TARİHTE ve GÜNÜMÜZDE ZEKÂT UYGULAMALARI

Transkript

1 TARİHTE ve GÜNÜMÜZDE ZEKÂT UYGULAMALARI

2 ENSAR NEŞRİYAT TİC. A.Ş. ISBN: Sertifika No: İSLÂMÎ İLİMLER ARAŞTIRMA VAKFI Milletlerarası Tartışmalı İlmî Toplantılar Dizisi: 22 Tartışmalı İlmî Toplantılar Dizisi: 87 Kitabın Adı Tarihte ve Günümüzde Zekât Uygulamaları Yayına Hazırlayanlar Dr. İsmail KURT Seyit Ali TÜZ İslâmî İlimler Araştırma Vakfı Koordinatör Prof. Dr. Abdullah KAHRAMAN Kocaeli Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dekanı Son Okuma Doç. Dr. Necmettin KIZILKAYA İstanbul Üniversitesi Baskı ve Cilt: ÇINAR MAT. ve YAY. SAN. TİC. LTD. ŞTİ Yıl Mahallesi Matbaacılar Caddesi Ata Han No:34 / 5 Bağcılar - İSTANBUL Tel: Faks: Sertifika No: Basım: İstanbul, Ağustos 2017/ 2000 adet basılmıştır. Her hakkı mahfuzdur. İzin alınmadan hiçbir yolla çoğaltılamaz. Kaynak gösterilmek şartıyla iktibas edilebilir. İletişim Adresi: Ensar Neşriyat Tic. A. Ş. Oruçreis Mah. 12. Sokak No: Esenler/İstanbul Tel: (0212) Faks: (0212) ensar@ensarnesriyat.com.tr

3 13 AMERİKA DA ZEKÂT ÇALIŞMALARI Murat KÖSE Amerika da İslâm ve Müslümanlar Resmî rakamlara göre Amerika da Müslüman sayısı 3 milyon dolaylarındadır. 1 Bu sayının ilk bakışta düşük geldiği hemen her Müslüman tarafından bilinen bir gerçektir. CAIR ve ISNA gibi organizasyonların tahminine göre bu nüfus 6 ile 8 milyon arasındadır milyon olma ihtimali de zikredilmektedir. Gerçek rakam tam bilinmese de gerçek olan şudur ki Amerika daki Müslüman sayısı hızlı bir şekilde artmaktadır ve bu nüfus artışının sebeplerini üç bölümde inceleyebiliriz: 1. Göçmenler ve Mülteciler: ABD ye gelen mültecilerin hemen hemen yarısını Müslümanlar oluşturmaktadır. Örneğin 2016 yılında gelen 85 bin mültecinin % 44 ü Müslümanlardan müteşekkildir Yeni Müslüman Olanlar: Diğer dinlerden Müslümanlığa geçenler de artan Müslüman nüfusun bir kısmını teşkil etmektedir. Özellikle 11 Eylül den sonra bu oran daha fazla artmıştır ve devam etmektedir. Tam rakam bilinmese de en az yıllık 20 bin kişinin dinin değiştirerek İslâm Dini ni tercih ettiği tahmin edilmektedir. Zakat Foundation of America, East Coast Program Directoru, murat@zakat.org muratusa@gmail.com

