GENÇ F BROM YALJ SENDROMLU OLGULARIMIZIN KL N K VE SOSYODEMOGRAF K ÖZELL KLER

Transkript

1 ARAfiTIRMA Ege Fiz T p Reh Der 2001; 7 (1-2): GENÇ F BROM YALJ SENDROMLU OLGULARIMIZIN KL N K VE SOSYODEMOGRAF K ÖZELL KLER CLINICAL AND SOCIODEMOGRAPHIC FEATURES IN OUR YOUNG PATIENTS WITH FIBROMYALGIA Kemal NAS Ali GÜR Mehmet KARAKOÇ Remzi ÇEV K A.Aziz DENL Ferda ERDO AN A. Jale SARAÇ Dicle Üniversitesi T p Fakültesi Fiziksel T p ve Rehabilitasyon Anabilim Dal, Diyarbak r Anahtar Sözcükler: Fibromiyalji sendromu, Klinik özellikler Key Words: Fibromyalgia syndrome, Clinical characteristics * Bu çal flma Romatizma Araflt rma ve Savafl Derne i 2000 sempozyumu, Antalya da poster olarak sunulmufltur. ÖZET Fibromiyalji sendromu, kronik, yayg n kas-iskelet a r s ve hassas noktalar ile karakterize bir eklem d fl romatizma formudur. Hastalarda ayr ca yorgunluk, uyku bozuklu u, sabah tutuklu u, bafl a r s, irrit barsak sendomu, parastezi, Raynoud s fenomeni, depresyon ve anksiyete gibi semptomlar da görülü Fibromiyalji erkeklerden çok kad nlarda daha yayg nd r, fakat etyolojisi ve patogenezi tam olarak bilinmemektedir. Bu çal flmada semptomlar ndan dolay t bbi yard m arayan fibromiyaljili hastalar n klin özellikleri irdelendi. 81 fibromiyalji sendromlu hasta ve 32 sa l kl birey incelendi.çal flmaya al na hastalar n %83.7 si kad n ve %62.9 u ev han m idi. Hasta grubunun yafl ortalamas 27.61±7.35, kontr grubununki ise 28.93±6.17 y l idi (p>0.05). Hasta ve kontrol grubu aras nda sosyodemografik özellikl aç s ndan anlaml farkl l k yoktu (p>0.05). Fibromiyaljili hastalarda en fazla görülen semptomlar yayg n a (%100), bafl a r s (%98.7), yorgunluk (%95.1), sabah tutuklu u (%93.8), deri hassasiyeti (%91.4) ve uy bozukluklar (%91.3) idi. Raynoud fenomeni hariç tüm parametreler hasta grubunda kontrol grubund anlaml olarak daha yüksek orandayd (p< 0.05). Çal flmam z, Fibromyalji sendromunun ev han mlar nd daha fazla görüldü ünü; bafl a r s, sabah tutuklu u, yorgunluk ve uyku bozuklu u gibi semptomla erken yafl grubundaki hastalarda en s k görülen semptomlar oldu unu ortaya koymaktad r. SUMMARY Fibromyalgia syndrome is a form of nonarticular rheumatism characterized by chronic and widesprea musculoskeletal aching and tender points. Patients may also complain of fatigue, sleep disturbance morning stiffness, headache, irritable bowel syndrome, paresthesia, Raynaud s phenomenon, depression and anxiety Fibromyalgia is more common in women than men, but the etiology or pathogenesis fibromyalgia syndrome is incompletely understood. In this study, we investigated the clinical features fibromyalgia and which symptom caused patients seek medical help. 81 patients with primer fibromyalg syndrome and 32 healthy controls were evaluated in this study. Most of the patients were women (83.7% and housewives (62.9%).The mean age of the patients 27.61±7.35 years and the mean age of controls grou 28.93±6.17 years (p>0.05). The most common complaints in patients with fibromyalgia were widesprea pain (100%), headache (98.7%), fatigue (95.1%), morning stiffness (93.8%), skinfold tenderness (91.4%), an

