ANKARA ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ BİLGİ VE BELGE YÖNETİMİ BÖLÜMÜ BİLGİ VE TOPLUM TÜRKİYE DE VE DÜNYADA E-DEVLET

Transkript

1 ANKARA ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ BİLGİ VE BELGE YÖNETİMİ BÖLÜMÜ BİLGİ VE TOPLUM TÜRKİYE DE VE DÜNYADA E-DEVLET Hazırlayan: Remzi SALİHOĞLU Ankara, 2010

2 İÇİNDEKİLER GİRİŞ YÖNTEM 1.Geleneksel Devlet ve E-Devlet 2.Dünyada E-Devlet 3.Türkiye de E-devlet 4.Türkiye de E-Devlete Giden Yol 5. Uygulama Örnekleri 5.1. Kimlik Paylaşım Sistemi (KPS) 5.2. Polis Bilgi Sistemi- POLNET SONUÇ KAYNAKÇA

3 GİRİŞ Devletlerin, özellikle demokratik devletlerin varoluş amacı yurttaşlarına daha iyi hizmet etmektir. Sunduğu hizmetleri iyileştirerek refahı arttırmak ve bunu sürekli hale getirmek ise çağdaş devletçilik anlayışının bir parçasıdır.. Teknolojinin son 50 yılda hızla ilerleyerek, özellikle internetin günlük yaşama girmesi ile beraber, devlet-vatandaş ilişkilerinde de değişiklikler ortaya çıkmıştır. Artık insanlar internet üzerinden bilgiye kolayca ulaşabilirken, devlet ile olan işlerinin de büyük bir kısmını internet üzerinden gerçekleştirebilmektedirler. Örneğin, bir yurttaş sahibi olduğu mallara ait ödeyeceği vergi miktarını evinden öğrenebilmekte ve ödeyebilmektedir. Çıkartacağı pasaport için internetten başvurusunu gerçekleştirebilmektedir. Evine gelen; su, doğalgaz, elektrik vb. faturaları herhangi bir kuruma gitmeden ödeyebilmekte veya bunların abonelikleri için başvuruda bulunabilmektedir. Çağdaşlığın bir gereği olarak insanların zaman ve enerjilerini günlük yaşamlarını kolaylaştıracak biçimde düzenlemek devletlerin de görevi haline gelmiştir. Bu anlayış içerisinde e-devlet kavramı gündemimize hızla yerleşmektedir. Üretilen hizmetlerin demokratik bir biçimde eşit haklara dayalı olarak paylaşılması demokratik devletlerin üstlenmesi gereken bir görevdir. Günümüzde e-devlet kavramı oluşurken işlemlerin hızlı, ekonomik ve güvenilir olması kadar demokratik olması da önemlidir. Bunu yaparken yurttaşların bilgi edinmesi kolaylaştırılır ve işlemlerde şeffaflık sağlanmış olur. Geleneksel devlet anlayışının çürük noktalarını ortadan kaldırmayı hedefleyen e-devlet modeli, uygun altyapının oluşturulması, bilgi teknolojilerinin kullanımı ve yurttaşların sistemi zamanla kavramasıyla hızla gelişmektedir. Gün geçtikçe e-devletin ulaştığı kitle genişlemektedir. Türkiye, gelişimini henüz tamamlamamış; ancak genç ve dinamik nüfusa sahip bir ülke olarak bilgi teknolojileriyle ilgisini gün geçtikçe arttırmaktadır. Devlet-yurttaş ilişkilerinde bilgi teknolojilerinin kullanımı yaygınlaşmaktadır. Bu gelişmeler ışığında Türkiye nin bilginin kullanımında ve yaygınlaştırılmasında devlet eliyle yapabileceği çok fazla yatırım alanının olduğu söylenebilir. Yurttaşların devletten aldığı hizmetlerin çeşitlendirilmesi ve demokratik bir biçimde hizmetlerin eşit olarak paylaştırılması e-devlet yapısı içerisinde mümkün olabileceği savunulmaktadır. Bu sebeple 70 li yıllardan itibaren başlayıp her gün gelişerek devam eden e- devlet uygulamalarını görmekteyiz. Bu çalışmada, dünyada ve Türkiye de var olan e-devlet çalışmaları ele alınarak, konunun tarihsel gelişimi incelenecek, bazı örnekler üzerinde durulacaktır.

4 YÖNTEM Çalışmada literatürde yer alan kaynaklar araştırılmış ve özellikle son dönemde ( ) yapılmış olan çalışmalar incelenmiştir. Kavramsal veriler için eski tarihli yayınlar da incelenmiştir. Bunun için çeşitli ulusal veritabanları (ULAKBİM-Sosyal Bilimler Veritabanı, YÖK Tez Veritabanı vb.) kütüphaneler araştırılmıştır. İstatistik veriler için internet kaynaklı uluslararası yayınlara yer verilirken, makale ve tez ağırlıklı yayınların hepsi Türkiye kaynaklıdır.