4 532 TARİHTE VE GÜNÜMÜZDE ZEKÂT UYGULAMALARI 3. Yüksek Doğum Oranı: Şu anki verilerle Amerika daki Müslümanların çocuk yapma oranı gayrı Müslim Amerikalılara kıyasla daha fazladır. Amerika daki ortalama doğum oranı kadın başına 1.88 dir. 4 Ayrıca Müslüman nüfusu diğerlerinden daha gençtir. Amerika da Yoksulluk Resmî bilgilere göre Amerika da fakirlik oranı %15 tir. Bu sayı bizi 48 milyon Amerikalının yoksul sayılması sonucuna götürmektedir ve bu rakam artış trendindedir. 5 Yaşam şartlarının yüksek olmasından dolayı yoksulluk standardı diğer ülkelerden farklıdır. Birleşmiş Milletler e göre günlük 2 doların altında yaşayanlar yoksul sayılmaktadır. Amerika da bir kişinin yoksulluk sınırı ise yıllık brüt 11,800 dolardır. 6 Yoksulluk genelde şehir merkezlerinin belli bölgelerinde daha fazladır. Afrika kökenli ve Latin Amerikalıların yoksulluk oranı diğer toplumsal kesimlere göre daha yüksektir. Ayrıca çoğunluğunu beyazların oluşturduğu kırsal ve dağlık kesimlerde de yoksulluk oranı yüksektir. Müslümanların Ekonomik Durumu Genel olarak ortalama bir Amerikalı Müslümanın ekonomik durumu ortalama bir gayrı Müslim Amerikalıdan daha iyidir. Müslümanların % 66 sı yıllık 50 bin dolardan fazla kazanmaktadır. Bu kesimin %19 u ise yıllık 100 bin dolardan fazla kazanmaktadır. 7 Yalnız gelir dağılımı dengeli olmadığı için özellikle Afrika kökenli Müslümanlar ve yeni gelen mülteci Müslümanlar arasında yoksulluk oranı yüksektir

5 AMERİKA DA ZEKÂT ÇALIŞMALARI 533 Amerika da İslâmî Kurumlar ve Zekât Uygulamaları Genel anlamda Amerika ile ilgili bu bilgileri verdikten sonra Amerika da faaliyet gösteren İslâmî Kurumları 5 kategoriye ayırabiliriz: 1. Camiler Amerika da 2500 ile 3000 civarında cami olduğu tahmin edilmektedir. Sayıca caminin en fazla olduğu eyaletler; New York (257), California (246), Texas, Florida ve Illinois dur. Cami sayısı her geçen yıl artmaktadır. Hatta hal-i hazırdaki camilerin çoğu da kapasitelerini artırmak gayretindedirler. Birçok camide kapasite yetmediği için Cuma namazı peş peşe 2 veya 3 defa kılınmaktadır. 8 Camiler iki gruba ayrılabilir: 1. Birinci grup camiler maddî durumu zayıf bölgelerde olan küçük çaplı camilerdir. Bu tür camilerin yönetimini ve cemaatini yerli ve/veya sonradan Müslüman olan Amerikalılar oluşturur. 2. Diğer grup ise ekonomik durumu iyi bölgelerde olan, fiziksel olarak büyük, merkezî camilerdir. Bunlar daha çok Islamic Center adıyla anılır. Yönetim ve cemaatin çoğunluğunu göçmenler oluşturur. Dinî hassasiyeti olan Müslümanların çoğu genelde zekât ve sadakalarını camilere verirler. Tahmin edileceği gibi genelde birinci tip camilerde ihtiyaç sahibi daha fazla olmasına rağmen zekât vermekle yükümlü Müslüman sayısı azdır. İkinci tip camilerde ise zekât veren şahıs sayısı daha fazladır. Zekât veya diğer çeşitli yardımları talep etme oranı birinci tip camilere göre daha azdır. Hemen her caminin zekât ve sadaka komitesi vardır ve bu komite gönüllüler tarafından yönetilmektedir. Hemen her caminin girişinde birkaç tane bağış kutusu vardır ve bu kutulardan birisi 8

