplerine İlişkin Genel Bilgiler Spor kulübü kavramının tanımı Spor, çağımızın modern toplumlarının en yaygın ve etkili sosyal kurumlarından birisidir. Toplumların en önemli unsuru ise bireydir. Bireyleri sağlıklı, eğitimli, sosyal ve kültürlü toplumlar ancak modern toplum olarak düşünülebilir. Temel amacı insanın bedenen, ruhen ve sosyal yönden gelişmesine katkı sağlamak olan spor, modern toplum yaratmada çok etkin bir sosyal olgudur. Sporun bilinçli olarak yaygınlaştırılması ve halkın çağdaş anlamda spor yapması ile gelişmişlik arasında önemli ölçüde bir paralelliğin varlığı kabul edilmektedir (Yetim, 2015: 173). İnsanın beden ve ruh yapısını geliştirmek ve iradeyi güçlü kılmanın yanı sıra, grup çalışmalarını kolaylaştırmak, karşılıklı dayanışmayı sağlamak, kendine güveni gerçekleştirmek, ferdin toplum üyeliğini kazanması olan sosyalleşmesinde de spor önem taşımaktadır (Erkal, Güven ve Ayan, 1998: 114). Sporun geniş halk kitlelerine yayılması ve spor kültürünün geliştirilmesi gibi konular açısından, sporun asli ve vazgeçilmez unsurunun spor kulüpleri olduğu yadsınamaz bir gerçektir (Ateş, 2011: 254). Spor kulübü amaçları ve bu amaçları gerçekleştirebilmek için kulüp tarafından yapılacak çalışma konuları ve çalışma şekilleri ile faaliyet alanları tüzüklerinde belirlenmiş ve bu amaçlar doğrultusunda topluma hizmet sunan, devletin ilgili kurumları tarafından tescili yapılan gönüllü birlikler ya da şirketleşmiş kuruluşlar olarak da tanımlanabilir (Dilek, 2013: 4). Spor kulüplerinin kavramsal yapısı, bu kulüplerin işleyişini anlamak açısından önem taşımaktadır. Bu noktadan hareketle bu başlık altında kulüp tanımlarına yer verilecektir. Kulüp: Görüşme, konuşma, okuma, spor yapma vb. amaçlarla yalnız üye olanların toplandıkları yer (TDK). Spor Kulübü; özellikle gençlerin değişik spor etkinliklerinde

21 6 bulunmaları amacıyla ilgili devlet kurumuna kayıt ve tescilini yaptırmış kuruluş (TDK) olarak karşımıza çıkmaktadır. Spor kulüpleri insan ruhundaki mücadele ve başarma azmini yükselten, bireyin kişiliğine üstün eğitim ve moral değerleri katan, toplumun şuurunu, birlik ve dayanışma fikrini geliştiren önemli bir toplumsal araç olmaktadır. Aynı zamanda spor kulüpleri bünyesinde faaliyet gösteren bireylerde sosyal, kültürel ve ekonomik ilişki ve bağların kuvvetlendiği, bireylerarası iyi ilişkilerin doğduğu ve bu tür alışkanlıkların kazanıldığı kurumlardır (Terekli, 1999: 13-14). Spor kulübü, belirli kurallara göre kurulan, üyelerinin her birinin yetki ve sorumlulukları belli olan, gerek amatör gerekse profesyonel spor branşları ile topluma hizmet veren; her yaş grubunun spor yapabileceği tesis, araç gereçlere sahip olan diğer bir yönü ile de yüksek performans sporcularının yetiştirilmesini hedefleyen özel hukuk kuruluşlarıdır (Genç, 1999: 27). Spor kulübü, spor faaliyetleri ve kuruluşlarında, yükseköğrenim kurumlarında ve özel kuruluşlarda kendi mensupları tarafından bu kurum ve kuruluşların bünyesinde kayıt ve tescillerini yaptıran derneklerdir (Cankalp, 2002: 12). Spor kulüpleri, sporcuların ve teknik heyetin bir amaç etrafında bir araya geldiği yerler olarak, sporculara sporu bilimsel olarak öğreten ve uygulatan tüzel kişilerdir. Spor kulüpleri, dernek ve şirket olmak üzere iki farklı tüzel kişiliğe sahiptirler. Dernekler kâr amacı gütmeyen kuruluşlar olmasına karşılık, şirketler tamamen kâr amacına yönelen kuruluşlardır (Genç, 1998: 46) Spor kulüplerinin amaç ve görevleri Düzenli olmayan oyunlar spor kulüplerine ihtiyaç duymamıştır fakat organizasyonun düzenli seviyelere ulaşması daha sonra kulüplerin gelişmesini gerekli kılmıştır. Kulüpler insanların ortak bir amaç etrafında bir araya gelmesini sağlamış, ortak kural ve düzenlemeleri kabul etmede bir temel, rekabetçi etkileşim için çerçeve, sosyalleşme ve katılım açısından önemli bir yer tesis etmiştir (Vamplew, 2013: 1569).

22 7 Sportif faaliyetler geçmişte düzenli olmayan birlikler tarafından gerçekleştirilmekteydi. Ancak zamanla organizasyon yapısının gelişmesi spor aktivitelerinin düzenli hale gelmesini sağlamış ve kulüpleşme sürecine doğru yapısal bir değişime uğramıştır. Spor kulüplerinin kurulması ve faaliyetlerini sürdürebilmeleri için gerek bireylere yönelik, gerekse de toplumsal yönden mutlaka belirli bir amaç etrafında birleşmeleri gerekmektedir. Böylece ne için uğraş verildiği konusunda bir açıklık, şeffaflık oluşacak ve sonuçta nereye varılmak istendiği belirlenmiş olacaktır. O halde, spor kulüplerinin yapılanmasında hedeflerin ileriye dönük olarak planlanması ve belirlenen hedeflere ulaşabilmek için de iyi bir organizasyon yapısı kurmaları gerekmektedir (Terekli, 1999: 13). Spor kulüplerinin uygulamadaki en önemli amacı STÖ ler gibi devletin yetersiz kaldığı durumlarda spor ortamının ülke genelinde, yerel özellikler dikkate alınarak, devlet kaynaklarının elverdiği ölçülerde genel ilke ve politikalar belirlenerek, spor saha ve tesisleri, spor araç ve gereçleri, spor öğretici ve yöneticileri, sportif eğitim ve yarışma uygulama programları ile gerçekleştirilebilmesidir (Cankalp, 2002: 48). Spor kulüplerinin amaçları üyelerin (paydaşların) ilgileriyle doğrudan doğruya bağlı olmalıdır. Örgütsel aktivite doğrudan ya da dolaylı olarak bireylerin kişisel amaçlarını desteklediği zaman, bireyler bir örgütteki üyeliği kabul etmeye hazırdırlar (Nagel, 2008: 124). Bu durum spor kulüplerindeki bireysel ve kurumsal amaçlar açısından amaç birliği ve koordinasyonun önemine vurgu yapmaktadır. Bir kulübü başarıya taşıyacak gelecek hedefi için yapılacak öngörüler kulüp amaçları üzerinden öngörülebilir. Bu amaçlar spor kulübünün stratejik planı ve kulüp aktivitelerinin kontrolü için temel oluşturur. (Nagel, 2008: 121). Bu durum günümüzde marka haline gelen modern spor kulüplerinin işletme ve yönetim bilimleri prensiplerine göre sevk ve idaresini gerekli kılmaktadır. Futbol kulüpleri için marka (isim), önemli bir unsurdur. Çünkü marka destekçileri, yatırımcıları ve sponsorları cezbeder. Bazı sarsıcı olayların etkisi, yargı olayları veya cezalar (örneğin kulübün küme düşmesi) kulübün mali performansı üzerindeki ciddi etkileriyle kulübün imajına önemli ölçüde zarar verir. Dolayısıyla kulüp yönetimi; işletme ve finansal yönetimle birlikte kulüp için bir imaj yaratmada finansal yatırımları çekmekte

23 8 olduğu kadar; yetenekli ve stratejiye uyum sağlayacak, halk üzerinde güçlü etkiye sahip ve sadık destekçiler yaratabilecek, ortak bir hedefe sahip olmalıdır (Oprean ve Oprisor, 2014: 1650). Modern spor kulüpleri, kulübü meydana getiren ana unsurlar tarafından kulübün faaliyet alanları ve konusuna uygun olarak seçilen amaçları gerçekleştirmek ve kulübün marka değerini korumak üzere kurulan örgütler halini almıştır. Ancak unutulmamalıdır ki her kulübün kuruluşunda farklı amaçlar olmasına rağmen spor kulüplerinin ortak ve değişmeyen tek amaçları üyelerinin spor yapmalarını sağlayarak, onların bedenen ve ruhen daha sağlıklı olmalarına katkıda bulunmaktır (İnal, 2014: 105). Ayrıca spor organizasyonları arasında yer alan spor kulüpleri toplumsal etkileşimi sağlamak açısından önemlidir. Kulüplerin uluslararası misyonları bulunmaktadır. Bunların icrası amaçların gerçekleştirilmesine yöneliktir. Toplumların uluslararası alanda tanınması, kültürlerini diğer toplumlara tanıtması ve başka kültürleri ile iletişime geçme noktasında uluslararası spor organizasyonlarının önemli olduğu söylenebilir (İmamoğlu ve Ekenci, 2014: 42). Bu durum spor kulüplerinin önemli bir rolüdür. Dernekler Kanununa göre spor kulüplerinin amaç ve görevleri şunlardır (İşler, 2012: 274): 1) Üyelerin spor faaliyetleri ve çalışmaları sonucunda topluluk oluşturarak birlikte yaşamalarını; arkadaşlık ve dostluğun oluşumu ile birlikte yurt sevgilerinin gelişimini sağlamak, 2) Bu faaliyetler sonucunda sosyal, bedensel ve ruhsal yönden sağlıklı olmalarına yardımcı olmak, 3) Çeşitli spor branşlarında takımlar oluşturup, yarışmalara katılarak ülkemizi yurt içi ve yurt dışında başarı ile temsil etmek, başarılı sporcuları yetiştirmek, 4) Sporun ülke düzeyinde yaygınlaştırılmasına katkıda bulunarak kitleleri ve kitle sporu kavramının geliştirilmesiyle spora bilim ve bilincin girmesine yardımcı olmaktır.

24 9 Spesifik olarak ele alındığında spor kulüplerinin en temel amacı; bünyesi dahilinde gerçekleştirilen spor branşlarının gelişimini desteklemek, topluma yaygınlaştırılmasına yardımcı olmak ve bu branş/branşlar için gerekli tesis, malzeme ve personeli sağlamak olarak ifade edilebilir (Erturan, 2010: 11). Günümüzün endüstriyel spor koşulları, kulüplerin tüzüklerinde yer alan amaçların bir kısmının ön plana çıkmasına bir kısmının ise önemini yitirmesine yol açmıştır. Futbol odaklı bir spor kültürünün yaygın olduğu ülkemizde birçok kulüp, spor kulübü adını taşımasına rağmen tamamen futbola endeksli bir anlayış sergilemiş ve diğer branşlara gereken önemi vermemiştir (Or, 2008: 32). Ayrıca futbol artık sadece bir spor değildir genel görüşünü ifade edilebiliriz, fakat futbol iyi yönetilen bir sektör içinde gelişmiş durumdadır. Gelirlerin geniş bir miktarı artık maç yoluyla edinilmemekte ve sezon biletleri ile destekçiler yalnızca nakit üreticisi olarak kulüpler için bir hedef haline gelmiş durumdadır. Şimdi mali ve ticari taraflar daimi kârın peşinde ve kulüp yöneticilerinin ise çıkarları mevcuttur (Oprean ve Oprisor, 2014: 1650). Bu durum kulüplerin amaç ve görevlerini belirlemesinde oldukça önemlidir. Ayrıca kulüplerin amaçlarını anlamak, kulüplerinin yapısal özelliklerini ve faaliyet alanlarını iyi bilmekle mümkün olabilecektir Spor kulüplerinin önemi Toplumda ailenin önemi ne ise sportif alanda da kulüpler aynı önemi taşır. Spor ahlakına, disiplinine ilişkin verilecek, kazandırılacak her türlü eğitim ve öğretimin, bilgilendirmenin ilk başladığı yer spor kulüpleridir. Spor kulüplerinin teknik, mali yahut idari donanımının gücü ve yeterliliği sporcusuna, dolayısıyla da ilgili spor federasyonuna ve spor camiasına yansıyacaktır (İmamoğlu, Karaoğlu ve Erturan, 2007: 37). Spora katılımın yüksek olduğu ülkelerde sosyal ve kurumsal güven daha yüksektir. Diğer bir deyişle spora katılım ve sosyal güven arasındaki korelasyon katsayısı yadsınamayacak kadar yüksektir. Kişilerin spora katılımında spor kulüplerinin etkin ve önemli bir rolü bulunmaktadır. Sözgelimi spor kulüplerine üyeliğin yüksek olduğu ülkelerde diğer kültürel ve sosyal gruplara üyelik oranı da daha yüksektir. Dolayısıyla spor kulüplerinin daha

25 10 sağlıklı bir sosyal yaşamın yaratılması ve kurumsal güvenin ülke çapında gerçekleştirilmesinde önemli bir yeri olduğunu söylenebilir (Sönmezoğlu, 2013: 33). Spor kulüpleri, dünyanın her yerinde sporun çekirdek örgütü, onun temel örgütlenme birimi olarak görev yapmışlardır. Bu açıdan bakıldığında, bir ülkede sporun tarihini, o ülkede kulüpçülüğün tarihi olarak da görebiliriz. Daha da önemlisi spor, bir toplumun tarihini, yapısını, çelişkilerini, istek, özlem ve beklentilerini sadakatle yansıtan bir aynadır (Fişek, 1985: 52-53). Sporun çok uluslu ve en yaygın örnekleri arasında yer alan futbol, insanları seferber eder ve ortak bir kimliğe ait olma hissini yaşama olanağı verir. Bir takımı, kendi takımlarını desteklemek için bir araya gelen taraftarlar paylaşılan bir aidiyeti, bir grubun varlığını ifade ederler. Böylelikle yerel, sosyal ya da dinsel rekabetler de ortaya çıkar, ötekine karşı kendini kanıtlama olanağı bulur (Boniface, 2007: 49). Sporun özünde barındırdığı bu mücadelenin temel aktörlerinden biri de spor kulüpleridir. Bu sebeple spor kulüpleri, sporun amaç ve fonksiyonlarını toplumlara ulaştırmada köprü konumundadır. Fişek, Sporun Anatomisi adlı eserinde ise sporun ve spor kulüplerinin sosyal etkileşim açısından ne denli önemli simgeler olduklarına değinmiş ve : Sporda, sporun en önemli araçlarından biri olan kulüpçülükte bu simgelerin rolü çok büyük Kulüpler bir sistemi simgeledikleri gibi, bir dünya görüşünü, bir savaşımı da simgeleyebiliyorlar. Kimi sporcu çabukluğu, kimi güçlülüğü, kimi çevikliği simgeliyor. Kimi spor dalı bireysel çaba, yetenek ve girişkenliği, kimi spor dalı takım çalışmasının ve iş birliğinin önemini ödüllendiriyor. Spor kimi yerde barış ve dostça yarışmanın aracı, kimi yerde bir dünya sisteminin propaganda silahı ve üstünlük kanıtı ifadelerine yer vermiştir (Fişek, 2003: 30). Bugün toplumda futbolun üst düzey profilinin kanıtı; stadyumlarda, eğlence mekânlarında, günlük televizyon programlarında ve gazetelerde hepimizin etrafındadır. Burada futbol kulüplerini bizim için çok önemli hale getiren birçok faktör vardır. Ancak bu arasında, sporun popülaritesinin başlıca nedenlerinden birisi ile ilgili olan faktör kulüplerin kimliğidir. Bu kimlik sahip olma hissi yaratır ve kulübün diğer gruplar ve kulüplerden ayrı tutulmasına yardım eder. Bu yolla kulüpler kendi kimliklerini taraftarlarına aktarırlar. (Bantel, 2016: 692).

26 Türkiye de spor kulüplerinin tarihsel gelişimi Ülkemizde spor kulüplerine benzer örgütlenmelerin ve ardından da ilk spor kulüplerinin kuruluşu Osmanlı Devleti nin son dönemlerine rastlamaktadır (Sümer, 2002: 18, 19). Önce İzmir, sonra da İstanbul da yılları arasında İngilizlerin oynamaya başladıkları futbol, çevresinde ilgi duyanları bir araya toplamaya başlamıştır (Genç, 1999: 22). Jimnastik sporunun okul programlarında yer aldığı 1863 yılı, ülkemizde spor ve spor yönetimi için başlangıç noktasıdır. İstanbul daki ilk futbol kulübü Moda Futbol ve Rugby kulübü adıyla 1896 yılında İngilizler tarafından kurulmuştur. İlk Türk spor kulübü ise Reşat Danyal ve Fuat Hüsnü tarafından 1899 yılında kurulan Black Stockings tir (Sümer, 2002: 19). Moda da oturan İngilizlerin 1895 yılında modern futbol oynamaya başlamaları çevredeki Türk gençlerinin de ilgisini uyandırmış ve bu sporu onlara sevdirmiştir. Bu gençlerden deniz öğrencisi Fuat Hüsnü Kayacan ın 1899 yılında Fenerbahçe stadının bulunduğu çayırda meşin yuvarlağa yaptığı vuruşlar sırasında arkadaşları Reşat Danyal ve Mehmet Ali nin dile getirdikleri biz de bir futbol takımı kurup, oynayabilsek özlemi Türk gençleri arasında Black Stocking (siyah çoraplılar) futbol kulübünün doğmasına neden oldu (Yenel, 1990: 20). İngiliz aileler, 1894 yılında da İzmir in Bornova ilçesinde Football and Rugby Club ı kurmuşlardır. Moda 1896, Kadıköy 1899, Black Stockings 1899, İmogene ve Elpis 1900, Beşiktaş 1903, Galatasaray 1905 ve Fenerbahçe 1907 yıllarında kurulmuşlardır (Sümer, 2002: 19) yılında, bugün Şükrü Saraçoğlu Stadı nın bulunduğu boş alanda Türk gençleri de aralarında futbol oynamaya başladılar. Fuat Hüsnü Kayacan, Reşat Danyal ve Mehmet Ali önderliğindeki gençler bir takım oluşturma kararı aldılar. Kısa süre sonrada Black Stocking (Siyah Çoraplılar) isimli takımı kurdular. Ancak hükümet yetkilileri Monarşi rejimini tehdit edici buldukları için bu ilk futbol takımını dağıttılar (Tanrıkulu, 2003: 14). Black Stocking takımının başarısızlığından sonra Türkler uzun süre futbol oynamamışlardır. Ancak kimse de bu oyunun cazibesinden kendilerini kurtaramamıştır.

27 12 Türkiye de kurulan kulüplerin hemen hepsi futbol kulübü olarak kurulmuştur. Bir önemli istisna Beşiktaş Jimnastik Kulübü dür. İlk futbol kulübü ise Galatasaray dır (Aladanlı ve Çördük, 2009: 18). Beşiktaş Jimnastik Kulübü, 1903 yılında Beşiktaş Bereket Jimnastik Kulübü adıyla kuruldu. Barfiks, paralel, halter, güreş, boks ve aletli jimnastik, eskrim dallarında faaliyet göstermişlerdir. Bir süre sonra adı Beşiktaş Osmanlı Jimnastik Kulübü olmuştur. Futbolun oynanması ise 1910 lu yıllarda başlamıştır. Önceleri kırmızı-beyaz olan renkleri daha sonra siyah-beyaz olarak değiştirilmiştir. Çeşitli dallarda büyük başarılar kazanmasına rağmen Beşiktaş futbolda 1920 li yıllarda aldığı seri başarılarla adını duyurmuştur (Aladanlı ve Çördük, 2009: 20-21). Kulübün faaliyetlerini hızlandırdığı ilk dönemlerde, futbol gölgede kalmışsa da 1910 ların sonundan itibaren, kulüpteki atlet ve jimnastikçiler, futbola ilgi duyup kendi aralarında maçlar yapmaya başladılar. O yıllarda gençliğin en büyük ilgisi futbolaydı ve Beşiktaş Kulübü nün az ilerisinde Valideçeşme ve Basiret gibi iki güçlü futbol takımı kurulmuştur Ağustos unda Valideçeşme Futbol Takımı nın başkanı ve kurucusu olan Ahmet Şeraffettin Şeref Bey futbolcuları ile Beşiktaş Kulübü ne iltihak etti. Bir müddet sonra Basiret Kulübü de Beşiktaş a katıldı (Durupınar, 2002: 17) (1319) yılında kırmızı-beyaz renkleri benimseyerek spor hayatını açan Beşiktaş ı takiben, 1905 te Galatasaray, 1907 de Fenerbahçe ve 1908 de de Vefa kulüpleri kurularak Türk sporundaki yerlerini almışlardır. Bu dört İstanbul kulübü resmi kuruluşlarını ise, ancak 1908 de II. Meşrutiyet in ilanından sonra gerçekleştirebilmişlerdir. Devrimin ilk müspet olaylarından biri olan 1909 Cemiyetler Kanunu yürürlüğe girer girmez, ilk önce Beşiktaş, arkasından da Galatasaray ve Fenerbahçe kulüpleri bağlı oldukları kaymakamlıklara resmi tescil muamelelerini yaptırmışlardır (Somalı, 1989: 46). Ülkemizin ilk resmi spor kulübünün Beşiktaş Osmanlı Jimnastik Spor Kulübü olduğunu belirtmektedir. Buna göre Mazhar Hoca nın imzası ile Beyoğlu Mutasarraflığına başvurulmuş ve Beşiktaş 26 Ocak 1910 tarihinde Cemiyetler Defterine kaydedilmiştir (Sümer, 2002: 19).

28 13 İkinci yerli kulüp Galatasaray Kuruluş yılı İlk sporcu ve yandaşları da adını aldığı okulun öğrencileri. Galatasaray kulübünün halk gözünde aristokrasiyi simgelediğini söylerken işte kulübün okulla doğuştan girdiği bu özel ilişkiyi düşünmüş, okulun Osmanlı daki işlevi konusundaki şu görüşü anımsamıştık: Enderun mektebi imparatorluğun hayatına altmış sadrazam, üç şeyhülislam, yirmi üç kaptan-ı derya yetiştiren bir ocaktır. Bu okulu temelde Avrupa saraylarındaki okullarla karşılaştırmak pek yanlış sayılmaz. Oralarda da kançılarya hizmetleri, askerlik ve saray hizmetleri için asilzade çocukları benzeri okullarda eğitilirdi. Enderun mektebinin fonksiyonları esasen Tanzimat tan sonra Mekteb-i Sultani ye (Galatasaray a) geçmiştir (Fişek, 2003: 84). Galatasaray Spor Kulübü nün kurulmasında ve faaliyetlerinin başarısında en büyük payı Galatasaray Lisesi öğrencilerine aittir. Galatasaray Terbiye-i Bedeniye Kulübü olarak kurulan ve kurucularının tamamı Galatasaray Lisesi öğrencisi olan kulüp, ilk zamanlarında sporcu kaynağı olarak liseyi kullanmaktaydı. Lisenin futbol takımında oynamakta olan genç yetenekler örnek olarak gösterilebilecek kulüp-okul iş birliği içerisinde Galatasaray takımında oynamaya başlıyorlardı. Kurucuları arasında Ali Sami Yen, Asım Tevfik, Emin Bülent, Celal İbrahim, Bekir Sıtkı, Tahsin Nihat, Reşat Şiran, Refik Cevdet, Abidin Daver gibi Türk öğrencilerinin yanı sıra Nikolof Paul (Bulgar), Milo Nakis (Sırp) gibi yabancılar da yer alıyordu (Yenel, 1990: 16). Yeşilköy, Büyükdere ve Tarabya nasıl azınlık burjuvazisinin sayfiyesi olarak gelişmişse, Kadıköy de yerli burjuvazinin dinlence yeri olmuştur. Fenerbahçe 1907 de bu dinlence yerinde kuruldu (Fişek, 2003: 85) İlkbahar ında Monarşi rejiminin etkisi biraz azaltmasıyla cesaretlenen Ziya Songülen, Ayetullah Bey ve Necip Okaner, Fenerbahçe Spor Kulübü nü kurmuşlardır. Tarihçiler Fenerbahçe Spor Kulübü nün 1899 da mı, yoksa 1907 de mi kurulduğu konusunda uzun yıllar tartışmaya girdiler. Black Stocking in devamı olmadığı görüşü ağırlık kazandı ve Fenerbahçe Spor Kulübü nün resmi kuruluş yılı 1907 yılı ilkbaharı olarak işlendi (Tanrıkulu, 2003: 15). İlk olarak sarı-beyaz renkleri seçen Fenerbahçe daha sonra sarı-lacivert renkleri kullanmıştır sezonunda İstanbul Ligine katılan Fenerbahçe ilk şampiyonluğunu sezonunda kazanmıştır. İşgal yıllarında düşman askerlerin takımlarına karşı aldığı başarılarla gönüllerde taht kuran Fenerbahçe, Galatasaray ile birlikte en çok taraftara sahip iki takımdan biri olmuştur (Aladanlı ve Çördük, 2009: 20).

29 14 2 Ağustos 1967 yılında kurulan Trabzonspor Gençlik Kulübü, en az beş spor dalında faaliyet göstermek üzere gençliğe kapılarını açmış olmasına rağmen futbol her kategoride icraat yaptığı ve başarılar kazandığı ana dal olmuştur (Somalı, 1989: 74) Türkiye de spor kulüplerinin yapısal nitelikleri ve mevzuatı Spor kulüpleri yapısal açıdan incelendiğinde özel hukuk tüzel kişileri izledikleri amaç bakımından başlıca iki gruba ayrılırlar: (a) kazanç paylaşma amacı güden ya da iktisadi amaç izleyen özel hukuk tüzel kişileri ve (b) kazanç paylaşma amacı gütmeyen ya da iktisadi amaç izlemeyen özel hukuk tüzel kişileri. İşte gönüllü birlik genellemesince kapsanan spor örgütlerine bu yasal ölçütü uyguladığımızda kural olarak amatör sporun yurttaşlar hukukuna (medeni hukuk) göre kurulmuş dernekler, profesyonel sporun da ticaret hukukuna göre çalışan ticaret ortaklıkları (şirket) eliyle yönetildiği sonucuna varıyoruz (Fişek, 2003: ) Türkiye de spor kulüpleri yapılanma şekilleri incelendiğinde dernek ve şirket olmak üzere iki farklı şekilde kuruldukları görülmektedir (Devecioğlu, Çoban, Karakaya ve Karataş, 2012: 36). Dernek statüsünde kurulan spor kulüplerinin işleyiş yapısı ise, sivil toplum kuruluşlarıyla benzerlik taşımaktadır. Şekil 2.1. Spor kulüplerinin yapılanmaları Kaynak: Kocaoğlu, 2011: 75.

30 15 Uluslararası literatürde kâr amacı olmayan kuruluşlar (non profit organizations) veya hükümet dışı kuruluşlar (NGO- non governmental organizations) olarak tanımlanan sivil toplum kuruluşları, sağlıktan siyasete, eğitim ve kültürden çevreye kadar birçok alanda faaliyet göstermektedir. Bu kuruluşların tamamı, topluma sosyal fayda sağlamayı esas alan hizmetler sunmakta veya ürünler üretmektedirler (Coşkun, 2006: 103). Sivil Toplum Kuruluşları, dar ve geniş anlamları çerçevesinde ikili bir ayrıma tabi tutulabilmektedir. Geniş anlamda STK lar, toplum içerisinde idarenin bir parçası olmayan ve sivil toplum alanında etkinlik gösteren her türlü örgütlerdir. Buna göre, siyasi gruplar, sendikalar, dini kuruluşlar, spor kulüpleri, kültür ve sanat dernekleri, ticari birlikler ve sanayi odaları da bu kapsama girmektedir. Dar anlamda STK'lar ise yalnızca sosyoekonomik kalkınmaya katkıda bulunan örgütlerdir (Şahin ve Öztürk, 2008: 16). Kâr etmek, kâr amacı gütmeyen spor kulüplerinin birincil amacı değildir ve bu kulüplerin kârları kulüp üyeleri arasında dağıtılamaz ancak bu durum kâr amacı gütmeyen kulüplerin yönetimlerinin pozitif hesap bakiyesi elde etmeye yöneltilmediği anlamına gelmemektedir (Miragaia ve Diğerleri, 2016: 117). Yapısal ve hukuksal açıdan değerlendirildiğinde dernek olarak faaliyetlerini sürdüren spor kulüpleri çoğunlukla amatör statülerde spor faaliyetlerinin gerçekleştirilmesi ve sporcuların örgütlenmesini, sporun toplumsal işlevine hizmet ederken, anayasanın 59. Maddesinde belirtildiği gibi; devlet, her yaştaki Türk vatandaşlarının beden ve ruh sağlığını geliştirecek tedbirleri alır, sporun kitlelere yayılmasını teşvik eder, anayasal hükmünü destekleme misyonuna hizmet eden ve esas itibariyle kâr amacı gütmeyen sivil toplum kuruluşları biçiminde karşımıza çıkmaktadır sayılı Spor Genel Müdürlüğü nün Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanun, Spor Kulüpleri başlıklı düzenlemesinde bu kulüplerin Dernekler Kanunu na göre teşekkül etmesini ve tescil ile Spor Genel Müdürlüğü ne dâhil olmasını (Md.20/I), tescile ilişkin esas ve usullerin yönetmelikle belirlenmesini ( Md.20/IV) öngörmektedir sayılı Dernekler Kanunu dernekleri, kazanç paylaşma dışında, kanunlarla yasaklanmamış belirli ve ortak bir amacı gerçekleştirmek üzere, en az yedi gerçek veya tüzel kişinin, bilgi ve çalışmalarını sürekli olarak birleştirmek suretiyle oluşturdukları tüzel kişiliğe sahip kişi toplulukları olarak tanımlamaktadır (Md.2/a). Dernekler Kanunu na göre; derneklerden

31 16 başvurmaları halinde spor faaliyetine yönelik olanlar spor kulübü, boş zamanları değerlendirme faaliyetine yönelik olanlar Gençlik Kulübü ve her iki faaliyeti birlikte amaçlayanlar gençlik ve spor kulübü adını alır (Üçışık, 2011: 107). Kulüplerin organları, bu organların görev ve yetkileri, kulüplerin Spor Genel Müdürlüğü nce de denetlenmesi ve bunlara yapılacak yardımların şekil ve şartları, üst kuruluş oluşturmada uyulacak esas ve usuller, gençlik ve spor faaliyetlerini yürüteceklerin nitelikleri ve bunlara uygulanacak disiplin işlemleri, kulüplerin kayıt ve tesciline ilişkin esaslar İçişleri Bakanlığı nın uygun görüşü üzerine Spor Genel Müdürlüğü nün bağlı olduğu Bakanlıkça yürürlüğe konulacak yönetmelikte düzenlenir (Avcı, 2012: 133). Ancak, günümüzde spor kulüplerinin bir kısmı da spor işletmesi haline dönüşerek şirketleşme yolunu tercih etmişlerdir. Spor faaliyetlerini gerçekleştiren bu kulüpler, aynı zamanda kâr elde etme amacına da hizmet etmektedirler. İşletmelerin büyük çoğunluğunun temel amacı kârı en yüksek düzeye çıkarmak iken, kâr amacı olmayan sivil toplum kuruluşlarının (STK ların) öncelikli hedefi, misyonları doğrultusunda hizmet üretmektir. STK lar, kârlılığı en üst düzeye çıkarmak gibi finansal performans hedeflerini öncelikli hedefler olarak kullanmamaktadırlar (Coşkun, 2006: 103). Türkiye de spor kulüpleri kuruluşlarında STK lar gibi kamu yararı güden dernek statüsünde kurularak, esas gayeleri ve faaliyetleri bağlamında birincil amaç olarak ticari kâr amacına yönelmemiştir. Ancak ticari işletme ve şirketlerin (ortaklıklar) amaç ve faaliyetleri üretilen mal ve hizmetler üzerinden sağlanacak kâr ve katma değerler yoluyla piyasadaki rekabet içerinde yer almaktır. Spor kulüpleri de dernek statüsünden şirket statüsüne geçiş yapmaları sebebiyle birincil amaçlarını kâr elde etme amacına dönüştürmektedirler. Kâr elde etme, işletmenin başarı derecesinin ölçülmesinde ve denetlenmesinde ölçü olarak kullanılmasının yanında devlete ödenecek vergi vb. yasal yükümlülüklerin yerine getirilmesini de sağlayan bir araçtır. Kâr, işletmelerin temel amacı olarak karşımıza çıkar. Aslında vergi ve istihdam oluşturma, bir işletmenin temel amacından ziyade onun bir sonucudur. İşletmelerde, ekonomik bir mal ya da hizmet üretimi için üretim faktörleri bir araya getirilir. İşletme, teknik bilgilerin, bilimsel bulguların ve ekonomik ilkelerin

32 17 uygulandığı çok yönlü bir birimdir. Ekonomik bir birim olan işletmede mal ve hizmet üretimi belli bir amaca yönelik olarak gerçekleştirilir (Taşkın, 2012: 81). Spor kulüplerinin örgütlenme yapısının yanında Türkiye de futbol kulüplerinde uygulanan yönetim modeline ilişkin bilgi şekil 2.2. de gösterilmektedir. Şekil 2.2. Türkiye de futbol kulüplerinde uygulanan yönetim modeli Kaynak: Devecioğlu ve Diğerleri, 2011: 60. Spor kulüplerin genel yönetim modeli incelendiğinde; en üst kurul genel kurul olarak teşkilatlanmıştır. Diğer birimler ise başkanlık, yönetim kurulu, genel sekreter ve sekretere bağlı idari mali işler birimi, spor bölümü ve alt birimlerinden oluşmaktadır (Samur, 2013: 29). Bu bilgiler doğrultusunda anlaşılacağı üzere uygulamada spor kulüplerinin kuruluşu yapısal açıdan iki şekilde tüzel kişiliğe sahip olmaktadır. Bu yapılanmaların temel dayanakları ise ilgili yasalar ve oluşturulan yönetmeliklere dayanmaktadır. Dernek olarak spor kulüpleri Dernekler Kanunu nda dernek kazanç paylaşma dışında, kanunlarla yasaklanmamış belirli ve ortak bir amacı gerçekleştirmek üzere, en az yedi gerçek veya tüzel kişinin, bilgi ve

33 18 çalışmalarını sürekli olarak birleştirmek suretiyle oluşturdukları tüzel kişiliğe sahip kişi toplulukları olarak ifade edilmektedir (DK Md.2/a). Yine benzer bir tanımına Türk Medeni Kanununda Dernekler, gerçek veya tüzel en az yedi kişinin kazanç paylaşma dışında belirli ve ortak bir amacı gerçekleştirmek üzere, bilgi ve çalışmalarını sürekli olarak birleştirmek suretiyle oluşturdukları, tüzel kişiliğe sahip kişi topluluklarıdır. Hukuka veya ahlâka aykırı amaçlarla dernek kurulamaz şeklinde yer verilmektedir (TMK Md.56). Her iki kanun ifadesinden de anlaşıldığı üzere, spor kulüpleri dernek olarak kurulup faaliyetlerini sürdürecekse, ticari şirket ve işletmelerde baskın olan kâr amacı gütme ve kazanç paylaşma gayesinden uzaklaşacaktır. Bunun yanında dernek statüsünde kurulan spor kulüplerinin profesyonel branşlarını şirketlere devretmelerine veya satmalarına yahut bu branşlarını doğrudan şirket halinde kurmalarına, kiralamalarına da imkân tanınmıştır. Spor kulüpleri eğer dernek statüsünde kurulacak ise Türk Medeni Kanunu (TMK) ve buna paralel olarak düzenlenmiş olan 5253 sayılı Dernekler Kanunu nda (DK) yer alan yasal hükümlere tabi olurlar. Eğer şirket şeklinde kurulacak iseler bu spor kulüpleri ile şirketlere devrettikleri veya sattıkları yahut doğrudan şirket halinde kurdukları profesyonel branşları hakkında geçerli olacak hukuki düzenlemeler Türk Ticaret Kanunu (TTK) hükümleridir (İmamoğlu, Karaoğlu ve Erturan, 2007: 39). Dernekler Kanunu Md.14: Derneklerden başvurmaları halinde; spor faaliyetine yönelik olanlar spor kulübü, boş zamanları değerlendirme faaliyetine yönelik olanlar gençlik kulübü ve her iki faaliyeti birlikte amaçlayanlar gençlik ve spor kulübü adını alır. Bu kulüpler, Gençlik ve Spor Genel Müdürlüğünce tutulacak kütüğe kayıt ve tescil edilir. Kulüplerin organları, bu organların görev ve yetkileri, kulüplerin Gençlik ve Spor Genel Müdürlüğünce de denetlenmesi ve bunlara yapılacak yardımların şekil ve şartları, üst kuruluş oluşturmada uyulacak esas ve usuller, gençlik ve spor faaliyetlerini yürüteceklerin nitelikleri ve bunlara uygulanacak disiplin işlemleri, kulüplerin kayıt ve tesciline ilişkin esaslar İçişleri Bakanlığının uygun görüşü üzerine Gençlik ve Spor Genel Müdürlüğünün bağlı olduğu Bakanlıkça yürürlüğe konulacak yönetmelikte düzenlenir hükmüne yer vermektedir (5253 md.14).