5 1. GELENEKSEL DEVLET VE E-DEVLET Tarih içerisinde toplumun üretim ilişlerine göre devletin de şekil değiştirdiğini, yeni adlarla anıldığını görmekteyiz. Otoriter devlet, demokratik devlet, polis devleti veya bürokratik devlet gibi kavramlar literatürde yer almıştır.. Bugün ise devletin temel niteliklerini kökten değiştiren bir başka kavram ile karşı karşıyayız. Bu yeni devlet tanımı elektronik devlet, e-devlet olarak diğerlerinden ayrılmaktadır. Buradaki ayrım devletin ürettiği hizmetin vatandaşa sunumundaki değişime paralel olarak oluşmuştur. Geleneksel devletin vatandaşla olan ilişkisi ile elektronik devletin birbirinden çok farklı olduğu kolayca gözlemlenebilir. Uçkan ın yaptığı çalışmada e-devleti geleneksel devletten ayıran ya da daha doğru bir ifadeyle birbiriyle karşılaştıran tabloyu şu şekilde oluşturmuştur (Uçkan: 2003,47). Tablo 1. Geleneksel ve E-devlet Karşılaştırması Buna göre yurttaş devlet ilişkisi bilgi teknolojilerinin de (BİT) yardımıyla pasif yurttaş durumundan çıkarak aktifleşmektedir. Demokratik devleti yapan unsurlardan biri de yurttaşların devlet idaresine etkin katılımıdır. E-devlet modeli yurttaşları yönetimin etkin bireylerine dönüştürerek, demokratik devletin oluşması için de uygun ortamı hazırlayacaktır. Tablo1 den anlaşılacağı üzere, aktif, verimli, katılımcı, etkileşimli ve açık devlet modelinin oluşması e-devlet modelinin bir sonucudur. Bu noktada e-devlet için anlamlı bir tanım oluşturmak gerekir. Yapılan bazı çalışmalarda çeşitli tanımlara yer verilmiştir. Gültekin e göre, e-devlet, bilgi toplumunun katılımcı demokrasi anlayışıyla vatandaşlarını aktif konuma getirmekte ve vatandaşı ile sürekli etkileşim halinde bulunmakta, geri beslemeler alarak süreci düzenlemektedir. Bu, modern dünya açısından bir gerekliliğin yerine getiriliyor olmasına işaret etmektedir. (Gültekin, 2007:43) Geniş anlamıyla; devlet ile vatandaş arasındaki ilişkilerin bilgi teknolojilerinin kullanımıyla elektronik ortamda gerçekleştirilmesi olarak tanımlayabiliriz. Kuran a göre e-

6 devlet, yönetimde bilişim teknolojilerinin ( BT ) stratejik kullanımı sayesinde, bilgi toplumunun ihtiyaçlarına cevap verebilecek, vatandaşı ve kurumları (özel ve/veya kamu) ile elektronik ortamda iletişimde bulunarak verimliliği, şeffaflığı ve kalkınmayı sağlayacak bir yeniden yapılanma modelidir şeklinde ifade edilmektedir (Kuran, 2005: 11). Baştan ise e-devleti son yıllarda enformasyon ve iletişim teknolojilerinin yaygınlaşmasına paralel olarak, kamu idaresinin hizmetlerinin teknoloji temelinde yeniden biçimlendirilmesine; bu yolla vatandaşlar, özel sektör ve devletin çeşitli kurumları arasında iletişim becerilerinin artırılmasına dönük çalışmaların bütünün ifade edilen bir kavram olarak nitelemektedir. Naralan ın çalışmasına göre; genel olarak ülkeler e-devlet uygulamalarında dört farklı aşamadan geçmektedir. Bunlar sırasıyla; 1. Listeleme: Basit ve temel bilgiler bulunduran online web siteleri kurmak, ve kullanıcıların bazı müracaat ve kayıt formlarını indirilebilmesine izin vermek. 2. Online İşlem: Online olarak hizmet ve kayıt formlarının doldurulması ve interaktif işlemlerin yapılabilmesine imkan vermek. 3. Dikey Bütünleşme: Yerel sistemler ile merkezi sistemler arasında bağlantıları sağlamak ve benzer fonksiyonların ortak kullanımına izin vermek, 4. Yatay Bütünleşme: Kurumların tüm işlemlerinin tek bir noktadan yapılmasını sağlamak. E-devlet kullanımında ileride olan ülkeler kullanıcılarına online işlem yapabilme imkanı sunarken e-devlet konusunda yeni olan ülkeler sadece bilgi verme ve form indirme gibi basit uygulamalar sunmaktadır. Aşamalar arasında geçişler teknolojik ve karmaşıklık seviyelerini de göstermektedir. Birinci aşamada basit bir bilgi ve iletişim teknolojisi yeterli olurken ileri aşamalar için daha ileri teknoloji ve işlemler gerekmektedir. Üçüncü ve dördüncü aşamalara geçiş için teknoloji, beşeri ve kurumsal altyapı gibi faktörlerin tümünün birlikte yeterli düzeyde olması gereklidir. (Naralan, 2008:458)

