BÖLÜM 7 VERİ TOPLAMA TEKNİKLERİ

Transkript

1 BÖLÜM 7 VERİ TOPLAMA TEKNİKLERİ

2 Temel ve Uygulamalı Araştırmalar için Araştırma Süreci 1.Gözlem Genel araştırma alanı 3.Sorunun Belirlenmesi Sorun taslağının hazırlanması 4.Kuramsal Çatı Değişkenlerin açıkça saptanması ve isimlendirilmesi 5.Hipotez Oluşturma 6. Bilimsel Araştırma Tasarımı 7.Verilerin Toplanması, Analizi ve Yorumlanması 2.Öncelikli Veri Toplama Görüşme kaynak taraması 8.ÇIKARIM Kaynak: (Sekaran, 2000) Prof. Dr. Özkan Tütüncü 2

3 Veri Toplama Yöntemleri Yüz Yüze Görüşmeler Telefonla Yürütülen Görüşmeler Bilgisayar Destekli Görüşmeler Kişisel Olarak Yürütülen Görüşmeler Posta Yolu ile Yapılan Görüşmeler Prof. Dr. Özkan Tütüncü 3

4 Veri Toplama Yöntemleri Elektronik Ortamda Yapılan Görüşmeler Olayların ve Kişilerin, Ses veya Görüntü Kaydı ile Gözlemlenmesi Yansıtıcı Testler Gibi Destekleyici Yöntemler Prof. Dr. Özkan Tütüncü 4

5 Görüşme (Mülakat) Tekniği Görüşme tekniği, araştırmacının araştırdığı konuya ilişkin verileri katılımcılarla görüşerek toplamasıdır. Yapılandırılmış ve yapılandırılmamış olmak üzere yüz yüze ya da telefonla yapılabilmektedir. Prof. Dr. Özkan Tütüncü 5

6 Görüşme (Mülakat) Tekniği Yapılandırılmamış Görüşmeler, araştırmacının görüşmede daha önceden planlanmamış soruları yöneltmesiyle gerçekleşmektedir. Prof. Dr. Özkan Tütüncü 6

7 Görüşme (Mülakat) Tekniği Yapılandırılmış Görüşmeler, araştırmacı ya da görüşmecinin gereksinim duyduğu bilgileri önceden belirleyerek ve yönelteceği soruları önceden hazırlayarak yapmış oldukları görüşmelerdir. Prof. Dr. Özkan Tütüncü 7

8 Görüşmecilerin Eğitimi Birkaç görüşme birden yürütülüyorsa, bütün görüşmeleri aynı kişinin yapması uygun değildir. Bu konuda eğitim almış görüşmeye başlama, sorularla görüşmeyi yönlendirme, katılımcıları teşvik etme, yanıtların içinde arama yapma ve görüşmeyi sona erdirme gibi konularda bilgi sahibi olan görüşmecilerden oluşan bir grup daha etkili olacaktır. Prof. Dr. Özkan Tütüncü 8

9 Görüşmecilerin Eğitimi Görüşme yöntemi için birkaç ipucu: Görüşmelerden edinilen bilgiler önyargılardan mümkün olduğunca uzak olmalıdır. Görüşmecilerin soruları duymak istediklerine göre kurgulaması, çalışmanın geçerliliğini olumsuz yönde etkileyebilecektir. Prof. Dr. Özkan Tütüncü 9

10 Görüşmecilerin Eğitimi Görüşmede Önyargılar: Katılımcıdan kaynaklanmayan sebeplerden, Kurulan ilgi ve güven derecesinden, Fiziksel koşullarından oluşabilir. Prof. Dr. Özkan Tütüncü 10

11 Soru Sorma Tekniği Genelden Özele Doğru Sıralama (Funneling): Sorular genelden özele doğru sıralanmalıdır. Yapılandırılmamış görüşmelerin başlangıcında daha geniş bir bakış açısı yakalamak için açık uçlu sorular sorulmalıdır. Örnek. Bize bu kurum için çalışıyor olmakla ilgili duygularınızdan biraz bahsedebilir misiniz? Prof. Dr. Özkan Tütüncü 11