34 19 Spor Genel Müdürlüğü Kanunu nun 20 nci maddesi: Spor kulüpleri, Dernekler Kanununa göre teşekkül eder ve tescil ile Spor Genel Müdürlüğüne dâhil olurlar. hükmüne yer vermektedir (3289 Md.20). Futbol branşının dışındaki spor branşlarında faaliyet göstermek amacıyla spor kulübü tescili yaptırmak isteyen kulüpler illerindeki Gençlik Hizmetleri ve Spor İl Müdürlüklerine kulüp tescilini ve branş tescilini yaptıracaklardır. Futbol faaliyetlerinde bulunmak isteyen spor kulübü ise Türkiye Futbol Federasyonu na başvurarak tescilini yaptırır ( Futbol kulüplerinin tescili 3289 Md.20 hükmünün istisnası olarak karşımıza çıkmakta ve futbola ilişkin kurulan spor kulübü derneklerinin TFF na başvurmak suretiyle tescili mümkün olmaktadır. Tüm futbol kulüpleri ve futbol şubesi bulunan spor kulüpleri TFF Yönetim Kurulu tarafından oluşturulan "Futbol Kulüplerinin Tescil Yönetmelikleri" doğrultusunda tescil edilir (TFF Statü Md.76). Futbol Kulüpleri Tescil Talimatı Md.8/1: Tescili yapılan ve yapılacak futbol kulüpleri ile diğer spor kulüplerinin futbol şubelerinde aranacak kriterler TFF tarafından belirlenir ve ilan edilir hükmüne yer vermektedir (TFF-FKTT Md.8/1 ). Ayrıca kulübün tescil hakkını elinde bulundurması tescil edilen kulüpler TFF tarafından belirtilen kriterlerden herhangi birini sonradan kaybeder ise TFF o kulübün tescilini iptal eder hükmü ile kayıt altına alınmıştır (TFF-FKTT Md.8/3). Dernekler Kanunu nun tarihsel süreci Türkiye de spor kulübü örgütlenmeleri ilk olarak anayasal hak ve özgürlükler gereğince Cemiyetler (Dernekler) Kanunu na bağlı olarak ortaya çıkmıştır. Ancak tarihsel süreçte içinde bulunulan dönemin toplumsal ve siyasi ihtiyaçlarından etkilenerek çeşitli yasa ve mevzuat değişiklikleriyle karşılaşılmıştır. 3 Ağustos 1909 tarihinde 310 sayılı Cemiyetler Kanunu ile Anayasanın tanıdığı dernek özgürlüğünü düzenlenmiştir. Bu yasaya göre dernek kurmak izne bağlı değildir. Siyasi

35 20 partiler de dernek kapsamına alınarak siyasi parti kurmakta serbest bırakılmıştır. (Eraslan ve Karadoğan, 2013: 51) Cumhuriyet döneminde dernekleşmenin yasal düzenleme sürecine bakıldığında, 1924 Anayasası döneminde 310 sayılı Cemiyetler Kanunu yürürlükte kalmaya devam etmiştir. 24 Nisan 1920 tarihli Hıyanet-i Vataniye Kanunu dini siyasete alet eden derneklerin kurulmasını yasaklamakta, 2 Mart 1925 tarihli Takrir-i Sukün Kanunu özellikle siyasi parti kurulmasını tamamen Hükümetin takdirine bırakmaktaydı. Cemiyetler Kanunu nda 20 Aralık 1923 tarihli ve 387 sayılı kanunla yapılan değişiklikle dernekler üzerinde hükümete geniş yetkiler verilmiştir tarihli Medeni Kanun hükümetin denetim yetkisini kanuna ve ahlaka aykırılıkla sınırlandırmıştır (Sezer, 2008: 35) yılında çıkartılan 743 sayılı, Medenî Kanun görülmektedir tarihli Cemiyetler Kanunu nun, aykırı olan hükümleri yürürlükten kaldırılmış, aykırı olmayan, bütünleyici hükümler bakımından 743 sayılı Medenî Kanun ile birlikte yürürlükte kalmaya devam etmiştir. Bu dönemde çıkarılan en önemli kanunlarından biri olan 1926 tarihli Medenî Kanun un ikinci faslı Cemiyetler başlığı altında derneklere ayrılmıştır tarihli Cemiyetler Kanunu ile Medenî Kanun arasındaki bu ilişki, 1938 yılında çıkarılan 3512 sayılı Cemiyetler Kanunu na değin sürmüştür yılında çıkarılan 3512 sayılı Cemiyetler Kanunu nun ilk şekli, o ana kadar bahsi geçen kanunlarda mevcut olan dernek kurmada serbestliği kaldırmış ve izinli kurulma şartını getirmiştir. Gerçi bu kanundan önceki dönemin hukuk uygulamalarında da fiilen izin sistemi egemen olsa da en azından mevcut hukuk serbestlik ilkesini öngörmüştür (Eraslan ve Bertlek, 2011: 1166). 28 Haziran 1938 tarihinde yürürlüğe giren 3512 sayılı Cemiyetler Yasası, uygulamada karşılaşılan çeşitli zorluklar ve zamanla ortaya çıkan gereksinimler nedeniyle 1946, 1952 ve 1964 yıllarında üç kez değişikliğe uğramıştır (Hür, 1973: 15). Dernekler Kanunu olarak 1630 sayı ile 1972 yılı sonlarında yürürlüğe konulan yeni yasada; benimsediği ilkeler, getirdiği hükümler ve sistematiği bakımından, yani içerik ve yapı olarak reformist nitelikte görünmekle birlikte, on yılı aşan bir uygulama döneminden sonra pek çok boşlukları ve yetmezlikleri saptanarak, ayrıca; 12 Eylül 1980 sonrası yaklaşımlarının etkisi sonucunda, son kez tarih ve 2908 Sayılı Kanunla düzenlemiştir. Ancak; hemen belirtmek gerekir ki bu son kanun öncekilerine göre daha

36 21 geri sayılmaktadır. Her şeyden önce örgütlenmeyi büyük ölçüde engellemekle, zorlaştırmaktadır. Adeta kitleye sağa sola fazla karışmayın ve karıştırmayın imajını vermektedir. Yani kitle katılımını değil, kitle hareketsizliğini öngörmektedir (Yavuzyiğit, 1995: 422). Türkiye de spor kulüplerinin kuruluşu, yaşanan kanuni hareketliliklere sahne olmuştur. Bunun bir örneği de Yenel in aktardığı Türkiye de amatör spor kulüpleri 4 Ekim 1983 tarihinde kabul edilen 2908 sayılı Dernekler Kanunu nun 57. Maddesi ve Gençlik ve Spor Kulüpleri Yönetmeliği ne bağlı olarak kurulur şekliyle karşımıza çıkmaktadır (Yenel, 1990:72). Türkiye de ilk askeri darbe olma özelliğini taşıyan 27 Mayıs Darbesi nin bakış açısı ile hazırlanan ve 1983 yılında yürürlüğe giren 2908 sayılı Dernekler Kanunu tam bir tepki yasası idi. Derneklerin kuruluşundan çalışmalarına kadar büyük kısıtlamalar ve denetim getirilmiş idi. Öte yandan Ocak 2002 de yürürlüğe giren yeni Medeni Kanun un maddelerinde Dernekler başlığı altında yapılan düzenlemeler, oldukça yeni hükümler içermekteydi. Tekrarlar ve çelişkili hükümler bulunmaması için, yeniden hazırlanan Dernekler Kanunu sadece kırk maddeden ibaret çerçeve yasa olarak düşünüldü. Bunun açılımı ise, çıkarılacak yedi adet yönetmelik olacaktır (Gökalp, 2005: 209) İzleyen süreçte son olarak 5253 sayılı yeni Dernekler Kanunu, tarihli Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe girmiş, böylece 2908 sayılı yasayı yürürlükten kaldırmıştır. (5253 DK) Şirket olarak spor kulüpleri Spor kulüplerinin şirketleşme sürecini kavramak için öncelikle yasal mevzuatı ve şirketleşmenin kapsamını incelemek gerekir. Buna göre Spor Genel Müdürlüğü Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanun un şirketleşme hususunda yer verdiği ilgili hükmü, Spor kulüpleri, profesyonel takımlarını, Türk Ticaret Kanunu hükümlerine göre kuracakları veya kurulmuş olan şirketlere devredebilirler veya profesyonel futbol takımlarını kiraya verebilirler şeklindedir (3289 Md.24).

37 22 Spor kulüpleri 3289 SGMK Md.24 kapsamında yapısal açıdan şirketleşme seçeneği altında örgütlenebilmektedir. Ancak kanun spor kulüplerinin şirketleşmesini Spor kulüpleri, profesyonel takımlarını, Türk Ticaret Kanunu hükümlerine göre kuracakları veya kurulmuş olan şirketlere devredebilirler veya profesyonel futbol takımlarını kiraya verebilirler hükmü altında profesyonel takım olma veya profesyonel futbol şubesi olma koşuluna bağlamıştır. Profesyonel sporcu, sporun bir dalını meslek edinmiş ve bu dala ilişkin etkinlikleri para kazanmak için gerçekleştiren kişidir. Daha teknik bir dil kullanmak gerekirse, Türkiye de tek profesyonel spor dalı, futbolu yöneten, T.F.F. düzenlemelerine başvurmak yerinde olacaktır. Profesyonel Futbol ve Transfer Talimatı uyarınca, faaliyete katılması ile ilgili zorunlu giderler dışında, ayrıca kulübünden ücret (sözleşmedeki edimler karşılığı hak kazandığı para ve para ile ölçülebilen değerler) alan ve kulübüyle bu hususta yazılı bir sözleşmesi bulunan sporcu profesyoneldir. Aynı talimatta amatörlük ise futbol faaliyetine katılması ile ilgili zorunlu giderler(konaklama, malzeme, sigorta ve antrenman giderleri) dışında herhangi bir ücret alınmaması olarak ifade edilmiştir (Başaran ve Atay, 2003: 32). Anlaşılacağı üzere Türkiye de profesyonellik kavramının esasları ve kapsamı yalnızca futbol dalı açısından şekillenmiştir. Bu noktadan hareketle mevzuat uygulamada profesyonel futbol takımlarına şirketleşme yolunu açmaktadır. Ayrıca mevzuatta Kulüpler, futbol şubelerini aktif ve pasifleriyle birlikte bir bütün olarak, Türk Ticaret Kanunu hükümlerine göre kurulmuş veya kurulacak anonim şirketlere ancak TFF Yönetim Kurulu nun kararı ile devredebilirler. Bu durum devredilen futbol şubesinin klasman derecesini ve hakkını ortadan kaldırmaz (TFF-FKTT Md.14/1) hükmü doğrultusunda futbol kulüplerinin özellikle anonim şirket yapısında örgütlenebileceği belirtilmiştir. Şirketleşmenin mümkün olduğu tek spor dalı olan profesyonel futbol bakımından ise, şirketleşme konusunda kanuni düzenlemeler yanında talimatlarla getirilen bazı düzenlemeler de bulunmaktadır. Profesyonel Futbol Talimatı nın 52. maddesine göre kulüpler, profesyonel futbol takımlarını, Türk Ticaret Kanununa göre bir ticari işletme haline getirebilmek için şirket kurabilirler veya kurulmuş olan şirketlere devredebilirler veya profesyonel futbol takımlarını kiraya verebilirler. İlgili talimat hükümleri

38 23 incelendiğinde şirketleşmeden bahsedilmekle birlikte şirketin türü hakkında herhangi bir açıklığın bulunmadığı görülmektedir (Çağlar, 2013: ). Yine ilgili TFF talimatnamesi ise kulüpler, sportif rekabeti engelleyecek şekilde yarışma hakkını başka bir kulübe devredemezler ve başka bir kulüple birleşemezler. Kulüpler ancak sportif rekabeti engellemeyecek şekilde şirketleşebilir veya dernekleşebilirler (TFF-FKTT Md.14/2) ifadelerine yer vermektedir. Bilim, Sanayi ve Ticaret Bakanlığı, kulüp tüzüklerin müsait olması kaydıyla sadece spor kulüplerine mahsus olmak üzere derneklerin ticaret şirketi kurmalarına izin vermektedir. (Devecioğlu ve Diğerleri, 2012: 37) Türkiye'de spor kulübünün şirkete devredilmesi konusu daha önce de belirtildiği gibi profesyonel tek spor dalı futbol olduğundan futbol kulüpleri için geçerlidir (Kızıltepe, 2012: 83 ). İlgili mevzuata göre Türkiye'de tek profesyonel spor dalı futboldur. Diğer tüm branşlar amatör spor dalı olarak yer almakta ve devlet desteğinden faydalanmaktadır. Ülkemizde spor branşları arasında kendine ait kanunla kurulmuş olan tek federasyon Türkiye Futbol Federasyonu'dur ve mali yapısı özerktir. Kulüpler, sportif ve ticari işlemlerinde Federasyon'un Profesyonel Futbol Talimatına uymak zorundadırlar (Kızıltepe, 2012: 81) sayılı Kanun Türk Sporuna kazandırdığı en önemli kazanımlarından bir tanesi de spor kulüplerinin profesyonel takımlarını, Türk Ticaret Kanunun hükümlerine göre kuracakları veya kurulmuş olan şirketlere devredilebilmeleri veya profesyonel futbol takımlarını bu şirketlere kiraya verebilmeleridir. Bu kanun ile profesyonel spor kulüpleri şirketlerle tanışmış, uluslararası düzeyde kamuya mal olmuş markalar spor kulüplerinin renkleri ile özdeş hale gelmiştir (Çağlar, 2013: 114). Futbol kulüpleri profesyonel takımlarını Türk Ticaret Kanunu hükümlerine göre kuracakları ve kurulmuş şirketlere devredebilirler. Söz konusu devirin gerçekleşebilmesi için hukuken profesyonel sayılan bir spor dalında faaliyet göstermeleri gerekir. Türkiye de sadece futbol profesyonel spor dalı olarak kabul edilmektedir. Bu anlamda profesyonellik kimliği de sadece futbol branşındaki sporculara tanınmıştır (Çağlar, 2013: 137).

39 24 Sonuç olarak, Ülkemizde spor birlikleri, dernek statüleriyle tüzel kişilik kazanmaktadır. Profesyonel spor kuruluşlarının ticaret şirketi şeklinde örgütlenmesine de müsaade edilmektedir sayılı GSGM kanunu 24. maddesinde, sadece futbol spor kulüplerinin profesyonel takımlarını, Türk Ticaret kanunu hükümlerine göre kuracakları veya kurulmuş olan şirketlere devredebilecekleri öngörülmektedir. Amatör futbol dâhil diğer profesyonel futbol dışında kalan bir kulübün ticari bir şirket şeklinde örgütlenmesine müsaade etmemektedir şeklinde özetlenebilir. (Gök ve Sunay, 2010: 10) Spor kulüplerinde kuruluş süreci Spor kulüpleri daha önce aktarıldığı yapısal açıdan iki şekilde karşımıza çıkmaktadır. Bu yapılar dernek ve şirket şeklindeki örgütlenmeleriyle spor alanında amaçlarına uygun olarak gerçekleştirmeye çalıştığı faaliyet ve görevleriyle karşımıza çıkmaktadır. Ancak spor kulüplerini yapısal açıdan daha iyi anlamak üzere bu kulüplerin kuruluşları sürecinde yapmakla yükümlü olduğu iş ve işlemleri incelemek yerinde olacaktır. Türkiye de spor kulüpleri için olarak esas ve temel teşkil eden dernek tipi yapılanmaya Türk Medeni Kanunu ve Dernekler Kanunu dayanak olmaktadır. Özellikle Dernekler Kanunu md.14 ve 3289 SGMK md.20 hükümleri kapsamında spor kulüplerinin hangi çatı altında yer alacağına işaret edilmektedir. Bu noktadan hareketle spor kulübü derneğinin kuruluşu için gerekli koşulları belirtmek gerekmektedir.

40 25 Şekil 2.3. Türkiye de spor kulüplerine ilişkin kanun ve yönetmelikler Kaynak: Devecioğlu ve Diğerleri, 2011: 59. Spor kulüplerinin organları Dernek şeklinde kurulan spor kulüplerinde oluşturulması zorunlu olan organlar Gençlik ve Spor Kulüpleri Yönetmeliği 6. Madde ile Medeni Kanun 72. Madde hükümlerinde belirtilmiştir: MADDE 6- Teşkilata kayıt ve tescili yapılan her kulübün aşağıda belirtilen organları oluşturması zorunludur: a) Genel kurul, b) Yönetim kurulu, c) Denetim kurulu. Kulüpler zorunlu organlar dışında başka organlar da oluşturabilir. Ancak, zorunlu organların görev, yetki ve sorumlulukları bu organlara devredilemez (GSKY Md. 6) Madde 72 - Derneğin zorunlu organları, genel kurul, yönetim kurulu ve denetim kuruludur.

41 26 Dernekler zorunlu organları dışında başka organlar da oluşturabilirler. Ancak, bu organlara zorunlu organların görev, yetki ve sorumlulukları devredilemez (TMK Md.72). Spor kulüplerinin dernek olarak tüzel kişilik kazanması Dernek biçiminde örgütlenen spor kulüplerinin, faaliyetlerini icra edebilmek üzere tescil edilebilmesi öncelikle spor kulübü olarak tüzel kişiliğe haiz olmayı gerekmektedir. Bu noktadan hareketle bir derneğin tüzel kişilik kazanma ve tüzel kişiliğini koruma şartlarına Türk Medeni Kanunu nun aşağıda verilen ilgili hükümlerinde yer verilmiştir. Madde 47 - Başlı başına bir varlığı olmak üzere örgütlenmiş kişi toplulukları ve belli bir amaca özgülenmiş olan bağımsız mal toplulukları, kendileri ile ilgili özel hükümler uyarınca tüzel kişilik kazanırlar. Amacı hukuka veya ahlâka aykırı olan kişi ve mal toplulukları tüzel kişilik kazanamaz (TMK Md.47) şeklindedir. TMK md.47 hükmü ile derneklerin tüzel kişilik kazanma kıstaslarına yer verilmiştir. Burada derneklerin teşkili açısından daha önceden mal varlığı örgütlenmiş kişi toplulukları veya belli amaca özgülenmiş bağımsız mal toplulukları ifadesine yer verilmiştir. Ayrıca derneklerin hukuka ve ahlâka aykırı olmaları tüzel kişilik kazanmaya engel teşkil etmektedir. Ayrıca tarih ve 4963 sayılı Çeşitli Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına İlişkin Kanun un 31. Maddesi tarihli ve 4721 sayılı Türk Medenî Kanununun 56. maddesinin birinci fıkrasında geçen "en az yedi gerçek kişinin" ibaresi "gerçek veya tüzel en az yedi kişinin" şeklinde değiştirilmiştir (4963 Sayılı Kanun) sayılı Kanun un getirdiği değişiklikle daha önce yalnızca gerçek kişilere verilen dernek kurma dolayısıyla spor kulübü kurma hakkı en az yedi gerçek veya tüzel kişi ifadesi altında yeter koşulu olarak düzenlenmiştir. Madde 59 - Dernekler, kuruluş bildirimini, dernek tüzüğünü ve gerekli belgeleri yerleşim yerinin bulunduğu yerin en büyük mülkî amirine verdikleri anda tüzel kişilik kazanırlar.

42 27 Kuruluş bildiriminin içeriği ve gerekli belgelerin nelerden ibaret olduğu, yönetmelikte gösterilir (TMK Md. 59). TMK Md. 59 ise derneklerin tüzel kişilik kazanma gereklerini belirtmektedir. Ayrıca TMK Md. 59 da yer alan derneğin temel bilgilerine esas dernek tüzüğünün oldukça önemli bir belgedir. Ayrıca dernek tüzüğünün kapsamına ilişkin 5253Dernekler Kanunu 4. Maddede yer alan hususlar, dernekler ve dolayısıyla spor kulüpleri açısından oldukça önemlidir 5253 sayılı DK Md. 4- Her derneğin bir tüzüğü bulunur. Bu tüzükte aşağıda gösterilen hususların belirtilmesi zorunludur: a) Derneğin adı ve merkezi. b) Derneğin amacı ve bu amacı gerçekleştirmek için dernekçe sürdürülecek çalışma konuları ve çalışma biçimleri ile faaliyet alanı. c) Derneğe üye olma ve üyelikten çıkmanın şart ve şekilleri. d) Genel kurulun toplanma şekli ve zamanı. e) Genel kurulun görevleri, yetkileri, oy kullanma ve karar alma usul ve şekilleri. f) Yönetim ve denetim kurullarının görev ve yetkileri, ne suretle seçileceği, asıl ve yedek üye sayısı. g) Derneğin şubesinin bulunup bulunmayacağı, bulunacak ise şubelerin nasıl kurulacağı, görev ve yetkileri ile dernek genel kurulunda nasıl temsil edileceği. h) Üyelerin ödeyecekleri giriş ve yıllık aidat miktarının belirlenme şekli. i) Derneğin borçlanma usulleri. j) Derneğin iç denetim şekilleri. k) Tüzüğün ne şekilde değiştirileceği. l) Derneğin feshi halinde mal varlığının tasfiye şekli. TMK. Md Kuruluş bildirimi ve belgelerin doğruluğu ile dernek tüzüğü, en büyük mülkî amir tarafından altmış gün içinde dosya üzerinden incelenir. Kuruluş bildiriminde, tüzükte ve kurucuların hukukî durumlarında kanuna aykırılık veya noksanlık tespit edildiği takdirde bunların giderilmesi veya tamamlanması derhâl kuruculardan istenir. Bu istemin tebliğinden başlayarak otuz gün içinde belirtilen noksanlık tamamlanmaz ve kanuna aykırılık giderilmezse; en büyük mülkî amir, yetkili asliye hukuk mahkemesinde derneğin feshi konusunda dava açması için durumu Cumhuriyet savcılığına bildirir. Cumhuriyet

43 28 savcısı mahkemeden derneğin faaliyetinin durdurulmasına karar verilmesini de isteyebilir (TMK Md. 60). Kuruluş bildiriminde, tüzükte ve belgelerde kanuna aykırılık veya noksanlık bulunmaz ya da bu aykırılık veya noksanlık belirli sürede giderilmiş bulunursa; keyfiyet derhâl derneğe yazıyla bildirilir ve dernek, dernekler kütüğüne kaydedilir (TMK Md. 60). Ayrıca TMK md.60 ta açıkça belirtildiği üzere bir derneğin ya da spor kulübünün tüzel kişilik kazanmak ve dolayısıyla kurulmak üzere yapmış olduğu başvuruların en büyük mülki amir tarafından altmış gün içinde incelenmesi ve kanunlara uygunluklarının denetlenmesi gerekmektedir. Bu noktadan hareketle kanun, belirtilen hususlara zıtlık oluşturan herhangi bir durum söz konusu ise durumun ilgililere tebliğinden itibaren otuz gün içerisinde gerekli düzeltmelerin yapılması gerekliliğine vurgu yapmaktadır. Aksi takdirde tüzel kişilik kazanarak varlığı kabul görmüş derneğin fesih soruşturmasına tabi olacağı açıkça belirtilmiştir. Yine verilen sürelerde eksiklerin tamamlanması durumunda derneğin dernekler kütüğüne kaydedileceğinden bahsedilmiştir. Dernek olarak örgütlenen spor kulüplerinde sona erme Dernek olarak spor kulüplerinin tüzel kişiliğinin sona ermesi Medeni Kanunda kendisine yer bulan Md.87, Md. 88 ve Md. 89 kapsamındaki sebep veya sebeplerin birlikte varlığı ile gerçekleşebilmektedir (TMK/ 87, 88, 89). I. Kendiliğinden sona erme TMK Madde 87- Dernekler, aşağıdaki hâllerde kendiliğinden sona erer: 1. Amacın gerçekleşmesi, gerçekleşmesinin olanaksız hâle gelmesi veya sürenin sona ermesi, 2. İlk genel kurul toplantısının kanunda öngörülen sürede yapılmamış ve zorunlu organların oluşturulmamış olması, 3. Borç ödemede acze düşmüş olması, 4. Tüzük gereğince yönetim kurulunun oluşturulmasının olanaksız hâle gelmesi, 5. Olağan genel kurul toplantısının iki defa üst üste yapılamaması.

44 29 Her ilgili, sulh hâkiminden, derneğin kendiliğinden sonra erdiğinin tespitini isteyebilir. (TMK Md.87) II. Genel kurul kararı ile sona erme TMK Madde 88- Genel kurul, her zaman derneğin feshine karar verebilir. (TMK Md. 88) III. Mahkeme kararı ile sona erme TMK Madde 89- Derneğin amacı, kanuna veya ahlâka aykırı hâle gelirse; Cumhuriyet savcısının veya bir ilgilinin istemi üzerine mahkeme, derneğin feshine karar verir. Mahkeme, dava sırasında faaliyetten alıkoyma dahil gerekli bütün önlemleri alır. (TMK Md. 89) Spor kulüplerinin anonim şirket şeklinde kuruluşu Profesyonel futbol kulüplerinin anonim şirket olarak kuruluşunun açıklanabilmesi konuya dayanak oluşturan kanun maddelerinin anlaşılmasına bağlıdır. Bu sebeple öncelikle anonim şirket kavramının tanım, amaç, kapsam ve mali sınırlarını incelemek gerekmektedir. Türk Ticaret Kanununda verilen ifadesiyle anonim şirket sermayesi belirli ve paylara bölünmüş olan, borçlarından dolayı yalnız malvarlığıyla sorumlu bulunan şirkettir (TTK Md.329/f.1) şeklinde tanımlanmıştır. Aynı maddenin ikinci fıkrasında Pay sahipleri, sadece taahhüt etmiş oldukları sermaye payları ile ve şirkete karşı sorumludur (TTK Md.329/f.2) hükmüne yer verilerek anonim şirketin finansal sınırı ve ortakların şirkete sorumlulukları ifade edilmiştir. Türk Ticaret Kanunu anonim şirketlerde kuruluş amacı ve konusunu kanunen yasaklanmamış her türlü ekonomik amaç ve konular için kurulabilir şeklinde düzenlemektedir. (TTK Md.331)

45 30 TTK Madde 332- (1) Tamamı esas sözleşmede taahhüt edilmiş bulunan sermayeyi ifade eden esas sermaye elli bin Türk Lirasından ve sermayenin artırılmasında yönetim kuruluna tanınmış yetki tavanını gösteren kayıtlı sermaye sistemini kabul etmiş bulunan halka açık olmayan anonim şirketlerde başlangıç sermayesi yüzbin Türk Lirasından aşağı olamaz. Bu en az sermaye tutarı Bakanlar Kurulunca artırılabilir. (TTK Md.332) Spor kulüplerinin fonksiyonları Sporun toplumsal hayatta sosyal rolünün ön plana çıkmasında, toplumla bütünleşmesinde ve esnek bir yapıya sahip olmasında spor kulüplerinin işlevi sivil toplum örgütleri kadar önemlidir. Çünkü spor kulüpleri amaç, üye, kapsam, kaynaklar ve işlev bakımından çok büyük önem arz etmektedir (Devecioğlu ve Diğerleri, 2011: 53): Şekil 2.4. Spor kulüplerinin fonksiyonları Kaynak: Devecioğlu ve Diğerleri, 2011: 53. Spor kulüplerinin temel fonksiyonları şekil 2.4. de ifade edilmiştir. Spor kulüplerinin amaçları, üye ve çalışanları, kapsamı, kaynakları ve işlevi tek tek tanımlanmıştır. Buna göre bir spor kulübünün amaçları topluma hizmet etmek, sosyalleşme katkıda bulunmak, sporu sevdirmek ve yaygınlaştırmak, sportif eğitim ve yarışma yapmak, sporu bilimsel olarak öğretmek ve yaygınlaştırmak, iyi kalitede sporcuların yetişmesini sağlamak ve spor saha ve tesisleri yapmak şeklinde sıralanabilir. Spor kulüplerinin amaçlarını çoğaltmak da

46 31 mümkündür. Sporun en önemli işlevleri ise, sağlık, eğitim, kültür ve turizm alanına katkı sağlamak olmasının yanında boş zamanı değerlendirmede de önemli bir etkinliği olmasıdır Spor kulüplerinin gelirleri Küreselleşme ticari ve ekonomik ilişkileri de yeniden şekillendirirken, spor da bundan etkilenmiştir. Çok uluslu şirketler spor dünyası içinde etkin konuma gelmeye başlamıştır. Spor ticarileşme ve metalaşma ekseninde yeniden şekillenmeye başlamıştır. Eğlence endüstrisi ve spor arasında ortaklıklar kurulmuştur (Akkaya, 2008: 5). Bu durum doğal olarak spor kulüplerinin gelirlerini etkilemiştir. Dernek şeklinde örgütlenen spor kulüplerinin, amaçlarına ulaşmak ve devamlılıklarını sağlamak için harcamalarını karşılayacak gelire ihtiyaçları vardır. Spor kulüplerinin gelir kaynaklarına bakılırken ilk önce, dernek statüsünde bulunduklarından dolayı Dernekler Kanunundaki gelir unsurlarına bakmak gerekir. Dernekler kanunun 60. Maddesinde bu gelir unsurları tek tek sayılmıştır. Bunlar (Özel, 2001: 22): Üye aidatı, Dernekçe yapılan yayınlar, tertiplenen piyango, balo, eğlence, temsil, konser, spor yarışması ve konferans gibi faaliyetlerden elde edilen gelirler, Derneğin mal varlığından elde edilen gelirler, Bağış ve yardımlar, Yardım toplama mevzuatı hükmüne uygun olarak toplanan bağış ve yardımlardan ibarettir. Dernekler ortak bir sosyal amacın gerçekleştirilmesi için bir araya gelen insan toplulukları olduklarından, her bir derneğin kendine özgü kaynakları olacaktır. Spor kulüpleri bu şekilde değerlendirildiğinde gelirleri değişkenlik göstermiştir (Özel, 2001: 22-23). Spor kulüplerinin kapsamlı gelir kaynakları aşağıda sıralanmıştır. Bunlar (Terekli, 1999: 21-22): Müsabaka giriş ücreti, üye aidatı,

47 32 Kulüpçe yapılan yayınlar, tertiplenen piyango, balo, eğlence, konferans, gezi gibi faaliyetlerden sağlanan gelirler, Kulübün mal varlığından elde edilen gelirler, Kulüp işletmelerinden elde edilen gelirler, Spor Tesislerinden elde edilen gelirler, Sosyal tesis ve faaliyetlerden sağlanan gelirler, Kiralar ve işletmelerden sağlanan gelireler, Yardım toplamam hakkındaki mevzuat hükümlerine göre toplanacak bağış ve yardımlardır. Spor kulüplerinde önemli gelir kaynaklarının bazıları oyunlara katılımla (örneğin imtiyaz hakları, özel koltuk satışları, lüks suit kiraları ve bağışlar) ilgili konuları ve medya hakları, sponsorluklar ve lisanslı ticari mal ve ürünleri kapsar. Gelirlerin çoğu genellikle spor etkinliklerine katılımla ilgili bilet satışlarından gelmesine rağmen, giderler çoğu zaman bilet gelirlerinden çok daha fazladır (Doğu ve diğerleri, 2013: 287) Spor kulüplerinin gelirleri genel olarak yedi başlık halinde incelenebilmektedir. Bunlar: Maç gelirleri, Reklam gelirleri, İsim hakkı gelirleri, Sponsorluk gelirleri, Tesis faaliyet gelirleri, Mal varlığı gelirleri, Yayın hakkı gelirleridir Spor kulüplerinin vergilendirilmesi Futbol endüstrisindeki hızlı büyüme sonucu sosyal, kültürel ve ekonomik alandaki problemlerle birlikte vergisel alanda da bir takım problemler ortaya çıkmıştır. Öyle ki, hemen hemen her alanda olan kayıt dışı ekonomi tartışmaları, futbola da yansımış, futbolla kayıt dışı ekonomi tartışmaları özellikle son yıllardaki yüksek transfer ücretleriyle iyice gündeme gelmeye başlamıştır. Tüm bu gelişmelerin sonucunda futbolun mali yapısının

48 33 kayıt altına alınması adaletli bir vergi sistemi içinde zorunluluk halini almıştır (Hacıköylü, 2001: 78). Türkiye deki futbol kulüplerinin bahsi geçen konular doğrultusunda mali denetim altında olması, yalnızca kulübün saha içindeki performanslarının değil finansal performanslarının da önemine vurgu yapmaktadır. Bu durum kulüpler arasındaki sportif rekabetin koruması ve aynı zamanda organizasyon yapılarının daha da geliştirilmesine imkân sağlamaktadır. Vergi adaleti, spor kulüplerinin sportif başarılarını adil bir finansal yapı ile güçlendirmeleri anlamına gelmektedir. Türkiye de futbol kulüpleri dernek statüsünde olanlar ve şirketleşen futbol kulüpleri olarak sınıflandırılmaktadır. Bu iki yapının vergilendirilmesi de birbirinden farklı olmakta farklı mevzuata dayandırılmaktadır. Futbol kulüplerinin kurumlar vergisi konusu kapsamında vergilendirilmesi 5422 sayılı yasayı değiştiren tarihli 5520 sayılı Kurumlar Vergisi Kanunu nun 4/J maddesine göre Spor Genel Müdürlüğü ile bağımsız Spor Federasyonlarına tescil edilmiş Spor Kulüplerinin İdman ve Spor faaliyetinde bulunan Anonim Şirketler, Kurumlar Vergisi Kanunu ndan muaftır. a) Spor Genel Müdürlüğü ile Bağımsız Spor Federasyonlarına tescil edilmiş, Spor Kulüplerinin idman ve spor faaliyetlerinde bulunan iktisadi işletmeleri, b) Sadece idman ve spor faaliyetinde bulunan Anonim Şirketler haricindeki, Spor Kulüpleri ile Anonim şirketler kurumlar vergisi kanunu bakımından muaf değildir (Erkiner, 2007: 75). Dernek ve vakıflar, kural olarak bazı sosyal, kültürel, siyasi, ilmi, sportif amaçlarla kurulmakta olup iktisadi amaç taşımazlar. KVK nin 2.maddesi nin 5.bendi, sendikaları dernek; Cemaatleri ise vakıf hükmünde kabul etmiştir. En az yedi kişinin biraraya gelmesi ile kurulan ve bir şahıs topluluğu olan dernekler, tüzel kişiliğe sahip olup Dernekler Kanunu na tabidirler. Uygulamada sportif amaçlı dernekler spor kulübü şeklinde isimlendirilmektedir (Bilici, 2013: 107).

