Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, Yıl: 6, Sayı: 80, Ekim 2018, s

Transkript

1 Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, Yıl: 6, Sayı: 80, Ekim 2018, s Yayın Geliş Tarihi / Article Arrival Date Yayınlanma Tarihi / The Publication Date Dr. Öğretim Üyesi Feyzullah KOCA Erciyes Üniversitesi Spor Bilimleri Fakültesi fkoca@erciyes.edu.tr Prof Dr. Gülten İMAMOĞLU Ondokuz Mayıs Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi Resim Anasanat Dalı gki55@yahoo.com Prof Dr. Osman İMAMOĞLU Ondokuz Mayıs Üniversitesi Yaşar Doğu Spor Bilimleri Fakültesi osmani55@hotmail.com LİSE ÖĞRENCİLERİN SPOR DURUMU VE CİNSİYETE GÖRE KİŞİLİK ÖZELLİKLERİNİN İNCELENMESİ Öz Bu çalışmanın amacı Spor eğitimli ve spor eğitimsiz lise öğrencilerinin kişilik özelliklerinin karşılaştırılmasıdır. Güzel sanatlar ve spor lisesinden 110 ve Anadolu lisesinden 118 olmak üzere toplam 228 öğrencinin doldurduğu sıfatlara dayalı kişilik özellikleri ölçeği değerlendirilmiştir. Karşılaştırmalarda t- testi, tek yönlü varyans analizi ve LSD testleri kullanılmıştır. Cinsiyete göre kişilik özellikleri dışa dönüklük ve duygu dengesizliğinde anlamlı bir farklılık bulunmamıştır (p>0,05). Cinsiyete göre kişilik özellikleri yumuşak başlılık, sorumluluk ve deneyime açıklık alt boyutlarında erkekler ve kadınlar arasındaki fark istatistiksel olarak anlamlıdır (p<0,05 ve p<0,001). Yaş kategorisine göre sadece deneyim faktöründe anlamlı farklılık bulunmuştur (p<0,05). Spor lisesi öğrencilerinden takım sporu yapanlar ve bireysel spor yapanlar arasında dışa dönüklük alt ölçeğinde takım sporu yapanlar lehine anlamlı farklılık bulunmuştur (p<0,05). Takım sporu ve bireysel spor yapanlar arasında yumuşaklık, sorumluluk, duygu dengesizliği ve deneyim alt ölçeklerinde anlamlı farklılık bulunmamıştır (p>0,05). Kadınlarda adet öncesi, sırası ve sonrası dönemlerde sıfatlara dayalı kişilik özelikleri yumuşak başlılık olma alt ölçeğinde anlamlı farklılık bulunmuştur (p<0,05). Sonuç: lise öğrencilerinde kadınla-

2 rın erkeklere göre deneyime (gelişime) açıklık yumuşak başlılık ve sorumluluk alt boyutlarında daha iyi oldukları söylenebilir. Dışa dönüklük ve duygusal dengesizlik boyutlarında ise farklılık bulunmamıştır. Takım spor yapanların olumlu kişilik özelliklerinin bireysek spor yapan ve hiç spor yapmayanlardan daha iyi olduğu sonucuna varılmıştır. Spor yapmayan öğrencilere spor yaptırma ve bireysel spor yapanlara ise takım sporları ile de ilgilenmeleri önerilebilir. Anahtar kelimler: Sıfatlara dayalı kişilik, Cinsiyet, Öğrenci SPORTS STATUS OF HIGH SCHOOL STUDENTS AND INVESTIGATION OF PERSONALITY CHARACTERISTICS BY GENDER Abstract The aim of this study is to compare the personal traits of high school students with and without sports training. The scale of 'Personal Traits Based on Characters' filled in by a total of 228 students, 110 from the Fine Arts and Sports High School and 118 from the Anatolian High School, was evaluated. T-test, one-way analysis of variance and LSD tests were used in the comparisons. There was no significant difference in personal traits such as extroversion and emotional instability in terms of gender (p>0,05). The differences between men and women in murkiness, responsibility and openness of experience were statistically significant (p<0,05 and p<0,001). There was a significant difference only in experience factor in terms of age category (p <0,05). Of the sports high school students, there was a significant difference in favour of team athletes when compared with the individual athletes (p<0,05). There was no significant difference in softness, responsibility, emotional instability and experience between the athletes interested in team sports and individual sports (p> 0,05). In women, significant differences were found in the subscale of personal traits based on characters before, during and after menstruation (p <0.05). It can be said that female students in high schools are better than male students in terms of experiential openness, murkiness and responsibility. There was no difference found in extroversion and emotional instability. It is concluded that the positive personal traits of team sportsmen are better than those who do individual sports and do not do any sports at all. It may be advisable for students who do not do any sports to get interested in some sports, and for the ones interested in individual sports to take part in team sports. 