6 534 TARİHTE VE GÜNÜMÜZDE ZEKÂT UYGULAMALARI zekât ve sadaka kutusudur. Amerikalı Müslümanların büyük bir kısmı zekâtlarını Ramazan ayında verirler. Zekât dağıtımı ile ilgili kısaca bilgi vermek gerekirse: İhtiyacı olan şahıslar camiye yazılı veya sözlü olarak başvurur. Kimin zekât veya yardım alacağına çoğunlukla zekât komitesinin başkanı karar verir. Büyük camilerde ise genelde birkaç kişi beraber karar verir. En çok yardım isteği kira yardımı için olur. Camilerdeki zekât dağıtım sistemi görece amatör sayılabilir. 2. İslâmî Okullar - İmam Hatip Okulları Amerika daki İslâmî okulların sayısı 300 kadardır. Okullar genelde caminin bir faaliyeti olarak başlar ve sonra bağımsız bir kurum haline gelirler. Fakat camilerle özellikle ekonomik ilişkisi sürekli devam eder. Bu okullar özel okul olduğu için devletin pek yardımı olmaz ve aylık ücret ödemek gerekir. Ortalama bir İslâmî okulun aylık okul parası 250 ile 700 dolar arasında değişir. İlginç bir gerçek vardır ki genelde ekonomik durumu zayıf olan Müslüman aileler çocuklarını bu tür özel okullara gönderirler. Ayrıca bu ailelerin çocuk sayısı da bir hayli yüksektir. Bu durumda doğal olarak okul ücretini ödeyememe durumu ortaya çıkmaktadır. Okullar genelde bu şahıslara hayır demezler ve bir şekilde masrafları başka yerlerden karşılamaya çalışırlar. Ortalama bir okulun yıllık gelirinin ancak yarısı talebelerden alınan ücretten ibarettir. Diğer yarısı bağışlar sayesinde karşılanmaya çalışılır. Tam olarak burada zekât faktörü devreye girer ve okul yöneticileri ihtiyacı olan talebelerin okul ücretlerini zekât bağışıyla karşılamaya çalışırlar. 3. Yardım Kuruluşları Amerika da faaliyet gösteren belli başlı yardım kuruluşları şunlardır. Islamic Relief, Helping Hand, Zakat Foundation of America, Life for Relief and Development ve Mercy USA.

7 AMERİKA DA ZEKÂT ÇALIŞMALARI 535 Bu tür yardım kuruluşlarının amacı Amerikalı Müslümanların zekât ve sadakalarını dünyanın değişik yerlerindeki ihtiyaç sahiplerine ulaştırmaktır. Göçmen Müslümanlar çoğunlukla zekâtlarını Amerika dışına göndermek isterler. Bu yardım kuruluşlarının yıllık toplam bağış miktarı genelde 200 milyon doların altındadır. Bu tür kurumların bağışlarının kaynağı iki türlüdür: Birincisi direk olarak Müslümanlar zekât ve sadakalarını istediği kuruma öderler. İkinci kaynak ise camilerdir. Camilerin büyük bir kısmı zekât ve sadakalarını bu kurumlara aktarırlar. Özellikle doğal felaket ve acil durumlar için yapılan bağışların hemen hepsi bu kurumlar vasıtasıyla yurtdışına gönderilir. Cami yapımı ve masrafları için yapılan bağışları saymazsak, Amerika da en çok zekât ve sadaka toplama ve dağıtım hizmetini yardım kuruluşları yapmaktadır. 4. Siyasî ve Çatı Kurumlar Ana kurumlar şunlardır: Islamic Society of North Amerika (ISNA), Islamic Circle of North America (ICNA), Mosque Cares- Wariduddin Muhammed Grubu, Muslim American Society (MAS), Council of American Islamic Relations (CAIR). ISNA, ICNA ve Mosque Cares gibi kurumlar kuruluş tarihleri itibarıyla en eski kurumlardır ve Müslüman halka değişik konularda hizmet vermektedirler. Masraflarını zekât ve sadakalarla karşılamaktadırlar. CAIR Amerika daki Müslümanların insan hakları konularında hizmet verir ve masrafları da yine zekât ve sadakalarla karşılanmaktadır. 5. Sosyal Servis Kurumları Küçük çaplı yerel bazda faaliyet gösteren kurumlardır. Genellikle camilerin bir parçası olarak başlayıp sonra bağımsız olarak hizmet etmektedirler. Bu kurumlar genelde yenidirler ve sayıları zamanla artmaktadır. Zekât ve sadakaların en az miktarda gittiği kurumlardır. Eğer profesyonel bir şekilde yönetilirlerse hem devletten hem de büyük yardım kuruluşlarından grant adı verilen özel yardımları alma potansiyeli yüksektir.