49 34 Dernek tüzel kişiliği, kurumlar vergisi mükellefi bulunmamakta vergilendirilmeleri varsa (bağlı) iktisadi işletmeleri faaliyetleri ile mümkün olmaktadır. Ancak gelir vergisi kanunu 94. Ve 96. Maddeleri düzenlemeleriyle bu tüzel kişiler vergileme sürecine vergi sorumlusu sıfatıyla da olsa katılmışlardır. Anılan maddeler gereği, dernek tüzel kişiliği tarafından maddede belirtilen kişilere nakden veya hesaben yapılan; Ücret ödemelerinden (GVK 94/1, 103,104), Serbest meslek ücreti ödemelerinden, (GVK 94/2), Kiralama işlemleri sonucu yapmış oldukları ödemelerden (GVK 94/5-a,c) Kanunla kurulan dernekler dışında kalanların, iktisadi işletmelerinden elde edilenler, kuruluş sermayeleri hariç olmak üzere tevkifata tabi tutulmamış veya 0 oranda tevkifata tabi tutulmuş gelirlerinden, (GVK 94/6-c) Gayrimenkullerini kiralamaları karşılığı yapılan ödemelerden (GVK 94/5-b Md. Düzenlenmesi gereği ödemelerden), Kanunla kurulan dernekler dışında kalanlara yapılan menkul sermaye iradı/devlet Tahvili, Hazine Bonosu Ve Toplu konut, Kamu Ortaklığı ve Özelleştirme İdaresi tarafından çıkarılan kağıtlar üzerine yürütülen faiz ödemelerinden (GVK 94/7 Md. düzenlemesi gereği yapılan ödemelerden), Kanunla kurulan dernekler dışında kalanlara yapılan menkul sermaye iradı/ mevduat faiz ödemelerinden (GVK 94/8 Md. düzenlemesi gereği yapılan ödemelerden), Kanunla kurulan dernekler dışında kalanlara yapılan menkul sermaye iradı/ GVK 94/9 Md. düzenlemesi gereği yapılan ödemelerden tevkifat yapılacaktır (Erkiner, 2007: 76). Türkiye deki futbol kulüpleri mevcut ekonomik düzende ve tedavül ekonomisi içerisinde özellikle son yıllarda önemli bir paya sahip olmalarına rağmen böyle bir muafiyete konu edilmelerinin nedeni sporun teşvik edilmesi amacına dayanmaktadır. Buna karşın kulüplerin spor dışı denebilecek faaliyetlerde bulunmaları halinde bu teşebbüsler idman ve spor müessesesi olarak kabul edilmeyeceğinden kurumlar vergisine tabi olmaktadır. Bu açıklamalar çerçevesinde kulüplerin profesyonel futbol şubelerinin sportif faaliyetleri kurumlar vergisi muafiyetine konu edilecektir (Hacıköylü, 2001: 79). Kurumlar vergisinin mükellefleri Kanun un 1.maddesinde sayılmıştır; bunlar sırasıyla sermaye şirketleri, kooperatifler, iktisadi kamu kuruluşları, dernek ve vakıflara ait iktisadi işletmeler ve iş

50 35 ortaklıklarıdır. Sermaye şirketleri, Türk Ticaret Kanunu hükümlerine göre kurulmuş olan anonim, paylı komandit ve limited şirketler ile aynı mahiyetteki yabancı kurumlardır (KVK Md.2/1). Anonim şirket şeklinde kurulan holdingler, Yatırım anonim şirketi şeklinde de isimlendirilebilir (Bilici, 2013: 105). Anonim şirketler sermaye şirketi olmaları sebebiyle Kurumlar Vergisi mükellefidir. Ancak 5520 sayılı Kurumlar Vergisi Kanunun 4/1-j maddesinde yer alan muafiyet hükmü yalnızca idman ve spor faaliyetlerinde bulunan anonim şirketleri vergiden muaf tutmuştur (Özcan, 2014: 20) Futbol Kulüplerinin Şirketleşmesi ve Futbol Kulüplerinin Mali İşlemleri Futbol kulüplerinin şirketleşmesi Günümüzde sporun değişen yüzüyle karşı karşıya kalan spor kulüpleri, değişim sürecine ayak uydurabilmek için değişmek ve yeniden yapılanmak zorunda kalmışlardır. Önceden amatör yöneticiler tarafından yönetilen spor kulüpleri, alanlarında uzman olan yöneticiler tarafından yönetilmeye başlamıştır. Bu uzman kadroların kulüpler tarafından istihdam edilmesi, spor kulüplerini profesyonel bir şekilde yönetilen birer işletme haline dönüştürmüştür (Devecioğlu ve Diğerleri, 2012: 35-36). Futbol, ulusal ve uluslararası platformda kitlesel seyirlik ve uygulanabilirlik nedenleri ile büyük bir Pazar yaratmış durumdadır (Topkaya ve Tekin, 2011: 74) lardan itibaren hızla yayılan dijital yayıncılık sisteminin etkisiyle yaklaşık 4 milyarlık seyirci kitlesine sahip olmuşlar, dernek statüsü ile bu bütçeleri yönetemez konuma gelmişlerdir. Bu nedenle de, kulüp yöneticileri, şirketleşmenin bir gereklilik olduğunu düşünür olmaya başlamışlardır. Türkiye de futbol kulüpleri esas olarak aşağıdaki nedenlerden dolayı şirketleşmiştir (Sultanoğlu, 2008: 16-17): 1. Büyük bütçelerin dernek olarak yönetiminin zorluğu, 2. Kurumsallaşma ve profesyonelleşme, 3. Halka arz, 4. Dernek konumunda iken yapılamayan ticari faaliyetlerde bulunabilmek, 5. Bağlı oldukları spor kulüplerine direkt olarak fon kaynağı sağlayabilmek, 6. UEFA nın 2004/2005 sezonundan itibaren lisans hakkı için zorunlu kıldığı kriterlere uyum açısından kurumsal yönetim ilkelerini uygulayabilmek,

51 36 7. Uluslararası markalaşabilmek, 8. Kredi temini kolaylığı yaratabilmek, 9. Büyüyen rekabet ortamında büyük ölçeklerde artan maliyetleri karşılayabilmek için yeterli kaynaklara ulaşabilmek ve vergi avantajlarından faydalanabilmek. Ekonomik anlamda Dünya ve Avrupa da hızla gelişen futbol sektörü, hızlı büyümeye paralel olarak farklı ekonomik yapılanma modellerine geçiş yapmak zorunda kalmış, diğer rakipleri ile rekabet edebilmek ve büyüyebilmek için son dönemlerde özellikle şirketleşme yolunu tercih etmiştir. Özellikle Avrupa da birçok büyük kulüp kendine Pazar oluşturabilmek amacıyla taraftarlarına ulaşmada değişik yollara başvurmuştur. Bu yollardan birisi de hiç şüphesiz kulüplerin şirketleşmede attığı adımlardır (Şahin ve Diğerleri, 2011: 52). Borsalar, Avrupa futbol kulüpleri için sermayelerini arttırmalarını sağlayan son bir finansman yöntemidir. Avrupa da futbol kulüplerinin başlangıçtaki halka arzı ilk olarak 1983 te Tottenham Hotspur (İngiltere) ile başlamış ve en yeni örneği ise 2012 de Makedonya nın Teteks Ad Tetevo takımı olmuştur. Bu eğilim 1990 larda önem kazanmıştır; öncelikle İngiliz kulüpleri başta olmak üzere bu kategoriye eklenen çok sayıda kulüp ile kanıtlanmıştır. Bazı ülkelerde bu finansman yönteminin kullanımını mümkün kılmak için bazı yasal düzenlemeler yapılması gerekmiştir (Gimet ve Montchaud, 2016: 351). Futbol kulüplerinin kâr amaçsızdan kâr amaçlı hale dönüşümü yani futbolun endüstrileşmesi sonucunda kulüp yönetimlerinde ulusal ve uluslararası alanda önemli değişimler olmuştur. Bu döneme kadar çok fazla üzerinde durulmayan bütçeleme, finansal yönetim, profesyonel gözlemcilik, hukuksal danışmanlık gibi kavramlar daha çok önem kazanmıştır. (Uluyol, 2014: 5717). Şirketleşen kulüplerimiz futbol endüstrisinde, sadece sportif faaliyetler alanında değil, birtakım ticari faaliyetler alanında yaratılan gelir kaynaklarından da pay almayı amaçlamışlardır. Örneğin, kulüpler günümüzde hızla artan takım ürün satışları, otel işletmeciliği, otopark işletmeciliği gibi ticari faaliyetleri açısından kurumlar vergisinden muaf olmayacaklardır. Bu nedenle, bu tür ticari faaliyetler için ayrı tüzel kişilikler kurma yolunu seçmişlerdir. Örneğin dört kulübün ürün satışları da halka açık olan şirketler bünyesinde değil, ayrı kurulan şirketler tarafından yürütülmektedir (Sultanoğlu, 2008: 17).

52 37 Profesyonel futbol kulüpleri, kâr amacı gütmeyen örgütlerden olan dernekler ve son zamanlarda gelişen şirket olarak iki farklı hukuki statüde karşımıza çıkmaktadır. Dernek statüsünde olan futbol kulüpleri ile şirket statüsünde bulunan futbol kulüpleri, sahip oldukları organlar bakımından birbirine benzer durumdadır. Her ikisinin de genel kurul, yönetim kurulu, denetim kurulu vardır. Futbol kulüpleri her ne kadar aynı organlara sahip olsalar bile, amaç ve hedefler bakımlından farklı özellikler gösterir (Genç, 1999: 48). Şirketleşmenin futbol kulüplerine sağlayacağı birçok faydalar vardır. Bu faydaları esas olarak iki başlık altında toplamak mümkündür. Bunlardan birincisi kurumsallaşma ve profesyonelleşme, ikincisi gelir kaynaklarının artırılmasıdır (Dorukkaya, Kıratlı ve Eriçlioğlu, 1998: 10-11). Dernek statüsünde olan futbol kulübü yöneticileri kulübün yönetiminde uzun süreli plan yapmaları güç olmasına karşılık, şirket statüsünde olan kulüp yönetimleri bunu daha kolay gerçekleştirebilir. Şirket statüsünde bulunan futbol kulübünün sahipleri olan yöneticisi takımın aldığı başarısız sonuçlar karşısında istifa etme gibi, güçlük yaşamayacaklarından kulübün daha etkili yönetilmesini sağlayacaklardır. Ayrıca kulübün kaynaklarının nasıl kullanılacağı konusunda dernek statüsünde bulunan kulüplere göre daha az problem yaşarlar (Genç, 1999: 49). Futbol kulüplerinin şirketleşmesi ile birlikte, dernekler kanununa tabi olmaları dolayısıyla kulüp statüsü gereği yapılanmayan birçok ticari faaliyet yapılabilir hale gelerek, gelir kaynakları çeşitlendirilecek ve düzenli bir nakit akımı sağlanacaktır (Dorukkaya, Kıratlı ve Eriçlioğlu, 1998: 11). Türkiye de hukuki açıdan, kanuna dayalı olarak gençlik ve spor kulüplerinin şirketleşmeleri tarih ve 3289 sayılı kanunun 24.maddesinde Profesyonel Spor başlığı adı altında yer verilmiştir. Bu maddeye göre; spor kulüpleri, profesyonel takımların TTK hükümlerine göre kuracakları veya kurulmuş olan şirketlere devredileceği veya profesyonel takımlarını kiraya verebilecekleri belirtilmiştir. Ayrıca tarih ve 2908 sayılı kanunla, kar amacı gütmeyen ve kamu yararına çalışan derneklerin kulüplerinin şirketleşme durumlarının göz önüne getirilmediğini, bu kanunun 41. ve 50. maddelerinden anlaşılmaktadır (Makascı, 1990: 103). Ülkemizde 1980 li yıllarda başlayan spor kulüplerinin şirketleşme adımları, artan ödemeler ve tesis yatırımları nedeniyle hız kazanmıştır. Artan giderler kulüpleri düşük maliyetli fon bulma arayışlarına yöneltmiştir. Fon bulma yolundaki arayışlar spor şirketlerinin halka açılmalarını

53 38 gerekli kılmıştır. Ülkemizde en fazla ilgi çeken spor dalı olan futbolda faaliyet gösteren ve en fazla taraftar grubuna sahip olan 4 spor kulübü halka açılmıştır. Daha önce dernek statüsünde kurulan Beşiktaş ve Galatasaray 2002 yılında halka açılarak bu alanda başı çeken kulüpler olmuş, 2004 yılında ise Fenerbahçe ve Trabzonspor da halka açılmıştır. (Karadeniz ve Diğerleri, 2014: ) li yıllarla birlikte ülkemizde futbol takımlarımızın başkanları ve yöneticilerinin şirketleşme ve halka açılma gibi kavramlara ilgi göstermesi birçok kulübümüzün de şirketleşmesini beraberinde getirmiştir. Bu bağlamda geçmişte; Beşiktaş, Galatasaray, Fenerbahçe, Trabzonspor, Malatyaspor, Vanspor, Adana spor, İstanbulspor, Çanakkale Dardanel spor, Karşıyaka, Antalyaspor ve Siirt Jet-a spor gibi takımların şirketleştiği görülmüştür. Ancak bu takımlardaki yanlış yönetimler ve bunun getirdiği kötü sonuçlar yalnızca Beşiktaş, Galatasaray, Fenerbahçe ve Trabzonspor un bu süreçten başarı ile çıktığını göstermektedir. (Zeren ve Gümüş, 2013: 37-38). Futbol kulüplerinin anonim şirket olarak kurulması ve örgütlenmesi Dernek biçiminde örgütlenen spor kulüplerine, profesyonel futbol faaliyetine ilişkin bir istisna olarak tanınan anonim şirket örgütlenmesi, halka açık biçimiyle, vergi kanunları ile de teşvik edilmektedir. Bu yönüyle anonim şirketler, şirketler hukuku açısından da tersine bir istisna niteliği kazanmaktadır (Başaran ve Atay, 2003: 76). Anonim şirketler, tüzel kişiliklerinin bulunması ve ortaklarının sınırlı olmalarından dolayı tasarrufların ekonomiye kazandırılmasında büyük rol oynamışlardır. Özellikle ortaklarının sınırlı sorumluluğu yani sadece katılma payının tehlikeye atılması beraberinde bu şirketlerin bünyesinde büyük miktarlarda paraların toplanmasına imkân tanımıştır. Bunun dışında kişisel unsurlara yer verilmemesi sebebiyle istikrarlı bir yapının oluşmasında anonim şirketlere olan ilgiyi artırmıştır. (Çelik, 2013: 176). Anonim şirket, sermayesi belirli paylara bölünmüş olan, borçlarından dolayı yalnız mal varlığıyla sorumlu bulunan şirkettir. Pay sahipleri sadece taahhüt etmiş oldukları sermaye payları ile ve şirkete karşı sorumludur (TTK, 329). Yani bu şirket türünde sorumluluk sınırlıdır (Sağlam ve Şengel, 2012: 63).

54 39 TTK da verilen tanım doktrinde yeterli görülmemiş ve tanıma bazı ilavelerin yapılması gerektiği kabul edilmiştir. Anonim şirketin ilave bazı unsurlarla tanımını daha kapsamlı olarak yapmak mümkündür. (Mukhtadov, 2016: 3). Anonim şirketler bir veya daha fazla kişi tarafından kurulur. Limited şirketlerden farklı olarak ortak sayısının üst sınırı konusunda bir düzenleme yapılmamıştır. Hem gerçek kişilerin hem de tüzel kişilerin anonim şirketlere ortak olması mümkündür. Ancak anonim şirketlerin kendi paylarını taahhüt etmeleri yasaktır (Çelik, 2013: 177). Anonim şirketlerde pay sahibi sayısı bire düşerse, durum bu sonucu doğuran işlem tarihinden itibaren yedi gün içinde yönetim kuruluna yazılı olarak bildirilir. Yönetim kurulu bildirimi aldığı tarihten itibaren yedi gün içinde, şirketin tek pay sahipli bir anonim şirket olduğunu tescil ve ilan ettirir (Sağlam ve Şengel, 2012: 65). Anonim şirketler esas sermaye sistemini veya kayıtlı sermaye sistemini tercih edebilirler. Anonim şirketlerde sermayenin şirket tüzel kişiliği ve alacaklılar açısından taşıdığı önem sebebiyle kural olarak esas sermaye sitemi kabul edilmiştir. Bu sebeple anonim şirketlerin kuruluşu açısından asgari bir sermaye şartı öngörülmüş, ayrıca sermayenin artırılması ve azaltılması belirli usul ve kurallara tabi tutulmuştur sayılı Türk Ticaret Kanunu na göre, halka açık olmayan anonim şirketlerin de kayıtlı sermaye sistemini tercih edebilmelerine imkân tanınmıştır. Halka açık olmayan anonim şirketlerin kayıtlı sermaye sistemine girmeleri ve çıkmalarına ilişkin işlemler Gümrük ve Ticaret Bakanlığı gözetiminde gerçekleştirilir (Çelik, 2013: 179). Futbol kulüplerinde şirketleşme modelleri Küreselleşen dünyada, yeni ekonomik düzen ve ticarileşme yapılanmaları spor kulüpleri şirketleşme çalışmalarına itmiştir. Bu yapılanmalar, birçok şirketleşme modellerini ortaya çıkarmıştır. Klasik dönemden günümüze dünyada beş şirketleşme biçiminden söz etmek mümkündür (Devecioğlu ve Diğerleri, 2012: 37).

55 40 Şekil 2.5. Futbol kulüplerinin şirketleşme modelleri Kaynak: Devecioğlu ve Diğerleri, 2012: 37. Spor kulüplerinin yapılanması ilk olarak Klasik Model ile başlamıştır. Yukarıda da belirtildiği üzere spor kulübü üyelerinden oluşan genel kurul ve buraya aday olan yönetimler vardır. Üyeler spor kulüplerinin finansal ortağı olmadıklarından ticari bir bağlantıları da yoktur. Bu modelde ana hedef hep sportif başarı olduğundan kulübün başarısı yönetiminin şahsi kaynaklarına ve idari becerisine bağlıdır. Dünyada ve Türkiye de uygulanan şirketleşme modelleri incelendiğinde ise aşağıda açıklanan modeller olduğu görülmektedir. Aile Şirketi; tek kişinin veya belli bir aileye bağlıdır. Bu model çok tartışılmakla beraber İngiltere de çok yaygındır. Bu modelin tek avantajı, kulübü kendi işi olarak gören bir hissedarın olmasıdır. Ara Model; klasik modelin devamı gibidir. Burada kulübün bir kısmı, örneğin gelirleri halka açılır. (Devecioğlu ve diğerleri, 2012: 38). Borsa/A.Ş modelinde öncü İngiltere'dir. 1980'lerin başında önde gelen İngiliz Kulüpleri arasında başlayan halka arz furyası neticesinde, 2000 yılına kadar, 22 kulüp, gelir ve giderlerinin tamamını Futbol A.Ş 'lere devrederek şirketleşmiş ve hisse senetlerini borsada halka arz etmişlerdir. Futbolda şirketleşme konusunda İngiliz Modelinden bahsederken, anahtar konsept, daha önce futbol kulüplerinin üzerinde bulunan gelir ve giderlerin tamamının şirketleşme amacıyla kurulan ve sonrasında halka arz edilen Futbol A.Ş 'lere devredilmiş olmasıdır (Türk Futbol Kulüpleri Yönetim Rehberi, 2010: 38).

56 41 Çizelge Şirketleşme modelleri KLASİK MODEL Üye Kayıt Sistemi / Dernek Bu model klasik spor kulübü modelidir. Üyelerden oluşan genel kurul ve aday olan yönetimler. Bu modelde kurumsal yönetim, yönetim devamlılığı ve sürdürülebilir ticari başarı çok zordur. Üyeler kulübün finansal ortağı olmadıklarından ticari bir bağlantıları da yoktur; ana kriter hep sportif başarıdır, bu bağlamda yönetimler gider gelir. Kulüp yönetimin şahsi kaynaklarına ve idare becerisine bağlıdır. Bazı örnekler: Köln Kayserispor Bursaspor Energie Cottbus Ankaragücü Konyaspor Gençlerbirliği Gaziantepspor Bochum ŞİRKETLEŞME MODELLERİ 1) Aile Şirketi Tek sahip ya da aileye bağlı model. Model çok tartışılıyor. İngiltere de çok popüler. Tek artısı en azından kulübü kendi işi olarak gören bir hissedarın olması. Örnekler: Chelsea AC Milan Liverpool Manchester United West Ham Blackburn Rovers Fulham 2) Ara Model Klasik modelin devamı gibidir. Burada kulübün bir kısmı; örneğin sadece gelirleri halka açılır. Örnekler: Galatasaray Borussia Dortmund Fenerbahçe Trabzonspor Bayer Leverkusen Alman Modeli Denetim Ve Yönetim Komiteleri Olan Profesyonel Yönetimli Klasik Model Klasik modelin ekonomik konuları da ele alan versiyonudur. Ana artısı genel kurulun seçtiği genelde profesyonellerden oluşan denetim ve icra kurullarıdır. Bunu tüzüğüne yazarak uygulayan ilk kulüp Schalke 04 tür. Kulüp kendini işleyiş olarak tipik bir Alman Limited Şirketine çevirmiştir. Yapı genel kurul, seçim kurulu ve seçim kurulunun aday göstermesi sonrası genel kurulun seçtiği denetim ve denetim kurulunun atandığı yönetim kurulundan/ icra kurulu (11 kişi, 5 tanesi icra kurulu; diğerleri ise dış yönetim kurulu üyeleri) oluşuyor. Denetim kurulu tamamen profesyonel ve kulübü yönetme yetkileri var. Sistemde Schalke taraftar deneğinin aday gösterdiği üyelerden bir tanesi ve kulübn içinden seçilen bir de amatör şube sorumlusu icra denetim kurulunda bulunuyor. Bazı örnekler: Schalke 04 Werder Bremen Stutgart Hertha Berlin Wolfsburg 1860 Münih Hamburg 3) Borsa/AŞ Kulüp normal bir şirket gibi borsaya açılır. veya AŞ olur. Finansal olarak çıkış ve inişler yaşasa da futbolda pek çok AŞ vardır. Örnekler: Juventus Arsenal Ajax Celtic Lazio Tottenham Beşiktaş Newcastle United 4) Geniş Tabanlı Taraftar/AŞ Bu klasik modele yakın bir yapıdır ancak modelde genel kurul katılımcı sayısı çok olduğundan rasyonel kararlar alınıp, kulüp şirket gibi yönetilebilir. Bu modelde İspanyollar ağırlıktadır. Örnekler: Real Madrid Barcelona Athletic Bilbao Osasuna 5) Supporters Direct Kulüpleri kâr odaklı sosyal kulüp hâline getirmeye çalışan taraftar gruplarının kulübe ortak oldukları ve İngilizlerin 2000 yılında başlattıkları hükümet destekli model. şu an İngiltere'de 4 profesyonel, 8 amatör takımın çoğunluk hisseleri taraftardadır. Taraftar gruplarında geniş katılım, demokratik yapı, iş planı ve uygun katılım şartları aranmaktadır. Kaynak: Türk futbol kulüpleri yönetim rehberi, 2010: 37.

57 Futbol kulüplerinin halka arzı Halka arz kavramının tanımı Payları halka arz edilmiş olan veya halka arz edilmiş sayılan anonim ortaklıklar, halka açık ortaklık olarak tanımlanır. Halka arz ise, daha geniş bir kavram olup sadece payların değil, tüm sermaye piyasası araçlarının (tahvil, varant, kira sertifikası v.s.) satın alınması için her türlü yoldan yapılan genel bir çağrı ve bu çağrı devamında gerçekleştirilen satışı ifade eder. Diğer taraftan, payları halka arz edilmiş sayılan anonim ortaklıklar ortak sayısı 500 ün üzerinde olan ortaklıklardır. Halka açık anonim ortaklık olmanın en önemli sonucu Sermaye Piyasası Kanunu na tabiiyet olup, halka açık anonim ortaklıklar, Sermaye Piyasası Mevzuatına ve Kurul kararlarına uymakla yükümlü hale gelirler. Halka açılma, bir anonim ortaklığın (şirket, ortaklık) kaynak ihtiyacını karşılamada başvurduğu bir Doğrudan Finansman yöntemidir ( Erişim Tarihi: ). İhraç, SPK.n. Md. 3/I hükmünde, sermaye piyasası araçlarının ihraççılar tarafından çıkarılıp, halka arz edilerek veya halka arz edilmeksizin satışı olarak tanımlanmaktadır. ihraççılar tarafından çıkarılma ifadesi, satışı yapılan sermaye piyasası araçlarının yeni yaratılmakta olduklarını ortaya koymaktadır. Tanıma göre, ihraç olunacak sermaye piyasası araçlarının mutlaka halka arz edilmeleri gibi bir zorunlulukta söz konusu değildir. Bu araçların halka arz edilmeksizin satılmaları, bir diğer ifadeyle tahsisli satış yoluyla pazarlanmaları da mümkündür. Bu itibarla halka arz, ihraç sürecinde kullanabilecek iki temel sermaye piyasası aracı satım modelinden birini oluşturmaktadır. Diğer satım modelini ise, tahsisli satışlar olarak da anılan halka arz edilmeksizin satışlar oluşturmaktadır (Ayoğlu, 2008: 16). Sonuç olarak halka arz; sermaye piyasası araçlarının satın alınması için her türlü yoldan halka çağrıda bulunulmasını; halkın bir anonim ortaklığa katılmaya veya kurucu olmaya davet edilmesini; hisse senetlerinin borsalar ve teşkilatlanmış diğer piyasalarda devamlı işlem görmesini; bu Kanuna göre halka açık anonim ortaklıkların sermaye artırımları dolayısıyla paylarının veya hisse senetlerinin satışını ifade eder. Kanuni tarifteki halka çağrı, sözlü veya yazılı şekilde, çok sayıda ve belirsiz kişilere, sermaye piyasası araçlarını satın almaları için her türlü yoldan duyuru yapılmasını ifade eder (Ünal, 2005: ).

58 43 Şirketler açısından halka arzın faydaları Şirketlerin halka açılmalarının çeşitli avantajları bulunmaktadır. Bunlar sırasıyla ( Erişim Tarihi: ): a) Yeni finansman kaynağı, b) Likidite, c) Şirketlerin tanıtımı, d) Kurumsallaşma, e) İkincil halka arz ve sermaye artırım imkânı, f) Diğer imkânlar. Ülkemizde spor kulüplerimizin doğrudan borsaya açılabilmeleri için şirketleşmeleri ve belirli bir sermaye yapısında olmaları gerekmektedir. Bugünkü yapı itibariyle Spor Kulüplerimiz genelde dernek şeklinde örgütlenmişlerdir. Bu modelin özellikle sağladığı vergisel ve yönetsel avantajlar, kulüpleri yeni şirketler kurarak, yeni gelirler elde etmeye yöneltmiştir. Kurulan yeni şirketlerde hâkim ortak olarak varlığını devam ettiren kulüpler, kurdukları bu şirketlere bir süre sonra gelirlerini devir ve temlik ederek, onları borsaya açmışlardır. Borsaya açılan şirketler genelde gelir ağırlıklı bir model kapsamında yapılandırılmışlardır. Yani, gelirler bu şirketlere kulüplerce devir ve temlik olunurken; giderler kulüp bünyesinde bırakılmıştır. (www. futbolekonomi.com, Erişim tarihi: ). Halka arz yöntemleri Halka arz kararı almış şirketler bu kararlarını iki şekilde gerçekleştirebilirler. Bunlardan ilki ortak satışı, ikincisi ise sermaye artırımı yöntemidir. Anca şirketler bu iki uygulamayı ayrı ayrı kullanabilecekleri gibi, bu uygulamaları birlikte kullanmayı da tercih edebilirler. Şekil 2.6. Halka arz yöntemleri

59 44 Halka arz süreci Halka arz aşaması genellikle aşağıdaki sırayla gerçekleşmektedir ( Erişim Tarihi: ): 1. Ön hazırlık 2. Başvuru 3. Yerinde inceleme 4. Paylara ilişkin izahnamenin onaylanması 5. Payların halka arzı 6. Satış sonuçlarının bildirilmesi ve borsada işlem görme. Sermaye piyasası araçlarının satın alınması için her türlü yoldan halka çağrıda bulunulmasını, halkın bir anonim ortaklığa katılmaya veya kurucu olmaya davet edilmesini, hisse senetlerinin borsalar veya diğer teşkilatlanmış piyasalarda devamlı işlem görmesini, sermaye Piyasası Kanunu na göre halka açık anonim ortaklıkların sermaye artırımları dolayısıyla paylarının veya hisse senetlerinin satısını ifade eden halka açılma, (2499 Sayılı SPK Kanunu Md.3/c,) günümüzde birçok şirketin ucuz maliyetli fon elde etmek amacıyla başvurduğu alternatif bir finansman aracıdır (Aydın ve diğerleri, 2007: 61) Şirketleşen dört futbol kulübünün halka arz süreçleri Spor kulüplerinin halka açılması, Avrupa daki örneklerine kıyasla ülkemizde son yıllarda gündeme gelmiş bir uygulamadır. Türkiye de futbol kulüplerinin halka açılabilmesi için diğer halka açık firmalarda olduğu gibi anonim şirket şeklinde örgütlenmiş olmaları gerekmektedir. Türkiye de şirketleşme yoluna gitmiş birçok kulüp olmasına rağmen halka arz çalışmasını tamamlamış dört kulüp bulunmaktadır. İlk halka açılan spor kulüpleri Şubat 2002 tarihinde Beşiktaş (BJK) ve Galatasaray (GS) olmuştur Bunları daha sonra Fenerbahçe (FB) Şubat 2004 ve Trabzonspor (TS) Nisan 2005 izlemiştir (Aydın ve Diğerleri, 2007: 63-64).