32 Keywords: Personal Traits based on Characters, Gender, Student Giriş Kişilik, bireylerin psikolojik ve biyolojik özelliklerinin bilgi, ilgi, beceri ve yetenek ile uyumlu olması sonucu ortaya çıkan yapısının bireyin tutum ve davranışlarına yansıması durumudur (Gökdeniz ve Merdan, 2011).Kişilik, bir insanın bütün ilgilerinin, tutumlarının, yeteneklerinin, konuşma tarzının, dış görünüşünün ve çevresine uyum biçiminin özelliklerini içeren bir terimdir (Baymur, 1993). Kişilik insan yapısının, duygusal durumunun, davranış biçimlerinin, ilgilerinin, yeteneklerinin ve diğer psikolojik özelliklerinin en karakteristik ve orijinal bütünüdür (Erikson,1984). Kişilik bireyi diğerlerinden ayıran nispeten kalıcı özellikler ve eğilimler, insanlar tarafından sergilenen özgün ve nispeten sabit davranış, düşünce ve duygu kalıplarıdır (Veccohio,1988; Greenberg,1999). Kişilik, bir kişinin fiziksel ve sosyal ortamıyla etkileşme şeklini

3 ortaya koyan, düşünce, duygu ve davranışın ayırt edici ve karakteristik durumlarıdır (Tomrukçu, 2008). Kişilik özelliklerinin geliştirilmesi gerekir. Beden eğitimi dersinin hedeflerine ulaşılma düzeyi beden eğitimi öğretmenlerinin mesleki kişilik yeterlilikleri ile doğru orantılı olabilmekte ve böylece kaliteli eğitim-öğretim süreci mesleki kişilik yeterlilikleri iyi olan beden eğitimi öğretmenleriyle gerçekleştirilebilmektedir (Demir ve Karagözoğlu,2014) ). Kişilik bireyin kendisinden kaynaklanan tutarlı davranış kalıpları ve kişilik içi süreçlerdir. Tutarlı davranış kalıbı ile her zaman ve her durum için benzer davranışların gözlenmesi anlaşılırken, kişilik içi süreçlerden maksat ise, nasıl davranacağımızı ve hissedeceğimizi etkileyen ve içimizde gelişen bütün duygusal, bilişsel ve güdüsel süreçleri ifade eder (Burger, 2006). Kişiliğin oluşumunda devamlı olarak içten ve dıştan gelen uyarıcıların etkisi altında olan kişiliğin oluşmasında kalıtım, aile yaşamı, aile dışındaki yaşam koşulları, toplumun beklentileri ve gerektirdikleri, öğrenilmiş özellikler gibi çok çeşitli etkenler rol oynamaktadır (Aktaş, 2006). Kişilik ancak, bütün hayatımız boyunca, yavaş aşamalarla gelişebilecek bir tohumdur (Jung, 2005). Bayrak ve ark., (2015) tarafından yapılan bir çalışmada Narsistik Kişilik Envanteri Alt Boyutu puanlarının, spor yapma yılı ile üstünlük, teşhircilik, hak iddia etme, sömürücülük, otorite ve kendine yeterlilik alt boyutu arasında anlamlı farklılık görülmemiştir. Günümüzde sosyal, kültürel ve ekonomik koşulların hızlı değişim göstermesi, insanın psikososyal gelişiminde çalkantılı bir dönem olan ergenlik döneminin daha da zorlu yaşanmasına neden olmaktadır (Yenilmez, 2010). Kişilik özelliklerinin beş faktör altında değerlendirilebileceğini ileri süren yaklaşımlar ortaya çıkmıştır (Morsünbül, 2014). Goldberg (1992), bu beş temel boyutu; dışa dönüklük, uyumluluk, sorumluluk, nevrotiklik ve gelişime açıklık olarak tanımlamaktadır. 33 Dışa Dönüklük: İnsanların sosyal, girişken, konuşkan, samimi, dürüst, çabuk ilişki kurabilen, cesur, iddialı, enerjik, neşeli, iyimser, eğlenmeyi seven, insan odaklı ve sevgi dolu bir yapıya sahip olmalarını gösterir (Stevens ve ark., 2001). Bu tür kişiliğe sahip insanlar iletişim kurarken sıkıntı yaşamadıkları, aktif, sempatik etkileyici ve baskın insanlar oldukları söylenmektedir (Morsünbül, 2014). Uyumluluk: Kişilerin iyi huylu, ılımlı, işbirlikçi, yardımsever, duygusal, olgun, uyumlu, iyiliksever, başkalarına karşı dikkatli, kendine yetebilen, sempatik, açık sözlü, fedakâr, alçak gönüllü, esnek, yumuşak kalpli, güvenilir, kibar, hoşgörülü, başkalarını seven, samimi, arkadaş canlısı gibi özelliklere sahiptirler (Somer ve ark.,. 2002; Bono ve ark., 2002). Uyumlu insanlarin bulundukları ortamın yapısına göre hareket ettikleri, herhangi olumsuz bir durum karşısında ılımlı ve sakin bir şekilde hareket ederek çözüm yoluna gittikleri ve başkalarıyla olumlu ve karşılıklı ilişkileri sürdürme eğiliminde oldukları söylenebilir (Morsünbül, 2014; Tatlıoğlu, 2014). Sorumluluk: Bu boyut, insanların amaca yönelik dürtülerini iyi kontrol edebildikleri gibi ayrıntılara da ne kadar dikkat edebildiklerini ölçmektedir. Sorumluluk sahibi insanlar güvenilir, kararlı, titiz, tertipli, organize olmuş, dakik, güçlü ve iradeli bir yapıya sahiptirler (Yürür, 2009). Nevrotiklik: Bu faktörün tanımlayıcı özellikleri arasında yetersiz, güvensiz, çekingen, endişeli, heyecanlı, kaygılı, kendine güvenmeyen, kötümser ve duygusal gibi kişilik özellikleri yer almaktadır (Costa ve ark.,1986;çeliköz ve Sır,2016). Gelişime Açıklık: Gelişime açık insanların, hayal gücü geniş, entelektüel, maceracı, zeki, meraklı, yaratıcı, yeniliklere açık gibi özellikler taşıdıkları ifade edilmektedir (Bono ve diğ., 2002). Gelişime açık İnsanlar işlerinde daha başarılı olmak amacıyla kendilerini yenileme, yetenek ve becerilerini geliştirme eğilimindedirler (Bitlisli ve ark., 2013; Karaman ve ark., 2010).