12 Soru Sorma Tekniği Önyargısız Sorular: Sorular yanıtlarda önyargının en aza indirilmesini sağlayacak şekilde yöneltilmelidir. Örnek. Bana işinizden bahsedebilir misiniz? sorusu Yaptığınız iş gerçekten çok sıkıcı olmalı, bana işinizden biraz bahsedebilir misiniz? sorusundan daha anlamlıdır. Prof. Dr. Özkan Tütüncü 12

13 Soru Sorma Tekniği Konuları Açıklamak Araştırmacı ele aldığı konunun, katılımcı tarafından tam ve net anladığından emin olmalıdır. Araştırmacı, katılımcının verdiği yanıtları tekrar etmelidir. Prof. Dr. Özkan Tütüncü 13

14 Soru Sorma Tekniği Katılımcının Konuyu Daha İyi Anlamasına Yardımcı Olmak Katılımcı soruyu yeterli şekilde açıklayamıyorsa, araştırmacı soruyu daha anlaşılır bir şekilde yeniden sormalıdır. Prof. Dr. Özkan Tütüncü 14

15 Not Alma Soru Sorma Tekniği Mümkünse ve izin alınmışsa görüşme esnasında ses ve/veya görüntü kaydı alınabilir. Görüşme süresince ya da görüşme bitince, araştırmacının gerekli notları alması sağlıklı değerlendirme yapılabilmesi için önemlidir. Prof. Dr. Özkan Tütüncü 15

16 Yüz Yüze Görüşmeler Faydaları Araştırmacı gerektiğinde sorularda yer alan belirsizlikleri anında düzeltebilir. Şüpheleri giderecek açıklamaları yapabilir. Ayrıca, araştırmacı, katılımcının davranışlarından da (beden dili) bazı sonuçlar çıkarabilir. Bu durum telefon görüşmelerinde imkansızdır. Prof. Dr. Özkan Tütüncü 16

17 Yüz Yüze Görüşmeler Sakıncaları En büyük sakıncası coğrafi sınırlamalardır. Görüşmecilere iyi bir mülakat için verilen eğitimin maliyeti yüksektir. Katılımcılar araştırmacıyla yüz yüze görüştüğü için gerçek düşüncelerini değişik nedenlerden dolayı saklayabilir. Prof. Dr. Özkan Tütüncü 17

18 Uzatktan Telefon Görüşmeleri Faydaları İstenilen sayıda katılımcıya coğrafi dağılım ne olursa olsun kısa sürede ulaşılabilir. Pek çok kişi yüz yüze olmadıkları durumlarda, daha kolay yanıt verebilmektedir. Prof. Dr. Özkan Tütüncü 18

19 Telefon Görüşmeleri Sakıncaları Katılımcı uyarmadan ve bir açıklama yapmaksızın telefonu kapatarak görüşmeyi tek taraflı olarak bitirebilir. Bunu en aza indirmek için görüşmeye başlamadan önce katılımcıya, görüşme süresi hakkında bilgi verilmeli karşılıklı olarak uygun bir zaman belirlenmelidir. Araştırmacı, katılımcının beden dilini gözlemleyemez. Prof. Dr. Özkan Tütüncü 19

20 Bilgisayar Destekli (Whatsap, Twitter, Facebook, Forum Görüşmeleri, vb.) Görüşmeler Bilgisayar destekli görüşmelerde, sorular bilgisayar ekranından yansıtılmakta ve katılımcılar buradan yanıtlamaktadır. Netnografi ile sosyal paylaşım ağları üzerinden bireylerin algı ve düşüncelerine yönelik bilgiler toplanabilmektedir. Prof. Dr. Özkan Tütüncü 20

21 Anketler Anket, katılımcıların yanıtlarını belirlenmiş seçenekler arasından seçerek daha önceden hazırlanmış bir forma kaydetmeleridir. Soru veya ifade grupları ile farklı kişilerden veri ve/veya bilgi toplamaya yarayan araçtır. Anket ve soru formu ilişkisi Prof. Dr. Özkan Tütüncü 21

22 Anketler 1. Kişisel Olarak Yönetilen Anketler Faydaları Araştırmacı bütün yanıtlara (elde etmek istediği verilere) kısa sürede ulaşabilir. Doğabilecek herhangi bir şüphe halinde, bu şüpheler anında giderilebilir. Araştırmacı katılımcıyı dürüst yanıtlar vermesi için güdüleyebilir. Daha az zaman alır ve maliyeti daha düşüktür. Anketin yönetimi daha az beceri gerektirir. Sakıncaları Kuruluşlar, iş zamanlarını veri toplanması için ayırmak istemeyebilirler. Prof. Dr. Özkan Tütüncü 22