60 45 Beşiktaş jimnastik kulübünün halka arz modeli Şirket, 1995 yılında Beşiktaş Jimnastik Kulübü Spor Malzemeleri Spor Yatırımları Sanayi ve Ticaret A.Ş. adı altında Beşiktaş Jimnastik Kulübü nün %100 iştiraki olarak kurulmuştur. Kuruluş sermayesi 5,5 Milyar TL olan Şirket daha sonra halka arz çalışmaları çerçevesinde Beşiktaş Futbol Yatırımları Sanayi ve Ticaret A.Ş. kısaca Beşiktaş Futbol A.Ş. olarak değiştirilmiş ve tescil ettirilmiştir. Şirket kuruluş itibariyle Beşiktaş logosunun kullanımı ile çeşitli ticari faaliyetlerde bulunmakta iken vergi avantajı sağlayabilmek amacı ile bu faaliyetlerini %100 iştiraki olduğu Beşiktaş Sportif Ürünler San. ve Tic. A.Ş. adlı şirkete devretmiştir. Bu yeni şirket ticari yapısı itibariyle vergiye tabi olmakla beraber, satışlarından elde ettiği dağıtabilir kârının tamamını temettü olarak Şirket e ödeyecektir (Aydın ve Diğerleri, 2007: 64-65). BJK Derneği nin % 99,9 oranında hisseye sahip olduğu Beşiktaş Futbol Yatırımları A.Ş nin % 15 i halka arz edilmiş, halka arzda ise sermaye artırımı yöntemine başvurulmuştur. Şirketin 1 Trilyon 850 Milyar TL olan sermayesi, 326,5 milyar TL arttırılarak, 2 Trilyon 176 Milyar 500 Milyon TL ye çıkarılmıştır. Arttırılan sermaye, sabit fiyatla talep toplama yöntemiyle bakiyeyi yüklenim tarzında halka arz edilmiş ve hisse senedi fiyatı TL olarak belirlenmiştir. Halka arz neticesinde kulübün kasasına 14 Milyon Dolar nakit girmiştir. Şirketin hisse senetlerinin % 35 i, yurt içi küçük bireysel yatırımcılara, % 25 i alım gücü yüksek bireysel yatırımcılara, % 20 si yabancı kurumsal yatırımcılara, % 10 u yurt içi kurumsal yatırımcılara ve % 10 u da Beşiktaş Kulübü Derneği kongre üyelerine tahsis edilmiştir (Sevim ve Güven, 2002: ). Şirket hisselerinin %35 i yurtiçi küçük, bireysel yatırımcılarda, %25 i, alım gücü yüksek bireysel yatırımcılarda, %30 u, kurumsal yatırımcılarda ve %10 u da kongre üyelerinde bulunmaktadır. Günümüzde futbol kulüplerinin hisse senetlerinin çoğunluğu yabancı yatırımcılarda olmasına rağmen, Beşiktaş ta yabancı yatırımcı bulunmamaktadır yılında Şirket in halka açık hisselerinin %16,8 i halen İş Yatırım dadır (Sultanoğlu, 2008: 20).

61 46 Çizelge Beşiktaş Futbol Yatırımları Sanayi ve Ticaret A.Ş. nin halka arz bilgileri Halka Arz Edilen Tarih Halka Arz Edilen Tutar (TL) Halka Arz Edilen Oran (%) 15 BİST te İşlem Görmeye Başladığı Tarih Konsorsiyum Lideri İş Yatırım Halka Arz Satış Fiyatı (TL) 57,5 Halka Arz Hasılatı TL (14 Milyon $) Halka Arz Piyasa Değeri TL (94 Milyon $) Kaynak: Sultanoğlu, 2008: 21. Beşiktaş Futbol Yatırımları Sanayi ve Ticaret A.Ş. nin halka arz şekli, diğer üç büyük kulüpten farklı olan ve Avrupa da da İngiliz Modeli olarak bilinen BJK nin futbol ile ilgili tüm faaliyetlerinin bütünüyle Şirket e devri şeklinde gerçekleşmiştir. Bu anlamda Şirket, diğer kulüplerden kârlılık göstergesi açısından farklılık taşımaktadır. Başka bir ifadeyle, üç büyük kulüpten sadece BJK, tüm gelir ve giderlerini Şirket e devrederek halka arz etmiştir (Sultanoğlu, 2008: 21). Şirket, kurumlar vergisi muafiyetinden yararlanabilmek için değişik alanlarda ticari faaliyetlerini sürdürmek amacıyla %99,9 una sahip olduğu çeşitli bağlı ortaklıklar kurmuştur. Bunlardan ilk olarak, 16 Ocak 2001 tarihinde Beşiktaş Sportif Ürünler A.Ş. kurulmuştur. Bu şirket, Beşiktaş marka, logo ve amblemli ürünlerin üretim ve pazarlanması faaliyetini yürütmektedir. Beşiktaş Sportif Ürünler A.Ş. ürün satışlarından elde ettiği tüm kârını Şirket e temettü olarak dağıtmaktadır (Aydın, Turgut ve Bayırlı, 2007). Ayrıca, faaliyet konusu yurt içi ve yurt dışı turlar organize etmek, bilet satışı yapmak ve vize işlemleri faaliyetlerinde bulunmaktan ibaret olan bir diğer bağlı ortaklık 25 Ağustos 2003 tarihinde kurulan BJK Beşiktaş Turizm İşletmeleri ve Yatırımları Sanayi ve Ticaret A.Ş. (Beşiktaş Turizm) dir. Şirket in aynı ortaklık payına sahip olduğu bir diğer anonim şirket ise, Beşiktaş Sigorta Aracılık Hizmetleri A.Ş. (Beşiktaş Sigorta), 25 Ağustos 2003 tarihinde kurulmuş olup, sigorta aracılık faaliyetlerinde bulunmaktadır (Sultanoğlu, 2008: 21).

62 47 Fenerbahçe spor kulübünün halka arz modeli Fenerbahçe Spor Kulübünde şirketleşme, 1998 yılında 1907 Fenerbahçe Sportif Hizmetler Sanayi ve Ticaret A.Ş. unvanıyla sporun bütün dallarıyla ilgili ticari ve sınai faaliyetlerde ve yatırımlarda bulunmak üzere kurulmuştur yılında şirketin unvanı bugünkü halini almıştır. Fenerbahçe Sportif'in kurumlar vergisinden muaf bir yapıya kavuşması için 2002 yılında Fenerbahçe Sportif in ticari faaliyetleri Fenerbahçe Spor Ürünleri Sanayi ve Ticaret A.Ş. ye devredilmiştir. Bu şirket, Fenerbahçe taraftar ürünleri ve diğer her türlü spor malzeme ve spor giysileri, reklam ve taraftar ürünlerinin satış ve pazarlamasını yapmak üzere Fenerium mağazalarını işletmektedir. Fenerbahçe markalarının yasal sahibi olan Fenerbahçe Spor Kulübü, bu markalara ilişkin lisans haklarını Fenerbahçe Sportif e 2004 yılında imzalanan lisans kiralama sözleşmesiyle 30 yıllığına kiralamıştır. Buna göre 2004 yılında yapılan lisans ve temlik sözleşmeleri ile gelirler şirkete devredilmiş, takım ile ilgili giderler ise Fenerbahçe bünyesinde bırakılmıştır (Devecioğlu ve Diğerleri, 2012: 39). Fenerbahçe Sportif A.Ş. mevcut yapısıyla reklâm, sponsorluk, isim hakkı gibi gelirlerin çoğaltılması, yaygınlaştırılması ve yeni gelir kaynaklarının yaratılması konusunda yoğunlaşmış olup, Fenerbahçe Spor Kulübü, kendi markasına ilişkin lisans haklarını Fenerbahçe Sportif A.Ş. ye tarihinde imzalanan Lisans Kiralama Sözleşmesi ile 30 yıllığına 27 milyon YTL (19,4 milyon ABD Doları) bedelle kiralamıştır. Şirket, devir ve kiralama sözleşmeleri çerçevesinde, gelirlerin büyük bir kısmını kapsayan, TV yayın hakkı, stadyum gelirlerinin bir kısmı, reklâm, sponsorluk ve isim hakkı gibi gelir kaynaklarına 30 yıllığına sahip olmuştur. Fenerbahçe Spor Kulübü nün gelirlerinin büyük bir kısmına sahip olan Fenerbahçe Sportif in Profesyonel Futbol Takımı na ilişkin harcamaları bulunmamaktadır (Aydın ve Diğerleri, 2007: 65-66).

63 48 Çizelge Fenerbahçe Sportif Hizmetler Sanayi ve Ticaret A.Ş. nin halka arz bilgileri Halka Arz Edilen Tarih Halka Arz Edilen Tutar (TL) Halka Arz Edilen Oran (%) 15 BİST te İşlem Görmeye Başladığı Tarih Konsorsiyum Lideri Deniz Yatırım Menkul Kıymetler A.Ş. Halka Arz Satış Fiyatı (TL) 10,5 Halka Arz Hasılatı TL (30 Milyon$) Halka Arz Piyasa Değeri TL (200 Milyon $) Kaynak: Sultanoğlu, 2008: 26. Fenerbahçe Sportif Hizmetler Sanayi ve Ticaret A.Ş. de Gelir Ağırlıklı Model uyarınca halka arz edilmiştir. Başka bir ifadeyle, 2004 yılında yapılan lisans ve temlik sözleşmeleri ile gelirler Şirket e devrolmuş, takım ile ilgili giderler ise, FB bünyesinde bırakılmıştır. Dolayısıyla, Şirket in bu şekildeki halka arzı, hem FB ye yüksek fon transferi yapılmasını sağlamış, hem de %15 lik kısma denk gelen yatırımcıya yüksek tutarlarda temettü geliri yaratmıştır. Şirket in kurumlar vergisinden muafiyeti nedeniyle, Haziran 2002 de ticari faaliyetlerin ayrı yürütülebilmesi için Fenerbahçe Spor Ürünleri Sanayi ve Ticaret A.S. kurulmuştur (Sultanoğlu, 2008: 27). Galatasaray spor kulübünün halka arz modeli Galatasaray Sportif Sınai ve Ticari Yatırımlar A.Ş., Galatasaray markasının yönetim haklarına sahip bir özel medya pazarlama şirketi olarak 26 Kasım 1997 yılında kurulmuştur. Faaliyetlerine 1 Ocak 1998 tarihi itibariyle başlayan şirketin başlıca faaliyet konusu; Galatasaray Futbol Takımı nın tüm medya yayın, reklam, sponsorluk ve isim haklarını yönetmek olan Galatasaray Sportif in bünyesinde gişe gelirleri, futbolcu transferler gelir/giderleri ve maaşları gibi gelirler ve giderler yer almamaktadır. Galatasaray Sportif A.Ş Şubat 2002 tarihinde 2,035 Trilyon TL olan toplam ödenmiş sermayesinin %16 sını mevcut pay satışı olarak hisse başına TL den halka arz etmiştir. Halka arz, sabit fiyatla talep toplama yöntemi kullanılarak, lideri Global Menkul Değerler A.Ş. olan aracı kurum konsorsiyumu tarafından bakiyeyi yüklenim

64 49 şeklinde gerçekleştirilmiştir. Şirket bu halka arzdan Milyon ABD Doları gelir elde etmiştir. (Aydın ve Diğerleri, 2007: 64). Çizelge Galatasaray Sportif Sınai ve Ticari Yatırımlar A.Ş. nin halka arz bilgileri Halka Arz Edilen Tarih Halka Arz Edilen Tutar (TL) Halka Arz Edilen Oran (%) 16 BİST te İşlem Görmeye Başladığı Tarih Konsorsiyum Lideri (*) Global Menkul Değerler A.Ş. Halka Arz Satış Fiyatı 87 Halka Arz Hasılatı TL (21 Milyon $) Halka Arz Piyasa Değeri TL (132 Milyon $) (*) 2008 yılı itibariyle %48,44 ile Deniz Yatırımları Menkul Kıymetler A.Ş. lider konumundadır. Kaynak: Sultanoğlu, 2008: 24. Şirket, piyasada ilk olması açısından Galatasaray Modeli olarak bilinen bir model ile halka arz edilmiştir. Bu modelde yayın hakları, reklam ve sponsorluk gelirleri ve isim hakkı gelirleri GS tarafından Şirket e devrolmakta ancak her türlü stadyum gelirleri (maç hasılatları, bonservis gelirleri) ile futbolcu transfer ücretleri ile teknik kadro maaşları gibi en önemli takım giderleri GS bünyesinde bırakılmaktadır (Sultanoğlu, 2008: 25). Trabzonspor kulübünün halka arz modeli Trabzonspor kulübünde ise şirketleşme, Trabzonspor Sportif Yatırım ve Ticaret A.Ş yılında Trabzon da Trabzonspor Gıda Yatırım Ticaret Anonim Şirketi unvanıyla Trabzonspor Kulübü Derneği kuruluşu olan Trabzonspor Futbol İşletmeciliği Ticaret A.Ş. % 100 iştiraki olarak kurulmuştur. Trabzonspor Kulübü nün doğrudan % 99.9 una iştirak ettiği Trabzonspor Futbol İşletmeciliği Ticaret A.Ş., 2004 yılında Trabzonspor Kulübü ile imzaladığı sözleşme Trabzonspor kulübünün profesyonel futbol şubesini tüm aktif ve pasifi ile birlikte süresiz olarak devralmıştır. Trabzonspor markalarının tek, meşru, yasal ve süresiz sahibi olan Futbol A.Ş. ile şirket arasında imzalanan Lisans Kiralama Sözleşmesi ve Profesyonel Futbol Takımı Kiralama Sözleşmesi uyarınca, Trabzonspor Sportif A.Ş., 30 yıl süreyle, Trabzonspor marka, pazarlama ve lisans haklarına, profesyonel futbol takımının uluslararası müsabakalardan elde ettiği performans ve pazarlama gelirlerinin bir

65 50 kısmına ve Futbol A.Ş. tarafından elde edilecek stadyum hasılatlarının büyük bir kısmına sahip olacaktır (Devecioğlu ve Diğerleri, 2012: 39). Şirket in TL lik sermayesinin % 25 ine tekabül eden toplam TL nominal değerli (mevcut ortaklardan Trabzonspor Futbol İşletmeciliği A.Ş. nin sahip olduğu) hisse senetleri Sermaye Piyasası Kurulu tarafından kayda alınmasını müteakip, 1 TL nominal değerli beher hisse senedi 5,25-TL den sabit fiyatla talep toplama ve bakiyeyi yüklenim yoluyla tarihlerinde halka arz edilmiştir. Hisse senetlerinin tarihinden itibaren İMKB Ulusal Pazarı nda TSPOR kodu ile işlem görmeye başlamasına İMKB Yönetim Kurulu tarafından karar verilmiştir. Şirket bu halka arzdan Milyon ABD Doları gelir elde etmiştir. Şirket kurumlar vergisinden muaf yapıda olup hiçbir şekilde ticari faaliyeti bulunmamaktadır (Aydın ve Diğerleri, 2007: 66-67). Çizelge Trabzonspor Sportif A.Ş nin halka arz bilgileri Halka Arz Edilen Tarih Halka Arz Edilen Tutar (TL) Halka Arz Edilen Oran (%) 25 BİST te İşlem Görmeye Başladığı Tarih Konsorsiyum Lideri (*) Deniz Yatırım Menkul Kıymetler A.Ş. Halka Arz Satış Fiyatı 5,25 Halka Arz Hasılatı TL (24 Milyon $) Halka Arz Piyasa Değeri TL (96 Milyon $) Kaynak: Sultanoğlu, 2008: 28. FB, GS ve TS Sportif A.Ş. lerde gelirlerin Sportif A.Ş. lerde, giderlerin ise Kulüplerde kaldığı gelir ağırlıklı bir şirket yapılanması karşımıza çıkarken; Beşiktaş Sportif A.Ş. nin yapılanması ise bu üç şirketten farklı olarak, Profesyonel Futbol Şubesi nin tüm aktif ve pasifiyle devir olunduğu İngiliz modelini görmekteyiz (www. futbolekonomi.com, Erişim tarihi: ).

66 Spor kulüplerinin halka arz sürecindeki aşamaları Tüzükte Dernekler Kanunu md. 4 hükmünde belirtilen kayıtlar yer alır. TMK. md. 59, Dernekler Kanunu md. 9, GSKY. md. 7 Spor kulüpleri, Dernekler Kanununa göre teşekkül eder ve tescil ile Beden Terbiyesi ve Spor Teşkilatına dahil olurlar (GSMK. md. 20/I). Çizelge Spor kulüplerinin şirketleşme ve halka arz sürecindeki aşamalar Kaynak: Kocaoğlu,2011: 92.

67 Şirketleşerek Halka Arz Edilen Dört Spor Kulübünün Mali Ve Sportif Başarı Analizleri Rasyo (oran ) yöntemi Finansal analizlerde en yaygın olarak kullanılan yöntem oran analizleridir. Oran analizi finansal tablo verilerini, tablo toplamları ile ya da birbirleri ile ilgilendirerek firmanın finansal durumu ve performansı hakkında daha detaylı bilgi edinmek amacını güder (Aydın ve Diğerleri, 2007: 66-67). Rasyo, işletmenin işlevi veya yapısındaki anlamlı satırlar arasındaki oran olarak tanımlanabilir. Rasyo yerine ölçüm oranı, ölçümleme oranı veya ussal oran da denilmektedir. Firma analizinde en çok kullanılan yöntem oran analizidir. Bilanço ya da gelir tablosundan alınan iki rakam birbirine oranlanır. Önemli olan az sayıda oranla doğru sonuçlara ulaşmaktır. Oran analizinin bazı sonuçları şunlardır (Apak ve Demirel, 2013: 129): - Tek dönemli oran analizi yapılamaz. En az iki olmalıdır. - Endüstri analizi yapılması gerekir. - Az sayıda oranla anlamlı sonuçlar elde etmek önemlidir. Finansal tablo verilerinden elde edilebilecek çok sayıda oran, taşıdıkları ortak özellikler ve oranları analiz edecek kişilerin ilgi alanlarına göre çeşitli gruplara ayrılabilir. Hissedarlar daha ziyade firmanın kârlılığı ile ilgilenirken, yöneticiler için faaliyet oranları, firmaya kısa süreli borç verenler için likidite, uzun süreli borç sağlayanlar için sermaye yeterliliği öncelik taşıyabilir. Literatürde genel olarak oranlar dört grupta sınıflandırılmaktadır (Bolak, 2010: 29-30): 1. Likidite oranları 2. Mali bünye ile ilgili oranlar (Mali yapı oranları) 3. Faaliyet oranları 4. Kârlılık oranları.

68 53 Bunlardan ilk iki grupta olanlar çeşitli bilanço kalemleri arasında kurulan ilişkiden, son iki grupta olanlar ise bilanço ve gelir tablosu kalemleri arasında kurulan ilişkiden türetilen oranlardır (Bolak, 2010: 30). Likidite oranları Firmanın vadesi gelen kısa süreli yükümlülüklerini karşılama derecesini ölçen oranlardır. Kısa vadeli borçları ödemede kullanılacak kaynaklar bilançonun dönen varlıkları bölümünde yer alır. Dolayısıyla işletmenin kısa vadeli borçlarını ödeme gücünün belirlenmesi için dönen varlıkların, kısa süreli borçların ve ikisi arasındaki ilişkinin incelenmesi gerekir (Bolak, 2010: 30). Likidite oranları bilanço kalemleri arasındaki miktar ilişkilerini dikkate alarak hesaplanır. Bu nedenle oranlara bakarak likidite durumu konusunda bir karara varmadan önce varlıların kalitesinin de gözden geçirilmesi gerekmektedir. Kalite ilgili iktisadi varlığın satışa çıkarıldığında gerçek değerini bulma ihtimali olarak ifade edilir. Dönen varlıkların kalemler arsındaki dağılımı minimum ve maksimum stok miktarı ile stokların ve alacakların kalite durumunun bilinerek likidite durumuyla ilgili değerlendirilme yapılması durumunda alınacak kararların isabet derecesi artacaktır (Çabuk ve Lazol, 2013:203). Dönen varlıklarla kısa vadeli yabancı kaynaklar arasındaki ilişkileri gösteren üç temel oran vardır. Bunlar cari oran, likidite oranı (asit test oranı) ve nakit oranıdır. Likidite oranlarını yorumlarken likiditeyle ilgili diğer bazı oranlardan da yararlanmak gerekir. Bu oranlarda faaliyet oranlarının kapsamına girmektedir (Çabuk ve Lazol, 2013:203). Cari oran Cari oran, dönen varlıkların kısa vadeli borçları karşılama düzeyini gösterir. İşletmelerin çoğu cari oranlarının 1,5:1 den fazla olmasını isterler, çünkü bazı cari aktif kalemlerin likiditesi çok düşük olabilir. Örneğin, üretim hattı aniden durursa imalat safhasındaki işler aksar ve ürünün satış değeri az olacağından hammadde stoklarının işletmelere dönüşü zor

69 54 olabilir. Bunun sonuncunda çoğu şirketler için 1:1 kabul edilen likidite oranı, stoklar hariç tutulduğu için daha kullanışlı bir ölçüdür. Oranlar ve eldeki dönen varlıklar, olması gereken varlıkların nakit düzeyi hakkında ilgi vermez. Sonuç olarak bilanço, genellikle yayınlanmadan önceki geçmiş tarihleri kapsamaktadır. Açıkça ifade etmek gerekirse, oranlar muhasebenin temel kavramlarından ihtiyatlılık kavramını dikkate almada ve bir problemi tanımlamada sınırlı ölçüde kalmaktadır (Şamiloğlu ve Akgün, 2010: ). Dönen varlıklar; hazır değerler, hemen paraya çevrilebilecek hisse senedi ve tahviller, alacaklar, stoklar ve diğer dönen varlıklardır. Kısa vadeli yabancı kaynaklar ise, işletmenin gelecek bir hesap döneminde ödenmesi gereken ticari ve ticari olmayan, senetli ve senetsiz borçlarıdır (Çetiner, 2010: 152). Cari oran net işletme sermayesinin yeterliliğini de ortaya koyan bir orandır. Oranın bir olması net işletme sermayesinin sıfır olduğunu gösterir. Oranın birden büyük olması, net işletme sermayesinin varlığını ortaya koyarken, oranın 1 den küçük olması ise net işletme sermayesinin açığını ortaya koyar. Yani, dönen varlıkların kısa vadeli yabancı kaynakları karşılamadığını gösterir (Karasioğlu ve Eren, 2012: 164). Cari oranın en az 2 olması uygun görülür. Buna göre işletmede dönen varlıkların kısa vadeli borçların iki katı olduğu anlaşılır. Bu oranın 2 den büyük olması, kısa vadeli borçların ödenmesi açısından olumlu ise de, işletmede normalin üzerinde ve kullanılmayan fonların bulunduğu anlamına gelir. Örneğin kullanılmayan parasal değerlerin biriktiğini ifade eder. Bu nedenle, cari oranın yorumlanmasında, dönen varlıklar içinde yer alan kalemlerin dağılma yüzdeleri dikkate alınmalıdır. Dönen varlıklar içinde parasal kıymetler yüzde olarak fazla ise, cari oran 2 den düşük de olsa, işletmenin kısa vadeli borçlarını ödeme yeteneğinin bulunduğu anlaşılır. Cari oranın 1 olması, işletmenin çalışma sermayesinin hiç olmadığı anlamını ortaya koyar. Hele oranın 1 den küçük olması, işletmenin parasal sıkıntı içinde bulunduğunu ifade eder. İşletmenin sahibi ve ortakları düşük oran, kredi verenler yüksek oran tercih ederler (Çetiner, 2010: 152). Ancak söz konusu genel yaklaşım ülkemiz için 1,5 e kadar çekilmiş durumdadır. Zira ülkemiz şartları dikkate alındığında pek çok sektörde böylesi likit işlemlerinin olmadığı görülmektedir (Tokaç, 2005: 206).

70 55 Likidite oranı (Asit test oranı) Dönen varlıklardan stokların çıkarılmasıyla elde edilen değerin kısa vadeli borçlara oranlanmasıyla hesaplanır. Asit-Test oranı olarak da bilinir (Kiracı, 2014: 93). Likidite oranı, cari orana göre daha hassas bir likidite derecesi ortaya koyar. Dönen varlıkların tümünün borç ödeme gücüne sahip olduğu söylenemez. Gelecek dönemlere ait giderler ve ertelenmiş giderler, dönemsellik ilkesi gereğince aktifleştirilmiş olan gerçek anlamada varlık niteliği olmayan giderlerdir. Stokların değerinden kaybetmeden paraya dönüşmeleri ise işletmenin kendi kararına göre değil, çoğunlukla piyasa koşullarına göre belirlenmektedir. Ayrıca stoklar çoğunlukla vadeli olarak satılmakta ve stok doğrudan nakde dönüşmemektedir (Karapınar ve Zaif, 2012: 171). Bu oran ile beklenen; işletmenin en azından kısa vadeli yükümlülüğü kadar süratle paraya çevrilebilen varlıklara (Hazır değerler, kısa vadeli menkul kıymet yatırımları, ticari alacak ve diğer alacakların) sahip olmasıdır. Yani likidite oranının 1 ve 1 den büyük olması beklenir. Aksi takdirde işletmenin stoklarına bağımlılığı artacaktır. Oranın, cari orana göre düşük olması, işletmenin stok ve/veya aktifleştirilmiş gider düzeyinin yüksek olduğunun bir göstergesidir (Karapınar ve Zaif, 2012: 171). Ülkemiz işletmelerinde likidite oranı 0,6-0,7 civarındadır. Likidite oranı işletmenin likit olup olmamasını anlamak için yani işletmenin nakit sıkıntısı çekip çekmediğini anlamak için, şüphesiz ki en çok başvurulan orandır (Kiracı, 2014: 93). Likidite oranı 1 den küçük olması halinde işletmenin likidite durumu hakkında daha ayrıntılı bir yorum yapmak için Stok Bağımlılık Oranına bakmak gerekir. Stok Bağımlılık Oranı, işletmenin kısa vadeli borçlarını ödeyebilmek için hazır değerler ve diğer süratle paraya çevrilebilir varlıkların dışında, ne kadarlık stok satması gerektiğini gösteren orandır (Kiracı, 2014: 94).

71 56 Bu oranın 1:1 in altında olması halinde işletmenin stoklara bağlılığı artar. 1 in üzerine çıkması halinde stoklara bağlılığı zayıflar (Kiracı, 2014: 94). Nakit oranı Nakit oranı en hassas likidite derecesidir. İşletmenin anında ödeyebileceği borç oranını gösterir (Karapınar ve Zaif, 2012: 172). Oranın hesaplanmasında hazır değerlere menkul kıymetlerde ilave edilebilir. Nakit oranı, bir anlamda işletmenin nakit yeterlilik düzeyi hakkında bilgi verir (Karapınar ve Zaif, 2012: 172). Bu değerin en az 0,20 olması gerekir. Ancak işletmenin stokları ihtiyaç duyulduğunda kolayca nakde çevrilebilecek durumdaysa veya işletmeye borcu olanlar güvenilir müşteriler ise bu oranın daha düşük çıkması kabul edilebilir (Kiracı, 2014: 95). Mali bünye ile ilgili oranlar (Mali yapı oranları) Mali bünye ile ilgili oranlar, işletmenin ne kadar ölçülü bir şekilde finanse edildiğini, finansman riskinin derecesini, işletmeye kredi sağlayanların emniyet paylarının ne olduğunu değerlendirmeye yönelik oranlardır (Bolak, 2010: 34). Kaldıraç oranları olarak da adlandırılan bu oranlar varlıkların ne kadarlık kısmının kısa ve uzun vadeli yabancı kaynaklarla ne kadarlık kısmının ise öz kaynak ile finanse edildiğini, öz kaynaklarla yabancı kaynaklar arasında uygun bir denge bulunup bulunmadığını tespitte kullanılır. Mali yapıyla ilgili oranlar işletmenin faaliyetlerini zararla kapatması, varlıklarının değerinin düşmesi ve beklediği nakit hareketlerinin gerçekleşmemesi durumunda işletmenin yabancı kaynaklarını zamanında ödeyip, ödeyemeyeceği konusunda

72 57 önemli bilgiler sağlar. Öz kaynakların toplam kaynaklar içindeki oranının yüksek olması, kredi verenler açısından riski azaltır. Öz kaynak ve yabancı kaynak dengesini işletmenin özelliklerini ve faaliyet alanını da dikkate almak suretiyle optimal düzeyde kurmak finans yöneticilerinin temel görevidir. Aksi halde işletme ya yabancı kaynaklarını ödemede güçlüklerle karşılaşır ya da borçlanmanın işletmeye sağlayacağı avantajlardan hak ettiği ölçüde yararlanamaz (Çabuk ve Lazol, 2013: ). Bu gruptaki mali(finansal) oranlarla aşağıdaki sorulara yanıt aranır (Kiracı, 2014: 96): - İşletme uygun biçimde finanse edildi mi? - Özkaynaklar ile yabancı kaynaklar arasında uygun bir denge var mı? - Yabancı kaynakların toplam kaynaklar içindeki oranı nedir? - Kaldıraç etkisi sonucu işletme kârlılığını arttırdı mı? Kaldıraç oranı Bu oran işletmenin ne ölçüde borca bağımlı olduğunu belirler. Yüksek bir kaldıraç oranı daha riskli bir firmayı ifade eder. Firmanın kazançları dalgalı olsa bile, borç ödemeleri sabit ve önceden ödeme planı bellidir. Sonuçta nakit akımı azalırsa, firma borçlarını ödeyemez duruma gelir (Kiracı, 2014: 96). Bu oran varlıkların ne kadarının yabancı kaynaklarla karşılandığını gösterir. Bu oranın yüksek oluşu kredi veren kişi veya kuruluşlar açısından olumsuz anlam taşıdığı ve işletmenin borç taksitlerini ve faizlerinin ödeyememe durumu ile karşılaşacağını anlatır (Çetiner, 2010:155). Genel olarak kaldıraç oranının 0,50 dolayında olması istenmektedir. Gelişmekte olan ülkelerde olduğu gibi Türkiye de de bu oranın 0,60 olması genel olarak yeterli kabul edilmektedir. Bu oranın yüksek çıkması, finansal riskin yüksek olması demektir. İşletmeler finansal kaldıraç etkisi ile kaynak yapısında borçlara yer vererek öz kaynak kârlılığını

73 58 arttırabilir. Borçluluk oranı artarken öz kaynak kârlılığı azalıyorsa, finansal kaldıraç olumsuz çalışıyor demektir (Şamiloğlu ve Akgün, 2010: ). Yaşanan enflasyonun bilançoların pasif yapısı üzerindeki bozucu etkisi sonucu ülkemizde bu oranın %70 lere kadar çıktığı görülmektedir. Bunda ülkemizdeki sermaye kıtlığı ve borçlanmanın avantajlı olmasının rolü büyüktür. Ancak, borçlanma maliyetinin oldukça yüksek seyretmesi, bu durumu giderek ortadan kaldırmaktadır (Kiracı, 2014: 97). Öz sermaye/toplam varlık oranı Bu oran işletme varlıklarından yüzde kaçının ortaklar ve işletme sahibince finanse edildiğini gösterir. Orta ve uzun vadeli kredi değerini tespit amacıyla yaygın olarak kullanılır. Oranın yüksek olması işletmenin uzun vadeli yabancı kaynakları ile bunların faizlerini ödemede güçlükle karşılaşma ihtimalinin zayıf olduğunu gösterir (Kiracı, 2014: 97). Oranın genellikle %50 nin altına düşmemesi istenirken, oranın yüksek olması ise beklenmedik fiyat düşüşlerinin, işletme için riskli olması ihtimalini azaltır. Ancak, kâr marjlarının yükselmesini isteyen işletmelerin daha az öz kaynak daha çok yabancı kaynakla faaliyetlerini sürdürmeleri işletmenin kârlılığı bakımından olumlu etki yaratır (Şamiloğlu ve Akgün, 2010: 260). Ülkemizde yaşanan enflasyon nedeniyle bu oran %30 lara kadar gerilemektedir. Borçların öz sermayeye oranı Bu oran işletmenin öz kaynakları ile yabancı kaynakları arasındaki ilişkiyi gösterir. İşletmenin faaliyetlerinin yürütülmesinde borçlarının öneminin ne olduğunu gösterir. Borçlanma Katsayısı Oranı, Finansal Bağımsızlık Oranı olarak da adlandırılır (Kiracı, 2014: 98).

74 59 Oranın %100 olması öz kaynak borç dengesi açısından yeterli görülür. Oranın %100 den küçük olması işletme faaliyetlerinde kullanılan iktisadi varlıkların büyük kısmının öz kaynak ile finanse edildiğini gösterir (Kiracı, 2014: 98). İktisadi varlıkların finansmanında işletme yöneticileri yabancı kaynaklar ile öz kaynaklar arasında optimal bir denge kurmak zorundadır. Oran 1 in üstüne çıktığı oranda alacaklıların güvencesi azalır. Güvence arttığı oranda daha uygun koşullarla kredi temin edilmesi mümkündür. Güvence azaldığı oranda hem kredi temin edilme imkânları azalır ve hem de kredi koşulları ağırlaşır (Çabuk ve Lazol, 2013: 211). Kısa vadeli borçların toplam varlık oranı Pasif içinde kısa vadeli yabancı kaynakların ağırlığını gösteren bir orandır. Bir işletmenin çok fazla kısa vadeli borcu olması geri ödeme riskini artırır. Bu oranın 1/3 seviyesini aşmaması uygun olur. Oranın yüksek olması aktiflerin büyük bölümünün kısa vadeli yabancı kaynaklarla finanse edildiğini gösterir. Düşük olması istenir ( Kiracı, 2014: 99). Şeklinde hesaplanır. Uzun vadeli borçların varlıklar oranı Bu oran işletmenin sahip olduğu varlıkların ne kadarlık bir kısmının uzun vadeli yabancı kaynaklarla finanse edildiğini gösterir. Oran aşağıdaki şekilde hesaplanır (Kiracı, 2014: 99):

75 60 Faaliyet oranları İşletmenin emrindeki varlıkların kullanılmalarındaki etkinlik derecelerini ölçen oranlara faaliyet (verimlilik) oranları denir (Kiracı, 2014: 101). Bu oranlar varlıkların devir hızı oranları olarak da bilinir (Karasioğlu ve Eren, 2012: 170). Alacak devir hızı Kredili satışların ortalama ticari alacaklarına oranını verir. Yüksek çıkması iyidir. Oranın paydasında yer alan alacaklar, firmanın esas faaliyetinden doğan senetli veya senetsiz alacaklardır. Türkiye uygulamasında çoğu kez, alacak devir hızı hesaplanırken, kredili veya peşin satışlar arasında bir ayrım yapılmadan hesap dönemindeki satış tutarı, dönem sonundaki ticari alacaklar tutarına oran edilmektedir (Apak ve Demirel, 2013: 137). Firmanın net şimdiki değerinin maksimum kılınmasına alacak yönetiminin maksimum katkı vermesi için en uygun seviyenin tespitini gerektirir. Alacak devir hızı alacakların nakte çevrilme hızı ve süresini göstermektedir (Aksoy ve Yalçıner, 2008: 75). Ortalama ticari alacaklar ise şu şekilde hesaplanır: Alacak devir hızı arttıkça alacakların likidite değeri artar. Oranın büyümesi vadelerin kısaldığını, küçülmesi ise vadelerin uzadığını gösterir (Kiracı, 2014: 101). Stok devir hızı Ticaret ve üretim işletmelerinde stoklar ana faaliyet konusunu oluştururlar. Alınan stoklar, satıldıkça ve tüketildikçe işletme, kârlılık düzeyi arttıracaktır (Karapınar ve Zaif, 2012: 187).