8 536 TARİHTE VE GÜNÜMÜZDE ZEKÂT UYGULAMALARI Bir Örnek Kurum olarak Zakat Foundation of America 11 Eylül den sonra Chicago şehrinde kurulan Zekât Vakfı Amerikalı Müslümanların ana yardım kuruluşlarından birisi durumuna gelmiştir. New York, Washington, Delaware ve North Carolina da büro ve servis merkezleri vardır. Diğer eyaletlerde de partner şahıs ve kuruluşlar vesilesiyle faaliyetler yapılmaktadır yılı itibari ile hem Amerika içerisinde hem de 40 kadar ülkede yardım hizmetleri yapmaktadır. 9 Vakfın amacı özellikle Amerikalı Müslümanların zekât ve sadaka bağışlarını yurt içinde ve yurt dışındaki ihtiyaç sahiplerine ulaştırmanın yanında zekât konusunda Müslümanları eğitmektir. Zekât Eğitimi 1. Vakıf zekât hakkında Amerika Müslümanları ve Amerikan sistemini göz önünde bulundurarak Pratik Zekât Rehberi kitabi yayınlamıştır ve bu kitabi hem matbu hem de online olarak ücretsiz dağıtmaktadır. 2. Özellikle Ramazan ayından önce zekât çalıştayları yapılmaktadır. Bu çalıştaylarda daha çok pratik sorulara cevap verilmektedir. 3. İlk defa zekât hesaplama cetvelini Zekât Vakfı çıkarmıştır. Daha sonra bu cetvel değişik formlara dönüşmüştür. Şu anda online olarak web sitesine girip herkes kendi zekâtını hesaplayabilmektedir. Ayrıca iphone ve Android uygulaması da yapılmıştır. 4. Sorusu olanlar online veya telefonla sorularını sorabilir ve cevaplarını alabilirler. Cevap verenler zekât konusunda tecrübeli imamlar ve diğer tecrübeli görevlilerden oluşmaktadır. Cevaplar her mezhep göz önünde bulundurularak verilmektedir. 5. Özellikle Müslümanlara hizmet veren muhasebecilere zekât konusunda eğitim verilmektedir. 9

9 AMERİKA DA ZEKÂT ÇALIŞMALARI Özellikle bayanlar için altınlarını tartma ve zekâtını hesaplama hizmeti ücretsiz olarak verilmektedir. Zekât Toplama 10 milyon dolar civarında olduğu tahmin edilen toplam yıllık bağış miktarının yarısını zekât ve diğer yarısını ise sadaka oluşturmaktadır. Zekât ve sadakaların toplama yöntemi birkaç kanaldan oluşmaktadır ve her bağışçıya posta ile veya le makbuz gönderilmektedir. Ayrıca her yılın sonunda vergi sezonunda her bağışçıya o yıl içinde yaptığı toplam bağışın özet makbuzu gönderilmektedir. Bütün bağışlar kayıt altına alınmaktadır. Yani nakit bağışlar kredi kartı ve çekler gibi bankaya yatırılmaktadır. Bağışlar şu üç ana kanaldan toplanmaktadır: 1. Online olarak dan gelen bağışlar. 2. Camilerden ve diğer kurumlardan gelen zekât ve sadaka bağışları. 3. Değişik şehirlerde yapılan fundraising adı verilen açık artırma benzeri toplanan bağışlar Yurt Dışı Zekât Dağıtım Sistemi 10 milyon dolar kadar olan bağışların %90 i yurt dışında 40 kadar ülkede harcanmaktadır. Bazı ülkelerde vakfın kendi ofis ve elemanları, diğer ülkelerde ise partner kuruluşlar vasıtasıyla yapılmaktadır. Harcamalar genelde düzenli programlara, sezonluk programlara ve acil yardım programlarına yapılmaktadır. 1. Ramazan ayı sezonluk programı 2. Kurban Bayramı sezonluk programı (zekât kullanılmaz) 3. Kış yardım sezonluk programı 4. Mülteciler acil yardım programları (Suriye, Filistin gibi) 5. Doğal Felaket Acil Yardım Programları (deprem, sel felaketi gibi) 6. Düzenli yetim Programları 7. Sadaka-i cariye Programları (genelde zekât harcanmıyor) 8. Diğer Programlar (sağlık, eğitim vs. gibi)