4 Ergen, çözümlenmemiş çatışma ve problemlere sahiptir. Ergenlik dönemindeki birey, yaşamın diğer dönemlerine göre yaşadığı problemleri daha zor ve olumsuzluklara sebep olan olarak algılamaktadır. Ergenin karakteri şekillenme sürecindedir. Bu çalışmada Spor eğitimli ve spor eğitimsiz lise öğrencilerinin sıfatlara dayalı kişilik özelliklerinin hangi boyutlarda farklılık veya benzerlik gösterdiğinin belirlenmesi amaçlanmıştır. Yöntem: Araştırmaya Samsun Gülizar Hasan Spor Lisesinden spor eğitimi alan 110 ve Anadolu lisesinden spor eğitimi almayan 118 olmak üzere toplam 228 lise öğrencisi katılmıştır. Sıfatlara dayalı kişilik testi uygulanmıştır. Sıfatlara Dayalı Kişilik Testi: Beş Faktörlü Kişilik kuramı doğrultusunda Bacanlı (2009) tarafından Türkçeye uyarlanmış olan sıfatlara dayalı kişilik ölçeği, 27 madde ve 5 faktörden oluşmaktadır. Bu boyutlardan Nevrotiklikde 5 madde, Dışa Dönüklükte 6 madde, Gelişime Açıklıkta 5 madde, Uyumlulukta 5 madde ve Sorumlulukta ise 6 madde yer almaktadır. Katılımcılar 7 seçenek halinde verilen zıt kutuplu sıfatlara (1) Çok uygun, (2) Oldukça uygun, (3) Biraz uygun, (4) Ne uygun, ne uygun değil, (5) Biraz uygun, (6) Oldukça uygun ve (7) Çok uygun seçeneklerinden birisini işaretleyerek cevap verirler (Çeliköz ve Sır,2016). Sıfatlara Dayalı Kişilik Testi Ölçeğin bu çalışmada güvenirliği beş boyutu için 0,77 ile 0,92 arasında iç tutarlılık katsayıları elde edilmiştir. İstatistiksel işlemler: İstatistiksel işlemlerde SPSS 21 paket programı kullanılmıştır. Ölçek sonucu elde edilen veriler puanlama yönergesine uygun olarak hesaplanmıştır. Veriler değerlendirilirken Kolmogorov Smirnov Testi ile normal dağılıma uygunluğu araştırılmış ve tüm verilerin normal dağılıma uyduğu tespit edilmiştir. Karşılaştırmalarda t- testi, tek yönlü varyans analizi ve LSD testleri kullanılmıştır. Bulgular Tablo 1. Cinsiyete Göre Antropometrik Özellikler Cinsiyet n Ortalama St. sapma t Yaş (yıl) Kadın ,53 1,05-1,81 Boy uzunluğu (cm) Vücut ağırlığı (kg) Erkek ,77 0,78 Kadın ,44 6,97-12,46** Erkek ,08 6,19 Kadın ,30 8,36-8,49** Erkek ,55 10,27 *p<0,05 ve **p<0,001 34

5 Tablo 2. Cinsiyete Göre Kişilik Özelliklerinin Karşılaştırılması Cinsiyet n Ortalama St. sapma t-test Dışa dönüklük Kadın ,44 9,82 1,44 Erkek ,19 11,06 Yumuşak başlılık Kadın ,79 9,34 2,05* Erkek ,06 9,54 Sorumluluk Kadın ,19 8,54 4,04** Erkek ,61 8,46 Duygusal dengesizlik Kadın ,91 7,61-0,23 Erkek ,16 6,61 Deneyime açıklık Kadın ,04 8,29 2,16* Erkek ,33 8,46 *p<0,05 ve **p<0,001 Tablo 3. Yaş Kategorisine Göre Kişilik Özelliklerinin Karşılaştırılması Yaş kategorisi n Ortalama St sapma t-test Dışa dönüklük yaş 75 46,48 9,21-0, yaş ,72 9,43 Yumuşak başlılık yaş 75 45,14 9,42-0, yaş ,56 9,59 Sorumluluk yaş 75 41,14 7,33 1,46 Duygusal dengesizlik yaş ,3 8, yaş 75 38,92 8,30-0, yaş ,09 7,26 Deneyime açıklık yaş 75 40,02 9,25-2,98* yaş ,97 8,00 *p<0,05 Tablo 4. Spor Lisesi Öğrencileri Branşa Göre Kişilik Özellikleri Ölçek Boyutları Branş n Ortalama St sapma t-test Dışa dönüklük Takım sporu 57 52,63 9,99 2,78* Bireysel spor 53 47,59 9,17 Yumuşak başlılık Takım sporu 57 47,53 9,52 1,31 35

6 Bireysel spor 53 44,85 9,81 Sorumluluk Takım sporu 57 42,83 8,80 1,42 Bireysel spor 53 40,57 8,12 Duygusal dengesizlik Takım sporu 57 40,1 7,42 0,59 Bireysel spor 53 39,08 8,97 Deneyime Açıklık Takım sporu 57 41,65 9,14-0,13 Bireysel spor 53 41,91 9,03 *p<0,05 Tablo 5. Erkek Öğrencilerin Spor Yapma ve Branş Durumuna Göre Alt Boyut Puanları n Ortalama St.sapma F/LSD Dışa dönüklük Takım sporu (1) 35 50,60 10,66 3,59* Bireysel spor (2) 33 45,32 12,27 1>3 Spor yapmayan (3) 68 42,88 12,00 36 Yumuşak Başlılık Takım sporu (1) 35 44,76 10,31 0,39 Bireysel spor (2) 33 42,64 8,66 Spor yapmayan (3) 68 42,88 9,67 Sorumluluk Takım sporu (1) 35 39,28 8,71 2,40* Duygusal Dengesizlik Deneyime Açıklık *p<0,05 Bireysel spor (2) 33 37,72 8,50 Spor yapmayan (3) 68 35,18 8,12 1>3 Takım sporu (1) 35 39,68 8,34 0,49 Bireysel spor (2) 33 37,76 8,95 Spor yapmayan (3) 68 38,06 6,53 Takım sporu (1) 35 39,44 9,07 0,48 Bireysel spor (2) 33 41,80 8,96 Spor yapmayan (3) 68 40,50 7,96