23 Anketler 2. Posta ve E-posta Yoluyla Yapılan Anketler Anketler, katılımcılara posta yoluyla gönderilir. Faydaları En büyük avantajı geniş bir coğrafi bölgeye ulaşılabilmesidir. Katılımcılar anketleri kendi mekanlarında rahatça doldurabilirler. Sakıncaları Anketlerin geri dönüş oranı istenen düzeyde olmamaktadır. Önyargı ya da endişeleri giderebilecek açıklamalar yapılamamaktadır. Anketlerin geri dönüş oranı az olmaktadır. ( Takip mektupları, parasal teşvikler, pullu ve adresli geri dönüş zarfları, anketin kısa oluşu gibi unsurlar geri dönüş oranını arttırabilir.) IP kontrollerine yönelik garanti (izlenmediklerine yönelik). Prof. Dr. Özkan Tütüncü 23

24 Anket Tasarımının İlkeleri 1. Soruların İçeriği Sorunun Amacı ve İçeriği Kullanım Dili ve Anlatım Soruların Biçimi ve Türü Soruların Sıklığı Kişisel Bilgi İçeren Sorular Gözlem Veri Toplama Yöntemleri Anket Anket Yönetimi Verilerin Sınanması Görüşme Gruplama Kodlama 2. Ölçüm Yöntemi Ölçekler Güvenilirlik ve Geçerlilik Anketin Görünümü 3. Genel Düzen Anketin Uzunluğu Katılımcılara Tanıtımı Tamamlama Bilgileri Prof. Dr. Özkan Tütüncü 24

25 Anket Tasarımında Dikkat Edilmesi Gereken Noktalar Soruların İçeriği Soruların amaçlara uygun düzenlenmesi Soruların ifade ediliş tarzı, kullanılan dil Soruların şekli ve türü Soruların sıklığı Katılımcılardan edinilen kişisel bilgiler Prof. Dr. Özkan Tütüncü 25

26 Anket Tasarımında Dikkat Edilmesi Gereken Noktalar Sorunun Biçimi ve Amacı Gereksiz sorular sorulmamalıdır, her soru değişkenleri yeterli seviyede ölçebilecek şekilde hazırlanmalıdır. Prof. Dr. Özkan Tütüncü 26

27 Anket Tasarımında Dikkat Edilmesi Gereken Noktalar Kullanılan Dil ve Anlatım Sorular, katılımcının anlama düzeyine göre hazırlanmalı ve buna uygun bir dil seçilmelidir. Prof. Dr. Özkan Tütüncü 27

28 Soruların Şekli ve Türü Kapalı, Açık ve Yarı Açık Uçlu Sorular Anket Tasarımında Dikkat Edilmesi Gereken Noktalar Kapalı Uçlu Sorular: Katılımcılar sadece var olan seçenekler arasından tercih yapabilirler. Açık Uçlu Sorular: Katılımcılar istedikleri şekilde yanıt verebilirler ve düşüncelerini yazabilirler. Yarı Açık Uçlu Sorular: Katılımcılar genelde son seçenekte düşüncelerini yazabilirler. Prof. Dr. Özkan Tütüncü 28

29 Anket Tasarımında Dikkat Edilmesi Gereken Noktalar Soruların Şekli ve Türü b)olumlu-olumsuz İfadeler İçeren Sorular Olumlu Sorular: Pozitif şekilde ifade edilen sorulardır. Olumsuz-Ters (Reverse) Sorular: Negatif şekilde ifade edilen sorulardır. Prof. Dr. Özkan Tütüncü 29

30 Anket Tasarımında Dikkat Edilmesi Gereken Noktalar Soruların Şekli ve Türü c) Birden Fazla Yanıt İçeren Sorular Birden fazla yanıt içeren sorulardan kaçınılmalıdır. Ve bağlacının anketlerde kullanımından sakınılmalıdır. Prof. Dr. Özkan Tütüncü 30