76 61 Stok devir hızının artması genellikle firmanın stok yönetiminin daha çok etkinlik kazandığını gösterir. Ancak bu durum göreli olarak firmanın stoklarının sık sık tükenmesinin bir sonucu da olabilmektedir. Stok devir hızı stokların satışlar yoluyla alacaklara dönüşüm hızı hakkında bilgi verir (Kiracı, 2014: 102). Stok devir hızının yüksek olması, genellikle işletmenin daha fazla kâr elde etmesine olanak verdiği gibi, daha az kaynağın stoklara yatırılmış olduğunu ifade eder. Gerçekten diğer koşullar aynı kalmak üzere stok devir hızı yüksek olan bir işletme, daha fazla rekabet olanağına sahiptir; rekabette daha avantajlı durumdadır. Böyle bir işletme daha düşük fiyatla mal satarak satış hacmini genişletebilir ve kâr marjı düşük olsa bile daha yüksek düzeyde kâr sağlayabilir (Akgüç, 2013: 492). Bir işletmenin satış hacmine kıyasla aşırı stok tutmanın, başka bir deyişle stok devir hızının yavaş olmasının doğuracağı sakıncalar vardır. Bu sakıncalar şöyle sıralanabilir (Akgüç, 2013: ): - Stokların depolama, muhafaza giderleri artar. - Stokların sigorta giderleri yükselir. - Stoklardaki malların fiyatlarının düşmesi nedeniyle işletme büyük zararlara uğrayabilir. - Finansman giderleri artar. - Tüketici tercihlerinin değişmesi ve /veya yeni rakip malların ortaya çıkması nedeniyle stoktaki mallar demode hale gelebilir ve satış kabiliyetini yitirebilir. İncelenen işletmenin stok devir hızı düşük veya yüksekse sağlıklı bir yorum için bunun nedenlerini araştırmak gerekir. Stok devir hızının yavaş olmasının nedenleri; - Mal alışları veya üretimin satış olanaklarına göre iyi ayarlanamaması, - Yılsonu stok değerinin yüksek gösterilmesi,

77 62 - Fiyatların yükseleceği tahmin edilerek, spekülatif amaçla aşırı derecede stoklara yatırım yapılması, - Çeşitli nedenlerle sürüm olanağı kaybolmuş veya azalmış malların, maliyet bedelleri ile stoklara dahil edilmesi olabilir. Stok devir hızının yüksek olması ise, - Dönem sonu stokunun, ihtiyatlı bir şekilde düşük bir bedelle değerlendirilmesi, - Mal alışlarının veya üretiminin satış olanaklarına göre iyi planlanması, - İşletmenin stok kalitesinin yüksek olması, - Stokların işletmenin iş hacmine kıyasla yetersiz olması, - Tedarik veya üretim güçlükleri nedeniyle stokların yenilenememesi, - Firmanın sipariş üzerine üretim yapması, - Bilanço düzenlenirken yolda olan malların, o yılki alışlara dahil edildiği halde, yıl sonu stokuna dahil edilmemiş olması gibi nedenlerden ileri gelebilir. Stok devir hızının yüksek olması ya işletmenin satış maliyetlerinin çok yüksek olmasına ya da işletmenin stoklarının çok az olmasına bağlı olabilir. Satışların maliyetinin yüksek olması durumu stok yönetimiyle doğrudan ilgilidir. İşletmenin satışlarının maliyeti ne kadar düşükse işletmenin brüt kârı da o kadar yüksek olacaktır. Stokların düşük olması durumunda ise bir işletme politikası olarak stok yönetimiyle doğrudan ilgilidir. Malzeme ihtiyaç planlaması, tam zamanında üretim gibi yaklaşımların kullanılması sonucu stok bulundurma maliyetleri en aza inmekte, stok seviyeleri, satış taleplerini karşılayabilecek optimum seviyelerde tutulabilmektedir (Kiracı, 2014: ). Varlık devir hızı Net satış tutarının varlık toplamına bölünmesiyle hesaplanan varlık devir hızı bir işletmede sermaye yoğunluğunun bir göstergesi ve varlık kullanımında etkinliğin bir ölçüsü olarak yorumlanabilir. Varlık devir hızı, büyük ölçüde, bir işletmenin aktif yapısı içinde duran varlıkların göreli önemini de yansıtır. Bir endüstride veya işletmede varlık toplamı

78 63 içerisinde duran varlıklar büyük yer tutuyorsa, söz konusu işletmede varlık devir hızı yavaştır. Tersinde ise varlık devir hızı yüksek olacaktır ( Akgüç, 2013: 507). Varlık devir hızı firmanın kârlılığını belirleyen en önemli etkenlerden biridir. Diğer koşullar aynı kalmak üzere varlık devir hızı daha fazla olan firmaların, kârlılık oranları da yüksektir (Akgüç, 2013: 507). Oranın büyük sanayi işletmelerinde 2, küçük sanayi işletmelerinde ise 2-4 arasında olmasının uygun olacağı ileri sürülmekte ise de genel bir standardı vermek oldukça güçtür. İşletmenin rakiplerine göre daha yüksek bir aktif devir hızına sahip olması, önceki döneme göre bu oranın yükselmesi olumlu olarak yorum yapmayı gerektiren durumlardır (Kiracı, 2014: 106). Öz sermaye devir hızı Bu oran öz sermayenin ne denli etkin kullanıldığını gösterir. Bu oranın yüksek olması öz sermayenin etkin kullanıldığını, düşük olması etkin kullanılmadığını ve işletmenin ihtiyacından daha fazla öz kaynağı bulundurduğunu gösterir (Tokaç, 2005: 208). Kârlılık oranları İşletmelerin temel amaçları kâr elde etmektir. Yönetimin almış olduğu karar ve politikaların sonucu oluşan net sonuçtur. İşletme yönetimleri ve diğer finansal bilgi kullanıcıları, aşağıdaki durumlarda kârlılık analizi yapmak durumundadır (Kiracı, 2014: 110): - Hangi oranda kâr elde edildiğini, - Bu kâr oranının yeterli olup olmadığını,

79 64 - İçinde bulunulan sektöre göre işletmenin kârlılık durumunu analiz etmeye bu şekilde varlıkların, kaynakların ve satışların kârlılığını belirlemeye çalışmaktır. Kâr en temel ve en önemli performans ölçüm aracıdır. Bu açıdan finansal oranlar aracılığıyla kârlılığı ölçmek, karşılaştırmak ve analizlerde kullanmak en uygun yöntemlerden biridir (Kiracı, 2014: 110). Net kâr öz sermaye oranı Serbest Pazar ekonomilerinde bir firmaya sermaye yatırımı yapmaktaki amaç kâr elde etmek olduğuna göre, elde edilen kârın o firmaya ayrılan sermayeye oranı, firmanın başarı ölçüsü olarak kabul edilir. Kârla sermaye arasındaki ilişkileri ifade etmek üzere Mali rantabilite terimi kullanılmaktadır. Mali rantabilite hesaplanırken net kâr firmanın normal sermayesine, ödenmiş sermayesine, efektif sermayesine, öz sermayesine oran edilebilir (Akgüç, 2013: 513). Firmanın kârlılık durumunu değerlendirirken, net kârın öz sermayeye oranı anlamlı bir ölçüdür. Gerçekten söz konusu rasyo, firma sahip ve sahipleri tarafından sağlanan sermayenin bir birimine düşen kâr oranını ortaya koyar. Bu oran hesaplanırken, paydada işletmenin dönem başı, dönem sonu veya o hesap dönemindeki ortalama öz sermayesi yer alabilir (Akgüç, 2013: 513). Oran hesaplanırken, hem vergiden sonraki hem de vergiden önceki kârı esas almak suretiyle iki farklı şekilde hesaplamak mümkündür. Ancak vergi tutarının işletme yönetiminin kontrolünde olmaması ve vergi uygulamalarından işletmelerin farklı etkilenmesi nedeniyle kâr olarak dönem kârının uygulanması daha uygundur (Kiracı, 2014: 111). Bu oran yönetimin başarısını ölçen önemli bir orandır ve yüksek olması arzu edilir (Tokaç, 2005: 209).

80 65 Faaliyet Kârının Net Satış Tutarına Oranı Veya Şeklinde hesaplanabilir. Faaliyet maliyeti, satışların maliyeti ile faaliyet giderleri toplamını ifade etmektedir. İş hacmi rantabilitesi olarak adlandırılan bu oran, bir firmanın esas faaliyetinin ne ölçüde kârlı olduğunu ortaya koyar. Bu nedenle anılan bu oranın yüksek olması ve yükselme eğilimi göstermesi işletmeden yana yorumlanacak bir gelişmedir. Bu oran; - Satış fiyatlarındaki değişiklik, - Satılan malın maliyeti, satış ve yönetim giderlerindeki değişiklik, - Satışların bileşimindeki değişiklik nedenleri ile yıllar itibariyle dalgalanmalar gösterebilir. Satışların kârlılığının düşük çıkması satışların verimsizliğini gösterir. Satışların maliyetlerinin düşük olması durumunda bu oran yüksek çıkacaktır (Tokaç, 2005: 209). Büyüme oranları İşletmenin varlık ve kaynaklarının hatta gelir ve giderlerinin geçmiş dönemlere göre nasıl bir değişime uğradığını görebilmek için büyüme oranları adı verilen oranlar hesaplanabilir. Genel olarak şu şekilde hesaplanır. Büyüme oranları aktif büyüme oranları, pasif büyüme oranları ve gelir ve gider büyüme oranları olmak üzere üç başlık altında toplamaktadır (Kiracı, 2014: ).

81 Spor Kulüplerinde Sportif Başarı Kavramı ve Önemi Spor toplumların refah ve kültür düzeylerinin bir göstergesi olarak kabul edilmektedir. Bu açıdan spor, toplumların yaşamında önemli bir rol oynar. Bu itibarla önemli bir sosyal olgu olan sporun yaygınlaşması ve uluslararası başarılar, önemli ölçüde bu alandaki teşkilatlanmaya bağlıdır. Ancak bu teşkilatlanma, çok hızlı bir değişim gösteren dünyamızda gelişmelere uyum sağlayabilecek bir yapı içinde olmalıdır (Sunay, 2009:198). Sportif başarı yüksek performans sergileyerek belirlenen hedefe ulaşabilme derecesidir. Diğer bir ifadeyle oyunculara ait beceri, yetenek ve ortak çabanın futbol oyunu aracılığıyla sergilenmesidir. Futbol kulüplerinin ulusal ve uluslararası yeterlilikleri sportif başarı kriterleri ile ölçümlenmektedir. Futbol oyununun sonuçlanması galibiyet, beraberlik, mağlubiyet ile ifade edilmektedir. Bu sonuçlardan hareketle futbol kulüplerine ait sportif başarının ölçümlenmesinde kullanılan başlıca kriterler aşağıdaki gibidir (Güngör, 2014: 19-20): Şampiyonlar Ligi Kupası şampiyonluk sayısı, Şampiyonlar Ligi Kupası karşılamalarında alınan dereceler, Şampiyonlar Ligi karşılamalarında kendi sahasında alınan galibiyet sayısı, Şampiyonlar Ligi karşılamalarında rakip sahada alınan galibiyet sayısı, Avrupa Ligi (UEFA Kupası) şampiyonluk sayısı, Avrupa Ligi (UEFA Kupası) karşılamalarında alınan dereceler, Avrupa Ligi (UEFA Kupası) karşılamalarında kendi sahasında alınan galibiyet sayısı, Avrupa Ligi (UEFA Kupası) karşılamalarında rakip sahada alınan galibiyet sayısı, Süper Lig şampiyonluk sayısı, Ulusal Lig karşılaşmalarında kendi sahasında alınan galibiyet sayısı, Ulusal Lig karşılaşmalarında rakip sahada alınan galibiyet sayısı, Türkiye Kupası şampiyonluk sayısı, Türkiye Süper Kupası şampiyonluk sayısı.

82 67 UEFA takım katsayısı, UEFA Süper Kupa şampiyonluk sayısı, Süper Lig puan sıralamasında alınan dereceler ve özel kupalarda (Cumhuriyet Bayramı Kupası, Zafer Kupası, Dostluk Kupası v.b.) şampiyonluk sayısı başarı kriterleri arasında sayılabilmektedir (Güngör, 2014: 20). Uefa Şampiyonlar Ligi, dünyadaki en üst düzey değere sahip futbol kulübü rekabetidir. Uefa Şampiyonlar Ligi, spor rekabetçileri için bir kıyaslama, televizyon izleyicileri için ana sürücü, zengin tüketici demografisini kullanmak isteyen sponsorlar için cazip bir varlıktır. Uefa Şampiyonlar Ligi, önemli şekilde futbolun en ünlü oyuncuları ve kulüpleri için platform, İstanbul daki 2005 finaline kadarki tarihi yarışmalara örnek, rekabet değeri üreten Avrupa kulüp yarışmalarına destekçilerin ilgisini yönlendiren ve koruma konusunda son derece başarılı olmuş durumdadır. (Holt, 2008: 51) Türk kulüplerinin sportif performansını global açıdan tanımlamak için Avrupa futbol arenasındaki şampiyonalarda elde edilen derecelere bakılmalıdır. Özellikle en prestijli Avrupa Kupası olan şampiyonlar ligine ilk defa bir Türk takımı yükselebildi. Avrupa futbol yarışında aktif rol almak için, her kulüp hem finansal fair play anlayışına uymalı hem de uluslararası hiyerarşide daha yüksek bir basamağa ulaşmaya çalışmalıdır. Fakat daha büyük bir başarı elde etmek için kulüplerimiz ve ligimiz öncelikle kendisini daha iyi tanımalıdır (Kocaaydın, 2013: 7). Günümüzde ise finansal sistemin gelişimine paralel olarak çok büyük bir endüstri haline gelen futbol ekonomisi üzerine yapılan çalışmaların yönü, şirketleşen futbol takımlarının piyasa değerleri üzerine odaklanmıştır. Bu aşamada özellikle şirketleşen futbol takımlarının sportif sonuçlarının, takımlarının hisse senetleri üzerindeki etkisi araştırılmaya başlanmıştır. Türkiye, akademik çerçevedeki bu gelişmeleri belirli bir gecikme ile takip etmektedir (Temizel ve Diğerleri, 2013: ). Futbol olgusu, ekonomiyle ayrılmaz bir şekilde sarılmış birçok kültürel kurumdan biridir ve dünya genelinde yerleri (bölgeleri) ve toplumları şekillendiren ekonomik ve siyasi süreçlerdir. Birçok yerde futbol, ulusal kimliklerin sosyal yapısıyla derinlemesine ilişkilidir. Benzer şekilde stadyum, anlamların (değerlerin) ve kimliklerin kentsel manzaralara nasıl eklendiğini içerir. Spor yerlerle ilgili baskın kimlikleri çoğaltmaya

83 68 seferber olur ve yerlerle ilgili kimlikleri ve baskın anlamları rekabet ettirmektedir. (Shobe, 2008: 329). Sportif başarının özellikle yüksek bütçeli uluslararası liglerden elde edilmiş olması futbol kulüplerine ciddi finansal kaynak sağlamaktadır. Uluslararası sportif başarılardan elde edilen fonlar, özellikle yüksek transfer maliyetleri nedeniyle denk bütçe şartını yerine getiremeyen ve Avrupa futbol pazarının önemli bir sorunu haline gelen finansman açığının azaltılmasında önemli rol oynamaktadır. Futbol kulüplerinin rekabet üstünlüğü elde etmeleri ve sürdürülebilir sportif başarı sağlayabilmeleri güçlü bir finansal yapının varlığını gerekli kılmaktadır (Güngör, 2014: 154). Futbolda sportif performansın parasal performansa dönüşmesi sorunu günümüz futbolunun en önemli sorunlarından birisidir. Futbol kulüpleri sportif performanslarını parasal performansa dönüştürebildikleri oranda sportif ve mali rekabet güçlerini arttırabilmekte ve sonuçta buna bağlı olarak kulübün marka değeri yükselebilmektedir. Sportif performans, parasal performansa, parasal performans da yine sportif performansa dönebiliyorsa buna Futbolun Başarı Döngüsü diyoruz. Bu döngü başarılı döngüye dönüştüğü oranda kulübün de marka değeri yükselmeye başlıyor (Akşar, 2013: 212). Spor şirketlerine yönelik gerçekleştirilen çalışmalar incelendiğinde ise genellikle spor şirketlerinin hisse senedi performanslarıyla sportif sonuçları arasındaki ilişkilerin analiz edildiği yine spor şirketlerinin halka açılma yöntemleri, halka açılmış spor şirketlerinin sermaye yapıları ve farklı ülkelerdeki spor şirketlerinin finansal performanslarının karşılaştırılarak analiz edildiği belirlenmiştir (Karadeniz ve Diğerleri, 2014: 134). Ülkelerin uluslararası alandaki sportif başarılarını nelerin belirlediği konusunu araştıran literatürde ön plana çıkan faktörlerden biri ekonomik gelişmişlik seviyesidir. Spor netice itibariyle bir yetenek meselesidir ama yetenekli sporcuların keşfi ve yeteneklerinin geliştirilmesi bu alana altyapı yatırımlarının yapılmasını gerektirmektedir. Teorik olarak, ekonomik açıdan gelişmiş ülkelerin sportif altyapı yatırımlarına daha fazla kaynak aktarabilecekleri ve böylece daha başarılı olabilecekleri öne sürülmektedir (Saatçioğlu ve Karaca, 2012: 39).

84 69 Akşar a göre (2013), son yedi yılda Avrupa futbol pastası %8 civarında büyürken, Türk futbol pastası son on yılda %290 lık bir büyüme kaydetmiştir. Avrupa da ve Türkiye de futbol pastası büyük bir hızla gelişirken, buna karşılık kârlılık ne yazık ki istenilen düzeyde gelişememiştir. Özellikle Avrupa da futbolu domine eden beş büyük ligden (İngiltere, İspanya, Almanya, Fransa ve İtalya) sadece İngiliz Preimer Lig ve Alman Bundesliga faaliyetlerinden kâr elde edebilmişlerdir. Bu liglerde özellikle ücret ve maaşlardaki büyümenin, gelir artışının üzerinde bir gelişim göstermesi operasyonel kârlılığın zarara dönüşmesinde önemli bir rol oynamıştır. (Akşar, 2013: 212). Günümüzde birçok spor kulübü şirketleşmiştir. Spor kulüplerinin temel amacı, bulundukları spor dallarında başarılar elde etmek yanında kazançlarını da arttırmaktır. Bu yüzden kulüpler sportif alandaki rekabetlerini ticari alanlara da yansıtarak kârlarını arttırma yollarını seçmektedirler. Spor kulüplerinin kârlarını arttırmaları ve maddi açıdan hayatlarını sürdürmeleri için mevcut ekonomik durumu iyi analiz ederek uygun kararlar almaları gerekmektedir. Spordaki yönetim başarılarını ekonomi yönetiminde de sürdüren kulüpler maddi olarak kazançlarını arttıracaklar, bu kazanç artısı ise altyapı yatırımları, oyuncu transferleri gibi kulübü güçlendirmeye yönelik harcamalar ve hissedarlara kâr dağıtımı (halka açık olan kulüplerde) için kaynak teşkil edecektir (Yavaş, 2005: 13). Spor şirketlerine yönelik gerçekleştirilen çalışmalar incelendiğinde ise genellikle spor şirketlerinin hisse senedi performanslarıyla sportif sonuçları arasındaki ilişkilerin analiz edildiği yine spor şirketlerinin halka açılma yöntemleri, halka açılmış spor şirketlerinin sermaye yapıları ve farklı ülkelerdeki spor şirketlerinin finansal performanslarının karşılaştırılarak analiz edildiği belirlenmiştir (Karadeniz ve Diğerleri, 2014: 134). Temelde kulüplerin; 1. Sportif Performans 2. Mali ve İktisadi Performans; hedefleri bulunur. Bu hedeflere sezon sonunda yaklaşım dereceleri, kulüplerin konularda ne kadar başarılı ya da başarısız olduklarını ortaya koyar. Ulaşılan performans, kulüpleri başarı döngüsü içinde ileriye (başarıya) ya da geriye (başarısızlığa) götürür. İleriye giden kulüpler, sonuçta kendilerine bu süreçte rekabet üstünlükleri sağlarlar (Akşar ve Merih, 2008: 401).

85 70 Kaya ve Gülhan (2013) yılında yaptığı çalışmada sportif başarı ve finansal başarı arasındaki ilişkiye dair literatür taramasından elde ettikleri bilgilere aşağıdaki şekliyle yer vermişlerdir. Çizelge Literatür özeti Tarih Yazar Sonuç 2003 İnamlık vd. Beşiktaş, Fenerbahçe ve Galatasaray spor kulüplerinin başarıları sanayi üretimini artırdığı sonucuna ulaşılmıştır Devecioğlu Beşiktaş ve Galatasaray ın sportif başarıları ile piyasa değerleri arasındaki ilişkinin olup olmadığının araştırıldığı çalışmada, hisse senedi değerlerinin maç sonuçlarından etkilendiği sonucuna ulaşılmıştır Berument ve Yücel 2005 Korukoğlu ve Korukoğlu Fenerbahçe futbol takımının başarıları ile verimlilik arasındaki ilişkiyi incelemişler ve Fenerbahçe nin Avrupa kupası futbol maçlarının verimliliği arttırdığını tespit etmişlerdir. Türk futbol takımlarından Beşiktaş, Fenerbahçe ve Galatasaray spor kulüplerinin finansal durum değerlendirmelerini 2005 yılı ilk dokuz aylık verileri kullanarak analiz etmiş Temettü Verimi ve Net Kâr/Özsermaye kriterleri bakımından Beşiktaş ve Galatasaray hisselerinin, Piyasa Değeri/Defter Değeri oranı açısından Fenerbahçe hisselerinin farklılaştığı tespit edilmiştir Berument vd. Beşiktaş ın kazandığı futbol maçlarının hisse senedi getirilerinde artışa neden olduğu tespit edilmiş, fakat aynı etki Fenerbahçe ve Galatasaray futbol takımları için saptanamamıştır Eker vd. Beşiktaş, Fenerbahçe ve Galatasaray ın yabancı takımlarla oynadıkları maç performansları ile döviz kurları arasındaki ilişki incelenmiştir. Türk futbol takımlarının yabancı takım oynadıkları ve galip geldikleri maç sonuçları ile döviz kurunun düşmesi arasında anlamlı bir ilişkinin varlığı tespit edilmiştir. Ancak beraberlik veya mağlubiyet durumunda anmalı bir ilişki tespit edilememiştir Aygören vd. Çalışmada yatırımcıların futbol maçlarının sonuçlarından etkilenip etkilenmediği İMKB de yapılan bir uygulama ile incelenmiş ve yatırımcıların, Avrupa da oynanan futbol maçlarını derbi maçlarından; derbi maçlarda ise mağlubiyeti, galibiyet ve beraberlikten daha fazla önemsedikleri tespit edilmiştir Berument vd. Fanatizm ve hisse senedi getirisi ilişkisinin araştırıldığı diğer bir çalışmada ise diğer takım taraftarlarına göre Beşiktaş ın Avrupa kupalarında elde ettiği galibiyetlerin hisse senedi getirisini olumlu yönde etkilediği sonucuna ulaşılmıştır Doğru Çalışmada Galatasaray hisse senedi fiyatının sahadaki performanstan ilk bakışta (sadece mağlubiyette) etkilendiğini ortaya koymuş fakat bunun istatiksel olarak kurulan modelde anlamlı olmadığı sonucuna ulaşılmıştır. Yazar bu durumu yatırımcıların karar alırken öncelikle Sportif A.Ş. nin finansal durumuna ve piyasa verilerine (özellikle borsa endeksi) göre hareket ettiklerini göstermektedir şeklinde yorumlamıştır. Kaynak: Kaya ve Gülhan, 2013: 16

86 71 Edmans, Garcia, ve Norli (2007) tarafından yapılan araştırmada, yatırımcının ruh halindeki değişiklikler ile hisse senedi getirileri arasındaki ilişki incelenmiştir. Ocak Aralık 2004 dönemini kapsayan çalışmada, Dünya Kupasında ve başlıca kıtasal kupalarda (Avrupa şampiyonası, Kupa Amerika ve Asya Kupası gibi) oynanan uluslararası futbol maç sonuçları incelenmiştir. Çalışmada, yatırımcının ruh hali ile ilgili değişken olarak maç sonuçlan kullanılmıştır. Özellikle kaybedilen maçlar sonrasında getirilerin dikkat çekici biçimde düştüğü gözlenmiştir. Bu etkinin piyasa değeri düşük hisselerde ve önemli maçlarda daha belirgin olarak ortaya çıktığı tespit edilmiştir (Temizel ve Diğerleri, 2013: 182). Ulun ve Yetim (2016) tarafından Galatasaray ve Fenerbahçe işletme değerleri ve sportif başarıları üzerine yapılan çalışmada, sportif açıdan başarılı olan bu kulüplerde; işletme değerlerinin başarılarına oranla düşük olduğu, bu kulüplerin faaliyetlerini yabancı kaynaklardan sağlamaları sebebiyle faaliyetlerin borçlanma yoluyla finanse edildiğine, Kulüplerin mali açıdan başarısız yönetim ve uygulama trendini sürdürmesi durumunda, uzun dönemde sportif başarılar üzerinde de yüksek düzeyli risk etkisine maruz kalabileceği şeklinde yorumlanmıştır (Ulun ve Yetim, 2016: 80). Scholtens ve Peenstra da (2009) yılları arasında 1274 adet futbol maçını incelemiş ve çalışmalarında futbol takımlarının borsa performansının takımlar galip ya da mağlup olduklarında bundan paralel bir şekilde olumlu ya da olumsuz etkilendiklerini özellikle takımlar mağlup olduğunda borsa performansının galibiyete nazaran daha güçlü bir şekilde negatif etkilendiğini belirtmişlerdir. Ayrıca takımların ulusal maçlarında lig maçlarına nazaran bu etkinin daha kuvvetli olduğunu da vurgulamışlardır (Zeren ve Gümüş, 2013: 37). Stadtmann (2006) Borussia Dortmund takımını incelemiş ve takımın sportif başarısı ile ardı sıra gelen borsa performansı arasında yakın ilişki olduğunu, bu ilişkinin Avrupa kupası maçlarında lig maçlarına nazaran daha fazla gözlendiğini belirtmiştir (Zeren ve Gümüş, 2013: 37) Benkraim ve arkadaşları (2009), periyodunda çeşitli Avrupa takımlarının 745 müsabakasını incelemiş, çalışma sonucunda mağlubiyet ve beraberlik sonrası takımların borsa fiyatlarında düşüşler olduğuna fakat galibiyeti ciddi fiyat reaksiyonlarının takip etmediğine dair bulgular elde etmişlerdir (Zeren ve Gümüş, 2013: 37).

87 72

88 73 3. GEREÇ ve YÖNTEM 3.1. Araştırmanın modeli Araştırma betimsel bir yöntem içermektedir. Araştırmada konu ile ilgili literatür taranmış, futbol kulüplerinin şirketleşmesi, mali yapıları ve sportif başarıları incelenmiştir. Kulüplerin içinde bulundukları mevcut durumu açıklama ve analiz etmek üzere sayısal verilerden yararlanılarak rasyo (oran) yöntemlerine başvurulmuştur. Ayrıca araştırma içerisinden seçilen sportif başarı çıktıları ile finansal unsurlardan oluşan değişkenler arasındaki ilişkiyi tespit etmek üzere İlişkisel (korelasyonel) analizlere yer verilmiştir Evren ve örneklem Araştırmanın evrenini, Türkiye deki spor kulüpleri içerisinde futbol branşında profesyonel olarak faaliyetlerini icra eden ve şirketleşme yolunu seçerek anonim şirket haline gelen spor kulüpleri oluşturmaktadır. Araştırmanın örneklemi ise şirketleşerek halka arzı gerçekleştirilmiş dört futbol şirketi olan Beşiktaş Futbol Yatırımları A.Ş., Fenerbahçe Sportif Hizmetler Sanayi ve Ticaret A.Ş., Galatasaray Sportif Sınai ve Ticari Yatırımlar A.Ş, Trabzonspor Sportif Yatırım ve Ticaret A.Ş. den oluşmaktadır Veri toplama yöntemi Araştırma kapsamında finansal oran analizlerine konu olan veriler, Sermaye Piyasası ve Borsa mevzuatı ile Sermaye Piyasası Kurulu'nun (SPK) 'Kamuyu Aydınlatma Platformu Tebliğ'i, Sermaye piyasası ve Borsa mevzuatı uyarınca kamuya açıklanması gerekli bağımsız denetim raporları ve şirketlerin finansal durumlarını gösterir nitelikli beyan esaslı yasal bildirimlerinin elektronik imzalı olarak iletildiği ve kamuya duyurulduğu elektronik sistem olan Kamuyu Aydınlatma Platformu ( üzerinden sağlanmıştır. Veri toplama aracı üzerinden sağlanan veriler konuya ilişkin önem ve yönteme uygunluğuna göre tasnif edilmiş ve analize hazır hale getirilmiştir. İlgili mali tablo ve beyanlar bağımsız denetim tarafından denetime tabi tutulmaları sebebiyle yasal ve güvenilir olarak kabul edilen mali tablolardan oluşmaktadır.

89 74 Analize konu olan verilerden Gelirler Kamuyu Aydınlatma Platformu, Transfer Giderleri Transfermarkt, UEFA başarı puanlaması UEFA, Ligde alınan puan TFF veri tabanlarından elde edilmiştir. Elde edilen veriler tüm değişkenlerin her biri için 6 sezonluk toplam içinde meydana getirdiği orana göre yeniden düzenlenmiştir Verilerin analizi yılları arasında sportif anonim şirketlerin faaliyetleri sonucu elde ulaştıkları finansal tabloları ve bildirimlerinin Kamuyu Aydınlatma Platformu na (KAP) yaptıkları yıllık bildirimlerinden sağlanmıştır yılları arasında sağlanan veriler yıllık olma özelliği taşırken, 2015 yılı verilerine ise sistem üzerinden yapılan ilk 9 aylık bildirimler ile sınırlı kalmıştır. Şirketler Beşiktaş Futbol Yatırımları A.Ş., Fenerbahçe Sportif Hizmetler Sanayi ve Ticaret A.Ş., Galatasaray Sportif Sınai ve Ticari Yatırımlar A.Ş, Trabzonspor Sportif Yatırım ve Ticaret A.Ş. resmi web adresleri ve Kamuyu Aydınlatma Platformu üzerinden 2016 yılına ait verilerini henüz kamuya açmamıştır. Ulaşılan raporlar, sportif anonim şirketlerin finansal yapıları ve rasyo (oran) analizlerini tespit etmek üzere işletme anabilim dalının sıkça kullandığı mali tablolar ve mali analizlerinden rasyo analizi yöntemi doğrultusunda gerçekleştirilmiştir. Mali oran analizleri kapsamında likidite oranları arasında yer alan nakit oran ve cari oran analizlerine; mali yapı oranlarından kaldıraç oranına, özsermaye toplam varlık oranına, borçların özsermaye oranına, kısa vadeli yabancı kaynakların toplam varlık oranına yer verilmiştir. Rasyo analizleri arasından yer alan Faaliyet oranlarından ise alacak devir hızına ve kârlılık oranlarından ise net kâr özsermaye oranına yer verilmiştir. Sportif anonim şirketlerin gelirleri içerinde önemli bir yer tutan yayın hakkı, sponsorluk, isim hakkı ve reklam gelirleri kalemlerinden oluşan gelir toplamları dört kulüp için ayrı ayrı belirlenerek karşılaştırılmıştır. Dört futbol şirketinin (kulübünün) sportif istatistiklerine ise öncelikli olarak UEFA ve TFF veri tabanları baz alınarak ulaşılmıştır. Kuramsal çerçeve açısından sportif başarının en önemli göstergeleri arasında yer alan ulusal ligi tamamlama dereceleri ve uluslararası

90 75 liglerde oynanan maçlardan elde edilen başarı puanlama sistemi verileri çalışma açısından büyük önem taşımaktadır. Ulusal ligleri üst sıralarda tamamlayan futbol kulüpleri uluslararası arenaya açılarak seyirci ve yayıncı kuruluş gelirlerini arttırmak ve turnuvadan elde ettiği gelirlerini maksimize etmeyi amaçlamaktadır. Bu durum sportif başarının artması sonucunda finansal gelirlerin de artacağı görüşüne dayanmaktadır. Araştırmada sportif başarı çıktıları ile finansal unsurlardan oluşan değişkenler arasındaki etkileşimi tespit etmek üzere verilerin normal dağılım gösterip göstermediği tespit edilmeye çalışılmıştır. Bunun sonucunda Beşiktaş ve Galatasaray futbol kulüplerine ait verilerin normal dağılıma sahip olduğu tespit edilmiştir. Basıklık (kurtosis) ve çarpıklık (skewness) değerlerine ve normallik testi sonuçlarına göre Fenerbahçe ve Trabzonspor normal olmayan dağılım sergilemiştir. Bu sebeple çalışmada yer verilen basit korelasyon analizleri normal dağılım gösteren veriler için Pearson Moment Çarpımı korelasyonu ve normal dağılım göstermeyen veriler için ise Spearman- Brown Sıra Farkları korelasyon analizi kullanılmıştır. Fenerbahçe ve Trabzonspor kulüplerinin analizinde Spearman Brown sıra farkları korelasyonunu uygulayabilmek üzere değişkenler arasında sıralama cinsinden ifade edilen bir değişkene ihtiyaç duyulmuştur. Bu sebeple ilgili kulüplerin çizelge de yer verilen lig sıralamaları bir değişken olarak korelasyona alınmıştır. Korelasyon Analizi Değişkenlerin bağımlı veya bağımsız olması dikkate alınmaksızın, aralarındaki ilişkinin derecesini ve yönünü belirlemek amacıyla kullanılan istatistik yöntemine korelasyon denir (Durmuş ve Diğerleri, 2013:143). Pearson korelasyon katsayısı, aralıklı ölçekte ölçülmüş olan değişkenlerin arasındaki doğrusal ilişkinin derecesine ve yönüne bakmak istediğimizde, en sık kullanılan katsayıdır. Pearson korelasyon katsayısı -1 ile +1 (-1 r +1) arasında değişen değerler alır. r katsayısı ilişkinin yönünü ve kuvvetini gösterir. r katsayısının eksi değerler alması değişkenler arasındaki ilişkinin ters orantılı olduğu; artı değerler alması ilişkinin doğru orantılı olduğunu gösterir. Bu doğrultuda kesin sınırlamalar olmamakla birlikte 0.50 nin altında korelasyon zayıf, 0.50 ile 0.70 arasında korelasyon orta, 0.70 üzeri korelasyon da kuvvetli ilişki gösterir (Durmuş ve Diğerleri, 2013: ).