7 Tablo 6. Kadın Öğrencilerin spor yapma ve branş durumuna göre alt boyutları puanları n Ort. St.sapma F/LSD Dışa Dönüklük Takım sporu (1) 26 53,08 11,36 7,42** Bireysel spor (2) 24 48,38 9,90 1>3 Spor yapmayan (3) 50 44,52 7,56 Yumuşak Başlılık Takım sporu (1) 26 48,69 10,55 1,50 Bireysel spor (2) 24 45,58 10,86 Spor yapmayan (3) 50 44,84 7,66 Sorumluluk Takım sporu (1) 26 44,73 5,79 4,59* Bireysel spor (2) 24 41,96 7,24 1>3 Spor yapmayan (3) 50 39,44 7,95 Duygusal Dengesizlik Takım sporu (1) 26 39,00 8,65 0,55 Bireysel spor (2) 24 38,88 9,15 Spor yapmayan (3) 50 37,34 6,19 Deneyime Açıklık Takım sporu (1) 26 42,27 9,16 2,31 37 *p<0,05 ve **p<0,001 Tartışma ve sonuç: Bireysel spor (2) 24 40,46 13,00 Spor yapmayan (3) 50 45,14 6,65 Araştırmaya katılan kadın ve erkek lise öğrencilerinin ( Ortalama yaş kadınlar16,53 ve erkekler 16,77 yıl) yaşları arasında anlamlı farklılık yokken (p>0,05) vücut ağırlıkları ve boy uzunlukları arasında anlamlı farklılık bulunmuştur (p<0,001). Tatar (2009) sporcu kadın ve erkekler üzerinde yaptığı çalışmada; kadınların canlılık, girişkenlik, duygusal değişkenlik, endişeye yatkınlık, analitik düşünme, duyarlık ve yeniliğe açıklık alt boyut toplam puanlarının erkeklerin ise sakinlik ve uzlaşma alt boyut puanlarının yüksek olduğunu belirlemiştir. Özyeşil (2011) çalışmasında Öğrencilerin kişilik özelliklerini en düşük 23,79 duygusal dengesizlik ve en yüksek 47,39 ile yumuşak başlılık olarak bulmuştur. Ahmetoğulları ve Güneş (2017) çalışmalarında kişilik için yapılan faktör analizinde en yüksek puandan en düşüğe doğru sıralandığında, sorumluluk, dışa dönüklük, gelişime açıklık ve duygusal dengelilik (tutarlılık) olarak adlandırılmıştır. Keleş ve Keleş (2017) çalışmalarında turizm eğitimi alan öğrenciler için deneyime açıklık ve öz disiplin boyutu en yüksek kişilik özelliğini ifade ederken, en düşük kişilik özelliği ortalaması ise duygusal dengesizlik boyutunda olduğunu bulmuşlardır. Bu çalışmada ise en yüksek puan dışa dönüklük boyutunda olurken onu yumuşak başlılık, deneyime açıklık ve sorumluluk takip ederken en düşük puan duygusal dengesizlik boyutunda bulunmuştur (Tablo 2). Araştırmalarda ortak nota duygusal dengesizlik puanı düşük olmasıdır. Diğer boyutlarda farklılıklar mevcuttur. Bu durum katılımcıların özelliklerinden kaynaklanabilir. Dışa dönüklük, yumuşak başlılık, sorumluluk ve deneyime açıklık puanları yük-

8 selmesi kişilik özelliklerinin olumlu yönde olması duygusal dengesizlik boyutunda ise puan düşmesi kişilik özelliklerinin olumlu yönde olmasına işaret eder. İmamoğlu (2017) çalışmasında Üniversite öğrencilerinde kişilik özellikleri test puanlarında cinsiyete ve bölüme göre anlamlı farklılık tespit etmiştir. Taşkesen (2014) çalışmasında öğrencilerin kişilik özelliklerine ilişkin ise; cinsiyetlere göre kişilik özellikleri farkının test edilmesi ile kız öğrencilerin yumuşak başlılık ve deneyime açıklık boyutlarında erkeklerden anlamlı düzeyde puanlarının yüksek olduğu bulgusuna ulaşılmıştır. Tatlılıoğlu (2014) çalışmasında cinsiyet değişkeni açısından üniversite öğrencilerinin kişilik özellikleri alt boyutlarından dışadönüklük, deneyime açıklık, yumuşak başlılık ve sorumluluk puan ortalamalarının anlamlı düzeyde farklılaşmadığı, duygusal dengesizlik/nevrotizm alt boyutunda ise cinsiyet değişkeni açısından anlamlı düzeyde farklılaştığını bulmuştur. Kız öğrencilerin duygusal dengesizlik/nevrotizm puan ortalamaları erkek öğrencilerden anlamlı düzeyde yüksek bulunmuştur. Bu çalışmada cinsiyete göre kişilik özellikleri dışa dönüklük ve duygusal dengesizlik alt boyutlarında anlamlı bir farklılık bulunmazken (p>0,05) yumuşak başlılık, sorumluluk