7 2. DÜNYADA E-DEVLET Uluslar arası kuruşların ve çeşitli örgütlerin yaptığı araştırmalar, bu araştırmalar sonucunda yayımlanan raporlara göre Türkiye ve düunyadaki e-devlet çalışmalarının boyutları ortaya konmaktadır. Örneğin Dünya Ekonomik Forumu (WEF) sonuç bildirgesinde ülkelerin gelişmişlik göstergelerini yayımlarken artık internet altapısını da kriter olarak almakta ve gelişmişlik göstergesi saymaktadır. E-devlet konusu işlenirken, internet ve bilgisayar altyapısı üzerinden bilgi paylaşımı sağlayan bütün yapılar ülkelerin gelişmişlik göstergelerine katkı yapmaktadır. Amerika Birleşik Devletleri (ABD), internet teknolojisi ile ilk olarak 1970 li yılların başında tanışmıştır. ABD, ülke topraklarına karşı yapılacak bir nükleer saldırıyı önlemek için, 1970 yılında yukarıda adı geçen ARPAnet isimli bir projeyi başlattı ve bu proje önce üniversiteler, sonra bazı devlet kuruluşları tarafından kullanılmaya başlandı. Bu teknoloji daha sonra Avrupa ya geçti artık İnternet adı ile yaygınlaştı.1980 lerde web teknolojisine dönüştü (Dönmez, 2007: 23). 20.yüzyılın özellikle son çeyreğinde Bilgi Teknolojileri (BT) alanında yaşanan göz kamaştırıcı teknolojik ve bilimsel gelişmeler, değişimin hızının artık kestirilemediği, yeni bir dünyanın kapılarını açmıştır. Bu dönüşümün bir parçası olarak kamu yönetimlerinde elektronik devlet modeline (e-government) yönelik çalışmaların 1990 lı yıllarda giderek hızlanmaya başladığı görülmektedir yılında Singapur da ve 1985 yılında ise ABD de e- devlet projeleri uygulamaya konulmaya başlanmıştır. İngiltere ve Kanada, 90 lı yılların ortasında e-devlet programlarını başlatmıştır. E-devlet uygulamalarının olgunluğu bakımından sırasıyla Kanada, ABD ve Singapur, yenilikçi liderlik nitelendirilmesiyle önde bulunmaktadır. Bunları, vizyon sahibi izleyiciler kategorisinde Norveç, Avustralya, Finlandiya, Hollanda, İngiltere; sağlam geliştiriciler kategorisinde Yeni Zelanda, Hong Kong, Fransa, İspanya, İrlanda, Portekiz, Almanya, Belçika; platform inşa edenler kategorisinde ise Japonya, Brezilya, Malezya, Güney Afrika, İtalya ve Meksika izlemektedir. Dünya Ekonomi Forumu Küresel Bilgi Teknolojisi Raporu na göre teknik altyapı göstergeleri yanı sıra hizmet sunumu ve geliştirilmesi, teknoloji üretme yeteneği, insan kaynakları sermayesi, hukuk düzenlemeleri vb. ölçülere göre sıralamada, ilk üç sırayı Finlandiya, ABD ve Singapur almaktadır (Dönmez, 2007: 23,24).

8 3. TÜRKİYE DE E-DEVLET Türkiye de e-devlet çalışmalarının 1972 yılında temelleri atılan MERNİS (Merkezi Nüfus İdaresi Sistemi) ile başladığını söylemek mümkündür (Altın, 2008: 282). E-devlet çalışmaları uzun zaman boyunca kamu kurumlarının bireysel inisiyatifleri düzeyinde kalmıştır. Ancak, Haziran 2001 de Göteborg da yapılan Avrupa Birliği liderler zirvesinde Türkiye de e-avrupa+ projesine imza atmış ve daha sonra başbakanlık koordinasyonunda e-türkiye çalışmaları başlatılmıştır (Dönmez, 2007: 46). Böylece Türkiye nin e-devlet çalışmaları daha sistemli ve kapsamlı olarak yürütülmeye başlanmıştır. E-Avrupa+ Girişimi ni takiben başlatılan E-Türkiye Girişimi kapsamında yürütülen çalışmalar e-devletin yol haritası olarak adlandırılan Kısa Dönem Eylem Planının (KDEP) hazırlanması ile sonuçlandırılmıştır. Bu konuda yapılan organizasyonların daha detaylı anlatımı Türkiye de e-devlete giden yol başlığı altında yer verilmiştir. KDEP kapsamında e- devlet hizmetleri yürütme işinin sorumluluğu ilgili kurumlar arasında paylaştırılmıştır. Bu işbirliği kapsamında E-Dönüşüm Türkiye Projesinin koordinasyonunu sağlama amacıyla 2003 yılında DPT bünyesinde Bilgi Toplumu Dairesi Başkanlığı kurulmuştur. Kamu hizmetlerinin tek kapıdan sunumunu sağlayacak olan e-devlet ana kapısının kurulması ve yönetilmesi görevi Türksat Uydu Haberleşme ve Kablo TV işletme A.Ş. ye, Türksat ın hazırladığı merkezin tesliminden sonra sistemlerin kurulması görevi ise Oyak Teknoloji firması OYTEK e 2005 yılında verilmiştir (Altın, 2008: 282). Ülkemizde şu an e-devlet hizmeti kapsamında kurum içi ve kurumlar arası pek çok çalışma yürütülmektedir. Bunların yanında toplumun geniş kısmını ilgilendiren ana e-devlet projeleri bulunmaktadır. Bu projeler arasında Adalet Bakanlığı UYAP (Ulusal Yargı Ağı Projesi), İçişleri Bakanlığı-MERNİS Projesi, Emniyet Genel Müdürlüğü POLNET, Maliye Bakanlığı-Vergi Daireleri Otomasyon Projesi (VEDOP), Devlet Malzeme Ofisi E- Satış, Çalışma Bakanlığı E-Bildirge, Gümrük Müsteşarlığı Gümrük İdaresinin Modernizasyonu Projesi (GİMOP), Maliye Bakanlığı Say2000i Projesi, Başbakanlık Mevzuat Bilgi Sistemi yer almaktadır (OECD, 2005: 13). E-devlet ile birlikte ülkenin pek çok alanında, günlük yaşamı kolaylaştıran kapsamlı değişiklikler yapılmıştır. Sağlık, güvenlik, hukuk, ticaret ve daha birçok konuda toplumun tamamını ilgilendiren alanlarda elektronik hizmet alanları oluşturulmuştur. Yapılan işin önemi, ufak hataların bile vahim sonuçlara yol açabileceğinden hareket edilerek iyice kavranmalıdır. Bu nedenle sistemin altyapısı için gerek Türkiye de gerek dünyada titiz ve uzun süreli çalışmalar yapılmaktadır. Örneğin MERNİS projesi 1972 doğumlu olmasına rağmen 2000 lerin başında gündemdeki yerini alabilmiştir. Geriye dönük sürenin tamamı altyapının uygun bir biçimde geliştirilmesi için harcanmıştır. Altyapı hizmetlerinde önemli olan bilgi güvenliği ve bütünlüğünü sağlamaktır. Dönmez yaptığı çalışmada kurumların teker teker web siteleri kurarak tek yönlü kısır bir hizmet anlayışından çıkması ve kurumsal bütünlüğün önemine işaret etmektedir. Türkiye de e-devlet dönüşüm sürecinin tetikleyici unsurunun, kamu kurumlarının hızlıca e-kurum niteliğine kavuşarak vatandaşına beklenen hizmetleri elektronik ortamlarda verebilmesi olduğu gerçektir. Devlet bu süreci başarıyla olgunlaştırdığı takdirde örnek olacak ve destek vereceği diğer olmazsa olmaz unsurların yerine getirilmesiyle beklenen e-devlet olgusunu yakalayabilecektir. Devletin verdiği hizmetleri, kurumlarının verdiği ortak ya da ardışık hizmetlerinin bütünü olarak e-devlet te bu ardışık hizmetlerin olabildiğince bağımsız, ancak bütünleşik ve tek nokta hizmetiymiş gibi kesintisiz ve tutarlı yapılması önemlidir (Dönmez, 2007: 47).