91 76

92 77 4. BULGULAR 4.1. Kulüplerin Oran Analizi Yöntemiyle Değerlendirilmesi Likidite oranları Cari oran Çizelge 4.1. Kulüplerin cari oran karşılaştırması YILLAR GS CARİ ORAN FB CARİ ORAN BJK CARİ ORAN TS CARİ ORAN ,4 7,3 0,3 1, ,2 0,8 0,1 0, ,3 0,6 0,2 0, ,4 0,2 0,1 0, ,5 0,2 0,2 0, ,3 0,5 0,2 0,1 Şekil 4.1. Kulüplerin cari oran karşılaştırması Cari oran işletmelerin dönen varlıklarının kısa vadeli yabancı kaynakları karşılama oranını göstermektedir. Genel kabul gören aralık 1-1,5 arası değerlerdir. Cari oran net işletme sermayesini ifade eder. Kulüplerimiz açısından değerlendirdiğimizde ise oranın genellikle 1 in altında değerler aldığı görülmektedir. Yalnızca 2010 yılında Fenerbahçe açısından oldukça yüksek bir değerle karşılaşılmıştır. Bu durum olumlu gibi algılansa da işletmenin normalin üstünde fonları olduğu ve bunların kullanılmadığı anlamına gelmektedir. Ancak bu durum her zaman yaşanmamaktadır. Şekil 4.1. de de görüldüğü üzere kulüplerin likit değerlerinin yeterli olmadığı tesit edilmiştir.

93 78 Nakit oran Çizelge 4.2. Kulüplerin nakit oran karşılaştırması YILLAR GS NAKİT ORAN FB NAKİT ORAN BJK NAKİT ORAN TS NAKİT ORAN ,05 0,001 0,02 0, ,03 0,1 0 0, ,05 0,06 0,05 0, ,02 0,07 0,01 0, ,02 0,05 0 0, ,03 0,12 0,04 0,00 Şekil 4.2. Kulüplerin nakit oran karşılaştırması Nakit oran, hazır değerlerin kısa vadeli borçları karşılama gücünü değerlendiren son likidite oranıdır. Bu oranın 0,20 değerinin altına inmesi istenmez. Genel kabulü ise 1 dir. Galatasaray kulübünün yılları arasındaki nakit oran değeri ise bu sınırın altında kalmış, yıllar içinde de dalgalanmalar göstermiştir. Yani kulübün hazır değerlerinin yani nakit ve benzeri araçlarının kısa vadeli borçları karşılama gücü oldukça zayıftır. Diğer kulüpler açısından da bu oran oldukça düşük değerler almıştır. 0,20 nin altındaki bu değerler kulüplerin nakit ve benzerlerinin kısa vadeli borçları karşılama oranının zayıflığını göstermektedir. Ancak bu oran açısından en iyi durumdaki kulübün Fenerbahçe olduğu şekil 4.2. de görülmektedir. Diğer kulüplere nispeten yüksek değerler almıştır. Ancak genel kabul değerlerinin altında seyretmektedir.

94 Mali yapı oranları Mali yapı oranları işletme varlıklarının nasıl finanse edildiği ile ilgili olan oranlardır. Bu oranlar kapsamında işletmelerin öz sermayeleri, kısa vadeli yabancı kaynakları, uzun vadeli yabancı kaynakları analizlere tabi tutulmaktadır. İşletmelerin borçlarını ödeyebilme durumlarını da gösteren bu oranlar işletmelerin devamlılığı analizinde önemli yer tutmaktadır. Kaldıraç oranları Kaldıraç oranları şirketlerin borca bağımlılık düzeylerini ölçen önemli bir orandır. Yüksek bir kaldıraç oranı riskli bir şirket anlamına gelmektedir. Toplam yabancı kaynakların toplam varlıklara oranı olarak ifade edilen kaldıraç oranları genellikle 0,50 düzeylerinde beklenmektedir. 0,60 düzeyi de Türkiye açısından kabul görmektedir (Şamiloğlu ve Akgün, 2010: ). Çizelge 4.3. Kulüplerin kaldıraç oranı karşılaştırması GS KALDIRAÇ ORANI FB KALDIRAÇ ORANI BJK KALDIRAÇ ORANI TS KALDIRAÇ ORANI YILLAR ,37 0,1 2,3 0, ,4 0,7 3,8 0, ,1 0,8 3,2 1, ,7 4,5 1, ,1 2,4 3,8 1, ,5 1,6 3,4 1,7 Şekil 4.3. Kulüplerin kaldıraç oranı karşılaştırması

95 80 Şekil 4.3. te kulüplerin kaldıraç oranları karşılaştırması yapılmıştır. Genel kabulün 0,50 olduğu düşünüldüğünde bu oranlara en yakın kulübün Trabzonspor futbol kulübünün olduğu tespit edilmiştir. Fenerbahçe ve Galatasaray spor kulüplerinin değerlerinin nispeten daha makul olduğu, Beşiktaş spor kulübünün ise yüksek kaldıraç oranlarına sahip olduğu belirlenmiştir. Kulüpler içinde en riski şirketin Beşiktaş olduğu tespit ediliştir. Yani toplam varlıklarının toplam yabancı kaynakları karşılama düzeyi en kötü şirket Beşiktaş, en iyi şirket ise Trabzonspor dur. Özsermaye/toplam varlık oranı Bu oran işletmenin ne kadarlık bir kısmının işletmenin sahibi ve ortakları tarafından karşılandığını tespit eden önemli bir orandır. Bu oranın yüksek değerler alması işletmenin sermayesinin güçlü olduğunu ve uzun vadede ödeme güçlükleriyle karşılaşılma ihtimalinin zayıf olduğunu göstermektedir. Oranın genellikle %50 nin altına düşmesi istenmeyen bir durumdur. Çizelge 4.4. Kulüplerin öz sermaye/toplam varlık oranı GS ÖZSERMAYE/ TOPLAM VARLIK ORANI FB ÖZSERMAYE/ TOPLAM VARLIK ORANI BJK ÖZSERMAYE/ TOPLAM VARLIK ORANI TS ÖZSERMAYE/ TOPLAM VARLIK ORANI YILLAR ,4 0,9 1,3 0, ,4 0,3 2,8 0, ,1 0,2 2,2 0, ,02 0,7 3,5 0, ,1 1,4 2,8 0, ,5 0,6 2,4 0,7

96 81 Şekil 4.4. Kulüplerin öz sermaye/toplam varlık oranı Çizelge 4.4. ve şekil 4.4. te kulüplerin öz sermaye toplam varlık oranları karşılaştırılmıştır. Oranın en riskli değerleri Galatasaray spor kulübü değerleri olarak tespit edilmiştir. %50 nin altında seyreden bu değerlere göre Galatasaray spor kulübünün öz sermayesi toplam varlıkları içinde yetersiz kalmaktadır. Uzun vadede bu durum şirket açısından risktir. En yüksek değerler ise Beşiktaş spor kulübünün değerleri olmuştur. Fenerbahçe ve Trabzonspor için ise ortalama değerlere yakın değerler tespit edilmiştir. Borçların özsermaye oranı Borçların öz sermaye oranı işletmelerin sermaye borç dengesini gösteren önemli mali yapı oranlarından birisidir. Bu oran finansal bağımsızlık oranı olarak da adlandırılmaktadır. Oranın %100 gibi bir değer alması borç sermaye dengesinin sağladığı anlamına gelmektedir. Oranın 1 in üstünde değerler alması işletme alacaklıları açısından güvensiz bir ortam teşkil ediyor demektir.

97 82 Çizelge 4.5. Kulüplerin borçların özsermaye oranı karşılaştırması GS BORÇLARIN ÖZSERMAYE ORANI FB BORÇLARIN ÖZSERMAYE ORANI BJK BORÇLARIN ÖZSERMAYE ORANI TS BORÇLARIN ÖZSERMAYE ORANI YILLAR ,7 0,1 1,8 1, ,3 2,1 1,4 2, ,3 3,8 1,5 11, ,8 2,4 1,3 3, ,6 1,7 1,4 5, ,6 1,4 2,5 Şekil 4.5. Kulüplerin borçların özsermaye oranı karşılaştırması Çizelge 4.5. ve şekil 4.5. te kulüplerin borçların öz sermaye oranları karşılaştırılmıştır. Bu oranın 1 in üstünde değerler alması istenmeyen bir durumdur. Galatasaray spor kulübünde ise özellikle 2013 yılı açından bu oran çok yüksek değerler almıştır. Yani Galatasaray spor kulübünün sermayesi borçlarını karşılayacak düzeyde değildir. Alacaklılar açısından En riskli spor kulübü olarak karşımıza çıkmaktadır. Diğer kulüpler açısından da bu oran istenilen düzeylerin üstündedir ancak değerler birbirine yakındır. Galatasaray ise bu oran açısından en riskli kulüptür. Kısa vadeli yabancı kaynakların toplam varlık oranı Varlıkların ne kadarlık kısmının kısa vadeli borçlarla karşılandığını ifade eden bu oranın düşük değerler alması istenmektedir. Bu oranın 1/3 düzeyini geçmemesi istenir.

98 83 Çizelge 4.6. Kulüplerin kısa vadeli yabancı kaynakların toplam varlık oranı karşılaştırması GS KISA VADELİ BORÇLARIN TOPLAM KAYNAK ORANI FB KISA VADELİ BORÇLARIN TOPLAM KAYNAK ORANI BJK KISA VADELİ BORÇLARIN TOPLAM KAYNAK ORANI TS KISA VADELİ BORÇLARIN TOPLAM KAYNAK ORANI YILLAR ,8 0,1 1,1 0, ,4 0,4 2,7 0, ,6 0,7 2, ,6 0,8 3 1, ,7 1,5 1,9 0, ,9 1,1 2,3 1,3 Şekil 4.6. Kulüplerde kısa vadeli yabancı kaynakların toplam varlık oranı karşılaştırması Çizelge 4.6.ve şekil 4.6. da kulüplerin kısa vadeli borçlarının toplam kaynak oranı karşılaştırılmıştır. Oranın 0,3 ün üzerinde değerler olamaması istenmektedir. Kulüplerin ise genellikle bu oran üzerinde değerler aldıkları görülmektedir. En yüksek değerler ise Beşiktaş spor kulübü değerleridir Faaliyet oranları Faaliyet oranları işletmelerin varlıklarının verimlilik derecelerini ölçen oranlardır. Bu oranlar devir hızları olarak da adlandırılmaktadır.

99 84 Alacak devir hızı Net satışların ticari alacaklara olan oranını ifade etmektedir. Alacak devir hızı oranının yüksek olması istenmektedir. Oranın yüksek değerler alması alacakların likiditesinin arttığı anlamına gelmektedir. Çizelge 4.7. Kulüplerin alacak devir hızı karşılaştırılması YILLAR GS ALACAK DEVİR HIZI FB ALACAK DEVİR HIZI BJK ALACAK DEVİR HIZI TS ALACAK DEVİR HIZI ,1 26,8 13,2 14, ,3 34,6 13,1 26, ,3 16,4 12,4 12, ,6 21,1 18,2 6, ,6 11,8 15,3 4, ,6 4,5 8,1 4 Şekil 4.7. Kulüplerin alacak devir hızları Çizelge 4.7.ve şekil 4.7. de kulüplerin alacak devir hızları karşılaştırılmıştır. Bu oran Fenerbahçe spor kulübü açısından en yüksek değerlere ulaşmıştır. Bu durum Fenerbahçe nin alacaklarını en hızlı şekilde likiditeye çevirebildiğini ve alacakları açısından en az riske sahip olduğu görülmektedir. Diğer kulüplerin ise oranları yaklaşık olarak birbirine yakın değerlerdir. Bu sebeple risk dereceleri benzerdir diyebiliriz.

100 Kârlılık oranları Kârlılık oranları işletmelerin kar düzeylerini ölçen önemli rasyo oranlarından bir diğeridir. Analizimizde bu oranlardan net kâr öz sermaye oranı analizi yapılacaktır. Net kâr özsermaye oranı Firmanın kârlılık durumunu değerlendirirken, net kârın öz sermayeye oranı anlamlı bir ölçü olmaktadır. Gerçekten söz konusu rasyo, firma sahip ve sahipleri tarafından sağlanan sermayenin bir birimine düşen kâr oranını ortaya koyar ve mali rantabilite olarak tanımlanır. Çizelge 4.8. Kulüplerin net kâr özsermaye oranı karşılaştırılması GS NET KAR (ZARAR)/ÖZSERMAYE ORANI FB NET KÂR ÖZSERMAYE ORANI BJK NET KÂR ÖZSERMAYE ORANI TS NET KÂR ÖZSERMAYE ORANI YILLAR ,6 0,6-0,6 1, ,1 0,1-0,4 0, ,4-0,1-0,3-3, ,6-0,5-0,4-0, ,8-0,4-0,3-1, ,2-0,2-0,1-0,7 Şekil 4.8. Kulüplerin net kâr özsermaye oranı karşılaştırılması Çizelge 4.8. ve şekil 4.8. de kulüplerin net kar öz sermaye oranları hesaplanmıştır. Oran genel olarak yüksek değerler alması beklenen bir orandır ancak spor kulüplerimiz dönemleri arasında genel olarak zarar etmişlerdir ve oran eksi değerler almıştır.

101 86 İşletme öz sermayesiyle gereken kârı elde edememiş ve bu oran açısından başarısız bir tablo ortaya çıkmıştır. Trabzonspor ve Fenerbahçe yılları arasında pozitif değerler yakalamış ancak sonraki yıllarda diğer kulüplerle aynı şekilde negatif değerlere dönmüşlerdir Kulüplerin Sportif Başarı Analizi Çizelge 4.9. Şirketleşerek halka arz edilen dört futbol kulübünün spor toto süper lig şampiyonluk sayıları Kaynak: TFF. KULÜPLER KULÜPLERİN SPOR TOTO SÜPER LİG ŞAMPİYONLUK SAYILARI GS 20 FB 19 BJK 14 TS 6 Türkiye 1.Liginin başladığı tarih TFF tarafından 1959 yılı olarak kabul edilmesine karşın, TFF Tahkim Kurulunun tarih, 2002/52E ve 2002/68K sayılı kararı tahtında BEŞİKTAŞ Kulübünün ve sezonlarında Türkiye Ligi şampiyonu olduğuna ve bu şampiyonlukların TFF Yıldız Kriterine dâhil edileceğine karar verilmesi sebebi ile toplam şampiyonluk sayısı, toplam lig sezonu sayısından 2 fazladır ( ).

102 87 KULÜPLERİN SPOR TOTO SÜPER LİG ŞAMPİYONLUK SAYILARI GS FB BJK 5 TS 0 GS FB BJK TS Şekil 4.9. Şirketleşerek halka arz edilen dört futbol kulübünün spor toto süper lig şampiyonluk sayıları karşılaştırması Bu noktadan hareketle Türkiye Süper Liginde faaliyet gösteren şirketleşerek halka arz edilen dört futbol kulübünün elde ettikleri şampiyonluk sayıları şekil 4.9 ve çizelge 4.9 da gösterilmektedir. Bahsi geçen dört büyük kulüp Şekil 4.9 da görüldüğü üzere, Süper Lig de yer alan on sekiz takım arasında en fazla sayıda şampiyonluk başarısı gösteren futbol kulüpleri olarak karşımıza çıkmaktadır. Bu dört kulübün yer aldığı futbol rekabetinde en başarılı kulüp ise Galatasaray kulübü olmuştur. Şirketleşerek halka arz edilen dört kulübün şampiyonluk sayıları birlikte incelendiğinde ise sırasıyla Galatasaray kulübü 20 şampiyonluk ile birinci sırada, Fenerbahçe kulübü 19 şampiyonluk ile ikinci sırada, Beşiktaş kulübü 14 şampiyonluk ile üçüncü sırada ve son olarak Trabzonspor kulübü ise elde ettiği 6 şampiyonluk ile bu sıralamaya göre 4. sırada yer almıştır. Çizelge Şirketleşerek halka arz edilen dört futbol kulübünün Ziraat Türkiye kupası şampiyonluk sayıları Kaynak: TFF KULÜPLER ZİRAAT TÜRKİYE KUPASI ŞAMPİYONLUK SAYILARI GS 17 FB 6 BJK 9 TS 8

103 88 Çizelge 4.10 ve şekil 4.10 da dört futbol kulübünün Ziraat Türkiye Kupasında elde ettikleri şampiyonluk istatistiklerine yer verilmiştir. Buna göre en yüksek şampiyonluk sayısına sahip kulüp Galatasaray kulübü olmuştur. Galatasaray kulübü 17 kez Ziraat Türkiye Kupasını kazanma başarısı elde etmiştir. Şekil Şirketleşerek halka arz edilen dört futbol kulübünün Ziraat Türkiye kupası şampiyonluk sayıları karşılaştırmaları Ziraat Türkiye Kupası nda 9 şampiyonlukla Beşiktaş kulübü istatistiksel olarak 2. Sırayı almış, Trabzonspor 8 şampiyonlukla 3. ve Fenerbahçe kulübü 6 şampiyonlukla son sırayı almıştır. Şekil Şirketleşerek halka arz edilen dört futbol kulübünün spor toto Süper Lig ve Ziraat Türkiye Kupası şampiyonlukları karşılaştırılması

104 89 Şekil de ise Şirketleşerek halka arz edilen dört futbol kulübünün Süper Lig şampiyonlukları ve Ziraat Türkiye Kupası şampiyonlukları karşılaştırmalı analizine yer verilmiştir. Galatasaray kulübü şampiyonluk sayıları itibariyle her iki organizasyonda da yüksek şampiyonluk sayılarına sahiptir. Ancak Fenerbahçe kulübü süper lig de şampiyonluk sayıları itibariyle 2. olmasına karşın Ziraat Türkiye Kupası nda dört kulüp içinde en az şampiyonluk sayısı ile 4. Olmuştur. Beşiktaş kulübü süper ligde 3. Ziraat Türkiye Kupası nda ise 2 olmuştur. Trabzonspor kulübü ise Ziraat Türkiye Kupası nda süper ligden daha çok şampiyonluk başarısı elde etmiştir. Çizelge Dört kulübün son 6 sezon ulusal lig sıralama ve ortalamaları GS FB BJK TS ORTALAMA 3,17 1,67 2,67 6,00 Şekil Dört kulübün son 6 sezon ulusal lig ortalama başarı (istikrar) grafiği

105 90 Çizelge UEFA sisteminde son 6 sezon toplam puanlamaları UEFA Başarı Sıralama Sistemine Göre Son 6 Sezonda Alınan Toplam Puanlar GS FB BJK TS Kaynak: Çizelge ve şekil 4.13 de Şirketleşerek halka arz edilen dört futbol kulübünün UEFA sistemine göre son 6 sezonda aldıkları toplam puanlar gösterilmektedir. Buna göre Galatasaray kulübü UEFA liginde en çok başarı elde eden kulüp olmuştur. Dört kulüp içinde Avrupa da en çok yer alan kulüp Galatasaray kulübü olmuştur. Galatasaray kulübünü Beşiktaş Kulübü takip etmektedir. Dört kulüp içindeki 3. Kulüp Fenerbahçe kulübü olmuş son sırayı ise Trabzon kulübü almıştır. Şekil 4.13.UEFA başarı sıralama sistemine göre son 6 sezonda alınan toplam puanlar sıralaması

106 91 Çizelge Şirketleşerek halka arz edilen dört futbol kulübünün yayın hakkı gelirleri (TL) YILLAR YAYIN HAKKI GELİRLERİ (GS) YAYIN HAKKI GELİRLERİ (FB) YAYIN HAKKI GELİRLERİ (BJK) YAYIN HAKKI GELİRLERİ (TS) Kaynak: Kamuyu Aydınlatma Platformu (KAP) Şekil Şirketleşerek halka arz edilen dört kulübün yayın hakkı gelirleri karşılaştırması Çizelge 4.13 ve şekil 4.14 te dört kulübün yılları arasında yayın hakkı gelirleri karşılaştırmalı olarak gösterilmektedir. Buna göre 2010 yılında en yüksek gelire sahip olan kulüp Beşiktaş, ikinci kulüp Galatasaray, üçüncü kulüp Fenerbahçe ve dördüncü kulüp ise Trabzonspor olarak karşımıza çıkmaktadır yılında en yüksek yayın hakkı gelirine

107 92 sahip kulüp Fenerbahçe, ikinci kulüp Beşiktaş, üçüncü kulüp Trabzonspor ve 4. Kulüp ise Galatasaray dır yılında Galatasaray ın ilk sıraya yükseldiği belirlenirken, ikinci sırada Fenerbahçe, üçüncü sırada Beşiktaş ve son sırada ise Trabzonspor un yer aldığı görülmüştür yılı itibariyle Fenerbahçe ve Galatasaray ın yayın hakkı gelirlerinin başa baş gittiği saptanmıştır. Aynı yıl içinde Beşiktaş üçüncü sırada ve Trabzonspor dördüncü sırada yer alarak gelir elde etmiştir yılında Fenerbahçe tekrar Galatasaray ın önüne geçerek ilk sırayı almış, böylece Galatasaray ikinci, Beşiktaş üçüncü ve Trabzonspor ise son sırada yer almıştır yılına gelindiğinde ise Galatasaray kulübü yayın hakkı gelirleri itibariyle diğer kulüplere göre en yüksek seviyede yer almıştır. Geçmiş yılın birincisi olan Fenerbahçe kulübü ikinci sırada yer almış Beşiktaş ve Trabzonspor kulüplerinin sıralaması değişmemiştir. Sonuç olarak yayın hakkı gelirleri itibariyle dört kulübün son altı yılda en çok gelir elde edeni Fenerbahçe kulübü (toplam TL), ve ikinci en çok gelir elde eden kulüp ise Galatasaray (toplam ) kulübü olmuştur. Üçüncü sırada TL ile Beşiktaş kulübü ve dördüncü ise TL ile Trabzonspor olmuştur. Şirketleşerek halka arz edilen dört futbol kulübün yayın hakkı gelirleri açısından birincilik ve ikincilik mücadelesi ezeli rakip olarak adlandırılan Galatasaray ve Fenerbahçe arasında seyretmiştir. Çizelge Şirketleşerek halka arz edilen dört futbol kulübünün sponsorluk gelirleri, isim hakkı gelirleri ve reklam gelirleri toplamı (TL) YILLAR SPONSORLUK GELİRLERİ + REKLAM GELİRLERİ + İSİM HAKKI GELİRLERİ (GS) SPONSORLUK GELİRLERİ + REKLAM GELİRLERİ + İSİM HAKKI GELİRLERİ (FB) SPONSORLUK GELİRLERİ + REKLAM GELİRLERİ + İSİM HAKKI GELİRLERİ (BJK) SPONSORLUK GELİRLERİ + REKLAM GELİRLERİ + İSİM HAKKI GELİRLERİ (TS) Kaynak: Kamuyu Aydınlatma Platformu (KAP) Dört kulübün sponsorluk, reklam ve isim hakkı gelirlerinin toplamının karşılaştırılması çizelge 4.14 ve şekil 4.15 te gösterilmektedir. Değerler yılları arasındaki dönemi kapsamaktadır. Buna göre, bahsi geçen yıllar itibariyle seçilen gelir kalemleri

108 93 toplamında en yüksek gelir Galatasaray kulübüne aittir. Fenerbahçe kulübü 2010 ve 2011 yıllarında Beşiktaş kulübünün gerisinde kalarak üçüncü sırayı almış, takip eden yıllarında ise ikinci sıraya yükselmiştir. Beşiktaş kulübü 2010 ve 2011 yıllarında ikinci sırada, takip eden yıllarda ise üçüncü sırada yer almıştır. Beşiktaş kulübünün bahsi geçen gelir kalemleri toplamında 2010 ve 2012 yılları arasında artış trendinde olduğu, 2012 ve 2014 yılları arasında azalışa geçtiği ve 2015 yılı itibariyle ikinci olan Fenerbahçe kulübüne yaklaştığı ve 2014 yılına göre oldukça yüksek bir artış kaydettiği görülmektedir. Trabzonspor kulübü ise yılları arasında dört kulüp içerisinde bahsi geçen gelir toplamları açısından son sırada yer almıştır. Yıllar itibariyle zaman zaman artışlar, zaman zaman azalışlar kaydetmiş ancak bariz artış ve azalışlar göstermemiştir. Şekil Şirketleşerek halka arz edilen dört futbol kulübünün sponsorluk gelirleri, isim hakkı gelirleri ve reklam gelirleri toplamı karşılaştırması Kaynak: Kamuyu Aydınlatma Platformu (KAP)

109 94 Şekil Şirketleşerek halka arz edilen dört futbol kulübünün piyasa değerleri Kaynak: Transfermarkt: Şekil te dört futbol takımına ait kadroların güncel piyasa değerlerine ilişkin veriler görülmektedir. Buna göre Fenerbahçe Futbol takımı piyasa değeri en yüksek futbol takımı, son şampiyon Beşiktaş ikinci sırada yer alırken, bir önceki sezonun şampiyonu Galatasaray ise piyasa değeri açısından Beşiktaş a çok yakın bir seyirde yer alarak üçüncü olmuştur. Trabzonspor ise dört futbol kulübü içinde piyasa değeri açısından dördüncü sırada yer almıştır Şirketleşerek halka arz edilen dört futbol kulübünün transfer istatistikleri ( ) Çizelge Galatasaray transfer istatistikleri YILLAR TRANSFER GELİRLERİ GS (milyon ) TRANSFER GİDERLERİ GS ( milyon ) KÂR/ZARAR GS ( milyon ) ,75 29,50-6, ,28 23,60-8, ,89 30,05-26, ,80 41,84-40, ,41 14,00-11, ,30 11,04 +10,26

110 95 Kulüplerin transfer gelirleri ile transfer giderleri arasında meydana gelen fark bu konuya ilişkin kâr ya da zarar durumunu meydana getirmektedir. Dolayısıyla Galatasaray ın sezonu transfer hesaplarında milyon zarar yaşadığı görülmektedir. Kulübün sezonunda artan zararı milyon zarara ulaştığı görülmektedir yıllarında da artan zarar milyon ya ulaşmıştır. Transfere ayrılan payın artmasına rağmen transfer gelirlerinin bu artış karşısında yetersiz oluşu sonucunda sezonunun milyon zarar ile kapanmasına yol açmıştır futbol sezonunda transfer gelirleri ile transfer giderleri arasındaki fark milyon ile zarar olarak yansımaktadır. Ancak sezonunda transfer gelirleri milyon ya ulaşırken, transfer giderleri milyon da kalmış ve böylece son 6 sezon içerisinde ilk kez bir sezon transferi milyon luk kâr ile kapatmıştır. Çizelge Fenerbahçe transfer istatistikleri YILLAR TRANSFER GELİRLERİ FB (milyon ) TRANSFER GİDERLERİ FB ( milyon ) KÂR/ZARAR FB ( milyon ) ,60-22, ,50 35,30-7, ,00 33,90-29, ,15 30,25-25, , , ,50 41,68-21,18 Fenerbahçe kulübünün sezonu transfer hesaplarında milyon zarar yaşadığı görülmektedir. Kulübün sezonunda azalan zararı milyon ya düşse de yıllarında yeniden artarak milyon ya ulaşmıştır. Takip eden sezonunda milyon zarara ulaşan Fenerbahçe dönemi sezonu ile birlikte son 6 sezon içerisinde ilk defa milyon luk bir transfer kârı ile sezonu tamamlamıştır. Ancak sezonunda milyon transfer giderine karşılık, 20.5 milyon luk transfer geliri elde eden Fenerbahçe nin bu sezonda yeniden transfer zararına uğradığı görülmüştür.

111 96 Çizelge Beşiktaş transfer istatistikleri YILLAR TRANSFER GELİRLERİ BJK (milyon ) TRANSFER GİDERLERİ BJK ( milyon ) KÂR/ZARAR BJK ( milyon ) ,20 13,10-9, ,27 13,95-12, ,34 4,00-3, ,85 13,95-12, ,34 14,45-13, ,90 13,95 +12,95 Beşiktaş kulübünün sezonu transfer hesaplarında milyon zarar yaşadığı görülmektedir. Kulübün sezonunda artan zararı milyon ya ulaşmıştır yıllarında milyon ya düşen zarar takip eden ve sezonlarında daha da artarak sırasıyla ve milyon ya ulaşmıştır. Ancak sezonu ile birlikte son 6 sezon içerisinde ilk defa milyon luk bir transfer kârı ile sezonu tamamlanmıştır. Çizelge Trabzonspor transfer istatistikleri YILLAR TRANSFER GELİRLERİ TS (milyon ) TRANSFER GİDERLERİ TS ( milyon ) KÂR/ZARAR TS ( milyon ) ,80 7,90-6, ,03 24,45-14, ,50 8,06-0, ,87 4,70 +0, ,59 34,57-21, ,37 13,65-0,279 Trabzonspor, sezonunu 1.80 milyon transfer geliri ve 7.90 milyon transfer gideri sonucunda milyon transfer zararı ile kapatmıştır sezonunu milyon zarar ile kapatan Trabzonspor, sezonunda zararını milyon ya kadar düşürmüş ve takip eden sezonunda milyon kâr ile kapatmıştır. Ancak sezonunda çok ciddi bir transfer yatırımı yapan Trabzonspor milyon luk transfer giderine karşılık milyon transfer geliri elde etmiş ve sezonu

112 97 milyon luk bir zararla kapatmıştır sezonunda ise transfer gelir ve giderlerinin başa başa yakın bir fark ile yaklaşık milyon ya ulaştığı görülmüştür. Şekil Şirketleşerek halka arz edilen dört futbol kulübünün transfer zararları Şekil 4.17 da Son 6 sezonda dört kulübün yaşadığı toplam zararlar TL ve cinsinden karşılaştırılmıştır. Buna göre, kulüplerin transfer gelirleri oldukça düşük olmasına rağmen transfer giderleri için ayrılan pay oldukça fazladır. 4 büyük kulüp açıdan değerlendirdiğimizde transfer kaleminde en çok zarara uğrayan kulüp Fenerbahçe kulübü olmuştur. En çok zarara uğrayan ikinci kulüp Galatasaray kulübü, üçüncü kulüp Trabzonspor ve dört futbol kulübünün sonuncu kulübü ise Beşiktaş kulübü olmuştur. Transfer kaleminde en az zarara uğrayan kulüp Beşiktaş kulübü olmuştur Şirketleşerek halka arz edilen dört futbol kulübüne ait teknik adam istatistikleri ( ) Bu bölümde dört kulüpte yılları arasında görev alan teknik adamların, takımlarının başında yer adlığı maçlarda Spor Toto Süper Lig de elde ettiği galibiyet, mağlubiyet, beraberlik sayılarına ve hesaplanan galibiyet ve maksimum puan yüzdelerine yer verilmiştir. Analizde yer alan Galibiyet% istatistiklerinde kullanılan hesaplama yöntemi ise toplam maç sayısı içinde yer alan galibiyet yüzdesinin hesaplanması şeklinde oluşturulmuştur. Maksimum Puan% ise takımın başında çıkılan maçların tümünün galibiyetle sonuçlanması ve galibiyet puanı olan 3 ile çarpılması varsayımından hareketle; gerçekleşen performans açısından alınan galibiyetlerin 3 puan ile, beraberlik sayısının ise 1 puan ile çarpılıp toplandıktan sonra maksimum alınabilecek puan içerisinde yüzde kaçlık

113 98 bir paya sahip olduğu esasına dayandırılmıştır. Hesaplama sonucunda tüm takım istatistiklerine yer verilmiştir. Ancak analizde takımlarda çok kısa süre veya geçici olarak yer alan teknik direktörlerin istatistiğine yer verilmemiştir. Çizelge Beşiktaş futbol kulübü teknik direktör istatistikleri Teknik Adam Maç Sayısı Galip Berabere Mağlup Galibiyet % Max Puan % Bernd Schuster Tayfur Havutçu (I.) ,50 Carlos Carvalhal ,45 54,55 Tayfur Havutçu (II.) ,29 28,57 Samet Aybaba ,06 56,86 Slaven Bilic ,88 64,22 Şenol Güneş ,53 77,45 Şekil Beşiktaş teknik direktör maç sayısı istatistikleri Şekil da yılları arasında baz alınan son 6 futbol sezonunda Beşiktaş Futbol Kulübü nde teknik adamların takımın başında yer alma sayılarına yer verilmiştir. 68 maç ile en çok maç yöneten teknik direktör Slaven Bilic tir. Ardından futbol sezonunu şampiyonluk başarısı ile tamamlayan ve takımın başında 34 maçlık performansı

114 99 ile bulunan Şenol Güneş ile aynı maç sayısına ulaşan Samet Aybaba nın en fazla sayıda takımın başında oldukları görülmektedir. Şekil Beşiktaş futbol kulübü galibiyet puan istatistikleri Kaynak: TFF Şekil de yer alan istatistikler göre son 6 sezon açısından Spor Toto Süper Lig de Beşiktaş teknik direktörleri arasında en yüksek galibiyet yüzdesi ve lig puanı başarı yüzdesine sahip Beşiktaş teknik direktörü Şenol Güneş olmuştur. Ardından en başarılı istatistiklere sahip teknik adam Slaven Bilic tir. Çizelge Fenerbahçe futbol kulübü teknik direktör istatistikleri Teknik Adam Maç Galip Berabere Mağlup Galibiyet % Max Puan % Aykut ,94 66,00 Kocaman Ersun Yanal ,00 İsmail Kartal ,16 79,82 Vitor Pereira ,67 70,00 Kaynak: TFF

115 100 Şekil Fenerbahçe teknik direktör maç istatistiği Şekil de yılları arasında baz alınan son 6 futbol sezonunda Fenerbahçe Futbol Kulübü nde teknik adamların takımın başında yer alma sayılarına yer verilmiştir. 151 maç ile en çok maç yöneten teknik direktör Aykut Kocaman olmuştur. Ardından futbol sezonunu 2. Sırada tamamlayan Vitor Pereira, ardında ise Ersun Yanal yer almaktadır. Şekil Fenerbahçe teknik direktör galibiyet puan istatistikleri Kaynak: TFF Şekil de yer alan istatistikler göre son 6 sezon açısından Spor Toto Süper Lig de Fenerbahçe teknik direktörleri arasında en yüksek galibiyet yüzdesi (% 63,16) ve en

116 101 yüksek lig puanı başarı yüzdesine sahip (% 79,82), Fenerbahçe teknik direktörü İsmail Kartal olmuştur. Ardından en başarılı istatistiklere sahip teknik adam 60 maçta takımın başında yer alarak % 61,67 Galibiyet yüzdesi ve maksimum puanlar içinde % 70 başarıya ulaşan Vitor Pereiara olmuştur. Çizelge Galatasaray futbol kulübü teknik direktör istatistikleri Teknik Adam Maç Galip Berabere Mağlup Galibiyet Max Sayısı % Puan % Frank Rijkaard ,22 62,69 George Hagi ,33 41,67 Fatih Terim ,95 67,37 R. Mancini ,17 61,59 C. Prandelli ,5 43,75 Hamza Hamzaoğlu ,46 69,23 Mustafa Denizli ,09 Jan Olde Riekerink ,57 42,86 Şekil Galatasaray teknik direktör maç istatistiği Kaynak: TFF Şekil de yılları arasında baz alınan son 6 futbol sezonunda Galatasaray Futbol Kulübü nde teknik adamların takımın başında yer alma sayılarına yer verilmiştir. 95 maç ile en çok maç yöneten teknik direktör Fatih Terim olmuştur. Ardından futbol sezonunu 3. Sırada tamamlayan Frank Rijkaard yer almıştır.