ve deneyime açıklık alt boyutlarında erkekler ve kadınlar arasındaki fark istatistiksel olarak anlamlıdır (p<0,05 ve p<0,001). Diğer çalışmalarda kızların duygusal dengesizlik puanları erkeklerden yüksek olması araştırma gruplarının erkenler üzerinde olmasından kaynaklanabilir. Bu çalışmada duygusal dengesizlik puanları yüksek bulunmuştur. Örneğin Özyeşil (2011) çalışmasında duygusal dengesizlik puanını 23,79 bulurken bu çalışmada kadınlarda 38,91 ve erkelerde 39,16 bulunmuştur. Bu çalışmada duygusal dengesizlik alt boyutunda cinsiyet farklılığı olmaması lise öğrencilerin özellikle erkeklerin yaşlarının ergenlik döneminde olmasına bağlanabilir. Gelişime (Deneyime) açıklık kişilik özelliği; hayal gücü kuvvetli, geniş görüşlü, yenilikçi, meraklı, ilgileri geniş, yeni ilişkilere açık olma özelliklerinin daha yüksek düzeyde temsil ettiğini ortaya koyar. Gelişime açıklık genelde hassas, esnek, meraklı, estetik, yaratıcı, kültürlü, entelektüel olma ve sanatsal düşünme (Bitlisli ve ark., 2013; Karaman ve ark., 2010; Tatar ve ark., 2014) gibi özellikleri içermektedir. Uyumluluk (Yumuşak başlılık ) kişilik özelliği; affedici, işbirliği yapan, uysal, hoşgörülü ve uzlaşmacı özellikleri daha çok taşıdığı ancak fedakârlık, alçakgönüllülük, merhametlilik ve yardımseverlik davranışlarının ise bu kişiliği daha az temsil ettiği sonucuna ulaşılmıştır. İnsanlarla ilgilenme ve empati kurabilme becerileri uyumluluk için önemli becerilerdir. Dede (2009) uyumluluğu, diğer insanlarla makbul ölçüde anlaşabilme ve memnuniyet verici ve hoşnut edici ilişkiler kurabilme becerisi olarak tanımlamaktadır. Uyumlu bireyler insan doğası hakkında iyimser bir görüşe sahiptirler ve insanların dürüst, saygın, güvenilir olduklarına inanırlar. Bu yüzden başkalarıyla kolayca anlaşabilme eğilimine, potansiyeline sahiptirler. Genel olarak literatürde (Bitlisli ve ark., 2013; Karaman ve ark., 2010; Tatlıoğlu, 2014 Tatar ve ark., 2014) saygılı, arkadaşça, affedici, hoşgörülü, cömert, yardımsever ve diğerlerinin istekleriyle uzlaşmaya hazır olarak görüldükleri ifade edilmektedir. Sorumluluk ise bu kişilik özelliğini; düzenli, sorumluluk sahibi, dikkatli, gayretli, hazırlıklı ve disiplinli olma özelliklerinin daha fazla temsil ettiği, hırslı olma özelliğinin ise daha az ilişki ortaya koyduğu sonucuna ulaşılmıştır. Mete (2006) bu kişilik özelliğinin bir hedefe dönük olmayı ifade ettiğini davranışlardaki; planlı olma, sabır, motivasyon, organizasyon ve başarının bu faktörle ilişkili kavramlar olduğunu vurgulamaktadır. Bu özelliğe sahip kişiler amaçlıdırlar, iradelidirler ve kararlılık gösterirler. Bilinçlilik, başarılı yönelim, düzenli çizgi, etkililik, organizasyonel olma, planlı, sorumlu, mükemmeliyetçilik ve çok çalışkanlığı kapsamaktadır. Bu faktörü bazı araştırmacılar, başarı isteği olarak kabul ederken, bazıları ise kendini organize edebilen, dikkatli olma alışkanlığı olan ve öz disiplin becerisine sahip kişiler olarak görmektedir. Bu boyut ne kadar kont- 38

9 rol ve disiplin sahibi olduğumuzu gösterir. Bu tipler yaşamlarında sorumlu, bağımlı, dikkatli, disiplinli, başarı kazanma güdüsü kuvvetli, azimli kişiliği ifade etmektedirler (Bitlisli ve ark., 2013; Tabak ve ark., 2010; Tatlıoğlu, 2014 ). Bu çalışmada kadınların erkeklere göre deneyime (gelişime) açıklık yumuşak başlılık ve sorumluluk alt boyutlarında daha iyi oldukları söylenebilir. Mete (2006) nevrotik kişilik özelliğine sahip bireylerinin kronik yorgunluk, baş ağrısı, uyuyamama, görme zorlukları ve iştahsızlık gibi fiziksel belirtilerden bir ya da birkaçından şikâyetçi olduklarını vurgulamakta, nevrotik eğilimlerin, kendi benliğini olduğu gibi kabul edememe, mükemmeliyetçi olma, eleştiriye açık olmama gibi davranışları da içerdiğini ifade etmektedir. Güleç (2006) ise, nevrotik kişilik bozukluğunun, gerçeği değerlendirme yeteneğini tam olarak bozmadığını, bu kişilerde