9 4. TÜRKİYE DE E-DEVLETE GİDEN YOL Türkiye de e-devletin oluşturulması sürecinde faaliyetlerin her alanının yürütülmesinde, koordinasyon ve kontrolünde Devlet Planlama Teşkilatı (DPT) görevlendirilmiştir. Bu durum geliştirilmeye çalışılan bilişim programının bir merkezden ve kolay kontrol edilebilir olması isteğinin bir sonucudur. Yürütmenin tek merkezden gerçekleştirilmesi e-devlet konusunda başarıya ulaşma yolunda önemli avantajlar sağlamaktadır. Naralan ın çalışmasında, bu güne kadar e-devlet konusunda gündeme gelen önemli kurul ve projelerden bir kısmı şu şekilde sıralanmaktadır (Naralan, 2009: 2). Bilim ve Teknoloji Yüksek Kurulu (BTYK) Bilim ve teknoloji alanında araştırma ve geliştirme politikalarının; ekonomik kalkınma, sosyal gelişme verimli güvenlik hedefleri doğrultusunda tespit edilmesi, yönlendirilmesi ve koordinasyonunun sağlanması amacıyla, 4 Ekim 1983 tarih ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanan 77 sayılı Kanun Hükmünde Kararname ile oluşturulan kurul bu alandaki ilk kurumsal yapıdır. Kurulun yasa ile belirlenen görevleri; Türk bilim politikasının yürütülmesi, uzun vadeli bilim ve teknoloji politikalarının tespitinde hükümete yardımcı olunması, hedeflerin saptanması, plan ve programların hazırlanması, kamu kuruluşlarının görevlendirilmesi, özel kuruluşlarla işbirliği sağlanması, gerekli yasa ve mevzuatın hazırlanması, araştırıcı insan gücünün yetiştirilmesinin sağlanması, araştırma merkezlerinin kurulması için tedbirler alınması, araştırma alanlarının tespit edilmesi ve koordinasyonunun sağlanmasıdır. Internet in olmadığı, kişisel bilgisayarların ise yaygın olmadığı bir zamanda teknolojik gelişmeleri takip etmek için oluşturulan bu kurul yılda iki kez toplanmakta ve görevine halen devam etmektedir. Bilişim ve Ekonomik Modernizasyon Çalışması: 1993 yılında, Türkiye nin Dünya Bankası desteği ile hazırladığı, bir ana plan çalışmasıdır. Bu ana plan çalışması bilişim teknolojilerinden yararlanma ve bilgisayar kullanımını geliştirme konusunda yapılması gerekenleri ortaya koyan bir proje olmuştur. Ancak siyasi ve ekonomik istikrarsızlıklar, planlanan gelişmelerin gerçekleşmesine engel olmuştur. Başbakanlık direktifiyle hazırlanan, hazırlanması için kamu kesiminden kaynak harcanmış olan bu plana hiçbir hükümet sahip çıkmamış ve plan yürürlüğe konulamamıştır. Ulusal Enformasyon Altyapısı Ana Planı (TUENA) Çalışması: Bilişim teknolojilerinin geliştirilmesi ve bilgi toplumuna geçisin sağlanması maksadı ile kamu güvenliği ve menfaatlerinin korunması, sosyo-ekonomik, yasal ve geniş kapsamlı bir enformasyon politikasının geliştirilmesine duyulan ihtiyaçtan 5 Şubat 1996 tarihinde Ulaştırma Bakanlığının sorumluluk ve koordinatörlüğünde TÜBİTAK-BİLTEN tarafından hazırlanmıştır. Ulusal Enformasyon Altyapısı Ana Planı nın hazırlanması, 1997 yılında BTYK gündemi ve kararları arasında yer almış ve çalışmalar 1999 yılı baslarında tamamlanmıştır. Ancak Ulusal Enformasyon Altyapısı Ana planı nın hayata geçirilmesi yönünde BTYK nın herhangi bir kararı mevcut olmadığı gibi planın uygulamaya konulmasına ilişkin eylem planı çalışmalarına da başlanamamıştır.