10 538 TARİHTE VE GÜNÜMÜZDE ZEKÂT UYGULAMALARI Yurt içi Zekât Dağıtım Sistemi Toplam bağışların %10 u Amerika içinde harcanmaktadır. Zekâtların büyük bir kısmı yurt dışında harcanmasına rağmen Amerika içinde de zekât dağıtımı yapılmaktadır. Amerika daki yardımlar birkaç kategoriye ayrılabilir. 1. Şahsî Başvuru: Zekâta başvuranların üç sayfalık bir formu doldurmaları gerekmektedir. Bunun yanında kimlik fotokopisi, resmî vize durumunu gösteren belge ve bir referans istenmektedir. Başvurusu kabul edilenlere ödeme direk yapılır veya ödenmesi gereken (kirayı ev sahibine ödeme gibi) kurumlara ödenir. 2. Yerel Kurumlar Kanalıyla: Genelde yerel bazda faaliyet gösteren kurumlara değişik programlar için yardım edilmektedir. Bu kurumlar grant başvuru formu doldururlar ve kabul edilenlere direk ödeme yapılır ve düzenli olarak rapor istenir. 3. Acil Durum-Felaket Yardımları: Sel, fırtına ve yangın gibi felaketlere yardım genelde iki şekilde yapılmaktadır. Birincisi, halktan toplanan aynî yardımlar ihtiyaç sahiplerine dağıtılır. İkinci olarak da gönüllüler fiziksel olarak yardım ederler (temizlik, taşıma, inşaat vs. gibi). 4. Diğer Programlar: Bu kategoride çok değişik faaliyetler yapılmaktadır ve zekât genelde kullanılmaz. Daha çok nakdî yardımlar ve gönüllüler vesilesi ile bu hizmetler yürütülmektedir. Örnek olarak şunları sayabiliriz: Evsizlere yemek ve gıda dağıtımı, yaşlılara yemek vermek, yol temizliği, sebze bahçeleri vs. Vakıf Masrafların Karşılanması Vakfın genel masrafları bağışların %10 unu oluşturmaktadır. Bu masrafların büyük bir kısmı Matching Gift adıyla bilinen şirketlerin desteğiyle karşılanmaktadır. Örnek olarak Microsoft şirketinde çalışan birisi Zekât Vakfı na 1000 dolar bağış yaptığı zaman şirket de ayrıca 1000 dolar bağış yapmaktadır. Şahsın ödediği miktar programlara, şirketin ödediği miktar ise vakfın masrafları için kullanılmaktadır. Şirket bu miktarı vergiden düşmektedir ve aynı zamanda da çalışanlarını bağış yapmaya teşvik etmektedir.

11 AMERİKA DA ZEKÂT ÇALIŞMALARI 539 Öz Denetleme Sistemi Amerika Devleti nin özellikle Müslüman kurumlar için denetleme sistemi çok sıkıdır. Bu sebeple Zekât Vakfı kendi içinde öz denetleme sistemi kurmuştur. Vakfın ücretli olarak tuttuğu muhasebe şirketi vardır ve küçük veya büyük hiçbir ödeme bu şirketin denetimi dışında yapılamaz. Ayrıca bu şirket yılda bir defa bütün ödemeleri Amerikan vergi dairesinin teftiş standartlarına göre teftiş eder. Raporlama Sistemi, Şeffaflık Zekât Vakfı nın gelişmesine en büyük katkıyı düzenli raporlama ve şeffaflık sistemi yapmaktadır. Yapılan faaliyetler basılı olarak veya yoluyla bağışçılara gönderilmektedir. Bunun yanında yıllık raporlar hem bağışçılara gönderilir hem de web sitesine konur, isteyen herkes gidip bakabilir.