ciddi bir anti sosyal davranış bozukluğun gözlenmediği, daha çok psiko sosyal stres faktörleriyle ilişkili olarak bu bozuklukların ortaya çıktığını vurgulamaktadır. Bu yüzden sinirlilik halinin bireyin duygusal tutarlılığına yansıdığı ifade edilmektedir. Kişinin sinirli olup olmaması, kendine güven derecesi, kuruntulu olması, mahcup olması ve endişeli olması gibi özellikler bu boyutun kapsamı içerisindedir. Ayrıca korku, üzüntü, öfke ve suçluluk gibi negatif duygulara genel bir eğilimi ve psikolojik sıkıntılara karşı duyarlılığı olan kişiler de bu boyut içinde yer alabilmektedirler. Lucas ve Donnellan (2009) tarafından yaş arasında Avustralyalı çalışma grubu üzerinde yaptığı çalışmada yaş ile yumuşak başlılık ve sorumluluk arasında olumlu ilişki; dışa dönüklük, duygusal dengesizlik/nevrotizm ve deneyime açıklığın ise ters yönde ilişkili olduğu ortaya koyulmuştur. Soto ve ark. (2011) yaş arası ergen ve yetişkinlerle yaptıkları çalışmada beş faktör kişilik boyutlarının kişilikte yaş aralıklarına göre farklılaştığını belirlemişlerdir. Raynor ve Levine (2009), kolej öğrencilerinde sorumluluk ve dışa dönüklüğün sağlıklı davranışlara eşlik ettiğini belirlemişlerdir. Germeijs ve Verschueren in (2011) ergenlerle yaptıkları çalışmada kararsızlığın duygusal dengesizlikle ilişkili olduğunu belirlemişlerdir. Zheng, Lippa, ve Zheng (2011) duygusal dengesizlikte/nörotisizmde, cinsiyet ve cinsiyet uyumuna göre farklılık ortaya çıkmıştır. Bu çalışmada yaş kategorisine göre sadece deneyim faktöründe anlamlı farklılık bulunmuştur (p<0,05). Bu çalışmada yaş gruplarının birbirine yakın olması diğer çalışmalardan farklı sonuç çıkmasında etkili olabilir. 39 Dışadönüklük ise daha çok araştırmada; sosyal, atak, öne çıkan, canlı, coşkulu ve etkililik özellikleri açısından ön plana çıkmıştır. Delidolu, neşeli ve baskın olma özellikleri ise dışadönüklüğün diğer özelliklerine göre daha az uyum iyiliği indeks değerleri üretmiştir. Dışadönük bireyler pozitif, sosyal, enerjik, neşeli ve diğer insanlara karşı kayıtsız olmayan kişilerdir (Bono ve ark., 2002). Genelde olumlu duygulara sahiptirler ve diğerlerinin ortaklığını arama eğilimi gösterirler. Yani bu özellik dış dünyayla açık bir etkileşim ile kendini göstermektedir. Dışadönükler insanlarla olmaktan hoşlanırlar, genellikle enerji dolu olarak tanımlanırlar (Tabak ve ark., 2010), hareket odaklıdırlar, grup içinde konuşmayı severler, kendilerini öne çıkarırlar ve ilgi çekerler. Ayrıca, sosyaldirler, çeşitli gruplara ve eğlence partilerine katılmayı severler, çok sayıda arkadaşları vardır. Heyecan ve coşkuyu tercih eden, tehlikeli durumlara atılmaktan çekinmeyen, ani karar verip atak davranabilen, şaka yapmaktan ve konuşmaktan hoşlanan kimselerdir. Kolay iletişim kurarlar, kolay arkadaş edinirler, geçimli, iyimser, gülmeyi ve güldürmeyi seven insanlardır (Tatlıoğlu, 2014). Bu çalışmada Spor Lisesi öğrencilerinden takım sporu yapanlar ve bireysel spor yapanlar arasında dışa dönüklük alt ölçeğinde takım sporu yapanlar lehine anlamlı farklılık bulunmuştur (p<0,05). Takım sporu ve bireysel spor yapanlar arasında yumuşaklık, sorumluluk, duygu dengesizliği ve deneyim alt ölçeklerinde anlamlı farklılık bulunmasına (p>0,05) rağmen takım sporları ile uğraşanların alt boyut puanları daha yüksektir. Takım