10 Elektronik Ticaret Koordinasyon Kurulu: 1997 yılında, Bilim ve Teknoloji Yüksek Kurulu'nun 25 Ağustos tarihli toplantısında Elektronik Ticaret Ağının tesis edilmesi ve ülkemizde elektronik ticaretin yaygınlaştırılması amacıyla, oluşturulması kararlaştırılmış ve yapılacak çalışmalarda koordinatörlük görevi Dış Ticaret Müsteşarlığı'na, sekreterya görevi de TÜBİTAK'a verilmiştir. Kamu-Net Üst Kurulu: Başbakanlığın 1998/13 no lu genelgesi ile kamu bilgisayar ağları konusunda yapılan faaliyetlerin değerlendirilmesi, koordinasyonu, izlenmesi ve finansmanı konusunda karşılaşılan darboğazların asılması konularında çalışmalar yapmak amacıyla oluşturulmuştur. Kamu-Net Üst Kurulu çalışmaları Devlet Planlama Teşkilatında, Bilgi Toplumu Dairesi nin kurulusu ile sona ermiştir. Türkiye Bilişim Şurası: 2002 ve 2004 yılları Mayıs ayında, Başbakanlık Müsteşarlığı ve Türkiye Bilgi İşlem Hizmetleri Derneği, Türkiye Bilişim Sanayicileri Derneği (TÜBİSAD), Türkiye Bilişim Derneği (TBD), Türkiye Bilişim Vakfı (TBV) ve Türkiye Zeka Vakfı eşgüdümünde düzenlenmiştir. Bu şuranın amacı; ulusal politikaların oluşturulması, saydam ve sürekli çalışan katılımcı mekanizmalarının tespiti, planlama, koordinasyon, teşvik ve düzenlemeleri belirleyici mekanizmaların tespiti, devletin bu teknolojiler ve getirdiği değişimin ışığında yeniden yapılanmasına yönelik stratejilerin belirlenmesi, hukuki altyapının oluşturulması, değişim sürecinin somut ve takvime bağlanmış bir Eylem Planı nın ve ilgili izleme mekanizmalarının kurulması, ulusal örgütlenme modelinin belirlenmesi, insan kaynakları gereksiniminin belirlenmesi ve gerektirdiği yeniden yapılanmalar için çözüm alternatiflerinin saptanması ve e-avrupa+ için e-türkiye girişiminin hedefleri ve gelişmelerin izlenmesi, yönlendirilmesi seklinde belirtilmiştir. Oldukça başarılı bulunan şuranın 2 incisi 2004 yılı Mayıs ayında yapılmış 6 ana konu baslığı altında geniş bir sonuç raporu yayımlanmıştır. E-Dönüşüm Türkiye Projesi: Vatandaşlara daha kaliteli ve hızlı kamu hizmeti sunabilmek amacıyla; katılımcı, şeffaf, etkin ve basit is süreçlerine sahip olmayı ilke edinmiş bir devlet yapısı oluşturmak amacıyla 58. Hükümet tarafından ortaya konulmuş bir projedir. Koordinasyonu, izlenmesi, değerlendirilmesi ve yönlendirilmesi ile ilgili olarak DPT görevlendirilmiştir. Bu proje ile kısaca şunlar amaçlanmaktadır. 1- Bilgi ve iletişim teknolojileri politikaları ve mevzuatının Avrupa Birliği müktesebatı çerçevesinde gözden geçirilerek yeniden düzenlenmesi ve E-Avrupa+ kapsamında aday ülkeler için öngörülen eylem planının uyarlanması 2- Vatandasın, bilgi ve iletişim teknolojileri yardımıyla, kamusal alandaki karar alma süreçlerine katılımını sağlayacak mekanizmaların geliştirilmesi ve kamu idaresinin şeffaf ve hesap verebilir hale getirilmesine katkıda bulunulması, 3- Kamu hizmetlerinin sunumunda bilgi ve iletişim teknolojilerinden azami ölçüde yararlanılarak iyi yönetişim ilkelerinin hayata geçirilmesine katkıda bulunulması, 4- Bilgi ve iletişim teknolojilerinin kullanımının yaygınlaştırılması,