117 102 Şekil Galatasaray futbol kulübü teknik direktör başarı oranları Şekil de yer alan istatistikler göre son 6 sezon açısından Spor Toto Süper Lig de Galatasaray teknik direktörleri arasında en yüksek galibiyet yüzdesi (% 69,23) ve en yüksek lig puanı başarı yüzdesi (% 63,46) sahibi Galatasaray teknik direktörü Hamza Hamzaoğlu olmuştur. Ardından Galatasaray Kulüp tarihinin en başarılı teknik adamları arasında yer alan Fatih Terim yer almaktadır. Verilen istatistiklerin doğal bir sonucu olarak görülebilecek şekilde Hamza Hamzaoğlu nun sezonu 3 kupa ile tamamlaması olarak görülebilir. Çizelge Trabzonspor futbol kulübü teknik direktör istatistikleri Teknik Adam Maç Sayısı Galip Berabere Mağlup Galibiyet % Max Puan % Şenol Güneş ,98 65,89 Tolunay Kafkas ,67 51,11 M.Reşit Akçay ,52 29,29 Hami Mandıralı ,50 50,00 V. Halilhodzic ,00 44,44 Ersun Yanal ,22 55,56 Şota Arveladze ,67 Sadi Tekelioğlu ,67 69,44 Hami Mandıralı ,41 31,37 Kaynak: TFF Çizelge de yer alan istatistikler göre son 6 sezon açısından Spor Toto Süper Lig de Trabzonspor teknik direktörleri arasında en yüksek galibiyet yüzdesi (%66,67) ve en

118 103 yüksek lig puanı başarı yüzdesi (%69,44) ile Sadi Tekelioğlu na aittir. Ancak Sadi Tekelioğlu nun bu başarısına bir dipnot ekleyerek, geçici olarak teknik sorumlu olarak görev yaptığı göz önüne alınırsa, ikinci sırada en yüksek istatistikleri yakalayan teknik direktör Şenol Güneş in 86 maç sonunda elde ettiği %56,98 Galibiyet yüzdesi ile %65,89 luk alınabilecek maksimum puan açısından elde edilen puan yüzdesi oldukça yüksektir. Bunula birlikte sezonu ve izleyen 6 sezonda Trabzonspor da ciddi bir teknik adam devir hızı yaşandığı da görülmektedir. Şekil TS teknik direktör maç sayısı istatistikleri Şekil Trabzonspor futbol kulübü teknik direktör başarı oranları Kaynak: TFF

119 104 Şekil te yer alan istatistiklerde ön plana çıkan bir detay yabancı teknik adamların kulübe yüklediği ekstra maliyetler ve kendilerine sağlanan ayrıcalıklı transfer bütçelerine rağmen Vahid Halil Hodzic in 12 maçlık performansı ve %25 lik galibiyet (%75 Mağlup) oranı sonucunda daha fazla fırsat verilmeden sezon sonuna kadarki alacağı ücreti de ödenerek gönderilmesi olmuştur. Şekil Son dört sezonda Avrupa liglerinde teknik adam değişimleri Kaynak: Tamsaha, 2016: 55 Şekil te yer alan istatistikler doğrultusunda Avrupa nın en elit liglerinde meydana gelen teknik adam değişiklikleri son dört sezona göre kronolojik olarak yer verilmiştir. Buna göre Spor Toto Süper Lig in, kıyaslandığı 6 lig içerisinde teknik adam istikrarsızlığı açısından zirvede yer almıştır. En az sayıda teknik adam değişikliği ise Fransa ya ait Ligue 1 de 25 teknik adam sayısı ile kaşımıza çıkmaktadır. Özellikle sezonunda ülkemizde gerçekleşen teknik adam değişiklikleri son yıllarda Avrupa liglerinde görülmemiş bir seviyede gerçekleşerek bir sezonda 22 teknik adam değişikliği ile ciddi bir istatistiğe ulaşmıştır. Türkiye Süper Ligi nin ardından en fazla teknik adam değişikliğine İtalya Ligi Serie A da rastlanmıştır. Ek olarak sezonunda Avrupa nın 6 liginde meydana gelen teknik adam değişimleri artış eğilimi göstermiştir.

120 105 Çizelge Süper Lig de teknik direktör değişim tablosu ( ) Takım Teknik Direktör Görev Süresi 1. Beşiktaş Şenol Güneş 1 sezon 2. Fenerbahçe Vitor Pereira 1 sezon 3. T. Konyaspor Aykut Kocaman 1 sezon 4. M. Başakşehir Abdullah Avcı 2 sezon 5. Osmanlıspor Mustafa Reşit Akçay 1 sezon 6. Galatasaray Hamza Hamzaoğlu 11 Hafta Claudio Taffarel 1 Hafta Mustafa Denizli 11 Hafta Orhan Atik 2 Hafta Jan Olde Reikerink 9 Hafta 7. Kasımpaşa Rıza Çalımbay 1 sezon 8. Akhisar Belediye Cihat Arslan 1 sezon 9. Antalyaspor Yusuf Şimşek 14 Hafta Mehmet Uğurlu 3 Hafta Jose Morais 17 Hafta 10. Gençlerbirliği Stuart Baxter 2 Hafta Naci Şensoy 1 Hafta Mehmet Özdilek 12 Hafta Mustafa Kaplan 1 Hafta Yılmaz Vural 1 Hafta İbrahim Üzülmez 17 Hafta 11. Bursaspor Ertuğrul Sağlam 13 Hafta Ersel Uzgur 2 Hafta Hamza Hamzaoğlu 19 Hafta 12. Trabzonspor Shota Arveladze 11 Hafta Sadi Tekelioğlu 7 Hafta Hami Mandıralı 16 Hafta 13. Ç. Rizespor Hikmet Karaman 1 sezon 14. Gaziantepspor Mutlu Topçu 30 Hafta Serhat Kandemirli 1 Hafta Sergen Yalçın 3 Hafta 15. Kayserispor Tolunay Kafkas 23 Hafta Ertuğrul Seçme 1 Hafta Hakan Kutlu 10 Hafta 16. M.Sivasspor Sergen Yalçın 9 Hafta Okan Buruk 11 Hafta Mesut Bakkal 14 Hafta 17. Eskişehirspor Michael Skibbe 7 Hafta İsmail Kartal 4 Hafta Samet Aybaba 23 Hafta 18. Mersin İdmanyurdu Mesut Bakkal 5 Hafta Bülent Korkmaz 12 Hafta Hakan Kutlu - Nurullah Sağlam - Ümit Özat 14 Hafta Serkan Damla 3 Hafta Kaynak: TamSaha, 2016: 56

121 106 Çizelge de yer alan bilgiler takımların Spor Toto Süper Lig i tamamladıkları sıralama dikkate alınarak düzenlenmiştir. Bu doğrultuda sezonunun şampiyonu Beşiktaş başta olmak üzere, ikinci Fenerbahçe ve Torku Konyaspor un ligi bir teknik adamla tamamladıkları ve zirvede yer aldıkları görülmektedir. Ligin alt sıralarına doğru ise teknik adam yönetimi açısından istikrarsız konumda olan takımlar karşımıza çıkmaktadır. Bu durum kulüplerin maliyetlerini birçok açıdan arttırdığı gibi aynı zamanda teknik ve idari açıdan da karmaşık süreçlere sebep olabilmektedir Şirketleşerek Halka Arz Edilen Dört Futbol Kulübünün İstatistiksel Veri Analizleri Çizelge BJK Futbol Yatırımları, San. ve Tic. A.Ş. pearson korelasyon tablosu Transfer Giderleri Transfer Giderleri 1 UEFA Başarısı UEFA Başarısı,478 1 Lig Puanları Lig Puanları,730,253 1 Gelirler Gelirler,258 -,057,831 * 1 Beşiktaş Futbol Yatırımları Sanayi ve Ticaret A.Ş. ye ait pearson korelasyon tablosunda verilen bilgiler doğrultusunda lig puanları değişkeni ile gelirler değişkeni arasında yüksek düzeyli pozitif yönlü anlamlı bir ilişki olduğunu göstermektedir (r = 0,831, p 0.05). Ancak diğer değişkenler arasında anlamlı bir ilişkiye rastlanmamıştır (p 0.05). Çizelge Fenerbahçe Futbol A.Ş spearman korelasyon tablosu Lig Sıralaması 1 Lig sıralaması Gelirler Transfer giderleri Gelirler,414 1 Transfer giderleri,207,257 1 Uefa Puanı Uefa Puanı,105,174,000 1

122 107 Fenerbahçe Futbol A.Ş ye ait spearman korelasyon analizi tablosunda verilen bilgiler doğrultusunda değişkenler arasında p 0.05 anlamlılık düzeyinde herhangi bir ilişkiye rastlanamamıştır (p 0.05). Çizelge Galatasaray Sportif A.Ş pearson korelasyon tablosu Transfer Giderleri Transfer Giderleri 1 UEFA Başarısı UEFA Başarısı,424 1 Lig Puanları Lig Puanları,027 -,042 1 Gelirler Gelirler -,142,495 -,055 1 Galatasaray Sportif A.Ş verileri üzerinden gerçekleştirilen pearson korelasyon analizi sonucunda değişkenler arasında p 0.05 anlamlılık düzeyinde herhangi bir ilişkiye rastlanamamıştır (p 0.05). Çizelge Trabzonspor Futbol İşletmeciliği Ticaret A.Ş spearman korelasyon tablosu Lig sıralaması Lig Sıralaması 1 Gelirler Gelirler,765 1 Transfer giderleri Transfer giderleri,257,794 1 Uefa Puanı Uefa Puanı -,232 -,104 -,029 1 Trabzonspor Futbol İşletmeciliği Ticaret A.Ş. ye ait veriler üzerinde gerçekleştirilen spearman korelasyonu sonucunda değişkenler arasında p 0.05 anlamlılık düzeyinde herhangi bir ilişkiye rastlanamamıştır (p 0.05).

123 108

124 TARTIŞMA Bu bölümde Türkiye de şirketleşerek halka arz edilen dört futbol kulübünün sportif başarı ve mali performans analizlerini belirlemek üzere gerçekleştirilen analizler yorumlanarak tartışılmıştır. Ancak literatürde sportif başarı ve mali performans arasındaki ilişkiyi inceleyen çalışmaların nicelik açısından yetersizliği ve araştırmada kullanılan veriler ve yöntemsel farklılıklar sebebiyle çalışmaların bulgularının karşılaştırılması mümkün olmamıştır. Bu sebeple bu bölümde yalnızca yapılan çalışmanın bulguları tartışılmıştır. Toplanan veriler öncelikle mali performansı araştırmak üzere bilanço değerleri üzerinden oran analizine tabi tutulmuştur. TFF ve UEFA veri tabanından elde edilen veriler ise sportif başarı açısından değerlendirmeye alınmıştır. Mali performans ve sportif başarı arasındaki ilişkiyi belirlemek içinse seçilen uygun veriler arasında korelasyon analiz bulguları tartışılmıştır Rasyo (Oran) Analizleri Sonuçlarının Tartışılması Bu çalışmada ilk olarak kulüpler rasyo (oran) analizi yöntemiyle karşılaştırılmıştır. Rasyo yönteminde likidite oranları, mali yapı oranları, faaliyet oranları ve kârlılık oranları kullanılmaktadır. Çalışmada likidite oranlarından cari ve nakit oran, mali yapı oranlarından kaldıraç oranı, öz sermaye toplam varlık oranı, borçların öz sermaye oranı, kısa vadeli yabancı kaynakların toplam varlık oranı kullanılmıştır. Faaliyet oranlarından alacak devir hızı ve kârlılık oranlarından ise net kâr öz sermaye oranı değerlendirmeye alınmıştır. Çalışmadaki analizde cari ve nakit oran açısından işletmelerin likit değerlerinin yetersiz olduğu tespit edilmiştir. Çizelge 4.1. de görüldüğü üzere yalnızca 2010 yılı verilerinde cari oran açısından Fenerbahçe kulübünün 7,3 gibi yüksek bir oran yakaladığı ve aynı yılda Trabzonspor kulübünün de 1,7 gibi bir değer elde ettiği belirlenmiştir. Yani bu iki kulüp açısından bu yıllarda dönen varlıkların kısa vadeli yabancı kaynakları karşılama düzeyleri yüksek çıkmıştır. Yani bu iki kulüp ilgili yılda borçlarını ödeyebilecek düzeydedir. Ancak takip edilen yıllarda 1 ile 1,5 arasında olması gereken değerler tüm kulüpler için 1 in altındaki değerler olmuştur yılındaki yükseklik diğer yıllarda devam etmediği için bu iki kulüp açısından borçları karşılama düzeyi süreklilik arz etmemektedir tespitine ulaşılmıştır. Ayrıca kulüpler açısından oranın 1 in altında değerler alması kulüplerin net işletme sermayelerinin açığını göstermiştir. Yani bugün yaşanacak muhtemel bir sıkıntıda

125 110 işletmeler dönen varlıkları ile borçları karşılayamamakta, bu varlıklarını likit kaynaklara dönüştürememektedirler. Çizelge 4.2. de yer alan hazır değerlerin kısa vadeli borçları karşılama gücünü değerlendiren son likidite oranı olan nakit oranların 0,20 değerinin altına inmesi istenmez. Genel kabulü ise 1 dir. Galatasaray kulübünün yılları arasındaki nakit oran değeri ise bu sınırın altında kalmış, yıllar içinde de dalgalanmalar göstermiştir. Diğer kulüpler açısından da bu oran oldukça düşük değerler almıştır. 0,20 nin altındaki bu değerler kulüplerin nakit ve benzerlerinin kısa vadeli borçları karşılama oranının zayıflığını göstermektedir. Ancak hesaplanan oranlar açısından nispeten en iyi durumdaki kulübün Fenerbahçe kulübü olduğu 2015 yılında 0,12 gibi bir değer yakaladığı ancak yetersiz bir düzeye sahip olduğu şeklinde yorumlanabilir. Bu analiz sonucunda çıkan en temel sonuç kulüplerin hazır değerlerinin yani nakit ve benzeri varlıklarının da borçlarını karşılayacak düzeyde olmadığıdır. Mali yapı oranları açısından ise analizde bulunan sonuçlar genel olarak istenen oran değerlerinden uzak değerlerdir. Borca bağımlılık düzeyini ölçen kaldıraç oranını 0,50 düzeylerinde olması istenmektedir ancak çalışmanın örnekleminde yer alan futbol kulüpleri açısından bu değer oldukça yüksektir ve şirketlerin borca oldukça bağımlı olduğunu göstermektedir. Çizelge 4.3. te görüldüğü üzere genel kabulün 0,50 olduğu düşünüldüğünde bu oranlara en yakın kulübün 0,6-1,7 aralığındaki değerlerle Trabzonspor futbol kulübünün olduğu tespit edilmiştir. Fenerbahçe ve Galatasaray spor kulüplerinin değerlerinin nispeten daha makul olduğu, Beşiktaş spor kulübünün ise 2,3-4,5 arasında aldığı değerlerle yüksek kaldıraç oranlarına sahip olduğu belirlenmiştir. Kulüpler içinde en riski şirketin Beşiktaş olduğu tespit ediliştir. Yani toplam varlıklarının toplam yabancı kaynakları karşılama düzeyi en kötü şirket Beşiktaş, en iyi şirket ise Trabzonspor dur. Ülkemizde bu oranın yüksek değerler alması, yaşanan enflasyon ve kur farklarına bağlanabilir. Çünkü oranın ülkemizdeki genel kabulü 0,60 dolaylarıdır ve bunun nedeni ise enflasyon gibi parametrelere bağlanmıştır. Öz sermaye toplam varlık oranında değerlendirmeye alınan kulüpler açısından genellikle %50 nin üzerinde değerlere ulaşılmış alt sınır aşılmıştır. Borçların öz sermaye oranının ise 1 den yüksek değerler alması istenmeyen bir durumdur. Özellikle çizelge 4.4. de görüldüğü üzere bu oran 2013 yılında 45,3 gibi bir oranla Galatasaray spor kulübü

126 111 açısından oldukça yüksek değerlere ulaşmıştır. Diğer kulüplerinde oranları da kabul edilen değerin üzerinde değerlerdir. Yani kulüplerin genelinde varlıklar işletme ortakları ve sahipleri tarafından finanse edilmektedir. Bu da özellikle zengin başkan ve hissedarların etkisi olarak yorumlanabilir. Faaliyet oranlarından ise analize alacak devir hızı eklenmiştir. Alacak devir hızı verimliliği ölçen bir oran olduğundan yüksek çıkması istenmektedir. Oranın en iyi neticesi ise Fenerbahçe kulübü oranlarıdır. Çizelge 4.7. de yer alan bulgular doğrultusunda 2011 yılında 34,6 gibi en yüksek değere Fenerbahçe kulübü ulaşmıştır. Bu değer açısından en düşük oranlar ise Galatasaray spor kulübüne aittir yılından 3,6 gibi diğer kulüplere göre oldukça düşük bir değer elde etmiştir. Alacakların devir hızının artması vadelerin kısaldığını, azalması ise vadelerin uzadığını göstermektedir. Kulüpler açısından yüksek olması kulüplerin gerçekleştirdiği satışların verimli olduğu şeklinde yorumlanabilir. Son oran olan kârlılık oranlarından ise net kâr öz sermaye oranı değerlendirilmiştir. Oranın genel olarak yüksek değerler alması beklenmektedir ancak şirketleşerek halka arz edilen dört futbol kulübünün belirlenen yıllarda genel olarak zarar etmiştir ve bu sebeple oran negatif değerler almıştır. Çizelge de kulüplerin net kâr öz sermaye oranları karşılaştırılmıştır. Buna göre en çok zarar ise 2013 yılında -7,6 gibi bir değer alan Galatasaray kulübüne aittir. Kulüplerin sezonları genel olarak zararla kapatması ülkemizde spor kulüplerinin genel olarak faaliyetlerinde zarara uğradıklarını göstermektedir Çalışmada Elde Edilen Sportif Başarı Bulgularının Tartışılması Sportif başarı, uzun zamandır hem araştırmacılar hem de medya tarafından tartışılan bir konu olmuştur. Bir sporcu ya da ülkenin, herhangi bir spor organizasyonunda başarılı olması, aldığı toplam madalya sayısına göre belirleniyor olsa da, ülkelerin içinde bulundukları ekonomik, sosyolojik ve kültürel durumlarına bakılmaksızın, başarının salt madalya sayısıyla sınırlı olduğunu düşünmek önyargılı bir görüş olacaktır. Bu bölümde şirketleşerek halka arz edilmiş dört futbol kulübünün sırasıyla spor toto süper lig şampiyonluk sayıları, Ziraat Türkiye kupası şampiyonluk sayıları, UEFA sisteminde son altı sezonda topladıkları toplam puanlar, takımların yayın hakkı gelirleri, takımların piyasa değerleri, transfer giderleri, takımların son altı sezondaki kâr zarar durumları ve teknik adam istatistikleri tartışılmıştır.

127 112 Çizelge 4.9. da şirketleşerek halka arz edilen dört kulübün şampiyonluk sayıları birlikte incelendiğinde sırasıyla Galatasaray kulübü 20 şampiyonluk ile birinci sırada, Fenerbahçe kulübü 19 şampiyonluk ile ikinci sırada, Beşiktaş kulübü 14 şampiyonluk ile üçüncü sırada ve son olarak Trabzonspor kulübü ise elde ettiği 6 şampiyonluk ile bu sıralamaya göre 4. sırada yer almıştır. Çizelge da şirketleşerek halka arz edilen futbol kulüplerinin Ziraat Türkiye Kupasında elde ettikleri şampiyonluk istatistiklerine yer verilmiştir. Buna göre en yüksek şampiyonluk sayısına sahip kulüp Galatasaray kulübü olmuştur. Galatasaray kulübü 17 kez Ziraat Türkiye Kupasını kazanma başarısı elde etmiştir. Ziraat Türkiye Kupası nda 9 şampiyonlukla Beşiktaş kulübü istatistiksel olarak 2. Sırayı almış, Trabzonspor 8 şampiyonlukla 3. ve Fenerbahçe kulübü 6 şampiyonlukla son sırayı almıştır. Şekil 4.11 de Şirketleşerek halka arz edilen dört futbol kulübünün Süper Lig şampiyonlukları ve Ziraat Türkiye Kupası şampiyonlukları karşılaştırmalı analizine yer verilmiştir. Galatasaray kulübü şampiyonluk sayıları itibariyle her iki organizasyonda da yüksek şampiyonluk sayılarına sahiptir. Ancak Fenerbahçe kulübü süper lig de şampiyonluk sayıları itibariyle 2. olmasına karşın Ziraat Türkiye Kupası nda dört kulüp içinde en az şampiyonluk sayısı ile 4. olmuştur. Beşiktaş kulübü süper ligde 3. Ziraat Türkiye Kupası nda ise 2 olmuştur. Trabzonspor kulübü ise Ziraat Türkiye Kupası nda süper ligden daha çok şampiyonluk başarısı elde etmiştir. Çizelge ve şekil de şirketleşerek halka arz edilen dört futbol kulübünün son altı sezon ulusal lig başarı ortalamaları gösterilmiştir. Buna göre en istikrarlı başarı 1,67 lik başarı ortalamasıyla Fenerbahçe futbol kulübüne aittir. Onu 2,67 lik ortalamayla Beşiktaş futbol kulübü izlemektedir. Ulusal ligde son altı sezonda şampiyonluk başarısı açısından üç şampiyonlukla Fenerbahçe nin önünde yer alan Galatasaray ın ise ulusal lig sıralaması açısından gösterdiği istikrar başarısı 3,17 ile Fenerbahçe ile Beşiktaş ın gerisinde kalmıştır. Bu durum Galatasaray kulübün ulusal ligi tamamlamadaki başarısı açısından dalgalı bir performansa sahip olduğu şeklinde yorumlanabilecektir.

128 113 Çizelge 4.12 ve şekil de şirketleşerek halka arz edilen dört futbol kulübünün UEFA sistemine göre son 6 sezonda aldıkları toplam puanlar gösterilmektedir. Buna göre Galatasaray kulübü UEFA liginde en çok başarı elde eden kulüp olmuştur. Dört kulüp içinde Avrupa da en çok yer alan kulüp Galatasaray kulübü olmuştur. Galatasaray kulübünü Beşiktaş Kulübü takip etmektedir. Dört kulüp içindeki 3. Kulüp Fenerbahçe kulübü olmuş son sırayı ise Trabzon kulübü almıştır. Çizelge 4.13 ve şekil 4.14 te kulüplerin yayın hakkı gelirleri incelenmiştir. Buna göre dört kulübün son altı yılda en çok gelir elde edeni Fenerbahçe kulübü (toplam TL), ve ikinci en çok gelir elde eden kulübü ise Galatasaray (toplam ) kulübü olmuştur. Üçüncü sırada TL ile Beşiktaş kulübü ve dördüncü ise TL ile Trabzonspor olmuştur. Şirketleşerek halka arz edilen dört futbol kulübün yayın hakkı gelirleri açısından birincilik ve ikincilik mücadelesi ezeli rakip olarak adlandırılan Galatasaray ve Fenerbahçe arasında seyretmiştir. Şekil 4.16 da dört futbol takımına ait kadroların güncel piyasa değerlerine ilişkin veriler görülmektedir. Buna göre Fenerbahçe Futbol takımı piyasa değeri en yüksek futbol takımı, son şampiyon Beşiktaş ikinci sırada yer alırken, bir önceki sezonun şampiyonu Galatasaray ise piyasa değeri açısından Beşiktaş a çok yakın bir seyirde yer alarak üçüncü olmuştur. Trabzonspor ise dört futbol kulübü içinde piyasa değeri açısından dördüncü sırada yer almıştır. Kulüplerin transfer gelirleri ile transfer giderleri arasında meydana gelen fark bu konuya ilişkin kâr ya da zarar durumunu meydana getirmektedir. Çizelge te Galatasaray ın sezonu transfer hesaplarında milyon zarar yaşadığı görülmektedir. Kulübün sezonunda artan zararı milyon zarara ulaştığı görülmektedir yıllarında da artan zarar milyon ya ulaşmıştır. Transfere ayrılan payın artmasına rağmen transfer gelirlerinin bu artış karşısında yetersiz oluşu sonucunda sezonunun milyon zarar ile kapanmasına yol açmıştır futbol sezonunda transfer gelirleri ile transfer giderleri arasındaki fark milyon ile zarar olarak yansımaktadır. Ancak sezonunda transfer gelirleri milyon ya ulaşırken, transfer giderleri

129 milyon da kalmış ve böylece son 6 sezon içerisinde ilk kez bir sezon transferi milyon luk kâr ile kapatmıştır. Çizelge da Fenerbahçe kulübünün sezonu transfer hesaplarında milyon zarar yaşadığı görülmektedir. Kulübün sezonunda azalan zararı milyon ya düşse de yıllarında yeniden artarak milyon ya ulaşmıştır. Takip eden sezonunda milyon zarara ulaşan Fenerbahçe dönemi sezonu ile birlikte son 6 sezon içerisinde ilk defa milyon luk bir transfer kârı ile sezonu tamamlamıştır. Ancak sezonunda milyon transfer giderine karşılık, 20.5 milyon luk transfer geliri elde eden Fenerbahçe nin bu sezonda yeniden transfer zararına uğradığı görülmüştür. Çizelge de Beşiktaş kulübünün sezonu transfer hesaplarında milyon zarar yaşadığı görülmektedir. Kulübün sezonunda artan zararı milyon ya ulaşmıştır yıllarında milyon ya düşen zarar takip eden ve sezonlarında daha da artarak sırasıyla ve milyon ya ulaşmıştır. Ancak sezonu ile birlikte son 6 sezon içerisinde ilk defa milyon luk bir transfer kârı ile sezonu tamamlanmıştır. Çizelge de Trabzonspor, sezonunu 1.80 milyon transfer geliri ve 7.90 milyon transfer gideri sonucunda milyon transfer zararı ile kapatmıştır sezonunu milyon zarar ile kapatan Trabzonspor, sezonunda zararını milyon ya kadar düşürmüş ve takip eden sezonunda milyon kâr ile kapatmıştır. Ancak sezonunda çok ciddi bir transfer yatırımı yapan Trabzonspor milyon luk transfer giderine karşılık milyon transfer geliri elde etmiş ve sezonu milyon luk bir zararla kapatmıştır sezonunda ise transfer gelir ve giderlerinin başa başa yakın bir fark ile yaklaşık milyon ya ulaştığı görülmüştür. Şekil de son 6 sezonda dört kulübün yaşadığı toplam zararlar TL ve cinsinden karşılaştırılmıştır. Buna göre, kulüplerin transfer gelirleri oldukça düşük olmasına rağmen transfer giderleri için ayrılan pay oldukça fazladır. 4 büyük kulüp açıdan değerlendirdiğimizde transfer kaleminde en çok zarara uğrayan kulüp

130 115 Fenerbahçe kulübü olmuştur. En çok zarara uğrayan ikinci kulüp Galatasaray kulübü, üçüncü kulüp Trabzonspor ve dört futbol kulübünün sonuncu kulübü ise Beşiktaş kulübü olmuştur. Transfer kaleminde en az zarara uğrayan kulüp Beşiktaş kulübü olmuştur yılları arasında baz alınan son 6 futbol sezonunda Beşiktaş Futbol Kulübü nde teknik adamların takımın başında yer alma sayılarına yer verilmiştir. 68 maç ile en çok maç yöneten teknik direktör Slaven Bilic tir. Ardından futbol sezonunu şampiyonluk başarısı ile tamamlayan ve takımın başında 34 maçlık performansı ile bulunan Şenol Güneş ile aynı maç sayısına ulaşan Samet Aybaba nın en fazla sayıda takımın başında oldukları görülmektedir. Son 6 sezon açısından Spor Toto Süper Lig de Beşiktaş teknik direktörleri arasında en yüksek galibiyet yüzdesi ve lig puanı başarı yüzdesine sahip Beşiktaş teknik direktörü Şenol Güneş olmuştur. Ardından en başarılı istatistiklere sahip teknik adam Slaven Bilic tir yılları arasında baz alınan son 6 futbol sezonunda Fenerbahçe Futbol Kulübü nde teknik adamların takımın başında yer alma sayılarına yer verilmiştir. 151 maç ile en çok maç yöneten teknik direktör Aykut Kocaman olmuştur. Ardından futbol sezonunu 2. Sırada tamamlayan Vitor Pereira, ardında ise Ersun Yanal yer almaktadır. Son 6 sezon açısından Spor Toto Süper Lig de Fenerbahçe teknik direktörleri arasında en yüksek galibiyet yüzdesi (% 63,16) ve en yüksek lig puanı başarı yüzdesine sahip (% 79,82), Fenerbahçe teknik direktörü İsmail Kartal olmuştur. Ardından en başarılı istatistiklere sahip teknik adam 60 maçta takımın başında yer alarak % 61,67 Galibiyet yüzdesi ve maksimum puanlar içinde % 70 başarıya ulaşan Vitor Pereiara olmuştur. Son 6 futbol sezonunda Galatasaray Futbol Kulübü nde teknik adamların takımın başında yer alma sayılarına yer verilmiştir. 95 maç ile en çok maç yöneten teknik direktör Fatih Terim olmuştur. Ardından futbol sezonunu 3. Sırada tamamlayan Frank Rijkaard yer almıştır.

131 116 Son 6 sezon açısından Spor Toto Süper Lig de Galatasaray teknik direktörleri arasında en yüksek galibiyet yüzdesi (% 69,23) ve en yüksek lig puanı başarı yüzdesi (% 63,46) sahibi Galatasaray teknik direktörü Hamza Hamzaoğlu olmuştur. Ardından Galatasaray Kulüp tarihinin en başarılı teknik adamları arasında yer alan Fatih Terim yer almaktadır. Verilen istatistiklerin doğal bir sonucu olarak görülebilecek şekilde Hamza Hamzaoğlu nun sezonu 3 kupa ile tamamlaması olarak görülebilir. Son 6 sezon açısından Spor Toto Süper Lig de Trabzonspor teknik direktörleri arasında en yüksek galibiyet yüzdesi (%66,67) ve en yüksek lig puanı başarı yüzdesi (%69,44) ile Sadi Tekelioğlu na aittir. Ancak Sadi Tekelioğlu nun bu başarısına bir dipnot ekleyerek, geçici olarak teknik sorumlu olarak görev yaptığı göz önüne alınırsa, ikinci sırada en yüksek istatistikleri yakalayan teknik direktör Şenol Güneş in 86 maç sonunda elde ettiği %56,98 Galibiyet yüzdesi ile %65,89 luk alınabilecek maksimum puan açısından elde edilen puan yüzdesi oldukça yüksektir. Bununla birlikte sezonu ve izleyen 6 sezonda Trabzonspor da ciddi bir teknik adam devir hızı yaşandığı da görülmektedir Şirketleşerek Halka Arz Edilen Dört Futbol Kulübünün Mali Performans ve Sportif Başarı Arasındaki İlişkiye Yönelik Tartışma Günümüzde takımların sportif başarı ve mali performans arasındaki ilişki çeşitli değişkenler ile analizlere tabi tutulmuş ve birçok araştırmacının araştırmasına konu olmuştur. Bu kısımda çeşitli araştırmacıların yaptıkları analizler ve sonuçları tartışılacaktır. Sonrasında yapılan çalışmanın analizine konu olan değişkenler belirtilecek ve analiz sonucunda elde edilen bulgular tartışılacaktır. Şirketleşerek halka arz edilmiş dört kulübün sportif başarı ile finansal yapı unsurları arasından seçilen transfer gideri, UEFA başarısı, ligde alınan puanlar ve kulüp gelirleri arasındaki ilişki analizleri incelendiğinde: - Beşiktaş Futbol Yatırımları Sanayi ve Ticaret A.Ş. ye ait pearson korelasyon tablosunda verilen bilgiler doğrultusunda lig puanları değişkeni ile gelirler değişkeni arasında yüksek düzeyli pozitif yönlü anlamlı bir ilişki olduğunu

132 117 göstermektedir (r = 0,831, p 0.05). Ancak diğer değişkenler arasında anlamlı bir ilişkiye rastlanmamıştır (p 0.05). - Fenerbahçe Futbol A.Ş ye ait spearman korelasyon analizi tablosunda verilen bilgiler doğrultusunda değişkenler arasında p 0.05 anlamlılık düzeyinde herhangi bir ilişkiye rastlanamamıştır (p 0.05). - Galatasaray Sportif A.Ş verileri üzerinden gerçekleştirilen pearson korelasyon analizi sonucunda değişkenler arasında p 0.05 anlamlılık düzeyinde herhangi bir ilişkiye rastlanamamıştır (p 0.05). - Trabzonspor Futbol İşletmeciliği Ticaret A.Ş. ye ait veriler üzerinde gerçekleştirilen spearman korelasyonu sonucunda değişkenler arasında p 0.05 anlamlılık düzeyinde herhangi bir ilişkiye rastlanamamıştır (p 0.05) Genel değerlendirme Sonuç olarak kulüpler açısından son 6 sezona ilişkin veriler doğrultusunda yapılan Rasyo(oran) analizi ve istatistiksel veri analizi sonuçları birlikte yorumlandığında: 1. Beşiktaş Kulübü nde ligde alınan puanlar ile gelirler arasında bulunan yüksek düzeyli pozitif yönlü ilişkiye göre Beşiktaş ın ligde elde ettiği puanları arttırması durumunda gelirlerinin de artış eğiliminde olacağı görülmektedir. Buna göre iki değişken arasındaki ilişkinin pozitif yönlü oluşu; bu kulüp açısından sportif başarı ve mali performans arasında bir ilişki olduğunu desteklemektedir. Kulübün transfer politikası ve transferde harcamalarında diğer kulüplere göre daha rasyonel davrandığı (bkz. çizelge 4.17) ve lig performansı açısından yakaladığı istikrar (bkz. Şekil 4.12) bu sonucu destekler niteliktedir. 2. Yapılan rasyo (oran) analizlerinden mali yapı oranları açısından değerlendirildiğinde sportif şirketlerin borca bağımlılık düzeylerinin yüksek olduğu tespit edilmiştir. Bu kritere göre son altı sezonda mali açıdan en yüksek risk düzeyine sahip Galatasaray Sportif A.Ş nin mali yapısının aksine ulusal ligde ve Türkiye kupalarında şampiyonluk başarısı açısından en başarılı kulüp olduğu sonucuna ulaşılmıştır (bkz.şekil 4.11). Yine aynı şekilde kulübe ait veriler korelasyon analizine tabi tutulduğunda herhangi bir anlamlı sonuca ulaşılamamıştır.