10 sporu ile uğraşan öğrencilerin bireysel sporlarla uğraşanlara göre daha olumlu kişilik özellikleri kazanabileceği düşünülmektedir. Bireysel sporlarla uğraşan öğrencilere takım sporu çalışmaları veya oyunları oynatmanın kişilik özellikleri anlamında olumlu etkisi olabilir. Hem erkeklerde hemde kadınlarda takım sporu yapanlar, bireysel spor yapanlar (Spor lisesi öğrencileri) ve Spor yapmayanlar (Anadolu lisesi öğrencileri) arasında yumuşak başlılık, duygusal dengesizlik ve deneyime açıklık alt boyutları puanlarında istatistiksel olarak anlamlı farklılık bulunmamıştır(p>0,05). Buna karşılık dışa dönüklük ve sorumluluk alt ölçeklerinde anlamlı farklılık bulunmuştur (p<0,05). Bu farklılık takım spor yapanlar ile spor yapmayanlar arasındadır (Tablo 5 ve 6). Sonuç olarak lise öğrencilerinde kadınların erkeklere göre deneyime (gelişime) açıklık yumuşak başlılık ve sorumluluk alt boyutlarında daha iyi oldukları söylenebilir. Dışa dönüklük ve duygusal dengesizlik boyutlarında ise farklılık bulunmamıştır. Takım spor yapanların olumlu kişilik özelliklerinin bireysek spor yapan ve hiç spor yapmayanlardan daha iyi olduğu sonucuna varılmıştır. Spor yapmayan öğrencilere spor yaptırma ve bireysel spor yapanlara ise takım sporları ile de ilgilenmeleri önerilebilir. KAYNAKLAR Ahmetoğulları K.,Güneş M.,(2017). Öğrencilerin Kişilik Özelliklerinin Mesleğin Geleceğine Bakış Açılarına Etkisi: Hilvan MYO Örneği, Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Cilt.9 Sayı. 21 (Özel Sayı),s Aktaş, A., (2006). Farklı Kültürlerdeki Yöneticilerin Kişilik Özelliklerine Dayanarak Liderlik Anlayışlarının Belirlenmesi: Türk ve Amerikan Otel Yöneticilerinin Karşılaştırmalı Analizi. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Akdeniz Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Antalya Bacanlı, H.; İlhan,T. ve Aslan S., (2009). Beş faktör kuramına dayalı bir kişilik ölçeğinin geliştirilmesi: sıfatlara dayalı kişilik testi (SDKT). Türk Eğitim Bilimleri Dergisi, 7(2), Baymur, F., (1993). Genel psikoloji. İnkılâp Kitapevi, İstanbul, Bayrak E., Gacar A.,Nacar E.,Aytaç K.Y., (2015). Beden Eğitimi Ve Spor Yüksekokulu Öğrencilerinin Narsistik Kişilik Özelliklerinin İncelenmesi, Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, Yıl: 3, Sayı: 14, s Bono, Joyce E.-Boles, Terry L.-Judge, Timothy A.-Lauver, Kristy J.,(2002). The Role of Personality in Task And Relationship Conflict, Journal of Personality, Cilt.70, Sayı.3, ( ). Bitlisli, Ö. G. F., Dinç, M., Çetinceli, Ö. G. E., ve Kaygısız, Ü.,(2013). Beş Faktör Kişilik Özellikleri ile Akademik Güdülenme İlişkisi: Süleyman Demirel Üniversitesi Isparta Meslek Yüksekokulu Öğrencilerine Yönelik Bir Araştırma, Suleyman Demirel University Journal of Faculty of Economics & Administrative Sciences, 18(2): Burger, J. M.,(2006). Kişilik. (Çeviren: İnan Deniz Erguvan Sarıoğlu), İstanbul, Kaknüs Yayıncılık. Çeliköz N., Sır N.Ş., (2016). Sıfatlara Dayalı Kişilik Testi (Sdkt): Geçerlik Güvenirlik Çalışması, Eğitim ve Öğretim Araştırmaları Dergisi, Cilt:5 Sayı:2 Makale No: 14,s

11 Costa, P.T., Busch, Catherine M.; Zonderman, Alan B. ve McCrea, Robert R., (1986). Correlations of MMPI factor scales with measures of the five factor model of personality. Journal of personality Assessment, 50 (4), Demir E, Karagözoğlu C., (2014). Ortaokullarda Görev Yapan Beden Eğitimi Öğretmenlerinin Mesleki Kişilik Yeterliliklerinin Değerlendirilmesi, Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, Yıl: 2, Sayı: 2/2, s Erikson, E. H.,(1984). İnsanın Sekiz Çağı, (Çev: B. Üstün V. Şar), Ankara: Birey ve Toplum Yayıncılık. Germeijs, V. ve Verschueren, K.,(2011). Indecisiveness and Big Five pesonality factors: Relationship and specificity. Personality and Individual Differences, 50, Goldberg, Lewis R.,(1992). The development of markers for the big five factor structure. Psychological Assessment, 4 (1), Gökdeniz, İ.,Merdan, E., (2011). Kişilik ve Kariyer Seçimi Arasındaki İlişkinin İncelenmesi, Aksaray Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, Cilt.3, Sayı.2, (23-36). Greenberg, J., (1999). Managing behavior in organizations. (2. Basım), ABD: Prentice Hall New Jersey. Güleç, C.,(2006). Psikiyatrinin A B C si. İstanbul: Say Yayınları. İmamoğlu, G., (2017). Resim Eğitimi ve Temel Eğitim Öğrencilerinde Umutsuzluk ve Kişilik Özelliklerinin İncelenmesi. idil, 6 (37), s Jung, C. G., (2005). Kişiliğin Gelişimi. (Çev: Ahmet Aydoğan). Kişilik Oluşumu