11 5- Bilgi ve iletişim teknolojisi alanında kaynak israfını azaltmak amacıyla, kamu kurumlarının örtüşen yatırım projelerinin bütünleştirilmesi, izlenmesi, değerlendirilmesi ve yatırımcı kamu kuruluşları arasında gerekli koordinasyonun sağlanması. Bilgi Toplumu Dairesi: Bilgi toplumuna geçiş çalışmalarının hızlandırılması, basta bilgi ve iletişim teknolojileri politikaları olmak üzere bilgi toplumu strateji ve politikalarının belirlenerek bu alandaki tüm faaliyetlerin bir bütünlük içerisinde yürütülmesi ve küresel rekabet koşullarına uyum sağlamak üzere ekonomik ve sosyal dönüşümün gerçekleştirilmesi amacıyla yeni bir proje başlatılması için hükümet tarafından hazırlanan acil eylem planı nda belirtilen E- Dönüşüm Türkiye Projesi nin koordinasyonu, izlenmesi, değerlendirilmesi ve yönlendirilmesi ile ilgili olarak Devlet Planlama Teşkilatı Müsteşarlığı görevlendirilmiş, bu görevin yerine getirilmesi amacıyla da Mart 2003 te DPT Müsteşarlığı bünyesinde kurulmuştur. Hemen çalışmalarına başlayan kurul önce Kısa Dönem Eylem Planı adlı çalışması ile hedefleri ve stratejileri ortaya koymuş, 2005 yılı eylem planları ve ölçümleme dokümanları ile çalışmalarına devam etmiştir. Son olarak Bilgi Toplumu Stratejisi çalışması ile amaç ve hedefleri ortaya koymuştur. E-Dönüşüm Türkiye İcra Kurulu: E-Dönüşüm Türkiye Projesinin hayata geçirilmesi amacıyla 4 Aralık 2003 tarih ve 2003/48 sayılı Başbakanlık Genelgesi ile kurulmuştur. 3 Nisan 2007 tarihli Başbakanlık genelgesi ile E-Dönüşüm Türkiye İcra Kurulu; E-Dönüşüm Türkiye Projesinin yürütülmesi ve 2006 yılında ortaya konulan Bilgi Toplumu Stratejisi nin uygulanması sürecinde en üst düzeyde politika belirleme ve karar alma, değerlendirme ve yönlendirmeden sorumlu tutulmuştur. Bu kurulların oluşumu incelendiğinde, bazı kurum ve kuruluşların görev ve yetkilerinin genişletilerek oluşturulan kurullara üye yapıldıkları görülmektedir. İlgi alanına göre Ulaştırma Bakanlığı, Sanayi Bakanlığı, Sağlık Bakanlığı ve TÜBİTAK, TUİK gibi kurumların üst düzey yönetici veya yardımcıları bu kurulları oluşturan üyelerdir.

12 5. UYGULAMA ÖRNEKLERİ E-devlet uygulamaları kapsamında Türkiye de yapılan çalışmaların içeriği ve çeşitliliği oldukça geniştir. Bankacılık sisteminden, vergi, nüfus ve vatandaşlık, güvenlik hizmetlerine ve daha bir çok alanda elektronik devletin uygulamalarını günlük yaşamımız içerisinde görmekteyiz. Bu çalışmada çeşitli örnekler seçilerek bunlar üzerinde örnekler sunulmuştur Kimlik Paylaşım Sistemi (KPS) Türkiye de nüfus hizmetleri doğumdan ölüme kadar her yurttaşın sıklıkla karşılaştığı bir diyagrama sahiptir. Bu durum hizmetlerin yaygın olduğu bütün devletler için geçeridir. Eroğlu nun çalışmasında kullandığı şekle göre, Türkiye de yaşayan her yurttaşın doğum ve ölüm arasında geçen dönemde aldığı nüfus hizmetleri oldukça detaylıdır (Eroğlu, 2005: 99). KPS projesi bu detaylar üzerinde düşünülerek oluşturulmuştur. Şekil 1. Doğumdan ölüme nüfus hizmetleri Proje, kamu kurum ve kuruluşlarınca vatandaşların elektronik ortamdaki kimlik bilgilerine ihtiyaç duyulduğunda, doğrudan ve hızlı bir biçimde erişimlerinin sağlanması için tasarlanmıştır. KPS ile kamu görevi yapan kurum ve kuruluşlara internet üzerinden, MERNİS veri tabanına erişim imkanı sağlanacaktır. Sistem ayrı bir veri tabanı üzerinden MERNİS veri tabanından bağımsız olarak çalışacak (KPS Veritabanı), ancak yeterli sıklıkla güncelleme yapılacaktır. Böylelikle, KPS veritabanı üzerinden MERNİS veri tabanına erişim kesinlikle mümkün olamayacaktır. Kurum ve kuruluşlar, veritabanında yaptıkları sorgulamaların sonuçlarını kendi taraflarına aktarabileceklerdir. Aktarılan bu bilgilerin nerede ve nasıl kullanılacağı, yasalar ve saptanacak ilkeler çerçevesinde kurumlar ile yapılacak sözleşmelere göre belirlenecektir. Böylece MERNİS veritabanındaki bilgiler farklı kurumlar tarafından tekrar üretilmeyecek, bu iş için harcanan mesai, teknik araç ve gereç ile iletişim giderlerinden tasarruf edilecektir. Elektronik ortamda hizmet veren devlet kuruluşlarının bütünleşmesi kolaylaşacaktır. İleriki yıllarda bu yapıya, kamu hizmeti veren bankalar, noterler, meslek örgütleri, vakıflar gibi kuruluşların da dahil edilmesi mümkün olacaktır (Kuran, 2005: 26, 27).