2 sleep disorders (91.3 %). All parameters, except Raynoud phenomen, were statistically significant higher patients than those of control group (p<0.05). Our study suggest that fibromyalgia syndrome was mos found in housewives and the most leading symptoms such as fatigue, headache, morning stiffness wa found in early ages. G R fi Fibromiyalji sendromu (FMS) yayg n kas-iskelet a r s, yorgunluk, a r efli inde azalma, uyku bozukluklar, özellikle boyun, omuz, omurga ve kalçada yer alan, belli bir bas nca karfl normalden fazla hassasiyetin ortaya ç kt hassas noktalar ile karakterize, nedeni bilinmeyen, kronik bir hastal kt r. Ayr ca hastalarda sabah tutuklu u, irritab l barsak sendromu, anksiyete, ekstremitelerde parasteziler, yumuflak doku flifllikleri ve bafl a r s gibi semptomlar da görülmektedir (1,2). Fibromiyalji özellikle kad nlarda görülen yayg n bir hastal kt r (kad n/erkek: 7/1). Hastalar n %90 orta yafl grubundaki kad nlar olmakla birlikte, daha az s kl kla çocuklarda ve di er yafl gruplar nda da görülebilir. Genel sa l k birimlerindeki oran %2,1-5,7 iken, romatoloji kliniklerindeki oran ise %20 lerin üzerindedir (3-7). Fibromiyaljinin etyolojisi tam olarak bilinmemekle birlikte uyku bozukluklar, kas mikrotravmalar, fiziksel ve psikolojik travmalar, infeksiyonlar, nörotransmitter düzensizlikleri, a r modulasyon bozukluklar ve immun sistemdeki düzensizlikler gibi baz hipotezler ileri sürülmektedir (8). Hastal n nedeni bilinmedi inden tedavisi oldukça zordur. Trisiklik antidepresanlar, serotonin geri al m inhibitörleri gibi medikal tedavi yöntemleri yan nda, kardiyovasküler fitness program, EMG biofeedback, TENS, kognetif davran fl tedavisi gibi tedavi seçenekleri de mevcuttur (9-11). Bu çal flman n amac fiziksel t p ve rehabilitasyon poliklini ine müracaat eden ve fibromiyalji tan s konulan hastalar n klinik özelliklerini belirlemekti. GEREÇ VE YÖNTEM Bu çal flmaya Mart 1999 ile Ekim 1999 tarihleri aras nda Dicle Üniversitesi T p Fakültesi Fiziksel T p ve Rehabilitasyon Poliklini i ne müracaat eden; muayene ve tetkikler sonucu Amerikan Romatoloji Koleji nin 1990 kriter- 1erine göre fibromiyalji tan s alan 81 hasta ve kontrol grubu olarak herhangi bir hastal olmayan 32 sa l kl birey al nd. Çal flmam zda d fllama kriterleri flunlard r: 1. Sistemik veya major psikiyatrik hastal olanlar, 2. Semptomlar n premenstrüel sendromda görülen semptomlardan ay rt edilmesi aç s ndan menstrüasyon döneminde olan bayanlaren az son iki hafta içinde santral sinir sistemini aktive edici ajan, nonsteroid antienflamatuvar ve analjezik ilaç alm fl olanlar, yafl üzerinde olanlar, 4. Tam kan, sedimantasyon, biyokimya, serolojik ve tiroid hormon tesleri yap larak laboratuvar sonuçlar nda herhangi bir anormallik bulunanlar çal flmaya al nmad. Çal flma kapsam ndaki tüm bireylere daha önce haz rlanm fl olan standart bir form