ve Sorunları, İstanbul: İz Yayıncılık, Karaman, N. G., Doğan, T., ve Coban, A. E., (2010). A Study to Adapt the Big Five Inventory to Turkish,Procedia Social and Behavioral Sciences, 2(2): Keleş Y., Keleş M. Ç.,(2017). Turizm Öğrencilerinin Kişilik Özellikleri: Türkiye de Lisans Düzeyinde Turizm Eğitimine Yönelik Bir Değerlendirme, International Journal of Social Science, Number: 62, p , Lucas, R. E. ve Donnellan, M. B., (2009). Age differences in personality: Evidence from a nationality representative Australian sample. Developmental Psychology, 45(5), Mete, C., (2006). İlköğretim Okullarında Çalışan Öğretmenlerin Kişilik Özellikleri İle İş Tatminleri Arasındaki İlişkinin İncelenmesi. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Yeditepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul. Morsünbül, Ü.,(2014). Hızlı büyük beşli kişilik testi Türkçe versiyonu geçerlilik ve güvenirlik çalışması, Düşünen Adam, The Journal of Psychiatry and Neurological Sciences, 27, Özyeşil Z.,(2011). Üniversite Öğrencilerinin Öz-Anlayış Düzeylerinin Bilinçli Farkındalık Kişilik Özellikleri ve Bazı Değişkenler Açısından İncelenmesi, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Eğitim Bilimleri Anabilim Dalı, Psikolojik Danışma Ve Rehberlik Bilim Dalı Doktora Tezi 41

12 Somer, O.; Korkmaz, M.ve Tatar, A., (2002). Beş faktör kişilik envanteri nin geliştirilmesi I: ölçek ve alt ölçeklerin oluşturulması. Türk Psikoloji Dergisi, 17 (49), Raynor, D. A. ve Levine, H.,(2009). Associations between the five-factor model of personality and health behaviors among college students. Journal of American College Health, 58(1), Soto, C. J., John, O. P., Gosling, S. D. ve Potter, J.,(2011). Age differences in personality traits from 10 to 65: Big Five Domains and Facets in a large cross-sectional sample. Journal of Personality and Social Psychology, 100(2), Stevens, Charles. D. and Ash, Ronald A.,(2001). Selecting employees for fit: personality and preferred managerial style, Journal of Managerial Issues, 13, (4), Tabak, A., Basim, H. N., Tatar, İ., & Çetin, F., (2010). İzlenim yönetimi taktiklerinde beş faktör kişilik özelliklerinin rolü: savunma sanayiinde bir araştırma. Ege Akademik Bakis, 10(2), 539. Taşkesen S., (2014). Lise Öğrencilerinin Kişilik Tipleri İle Sanata Olan İlgileri Arasındaki İlişkinin İncelenmesi, Gazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Uygulamalı Sanatlar Eğitimi Anabilim Dalı Yüksek Lisans Tezi Tatar, A., (2009). Beş Faktör Kişilik Modeline dayalı olarak sporcu kadın ve erkeklerin kişilik profillerinin karşılaştırılması. Spor Bilimleri Dergisi, 20(2), Tatar, A., Bildik, T., Saltukoğlu, G., & Dinçel, M. G., (2014). Klinik Olmayan Örneklemde Beş Faktör Kişilik Envanteri Belirti Tarama Amaçlı Kullanılabilir mi?: Ön Çalışma. FSM İlmî Araştırmalar İnsan ve Toplum Bilimleri Dergisi, (4), Tatlılıoğlu K., (2014). Üniversite Öğrencilerinin Beş Faktör Kişilik Kuramı na Göre Kişilik Özellikleri Alt Boyutlarının Bazı Değişkenlere Göre İncelenmesi, Tarih Okulu Dergisi (TOD), Yıl 7, Sayı XVII, ss Tomrukçu, B.,(2008). Beş Faktör Kişilik Özellikleri ile İş Değerleri Arasındaki İlişki Üzerine Bir İnceleme, yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Eskişehir: Eskişehir Osmangazi Üniversitesi. Veccohio, R.P., (1988). Organizational Behavior. ABD: The Dryden Press International Edition. Yenilmez, K., (2010). Ortaöğretim öğrencilerinin matematik dersine yönelik umutsuzluk düzeyleri, Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 38, Yürür, S. (2009). Yöneticilerin çatışma yönetim tarzları ve kişilik özellikleri arasındaki ilişkinin analizine yönelik bir araştırma. C.Ü. İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 10 (1), Zheng, L., Lippa, R. A. ve Zheng, Y., (2011). Sex and sexual orientation differences in personality in China. Archives of Sexual Behaviour, 40,