13 5.2. Polis Bilgi Sistemi- POLNET Bilimin ve teknolojinin gelişmesiyle birlikte toplumlar bilgi toplumu olma yolunda evrilmektedir. Hızla artan bilgi kayıt ortamları ve depolama alanlarının gelişmesiyle beraber, bireyin bilgi üretimi ve paylaşım sistemindeki rolü de artmaktadır. Bilgi toplumu; her türlü bilgiyi üreten, bilgi ağlarına bağlanan, hazır bilgilere erişen, erişilmiş bilgileri kolaylıkla yayabilen ve bilgileri her sektörde kullanan toplum olarak tanımlanmaktadır. Tüm gelişmiş ülkeler ekonomik kalkınma ve sosyal gelişmeleri için teknolojiyi kullanır hale gelmişlerdir. Bu sebeple toplumlar, bilgi birikimlerini artırarak gelişmelerini sürdürmek, bilgiye erişmek, erişilmiş bilgileri kullanmak, yaymak ve bunlardan teknoloji üretmek amacıyla yoğun bir rekabete girmişlerdir. Çağımızın en önemli özelliklerinden biri de bilgisayarların yoğun olarak kullanılıyor olmasıdır. Bilgisayar ve iletişim teknolojisi, hızla artan bilgi üretimi ve kullanımı, küreselleşme, internet ve diğer teknolojik gelişmeler bilgi toplumuna geçişi hızlandırmıştır. Bu değişim doğal olarak her türlü organizasyonu etkilediği gibi devletleri de etkilemiş çağın gereklerine uygun teknolojiyi kullanan elektronik ortamda iş ve işlemlerin yapılabildiği bir devlet anlayışını ortaya çıkarmış ve günümüzde kısaca e-devlet diye adlandırılan elektronik devletin doğuşuna zemin hazırlamıştır. Bir kurum gerçek değişimini, hizmet kalitesini ve süratini arttırarak organizasyon yapısını ve iş süreçlerini yeniden gözden geçirerek ve yapılandırarak teknoloji desteğiyle "yeni ve fonksiyonel" organizasyona dönüşmesiyle tamamlar. (Nacar, 2008: 82,83) Türkiye'yi bilgi çağında; ideal devlet modeli olan elektronik yönetime taşıyacak,bu modeli en uygun şekilde gerçekleştirmeye hizmet edecek önemli projelerinden bir tanesi de Polis Bilgi Sistemleri,diğer bir ifadeyle POLNET'tir.Yaşadığımız çağa verilen isimler belki de tüm çağlara verilenlerden daha fazla sayıya ulaşmıştır. Uzay çağı, teknoloji çağı, iletişim çağı, bilişim çağı, internet çağı ve daha bir çok ismi çağımızı adlandırmak için kullanılan deyimlerden bazılarıdır. Bu deyimler çağa değişik çağdaş gelişmeler açısından bakılarak ortaya konmuş olmakla beraber, hepsinin temelini işgal eden, çağın gerçek değeri konumunda bulunan olgunun bilgi olduğu, her alandaki gelişim ve şekillenmelerin temelinde bu olgunun yattığı ortak kabule şayandır. İnsanlık tarihinin başlangıcından beri bilmek ihtiyacı çerçevesinde şekillenen medeniyet, günümüze kadar sağladığı büyük bilgi birikimi dolayısıyla geçmişin bilinmezleri üzerindeki sis perdesini kaldırmış ve büyük bir hızla bilinmezlik kavramını yok etme yönündeki ilerlemesini sürdürmektedir. (Nacar, 2008: 84) Bir ülkenin güvenlik ağı o ülke yurttaşlarının huzurlu bir yaşam sürmeleri için vazgeçilmezdir. E-devlet ile birlikte polisin yurttaşlara sunduğu hizmetin kalitesi artmaktadır. Örneğin polisin sayfası her yurttaşın erişimine açık ve online hizmet ağı detaylıdır. Pasaport işlemleri, trafik işlemleri, kayıp şahıs ilanları, ihbarlar yapılabildiği gibi (bkz.emniyet Genel md. web sayfası) farklı birimlerde veya bölgelerde çalışan polisiye gruplara hızlı ve güvenilir bilgi hizmeti verilebilmektedir. Ortak ağdan faydalanan polis birimleri böylece daha etkili olmaktadır.

14 Şekil2. Emniyet Genel Müdürlüğü web sayfası Kaynak: /25 Aralık 2009 tarihinde erişilmiştir. Polnet Projesi kapsamında data, görüntü ve ses uygulamalarının da aynı iletişim ağında yer alması planlanmış ve uygulamaya geçirilmiştir. Yeni teknolojilere tamamıyla açık bilgisayar ve iletişim altyapısı üzerinde tüm teşkilatın bilgi otomasyonunu ve ortak veritabanı kullanımını sağlayan ses ve görüntünün de aktarılabildiği hızlı, güvenilir bir bilgi sistemidir. Polnet projesi kapsamında gerçekleştirilen yenilikler ve uygulamalar şunlardır; bilgisayar sisteminin yenilenmesi, iletişim altyapısının yenilenmesi, personel eğitimi, uygulama programlarının güncel hale getirilmesi, veritabanlarının (DataBase) yeniden tasarlanması. (EGM, 2009)