dolduruldu. statistiksel de erlendirme SPSS 8.0 for windows program kullan larak yap ld. ki farkl ba ms z grubun karfl laflt r lmas nda say sal de iflkenler için ba ms z gruplar Student-t testi, kategorik de iflkenler için ki-kare testi kullan ld. BULGULAR Çal flmaya al nan 81 fibromiyaljili hastan n 67'si kad n (%83.7), 14'ü erkek (%16.3); 32 kiflilik sa l kl kontrol grubunun 25 i kad n (%78.1) ve 7'si erkek (%21.9) idi. Fibromiyaljili hastalar n yafl ortalamas 27.61±7.35 (17-35 yafllar aras ) iken kontrol grubunun yafl ortalamas 28.93±6.17 y l (20-35 yafllar aras ) idi (p>0.05). Hasta grubu ile kontrol grubu aras nda cinsiyet, medeni hal, ö renim durumu ve yaflad yer bak m ndan anlaml farkl l k yoktu (p>0.05) (Tablo 1). Hasta grubunun hastal k süreleri de erlendirildi inde, hastal k 30 Ege Fiz T p Reh Der

3 Tablo 1. Hasta ve sa l kl kontrol gruplar n n hassas nokta say s ve sosyodemografik özelliklerinin karfl laflt rmas Hasta grubu (n=81) Ort±Ss Kontrol grubu (n=32) Ort±Ss Yafl 27.61± ±6.17 Hassas nokta say s 12.90± ±2.16* Cinsiyet n (%) n (%) Kad n 67 (83.7) 25(78.1) Erkek 14 (16.3) 7 (21.9) Medeni hal Evli 53 (65.4) 21 (65.6) Bekar 22 (27.2) 8 (25.0) Dul 6 (7.4) 3 (9.4) Yaflad yer Köy 14 (17.3) 4 (12.5) Kasaba 15 (18.5) 5 (15.6) fiehir 52 (64.2) 23 (71.9) Meslek Memur 10 (12.4) 3 (9.4) Ev han m 51(62.9) 21 (65.5) flçi 6 (7.4) 2 (6.25) Ö renci 8 (9.9) 3 (9.4) Serbest 6 (7.5) 3 (9.4) Ö renim Okur-yazar de il 11 (13.6) 4 (12.5) lkö retim 34 (42.0) 15 (46.9) Lise 17 (20.9) 6 (18.7) Yüksekö retim 19 (23.5) 7 (21.9) * Gruplar aras ortalamalar n karfl laflt r lmas ba ms z gruplar Student-t testi, gruplar aras oranlar n karfl - laflt r lmas Ki-kare testi, p<0.05. süresi 1 ile 11 y l aras nda de iflmekteydi ve ortalama hastal k süresi 48.3±32.6 ay idi. Hasta grubunun mevcut olan hassas nokta say s aras nda de iflmekte olup ortalama hassas nokta say s 12.90±1.76 iken; kontrol grubunun hassas nokta say s 0-6 aras nda de iflmekte olup ortalama hassas nokta say s 3.28±2.16 idi ve hasta grubundaki yükseklik anlaml yd (p<0.05). Fibromiyaljili hastalarda a r n n en fazla oldu u zaman incelendi inde; hastalardan 34 ünde (% 41.9) sabah, 6's nda (%7.4) ö le, 31 inde (%38.2) akflam ve 7 sinde (%8.7) de gece a r s n n en fazla oldu u tespit edildi. Hastalardan 3 ünde (%3.8) ise a r zaman aç s ndan farkl l k mevcut de ildi. Hasta grubunda a r n n en yo un oldu u bölgeleri inceledi imizde; 20 sinin (%24.7) boyun, 8 inin (%9.8) s rt, 18 inin (%22.3) bel, 8 inin (%9.8) omuz, 2 sinin (%2.4) diz, 7 sinin (%8.7) bafl, 5 inin (%6.2) bacak, 5 inin (%6.2) kol, 6 s n n (%7.5) gö üs ve 2 sinin (%2.4) ayak a r s ndan en fazla flikayetçi olduklar n gözlemledik Fibromiyaljili hastalarda s k görülen semptomlar ve kontrol grubu ile karfl laflt rmas Tablo 2 de sunulmufltur. Fibromiyaljili hastalarda en fazla görülen semptomlar; tüm vücutta yayg n a r (%100), bafl a r s (%98.7), yorgunluk (%95.1), sabah tutuklu u (%93.8), deri hassasiyeti (%91.4) ve uyku