133 118 Bu durum sonucunda kulüp açısından yakalanan sportif başarıların, mevcut finansal başarıları açıklayamadığı ve anlamsız olduğu tespit edilmiştir. 3. Yine yapılan rasyo analizleri açısından Fenerbahçe ve Trabzonspor futbol kulüplerinin mali açıdan dengeli olmayan bir yapıya sahip olduğu tespit edilmiştir. Buna karşın Fenerbahçe nin ulusal lig performansı açısından en istikrarlı kulüp olduğu görülmektedir (bkz şekil 4.12). Ayrıca Trabzonspor futbol kulübünün ise ulusal lig ve uefa başarısı açısından diğer kulüplerin takipçisi konumunda yer aldığı tespit edilmiştir (bkz. Şekil 4.13 ve çizelge 4.11). Ayrıca dört kulüp arasında altı sezonluk süreçte yalnızca Trabzonspor kulübü ulusal ligde şampiyonluk başarısı gösterememiştir. 4. ŞHAE futbol kulüplerinin rasyo analizi bulguları doğrultusunda şirket yapıları açısından kırılgan bir yapıya sahip olduğu, sportif başarı analizi bulguları açısından istikrarsız ve süreklilik kazanmamış performansı, transfer gelirleri ve transfer giderleri arasındaki açık açısından zarar eğilimli bir yapıya sahip olduğu şeklinde yorumlanabilir.

134 SONUÇ VE ÖNERİLER Rasyo (oran) analizini genel olarak değerlendirdiğimizde ise rasyo yönteminde belirlenen kriterlerin altında kalan dört futbol kulübünün var olduğu sonucuna ulaşılmıştır. Mali açıdan, faaliyet verimliliği ve kârlılık açısından kulüplerin hepsi analiz neticesinde sınıfta kalmıştır. Bu halleriyle ŞHAE Futbol Kulüpleri nin çok riskli sermaye yapılarına sahip oldukları ve dolayısıyla uzun dönemde şirketlerin kâr yapısı ve devamlılığının tehlikede olduğu ortaya çıkmıştır. Bu sebeple sportif açıdan başarılı bir kadro ve yönetim anlayışının sergilenmesi için katlanılan maliyetlerin finansman kaynağının borçlanma yoluyla yapıldığı açıktır. Kulüpler sportif performans açısından değerlendirildiğinde ulusal ligde TFF tarafından düzenlenen Süper Lig de elde edilen şampiyonluk sayıları açısından en başarılı kulüp Galatasaray kulübü olmuştur. Yine aynı şekilde Türkiye Kupası şampiyonluk sayıları açısından en başarılı kulüp Galatasaray Futbol Kulübü dür. Kulüplerin uluslararası arenada sportif performansları değerlendirildiğinde UEFA başarı sıralama sistemine göre alınan puanlar önemli bir başarı ölçütüdür. Bu noktadan hareketle dört kulüp içinde son 6 sezonda en yüksek puanlar Galatasaray Kulübüne aittir. Takımların kadrolarına ilişkin piyasa değerleri incelendiğinde Fenerbahçe nin, Galatasaray ve Beşiktaş a göre yüksek, Trabzonspor kulübü açısından diğer iki kulübe göre nispeten daha yüksek düzeyli kadro piyasa değerine sahip olduğu tespit edilmiştir. Buna karşın 6 sezon sonunda Fenerbahçe nin transfer zararı açısından zirvede yer aldığı görülmektedir. Sportif Şirketlerde meydana gelen çok sayıdaki futbolcu transferi ve istikrarsız sezonlar sonucunda çeşitli gelir kayıpları ortaya çıkmaktadır. Başarısız sezonların faturasının çıkarıldığı ve sürekli değiştirilen teknik adam ve teknik ekipler kulüp dengesini bozmaktadır. Bu sebeple kulüplere bir takım kotalar getirilmesi ve yazboz tahtasına çevrilen spor kulüpleri yönetimlerine profesyonel yöneticilerin zorunlu olarak göreve getirilmeleri şarttır.

135 120 Spor kulüpleri kanun tasarısının bir an önce kanunlaşması ve spor kulüplerinin yönetimi açısından boşluk niteliğindeki hususların ortadan kaldırılması gerekmektedir. Kulüplerin teknik adam istatistikleri de çalışmada yer almıştır. Tespit edilen sonuçlara göre bazı teknik adamların başarı yüzdeleri yüksek olmasına rağmen kulüplerle ilişkileri kesilmiştir. Genellikle kulüplerde teknik adam ve futbolcu enflasyonunun yaşandığı, bu durum sonucunda ciddi tazminatlar ve zararların meydana geldiği dolayısıyla kulüplerin sportif başarı ve mali performans dengesi açısından kırılgan ve istikrarsız bir yapıya sahip oldukları tespit edilmiştir. Ancak sezonunda Spor Toto Süper Lig i şampiyon ve ikincilik kürsüsünde tamamlayan Beşiktaş ve Fenerbahçe takımlarının ligi başından sonuna kadar aynı teknik adamla sürdürüp başarılı olmaları oldukça önemlidir. Kulüplerin sportif ve mali açıdan analizi çeşitli değişkenler üzerinden gerçekleştirilmiştir. Bunun sonucunda kulüplerin sportif açıdan başarılı oldukları dönemde mali açıdan da istikrarlı ve dengeli bir başarıya rastlanmamıştır. Genellikle başarılar ulusal ölçekli lig ve kupa turnuvalarına dayanmakta ancak uluslararası arenada düzenli bir başarı ve elde edilmiş şampiyonluklardan bahsedilememektedir. Şirketlerin verimsiz ve denetimsiz yatırımları ve kâr getirmeyen faaliyetlerine karşılık çeşitli gelirlerinde meydana gelen her artışın da gidere dönüşmesi sebebiyle ortaya çıkan zararlar kulüpleri bulundukları borç batağında daha da derine itmektedir. Ayrıca kulüp yönetimlerinin transferde zarar yaşamalarına rağmen izleyen sezonlarda yine verim alamadıkları transferleri gerçekleştirmeleri de fayda/maliyet analizlerine başvurmadan plansız bütçe yönetimi performansı sergilediklerini göstermektedir. Ancak genel eğilim hedeflere ulaşılamamasına rağmen yönetimlerin transferden; dolayısıyla zarardan vazgeçmediği yönündedir. Sporcu transferleri ve oyuncu yetiştirilmesi hususunda ayrılan ar-ge yatırımları ve olanaklarının arttırılması, dolayısıyla alt yapıdan futbolcu yetiştirerek meydana getirilecek katma değerlerin arttırılması ilke edinilmelidir. Kulüpler yüksek bedellerle ve araştırılmadan transfer yapılarak verimsiz kadro yapıları meydana getirmekte, bu duruma futbolcuların da uyum sorunları eklendiğinde ortaya kulüp açısından verimsiz bir durum çıkmaktadır. Acil olarak kulüplerin denetim mekanizması ile kurumsal yönetim ve performans kriterleri doğrultusunda sevk ve idaresine geçilmeli böylece verimsiz ve

136 121 başarısız görülen süreçler en başından tespit ve önlemlere konu olmalıdır. Ülkemizde yerli ve yabancı futbolcu ve teknik adam enflasyonuna dur denilmeli ve UEFA ve TFF nin getireceği mali ve sportif performans kriterleri doğrultusundan minimum risk ve hata payında sevk ve idare gerçekleştirilmelidir. Yerli oyuncu, teknik adam ve idarecilerin UEFA ve TFF nin belirleyeceği normlara göre eğitilmeleri ve kendilerini takviyesi sağlanmalıdır. Sportif şirket yönetimi anlayışında ve yönetimlerinde kâr eden şirketler örneğinde olduğu gibi günün gereklerine göre revize edilmesi ve profesyonel danışmanlarla takviye edilmesi sağlanmalıdır. Büyük liglerde olduğu gibi kurumsallaşma ve ligin marka değerini arttıracak önlemler ve kurulların oluşturulması oldukça önemlidir. Gelirlerin arttırılması ve harcamaların verimliliğini sağlamak üzere alınan önlemlerin ve mevcut durumun iyi analiz edilerek futbol ürün ve hizmetlerinin değerini düşürecek atıl yapı ve uygulamalardan uzaklaşılması gerekmektedir. Futbolun ticari ve sportif değerini düşürecek her tür uygulama ve spor organizasyonlarında meydana gelen olayların engellenmesi gerekmektedir. Sahaya giren holiganların saha içindeki futbolcular ve diğer taraftarlar kadar, sportif şirketlerin sportif ve mali yapılarını da tehdit ettiği fark edilmelidir. Dolaysıyla devletin, federasyonun, kulüpler birliği ve sermaye kuruluşları gibi örgütlenmelerin futbol sisteminin odağında yer alan tüm paydaşlar arasındaki koordinasyon ve iletişimi olumlu bir seviyeye çekerek, kulüplerin sportif ve ticari amaçlarına ulaşmalarındaki destek sağlanmalıdır. Gelirlerin arttırılması kadar gelir gider dengesi yani bütçe yönetimi ilkeleri doğrultusunda hareket edilmesi önerilmektedir. Ayrıca kulüplerde şirket yapıları mali kriterlere uygun olarak düzenlenmeli, halka arzları Dünya da bu alanda başarılı kulüpler örneği doğrultusunda şekillendirilmelidir. Analiz neticesinde kulüpler yatırımcılar için oldukça riskli şirketlerdir, bu durumun düzeltilmesi için kulüpler sermayelerini faaliyetleri doğrultusunda arttırmaları, daha planlı yatırımlar yapmaları, harcamalarını bütçelerine göre düzenlemeleri gerekmektedir. Bu önerileri gerçekleştirmek suretiyle mali açıdan kuvvetli şirketler olmaları ve ülke açısından katma değerler yaratan, önemli sporcular yetiştiren organizasyonlar haline gelmeleri hedeflenmelidir. Dış transfer kaynakları yerine etkili ve verimli altyapı yatırımları sonucunda ülke sporu ve katma değerlerine yansıyacak sporcular

137 122 yetiştirilmelidir. Yetiştirilecek bu sporcular ilerleyen dönemlerde yapılacak düzenlemelerle ülke ekonomisi gelir getirici etkileri ve sportif başarıları dolayısıyla prestij sağlama misyonuna yatırım yapılmalıdır. Sportif şirketlerin finansman arayışında dışardan borçlanma prensibini terk ederek bir kamu politikası aracı olan devlet iç borçlanma sistemine benzer bir sistemle kendi içerisinden kaynak yaratma politikalarına yönelmesi ve varlıklarını etkin kullanması önerilmektedir. Bu noktadan hareketle futbol ekonomisi ve yönetimi üzerinde söz sahibi otoritelerin koyduğu kurallara hızlı uyum ve kâr stratejisine yönelik yatırımlar kulüplerin kurtuluşu olacaktır. Şekil Sportif ve mali açıdan performans yönetimine geçiş önerisi Kulüplerin acilen kurumsal bir çatı altında performans yönetimi ve stratejik planlama anlayışı doğrultusunda stratejik amaç ve hedeflere göre yönetilmesi gerekmektedir. Bu anlayış, TFF veya Gençlik ve Spor Bakanlığı çatısı altında kurulacak denetim mekanizması ile gerçekleştirilebileceği gibi Kulüpler Birliği ya da Süper Lig A.Ş. gibi yeni kurulacak özel kurumlar aracılığıyla da gerçekleştirilebilir. Böylece yatırımların verimliliği ve sportif hedeflerin yeterli düzeyde olup olmadığına ve gerçekleşen faaliyet dönemi sonunda hedeflere ne düzeyde ulaşıldığına yönelik bilgi veren bir sistem uygulamaya konulacaktır.

138 123 Oluşturulacak bu yapı kulüplerin sportif başarıları ve mali performansları dengeli hale getirilebilecektir. Bu durum kulüpleri denetleyen bir mekanizmanın varlığı sonucunda mali ve sportif hesap verilebilirlik kavramını uygulamaya sokacaktır. Kulüpler sezon öncesinden planlamaları ve hedefleri doğrultusunda daha akılcı hamleleri gerçekleştirebilecektir. Ayrıca bu yapıya uymayan kulüpler tıpkı UEFA finansal Fair Play uygulamalarında olduğu gibi ulusal futbol liginde de yaptırımlar sebebiyle yönetimlerinde daha dikkatli davranmaya yöneltilecektir. Sonuç olarak sportif şirketlerin, ticari ve sportif amaçlar doğrultusunda yönetilmesi ölçemezsen, yönetemezsin prensibine göre bütçe ve performans yönetimi ilkeleri doğrultusunda düşük gider, yüksek kâr ve sportif başarı stratejisi ile yönetilmesi önerilmektedir.

139 124

140 125 KAYNAKÇA Akgüç, Ö. (2013). Mali tablolar analizi. İstanbul: Arayış Basım ve Yayıncılık. Akkaya, C. (2008). Küreselleşme ve futboldaki dönüşüm, Ethos: Felsefe ve Toplumsal Bilimlerde Diyaloglar, 1(4), Aksoy, A., Yalçıner, K. (2008). İşletme sermayesi yönetimi. Ankara: Gazi Kitapevi. Akşar, T. (2013). Krizdeki futbol. İstanbul: Literatür Yayıncılık. Akşar, T., Merih, K. (2008). Futbol Yönetimi, İstanbul: Literatür Yayıncılık. Aladanlı, B., Çördük, Ü. (2009). Futbol tarihi ve sporda ilkler. İstanbul: Yeşil Elma Yayıncılık. Apak, S., Demirel, E. (2013). Finansal yönetim finansal tablolar analizi ve yatırım yönetimi. İstanbul: Papatya Yayıncılık. Arık, M. B. (2004). Top ekranda. İstanbul: Salyangoz Yayınları. Ateş, Y. (2011). Mahalli idarelerin sporla ilgili işlevleri ve spor kulüplerine yardımları. Say-der Dış Denetim Dergisi, Nisan-Mayıs-Haziran, Avcı, M. (2012). Spor hukuku mevzuatı. Ankara: Seçkin Yayıncılık. Aydın, A. D., Turgut, M. and Bayırlı, R. (2007). Spor kulüplerinin halka açılmasının Türkiye de uygulanan modeller açısından incelenmesi. Ticaret ve Turizm Eğitim Fakültesi Dergisi, (1), Ayoğlu, T. (2008). Sermaye piyasası hukukunda halka arz kavramı ve halka arza aracılık sözleşmeleri. İstanbul: Vedat Kitapçılık. Bantel, A. G., (2016). Football clubs as symbols of regional identities. Soccer & Society, 17(5), Başaran, M., Atay, T. (2003). Spor faaliyetleriyle uğraşan kurumlar ile profesyonel futbol açısından Spor ve sporcunun vergilendirilmesi ve vergi avantajları. Ankara: Yaklaşım Yayınları. Bilici, N. (2013). Türk vergi sistemi. Ankara: Seçkin Yayıncılık. Bolak, M. (2010). İşletme finansı. İstanbul: Birsen Yayınevi. Boniface, P. (2007). Futbol ve küreselleşme. İstanbul: Ntv Yayıncılık. Cankalp, M. (2002). Sporda yönetim ve organizasyon. Ankara: Nobel Yayıncılık. Coşkun, A. (2006). STK ların stratejik performans yönetiminde yeni bir yaklaşım: Performans karnesi. Sivil Toplum Dergisi, 4(15), Çabuk, A., Lazol, İ. (2013). Mali tablolar analizi. Bursa: Ekin Yayıncılık.

141 126 Çakmak, İ. (2014). Profesyonel spor kulüplerinin marka imajını belirleyen faktörler. Yüksek Lisans Tezi, Akdeniz Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Antalya. Çelik, A. (2013). Ticaret hukuku. Ankara: Seçkin Yayıncılık. Çeşitli Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına İlişkin Kanun (2003). Kanun No. 4963, Kabul , Tarih: ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanmıştır. Çetiner, E. (2010). İşletmelerde mali analiz. Ankara: Gazi Kitapevi. Dernekler Kanunu (2004). Kanun No. 5253, Kabul: , Tarih: ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanmıştır. Devecioğlu, S. (2004). Halka arz edilen spor kulüplerinin sportif başarıları ile piyasa değerleri arasındaki ilişki. Spormetre Beden Eğitimi ve Spor Bilimleri Dergisi, 2 (1), Devecioğlu, S., Çoban, B., Karakaya, Y. E., (2011). Spor kulüplerinin yönetim modellerinin değerlendirilmesi, Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, (31), Devecioğlu, S., Çoban, B., Karakaya, Y. E., Karataş, Ö. (2012). Türkiye de spor kulüplerinin şirketleşmeye yönelimlerinin değerlendirilmesi, Spormetre Beden Eğitimi ve Spor Bilimleri Dergisi, X (2), Dilek, İ. (2013). Türkiye ve İtalya daki spor kulüplerinin mevcut durumları ve örgütsel yapılarının karşılaştırmalı analizi. Yüksek Lisans Tezi, Bahçeşehir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul. Doğu, G., Sevimli, D., Durusoy, A. (Ed.) (2013). Çağdaş spor yönetimi, Ankara: Akademisyen Kitabevi. Dorukkaya, Ş., Kıratlı, A., Eriçlioğlu, F. K. (1998). Türkiye de futbol kulüplerinin şirketleşmesi, halka açılması, finansmanı ve vergileme. İstanbul: Dünya Yayıncılık. Durmuş, B., Yurtkoru, E., Çinko, M. (2013). Sosyal Bilimlerde SPSS le veri analizi, İstanbul: Beta Yayıncılık. Durupınar, M. (2002). Beşiktaş tarihi ilkleriyle unutulmayanlarıyla yüzüncü yılında. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları. Ekmekçi, R., Ekmekçi, D. A. (2010). Spor pazarlaması, Pamukkale Journal of Sport Sciences, 1(1), Eraslan, L., Bertlek, S. B. (2011). Türkiye de eğitim derneklerini sorun alanlarının değerlendirilmesi. Gaziantep Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 10(3), Eraslan, L., Karadoğan, U. C. (2013). Osmanlı Devletinin modernleşme sürecinde eğitim temalı ilk gençlik örgütlenmeleri. Gençlik Araştırmaları Dergisi, 1(1), Erkal, M., Güven, Ö. ve Ayan, D. (1998). Sosyolojik açıdan spor. İstanbul: Der Yayınları.

142 127 Erkiner, K. (2007). Spor hukuku tezleri. İstanbul: Kadir Has Üniversitesi Spor Hukuku Araştırma ve Uygulama Merkezi. Erturan, E. E. (2010). Almanya ve Türkiye deki spor kulüplerinin karşılaştırmalı analizi Türkiye de spor kulüplerinin yapı ve işleyişine yeni bir yaklaşım. Doktora Tezi, Gazi Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Ankara. Fişek, K. (1985). 100 Soruda Türkiye spor tarihi, İstanbul: Gerçek Yayınevi. Fişek, K. (1998). Devlet politikası ve toplumsal yapıyla ilişkileri açısından Dünya da ve Türkiye de spor yönetimi. Ankara: Bağırgan Yayınevi. Fişek, K. (2003). Devlet politikası ve toplumsal yapıyla ilişkileri açısından Dünya da ve Türkiye de spor yönetimi. İstanbul: YGS Yayınları. Fişek, K. (2003). Sporun anatomisi. İstanbul: YGS Yayınları. Genç, D. A. (1998). Spor hukuku, İstanbul: Alfa Yayıncılık. Genç, D.A. (1999). Futbol kulüplerinin stratejik yönetimi. Ankara: Bağırgan Yayımevi. Gençlik ve Spor Genel Müdürlüğü Gençlik ve Spor Kulüpleri Yönetmeliği (2005). Tarih: ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanmıştır. Gımet, C., Montchaud, S. (2016). What drives european football clubs stock returns and volatility? International Journal of the Economics of Business, 23(3), Gök, Y., Sunay, H. (2010). Türkiye ve Fransa da uygulanan spor yönetiminin kamu yönetimi açısından karşılaştırılması. Spormetre Dergisi, 8(1), Gökalp, Ş. (2005). Yeni dernekler kanunu. TBB Dergisi, (58), Güngör, A. (2014). Avrupa futbol pazarının ekonomik boyutu ve Avrupa futbol kulüplerinde finansal performans analizi, İstanbul Gelişim Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 1(2), Güngör, A. (2014). Futbol endüstrisinde sportif başarı ile finansal performans arasındaki ilişkinin analizi ve Türkiye uygulaması. İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, (1), Hacıköylü, C., (2001). Türkiye de profesyonel spor kulüplerinin ve sporcuların verilendirilmesi, Yüksek Lisans Tezi, Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Eskişehir. Holt, M. (2007). The ownership and control of elite club competition in European football. Soccer & Society, 8(1), Hür, A. T. (1973). Dernek kurma özgürlüğü ve 1630 sayılı dernekler yasası. Ankara Barosu Dergisi, (1), İmamoğlu, A. F., Ekenci, G. (2014). Spor örgütleri için işletme yönetimi. Ankara: Berikan Yayınevi.

143 128 İmamoğlu, A. F., Karaoğlu, E., Erturan, E. E. (2007). Türkiye de spor kulüplerinin yapısal nitelikleri ve temel problemleri, Gazi Beden Eğitimi ve Spor Dergisi, 12(3), İnal, A. N. (2014). Beden eğitimi ve spor bilimi, Ankara: Nobel Yayıncılık. İnternet: Akşar, T. (2005). aksar/817-futbol-kulueplerinin-irketlemesi-halkaarz-ve-kredilendirilmesi.html, Erişim Tarihi: İnternet: Kamuyu Aydınlatma Platformu, Erişim Tarihi: İnternet: Sermaye Piyasası Kurulu, Erişim Tarihi: İnternet: TFF Veri Tabanı: Erişim Tarihi: İnternet: Türkiye Amatör Spor Kulüpleri Konfederasyonu, Erişim Tarihi: Karadeniz, E., Koşan, L., Kahiloğulları, S. (2014). Borsa İstanbul da işlem gören spor şirketlerinin finansal performansının oran yöntemiyle analizi, Ç.Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 23(2), Karapınar, A., Zaif, A., F., (2012). Finansal analiz uluslararası finansal raporlama standartları ile uyumlu. Ankara: Gazi Kitapevi. Karasioğlu, F., Eren, T. (2012). Finansal tablolar analizi. Konya: Eğitim Yayınevi. Kızıltepe, M. (2012). Futbol kulüpleri için değerleme çerçevesi, Spormetre Beden Eğitimi ve Spor Bilimleri Dergisi, 10(3), Kiracı, M.( 2014). Finansal tablolar analizi. Ankara: Nisan Kitabevi. Kocaaydın, Ş. (2013). Sportif ve finansal performansta verimlilik açısından Galatasaray Futbol Kulübüne bakış, Yüksek Lisans Tezi, Bahçeşehir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul. Kocaoğlu, N. K. (2011). Futbol şirketlerinin halka açılması, Ankara Barosu Dergisi, (4), Makascı, M. (1990). Türkiye de profesyonel futbol şubesi bulunan spor kulüplerinde şirketleşme, Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Ankara. Miragaia, D., Brito, M., & Ferreira, J. (2016). The role of stakeholders in the efficiency of nonprofit sports clubs. Nonprofit Management and Leadership, 27(1), Mukhtadov, T. (2016). Türk ve Rus hukukunda anonim şirket yönetim kurulu üyelerinin hukuki sorumluluğu. Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.

144 129 Nagel, S. (2008). Goals of sports club. European Journal for Sport and Society, 5(2), Ongan, H.T., Demiröz D. M. (2010). Akademik futbol. İstanbul: Hiperlink Yayınları. Oprean V. B., Oprisor T., (2014). Accounting for soccer players: Capitalization paradigm vs. expenditure. Procedia Economics and Finance 15, Or, E. M. (2008). Spor kulüplerinde taraftar memnuniyeti: Üç büyük spor kulübüne ilişkin bir araştırma. Doktora tezi, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul. Özcan, F. O. (2014). Amatör veya profesyonel spor kulüpleri ile sportif faaliyetlerde bulunan anonim şirketlerde kurumlar vergisi muafiyeti. Vergi Raporu Dergisi, (4), 18, 21. Özel, A. (2001). Spor kulüplerinde ekonomik işletmelerin muhasebeleştirilmesi ve finansal tablolar. Yüksek Lisans Tezi, Dumlupınar Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kütahya. Saatçioğlu, C. (2013). Spor ekonomisi, teori, politika ve uygulama. Ankara, Gazi Kitabevi. Saatçioğlu, C., Karaca, O. (2012). Ekonomi ve spor: ekonomik gelişmenin uluslararası sportif başarı üzerindeki etkisi. Yalova Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, (1), Sağlam, N., Şengel, S. (2012). Şirketler muhasebesi. Ankara: Detay Yayıncılık. Samur, S. (2013). Kurumsal futbol yönetimi. Ankara: Gazi Kitabevi. Sevim, Ş., Güven, Ö. Z. (2002). Spor kulüplerinin halka açılması ve hisse senetlerinin değerini etkileyen faktörlerin analizi: Beşiktaş ve Galatasaray örneği. Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 4(7), Sezer, T. J. (2008). Dernek kurma özgürlüğünün içeriği ve gelişim süreci üzerine karşılaştırmalı bir inceleme. Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi. 10 (1) Shobe, H. (2008). Place, identity and football: Catalonia, catalanisme and football club Barcelona, National Identities, 10(3), Somalı, V. (1989). Futbol ve tarihi. İstanbul: İnkılap Kitapevi. Sönmezoğlu, U. (2013). Spor toto ligde yer alan spor kulüplerinde kurumsallaşma açısından bir inceleme. Yüksek Lisans Tezi, Abant İzzet Baysal Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Bolu. Spor Genel Müdürlüğünün Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanun (1986). Kanun No. 3289, Kabul: , Tarih: ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanmıştır.

145 130 Sultanoğlu, B. (2008). Hisseleri halka arz edilen Türk futbol kulüplerinin mali tablolarının Türkiye muhasebe standartları çerçevesinde incelenmesi. Yüksek Lisans Tezi, Başkent Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara. Sunay, H. (2009). Spor yönetimi. Ankara: Gazi Kitabevi. Sümer, R. (2002). Türkiye de, sporda ve spor kulüplerinde örgütlenme, yönetim ve yönetime katılma. T.C. Başbakanlık Gençlik ve Spor Genel Müdürlüğü Spor Eğitimi Dairesi Başkanlığı, Spor Kulüpleri Sevk ve İdare Seminer Notları, Ankara, Şahin, L., Öztürk, M. (2008). Küreselleşme sürecinde sivil toplum kuruluşları ve Türkiye deki durumu, Sosyal Siyaset Konferansları Dergisi, 54(1), Şahin M., Çalışkan, E., Canikli, A. ve Ulucan, H. (2011). Futbolda menajerlik yönetimi. Ankara: Hakan Basın. Şamiloğlu, F., Akgün, A. (2010). Finansal raporlama standartlarına uygun finansal tablolar analizi. Bursa: Ekin Basım Yayın. Tam Saha (2016). Süper lig teknik direktör raporu, Tff Aylık Futbol Dergisi,(140), Tanrıkulu, A. (2003). Fenerbahçe tarihi efsaneleri, kahramanları ve rakamları. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları. Taşkın, A., (2012). İş hukukunda işletme kavramı. Çalışma ve Toplum Dergisi, (1), Temizel, F., Özata, E., Esen, E. (2013). Futbol kulüplerinin sportif performansları ile hisse senedi getirileri arasındaki ilişkinin analizi: Türkiye örneği. Tisk Akademi Dergisi, 8(15), Terekli, M.S. (1999). Türkiye birinci profesyonel futbol liginde yer alan kulüplerin yönetim politikalarının sporcu güdülenmesi üzerine etkisi. Eskişehir: T.C. Anadolu Üniversitesi Yayınları. Tokaç, A. (2005). Uygulamacı gözüyle işletmelerde finansal yönetim becerileri. İstanbul: Tunca Kitabevi. Topkaya, İ., Tekin, T. A. (2011). Futbolda genel kuramsal bir çerçeve. Ankara: Nobel Yayıncılık. Tükenmez, M. (2009). Toplumbilim ve spor. İstanbul: Kaynak Yayınları. Türk Dil Kurumu. Kulüp, Spor Kulübü, Online Sözlük.: a b1b Erişim Tarihi: Türk Futbol Kulüpleri Yönetim Rehberi (2010). Kurumsal yönetim ilkeleri ışığında Türk futbol kulüpleri yönetim rehberi. İstanbul: Türkiye Kurumsal Yönetim Derneği Yayınları.

146 131 Türk Medeni Kanunu (2001). Kanun No. 4721, Kabul: , Tarih: ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanmıştır. Türk Ticaret Kanunu (2011). Kanun No. 6102, Tarih: ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanmıştır. Ulun, C., Yetim, A. (2016). Türkiye deki futbol kulüplerinin sportif başarı düzeyi ve mali yapı açısından rasyo(oran) analizi ile incelenmesi: Galatasaray ve Fenerbahçe örneği. Sportif Bakış: Spor ve Eğitim Bilimleri Dergisi, 3(1), Uluyol, O. (2014). Süper Lig kulüplerinin finansal performans analizi, Journal of Yasar University, 9(34), Üçışık, F., (2011). Spor hukuku. İstanbul: Ötüken Yayınları. Ünal, O.K. (2005). Sermaye piyasası hukuku ve mevzuatı. Ankara: Asil Yayın Dağıtım. Vamplew, W. (2013). Theories and typologies: A historical exploration of the sports club in Britain. The International Journal of the History of Sport, 30(14), Yavaş, Ö. (2005). Sporun ekonom içindeki yeri ve spor pazarlama: üç büyük spor kulübünde uygulamalı bir araştırma, Yüksek Lisans Tezi, Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimleri Enstitüsü, Edirne. Yavuzyiğit, M. H. (1995). Dernekler ve demokrasi. Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, 50(01), Yenel, F. (1990). Türkiye de kulüpleşme süreci ve kulüplerin hukuki yapısı. Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Ankara. Yetim, A. (2015). Sosyoloji ve spor. Ankara: Berikan Yayınevi. Yıldız, S. (2008). Profesyonel futbol şubeleri bulunan spor kulüplerinin mali yapılarının karşılaştırılması (Manchester United Futbol Kulübü - Fenerbahçe Spor Kulübü örneği), Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, İstanbul. Zeren, F., Gümüş B. F. (2013).Türk ve yabancı futbol takımlarının borsa performansları üzerine bir uygulama, Çankırı Karatekin Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 3(2),

147 132

148 133 ÖZGEÇMİŞ Kişisel Bilgiler Adı ve Soyadı Uyruğu Doğum tarihi ve yeri Medeni hali E-posta : Cihan ULUN : T.C. : , Ankara : Evli : cihanulun06@hotmail.com Eğitim Derece Yüksek lisans Eğitim Birimi Gazi Üniversitesi /Spor Yönetim Mezuniyet Devam Ediyor Lisans Bilimleri Gazi Üniversitesi/ Spor Yöneticiliği (93.70/100) Lisans Anadolu Üniversitesi / İktisat Bölümü (62.5/100) Lise Gazi Çiftliği Lisesi (3.20) İş Deneyimi Yıl Yer Görev 2013 T.C. Dumlupınar Üniversitesi Araştırma Görevlisi Devam ediyor T.C. Gazi Üniversitesi (35.md) Araştırma Görevlisi Yabancı Dil İngilizce Yayınlar Ulun C, Yetim A. (2016). Türkiye deki Futbol Kulüplerinin Sportif Başarı Düzeyi ve Mali Yapı Açısından Rasyo (Oran) Analizi İle İncelenmesi: Galatasaray ve Fenerbahçe Örneği. Sportif Bakış Spor ve Eğitim Bilimleri Dergisi. Cilt 3 Sayı I,

149 GAZİ GELECEKTİR...