31 Anket Tasarımında Dikkat Edilmesi Gereken Noktalar Soruların Şekli ve Türü d) Belirsiz Sorular Kimi durumlarda sorular birden fazla anlama gelmese bile, soruların ifade ediliş tarzı net olmadığı için, katılımcı soruda ne istendiğini tam olarak anlamayabilir. Ağdalı anlatımlardan uzak durulmalıdır. Prof. Dr. Özkan Tütüncü 31

32 Anket Tasarımında Dikkat Edilmesi Gereken Noktalar Soruların Şekli ve Türü e) Geçmişi Hatırlamaya Bağlı Sorular (Recall-dependent questions) Katılımcıların hatırlamalarının ve doğru yanıt vermelerinin zor olduğu sorulardan uzak durulmalıdır. f) Yönlendirici Sorular Araştırmacının istekleri doğrultusunda yanıt vermeye yönlendiren ve katılımcının üzerinde baskı yaratan sorulardan kaçınılmalıdır. Prof. Dr. Özkan Tütüncü 32

33 Anket Tasarımında Dikkat Edilmesi Gereken Noktalar Soruların Şekli ve Türü g) Yüklü Sorular (Loaded questions) Katılımcılar üzerinde duygusal tepkilere neden olabilecek yüklü sorulardan kaçınılması gereklidir. h) Sosyal İstekler Sorular sosyal yönden arzu edilen yanıtları sağlayacak şekilde ifade edilmemelidir. i) Soruların Uzunluğu Kısa sorular tercih edilmelidir. Prof. Dr. Özkan Tütüncü 33

34 Anket Tasarımında Dikkat Edilmesi Gereken Noktalar Soruların Şekli ve Türü j) Soruların Sıralanışı Sorular genelden özele doğru sıralanmalıdır. k) Verilerin ve Kişisel Bilgilerin Gruplandırılması Verilerin ve kişisel bilgilerin; yaş, eğitim, gelir düzeyi, medeni durum gibi demografik soruların, gruplandırılması gereklidir. Katılımcının adının sorulmaması daha uygun olur. Kişisel bilgilere yönelik soruların, anketin son kısmında yer alması önerilmektedir. Prof. Dr. Özkan Tütüncü 34

35 Anket Tasarımında Dikkat Edilmesi Gereken Noktalar Anketin Genel Görünümü ya da Düzenlenmesi İyi Bir Giriş Araştırmanın amacını neden yapıldığını açıkça belirten ve etik unsurları içine alan bir giriş gereklidir. Soruların Düzenlenmesi, Rehberlik Verilmesi ve Sıkı İşbirliği Sorular yanıtlayanın satır atlamasını önleyecek, zaman ve çaba harcamasını en aza indirecek şekilde düzenlenmelidir. Prof. Dr. Özkan Tütüncü 35

36 Anket Tasarımında Dikkat Edilmesi Gereken Noktalar Anketin Genel Görünümü ya da Düzenlenmesi Gelir Düzeyi ve Diğer Kişisel Veriler Kişisel ve özel sorular (gelir gibi) anketin sonunda sorulmalıdır. Açık Uçlu Sorular Yanıtlayanın yorum yapmasına olanak sağlayan açıkuçlu sorular, mümkün olduğunca anketin son kısmında yer almalıdır. Anket yanıtlayanlara teşekkür sunularak bitirilmelidir. Prof. Dr. Özkan Tütüncü 36

37 Anket Tasarımında Dikkat Edilmesi Gereken Noktalar Anketin Bitirilmesi Yüz İfadeleri Katılımcılar şekilleri daha rahat algılamaktadırlar. Anketin sonunda, katılımcılar tarafından nasıl değerlendirildiğine yönelik aşağıdaki gibi yüz ifadelerinden oluşan bir ölçek kullanılabilir. Teşekkür Anket yanıtlayanlara katılımlarından dolayı teşekkür edilmelidir. Prof. Dr. Özkan Tütüncü 37

38 Diğer Veri Toplama Yöntemleri Gözlemsel Araştırmalar Araştırmacının katılımcılara soru sormadan sadece laboratuar ortamında, katılımcıların normal iş çevresindeki davranışlarını kaydederek bilgi toplaması da mümkündür. Prof. Dr. Özkan Tütüncü 38