bozukluklar (%91.3) idi (Tablo 2). Hasta grubu ile kontrol grubu karfl laflt r ld nda; Raynoud fenomeni hariç hasta grubunda tüm parametreler anlaml olarak daha yüksekti (p<0.05). Tablo 2. Hasta ve sa l kl kontrol gruplar n n klinik özelliklerinin karfl laflt r lmas Hasta Grubu Kontrol Grubu n(%) n(%) Yayg n a r 81 (100) 7 (21.8)* Bafl a r s 80 (98.7) 10 (31.3)* Dinlendirmeyen uyku 73 (90.1) 4 (12.5)* Dismenore 52 (64.2) 3 (9.4)* Dispne 48 (59.2) 4 (12.5)* Gö üs a r s 50 (61.7) 6 (18.8)* Halsizlik-yorgunluk 77 (95.1) 6 (18.8)* Deri hssasiyeti 74 (91.4) 7 (21.8)* Kab zl k 50 (61.7) 5 (15.6) Parastezi 49 (60.5) 3 (9.4)* Pollaküri 37 (45.7) 4 (12.5)* Raynoud fenomeni 10 (12.3) 3 (9.4) Sabah tutuklu u 76 (93.8) 4 (12.5)* Palpitasyon 66 (81.5) 5 (15.6) Uyku bozuklu u 74 (91.3) 6 (18.8)* Elde flifllik hissi 26 (32.1) 3 (9.4)* * Ki-kare testi, p<0.05. TARTIfiMA Fibromiyalji bafll ca kad nlarda görülmekte olup, hasta populasyonunun %80-90 kad nd r. Toplumdaki prevelans %2-4 tür ve en s k yafllar aras nda görülür (12,13). ACR kriterlerinde de ortalama yafl 49 olarak belirtilmifltir (13). Carrera ve ark. (15) yapt klar bir çal flmada, fibromiyaljili hastalar n %90 n n kad n, %65 inin ilkokul mezunu ve ev han m ve yafl ortalama- Cilt 7, Say 1-2, Ocak-Nisan

4 s n n 42 oldu unu tespit etmifllerdir (14). Ayr ca Bennett ve ark. tedaviye ald klar primer ve sekonder fibromiyaljili hastalarda yafl ortalamas n n 49 ve hastalar n %97 sinin kad n oldu unu bildirmifllerdir. Çal flmam zda hastalar n yaklafl k %84 ü kad n olup literatürlerle uyumluyken; yafl ortalamas 27.61±7.35 y l idi. 35 yafl üzerindeki hastalar çal flmaya al nmad ndan, hastalar m z n yafl ortalamas literatür verilerinden daha düflüktür. Literatürde genellikle yafl gruplar na göre çal flma yap lmam flt r ve yafl ortalamas genellikle daha yüksek olarak verilmifltir (14,15). Bu aç dan bak ld nda, daha genç gruptaki fibromiyaljili hastalar n klinik bulgular n incelememiz bizim çal flmam z n dikkat çekici bir baflka yönüydü. Hastalar m z n ço unlu unun evli ve ev han m oluflu da genel olarak literatür bilgileri ile uyuflmaktayd. Fibromiyalji sendromlu hastalarda görülen semptom ve klinik bulgular n oranlar literatürlerde de iflik oranlarda bildirilmifl olup, semptomlar n en az ve en fazla görülme oranlar flu flekildedir: yayg n kas-iskelet a r s %100, yorgunluk-halsizlik %75-92, uyku bozuklu u %56-72, sabah tutuklu u %76-84, parasteziler %26-74, bafl a r s %44-56, dismenore %40-45, spastik kolon flikayetleri %30-53 ve Raynoud fenomeni %9-17. White ve ark. (16) fibromiyaljili hastalar n klinik ve demografik özelliklerini, kronik a r l durumlar ve kontrol grubuyla karfl laflt rm fl, fibromiyaljili hastalarda a r ve yorgunlu un daha fliddetli oldu unu tespit etmifllerdir. Ayr ca çal flmalar nda fibromiyaljili hastalar n %78 inde kas-iskelet a r s, %78 inde yorgunluk, %77 sinde aktivite sonras yorgunluk, %66 s nda dinlendirmeyen uyku ve %56 s nda uyku bozuklu u saptam fllard r. Xie ve Ye (17) yapt klar çal flmada fibromiyaljili hastalar n; yafl aras nda da ld klar n, yayg n a r, anormal duyu ile kolay yorulman n en s k görülen semptomlar oldu unu, %49 unun multiple artraljiden, %29 unun uyku bozukluklar ndan ve %23 ünün de alt ekstremitelerinde oluflan lokal kas spazmlar ndan flikayetçi olduklar n belirtmifllerdir. Cathey ve ark. (18) bir y l süreyle izledikleri 81 fibromiyaljili hastan n; yafl ortalamas n n 53, %90 n n kad n, %80 inin lise mezunu, %83 ünün evli, %7 sinin dul, %38 inin iflçi ve %43 ünün de ev han m oldu unu tespit etmifllerdir. Carette ve ark. (19) tedaviye ald klar 208 fibromiyalji hastan n; yafl ortalamas n n 45, %94 ünün kad n, e itim süresi ortalamas n n 13 y l, %73 ünün evli, %47 sinin çal flan, %31 inin fibromiyaljiden dolay çal flmayan, %68 inin a r, %74 ünün yorgunluk ve %64 ünün uyku problemi flikayetlerinin oldu unu tespit etmifllerdir. Çal flmam zda hastalar m z n %42 si ilkö retim mezunuydu ve e itim düzeyi literatüre göre daha düflüktü. Bu durum hastalar m z n ço unlu unun bayan olmas ve bölgesel yaflam ile iliflkili olarak bayanlar n ço unlu unun ya okur-yazar olmamas veya düflük e itim düzeyinde olmalar ile iliflkili olabilir. Goldenberg ve ark. (20) ise tedaviye ald klar 62 fibromiyaljili hastan n; yafl ortalamas n n 44, %95 inin kad n oldu unu, %95 inde yorgunluk ve sabah tutuklu u, %73 ünde uyku bozukluklar ve subjektif flifllikler, %60 nda ise bafl a r s ve irritabl barsak sendromu tespit etmifllerdir. Çal flmam zda hastalar m zdaki yayg n a r, halsizlik-yorgunluk, ekstremitede parastezi, Raynoud fenomeni ve elde flifllik hissi literatür verilerine benzerlik gösterirken; bafl a r s, dismenore, spastik kolon flikayetleri, sabah tutuklu u ve uyku bozukluklar daha yüksek oranda idi. Verilerimiz, Türkiye de Karakufl ve ark. n n (21) yapt çal flmadaki ortalama de erlere benzemekteydi. Bu da, fibromiyalji semptomlar n n ulusal farkl l k göstermekle birlikte ayn toplumlarda benzer özellikler gösterdi- ini destekleyebilir. Ayr ca sosyokültürel ve bölgesel nedenlere ba l olarak bölgemizde stres faktörlerinin daha fazla olmas hem hastal n daha genç yafl grubunda bafllamas na, hem de semptomlar n farkl da l m na neden olabilece ini düflünmekteyiz. Sonuç olarak çal flmam z, fibromiyaljideki semptomlar n da l m n n toplumsal nedenlerden 32 Ege Fiz T p Reh Der

5 dolay farkl l k gösterebilece ini, çal flmalar planlan rken bu durumun göz önünde bulundurulmas ve tan da daha dikkatli olunmas gerekti ini ortaya koymaktad r. Ayr ca genç yafl grubundaki hastalar m zda dismenore, bafl a r s, irritabl kolon, uyku bozukluklar ve sabah tutuklu u flikayetlerinin daha yüksek oranda görüldü ü; bu hastalar n daha dikkatli de erlendirilmesi ve di er branfl hekimlerinin de bu yönde dikkatli olmalar gerekti ini göstermektedir. KAYNAKLAR 1. Reiffenberger DH, Amundson LH. Fibromyalgia syndrome: areview. Am Fam Physician 1996; 53: Csillag C. Fibromyalgia: the Copenhagen Declaration. Lancet 1992; 340: Wolfe F, Ross