15 SONUÇ Yapılan çalışmanın sonucunda; Türkiye nin mevcut ekonomik koşullarına rağmen e-devlet kapsamında dünyada çok geri olmadığı hatta iyi niyetli çalışmaların belirli sonuçlara ulaştığı saptanmıştır. Her ülkede var olan güçlüklerle Türkiye de karşılaşmakta ve belirli ölçülerde üstesinden gelmektedir. Devlet mekanizmasının ağır ve hantal işleyen hizmet alanı, yüksek maliyet getirdiği için, toplumun üzerinde yük teşkil etmektedir. E-devlet ile birlikte bu yük hafifletilecektir. Artık eskisi gibi kağıt üzerinde insan eliyle yapılan birçok işlem elektronik ortamda yapılacaktır. Kırtasiye, depolama alanları, insan gücü, zaman, hız ve daha birçok noktada önemli iyileşmeler e-devlet ile birlikte gelişecektir. En önemlisi devleti şeffaflaştıran, işlemleri herkesin görmesine imkan sağlayan bu yapı ile birlikte demokratikleşme de hızlanacaktır. Böylece yolsuzlukların önüne geçilebilecek ülke kaynakları kontrol altına alınabilecektir. Kısaca gereksiz israfın da engellenmesi sağlanabilecektir. Çalışmada elde edilen sonuçlara göre e-devletin oluşturulmasında; altyapı olanakları, hukuksal ve ticari yetkinlik kadar toplumun bilim toplumu olması yolunda atılacak adımlar da hedeflere ulaşmakta önemlidir. Demokratik devlet yapısına paralel olarak, toplumun katılımcı anlayışı benimser şekilde; devletin yeni hizmetlerini kabullenmesi, hizmetin üretilmesine katkı sunması ve günlük hayatının bir parçası haline getirmesi gereklidir. Uzun ve zahmetli altyapı çalışmalarının bir parçası da halkın eğitimi olmalıdır. Bilişim teknolojilerinin araç olacağı bu yeni devlet modelinde, halkın bu teknolojiyi anlayabilir ve kullanabilir düzeyde olması beklenir. Dolayısıyla toplumun bu yönde eğitim alması kaçınılmazdır. Türkiye de e-devlet çalışmalarının DPT koordinasyonunda yürütülmesi, işlemlerin organizasyonunda tek merkezin odak olması avantajdır. DPT nin hem bilgi toplumu yaratma misyonu hem de kurumların planlama ve koordinasyonda danışma merkezi olması bakımından önemli bir merkez olduğunu belirtmek gerekir. Ardışık kurumsallaşma ve devlet hizmetlerinde bütünlük sistemin başarıya ulaşmasında gereklidir. Tek tek web sitelerinden ibaret devlet kurumları yerine, DPT çalışmaları sonucunda elde edilen veriler ışığında oluşturulan e-devlet modeli yararlı olacaktır. Altyapı çalışmalarında açıklanan rakamlara göre Türkiye dünyadaki lider ülke altyapılarını incelemeli ve sürekli takip etmelidir. Bazı ülkeler belirli sistemlerde çok başarılı olurken, başarısız uygulamalar da gözlemlenmektedir. Türkiye, bilgi iletişim teknolojilerinde önemli potansiyele sahip bir ülke olarak, kendi özgün sistemini yaratırken dünyada ki örnekleri göz ardı etmemelidir. Hedef teknolojik altyapı kurulurken özellikle Kuzey Amerika ve Avrupa nın bu konuda ilerlemiş ülkeleri olmalıdır. İşlemlerin projelendirilmesinde, devletin resmi, özerk veya yarı özerk kuruluşları, üniversiteler, araştırma ve teknolojik altyapı merkezleri önemli roller üstlenecektir. Bunlarla beraber sivil toplumun da katılımını sağlamak amaçlanmalıdır. Bu katılım ile toplumsal ihtiyaçlar daha doğru bir şekilde belirlenebilir ve üretilen hizmetin kalitesi arttırılabilir.

16 KAYNAKÇA DPT (2003), E-Devlet Uygulamaları ve Ekonomiye Etkileri, DPT Yayını, Ankara. DPT (2007), OECD E-Devlet Çalışmaları Türkiye, DPT Yayını, Ankara. Altın, E. (2008), Türkiye de E-devlet ve E-imza Uygulamaları: E-belge Yönetimi Açısından Bir Değerlendirme Denemesi, Türk Kütüphaneciliği, Ankara. 22(3): Ateş, O. (2009), Katılımcı Demokrasi ve E-Devlet Uygulamalarının Türkiye de Demokratik Yönetime Etkileri, Selçuk Üniversitesi, Ankara: tarihinde adresinden erişilmiştir. Dönmez, D. (2007), Dünyada ve Türkiye de E-devlet, Gaziosmanpaşa Üniversitesi, Tokat: tarihinde adresinden erişilmiştir. Eroğlu, T. (2006) E-devlet Uygulamaları çerçevesinde mernis projesi ve beklentiler, Sayıştay Dergisi, (62) Gültekin, B. (2007), Türkiye de E-devlet Uygulamaları ve Toplumsal Açılımları, Gazi Üniversitesi, Ankara: tarihinde adresinden erişilmiştir. Kuran, N. H. (2005), Türkiye için e-devlet modeli, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, baskı, İstanbul. Nacar, M.E. (2008), Türk Kamu Yönetiminde E-Devlet Uygulamaları: Emniyet Teşkilatı nın E-Devlet yapılanmasındaki Yeri, Gazi Üniversitesi, Ankara tarihinde adresinden erişilmiştir. Naralan, A. (2008), E-devlete etki eden faktörler. Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 12(2): Naralan, A.(2009), Türkiye'de E-Hazırlık ve E-Devletleşme, Atatürk Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 23(1):1-17 Uçkan, Ö. (2003), E-Devlet E-Demokrasi ve Türkiye, Literatür Yayınları, İstanbul.