39 Diğer Veri Toplama Yöntemleri Gözlemsel Araştırmalar Gözlemci, katılmayan ve katılımcı gözlemci olmak üzere iki farklı rol oynayabilir. Katılmayan Gözlemci: Araştırmacı, örgütsel sistemin bir iç parçası haline gelmeye çalışmadan sadece araştırmacı rolüyle veri toplamaya çalışabilir. (Büronun bir köşesinde oturup yöneticinin zamanını nasıl harcadığını gözlemleyebilir.) Katılımcı Gözlemci: Araştırmacı örgütün bir parçası haline gelir. Sürecin içinde hem aktif rol alır hem de gözlem yapar. Prof. Dr. Özkan Tütüncü 39

40 Diğer Veri Toplama Yöntemleri Yapılandırılmış-Yapılandırılmamış Gözlemsel Araştırmalar Araştırmacının, çalışma yapmak istediği alandaki olayları, araştırmanın düzenini önceden kurguladığı çalışmalar yapılandırılmış gözlemlerdir. Araştırmacı, gözleminde hangi noktalara yoğunlaşacağına karar vermemiş fakat gözlemlediği her şeyi kaydetmişse, bu yapılandırılmamış gözlemdir. Prof. Dr. Özkan Tütüncü 40

41 Bazı Özel Veri Kaynakları Odak Gruplar Odak gruplar, göreceli olarak daha ucuzdur ve kısa bir zaman dilimi için oldukça güvenilir veri sağlarlar. Belirli konu, madde veya ürün hakkındaki tartışmaları yöneten bir toplantı başkanının olduğu, gelişigüzel seçilen (heterojen) sekiz veya on iki üyeden oluşur. Prof. Dr. Özkan Tütüncü 41

42 Bazı Özel Veri Kaynakları Paneller Belirli bir zaman diliminde belirli müdahalelerin ve değişikliklerin etkilerinin çalışıldığı durumlarda paneller çok faydalı olacaktır. Paneller statik veya dinamik olabilir. Prof. Dr. Özkan Tütüncü 42

43 Bazı Özel Veri Kaynakları Dikkat Çekmeyen Ölçümler Kaynağı insan olmayan veriler de toplanıp, analiz edilebilirler. Çöplerin analizleri bu kapsamda değerlendirilebilir. Tahmin Etme Yöntemleri Konulu Algılama Testleri: Kelime ilişkilendirme teknikleri olarak ele alınabilir. Örnek. İşim benim için...dır? Prof. Dr. Özkan Tütüncü 43

44 Bazı Özel Veri Kaynakları Tahmin Etme Yöntemleri Metafor, anlaşılmak istenen nesnenin veya olgunun, başka bir anlam alanına ait olan kavramlar ağına bağlayarak, yeniden kavramlaştırılmasının, değişik yönlerden görülmesini ve daha önceden gözden kaçan bazı durumların aydınlatılabilmesini sağlamaktadır. Prof. Dr. Özkan Tütüncü 44

45 Bazı Özel Veri Kaynakları Tahmin Etme Yöntemleri Metaforlar: Algısal benzerlik olan bir objeden diğerine geçen anlam transferleridir. Örnek.? Neden liman deyince Hatırıma direkler gelir Ve açık deniz deyince yelken? Mart deyince kedi, Hak deyince işçi Ve neden ihtiyar değirmenci Allaha inanır düşünmeden? Ve rüzgarlı havalarda Yağmur iğri yağar? (Orhan Veli Kanık) Prof. Dr. Özkan Tütüncü 45

46 Ödev Tartışmaları Geçen haftaki ödevlerin tartışılarak değerlendirilmesi. Anket ile survey arasındaki fark nedir? Örnekleme konusunu öğrenerek derste anlatınız. Prof. Dr. Özkan Tütüncü 46

47 Ödev Aşağıdaki makaleleri okuyarak, irdeleyiniz: Ekiz, D. (2004). Eğitim dünyasının nitel araştırma paradigmasıyla incelenmesi: Doğal ya da yapay. Gazi Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 2(4), Erişim: Kuş, E. (2007). Sosyal bilim metodolojisinde paradigma dönüşümü ve psikolojide nitel araştırma. Türk Psikoloji Yazıları, 10(20), Erişim: Prof. Dr. Özkan Tütüncü 47

48 Kaynaklar Sekaran, U. (2000). Research methods for business, a skill-building approach. John Wiley & Sons, Inc: New York Prof. Dr. Özkan Tütüncü 48

49 7. BÖLÜMÜN SONU 49