K, Anderson J, et al. The prevalence and chracteristics of fibromyalgia in the general population. Arthritis Rheum 1995; 38: Hartz A, Kichdoerfer E: Undetected fibrositis in primary care practice. J Fam Pract 1987; 25: Wolfe F, Carhey MA: Prevalence of primary and secondary fibrositis. J Rheumatol 1983; 10: Wolfe F. Fibromyalgia: epdemiology of rheumatic disase. Rheum Clin North Am. 16: , Wolfe F, Smythe HA, Yunus MB et al. American Rheumatology (1990) criteria for classification of fibromyalgia:report of the multicenter criteria commttee. Arthritis Rheum 1990; 33: Yunus MB, Masi AT, Calabro JJ, Miller KA, Feigenbaum SL. Primary fibromyalgia(fibrositis):clinical study of 50 patients with matched controls. Semin Arthritis Rheum 1981; 11: Cunningham ME. Becoming familiar with fibromyalgia. Opthop Nursing 1996; 15: McCain GA. A cost-effective approach to the diagnosis and treatment of fibromyalgia. Rheum Dis Clin North Am 1996; 22: Jung JA, Staiger T, Sullivan M. The efficacy of selective serotonin reuptage inhibitors for the management of chronic pain. J Gen Intern Med 1997; 12: Godfrey RG. A guide to the understanding and use of antidepressants in the overall management of fibromyalgia and other chronic pain syndromes. Arch Intern Med 1996; 156: Goldenberg DL. Fibromyalgia end related syndromes. In; Klippel JH Dieppe PA (eds) Rheumatology. Mosby London ; Wolfe F, Smythe HA, Yunus MB, et al. The American Colege of Rheumatology 1990 criteria for the classification of fibromyalgia: Report of the Multicenter Criteria Commitee. Arthritis Rheum 1990; 33: Quijada-Carrere J, Castano AV, Gomec JP, et al. Comparison of tenoxicam and bromazepam in the treatment of fibromyalgia: a randomized, double blind, placebo controlled trial. Pain 1996; 65: Bennett RM, Gatter RA, Campbell SM et al. A comparison of cyclobenzaprine and placebo in the management of fibrositis: a double-blind controlled study. Arthritis Rheum 1988; 31(12) White KP, Speechley M, Harth M, Ostbye T. The London Fibromyalgia Epidemiology Study: comparing the demografik and clinical characteristics in 100 random community cases of fibromyalgia versus controls. J Rheumatol 1999; 26(7): Xie X, Ye C. Clinical analysis of 120 patients with fibromyalgia. Hunan I Ko Ta Hsueh Pao 1997; 22(2): Cathey MA, Wolfe M, Kleinheksel SM et al. Socioeconomic impact of fibrositis: a study of 81 patients with primary fibrositis. Am J Med 1986; 81(suppl 3A): Carette S, Bell MJ, Reynolds J et al. Compar son of amitriptyline, cyclobenzaprine and placebo in the treatment of fibromyalgia: A ramdomized, double-blind clinical trial. Arthritis Rheum 1994; 37: Goldenberg DJ, Felson DT, Dinerman H. A randomized, controled trial of amitriptyline and naproxen in the treatment of patients with fibromyalgia. Arthritis Rheum 1986; 29(11): Akkufl S, Koçar A, Bayazit O. Fibromyalji tan s konan 220 vakan n klinik özellikleri. Türkiye Fiziksel T p ve Rehabilitasyon Dergisi 1998; 1(1): Cilt 7, Say 1-2, Ocak-Nisan