Özgür DEMİRCİ. Ceza Hukuku ISBN Kitapta yer alan bölümlerin tüm sorumluluğu yazarlarına aittir.

Transkript

1 D I S C I M U S CEZA HUKUKU Konu Anlatımlı Örnekler Yorumlar Uyarılar Pratik Bilgiler Özgün Sorular ve Açıklamaları Çıkmış Sorular ve Açıklamaları 2015 KPSS ve kurum sınavları için özgün soru ve konu anlatımından oluşan TEK KİTAP Müfettişlik Uzmanlık Denetmenlik Banka Sınavları Gelir Uzmanlığı Vergi Müfettişliği Hakimlik ÖZGÜR DEMİRCİ

2 Özgür DEMİRCİ Ceza Hukuku ISBN Kitapta yer alan bölümlerin tüm sorumluluğu yazarlarına aittir. Pegem Akademi Bu kitabın basım, yayın ve satış hakları Pegem Akademi Yay. Eğt. Dan. Hizm. Tic. Ltd. Şti.ne aittir. Anılan kuruluşun izni alınmadan kitabın tümü ya da bölümleri, kapak tasarımı; mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik, kayıt ya da başka yöntemlerle çoğaltılamaz, basılamaz, dağıtılamaz. Bu kitap T.C. Kültür Bakanlığı bandrolü ile satılmaktadır. Okuyucularımızın bandrolü olmayan kitaplar hakkında yayınevimize bilgi vermesini ve bandrolsüz yayınları satın almamasını diliyoruz. 4. Baskı: Eylül 2014, Ankara Proje-Yayın Yönetmeni: Ayşegül Eroğlu Dizgi-Grafik Tasarım: Gamze Dumlupınar Türkçe Redaksiyon: Nuray Karaca Kapak Tasarımı: Gürsel Avcı Baskı: Ayrıntı Basım Yayın ve Matbaacılık Ltd. Şti. İvedik Organize Sanayi 28. Cadde 770. Sokak No: 105/A Yenimahalle / ANKARA ( ) Yayıncı Sertifika No: Matbaa Sertifika No: İletişim Karanfil 2 Sokak No: 45 Kızılay / ANKARA Yayınevi: Yayınevi Belgeç: Dağıtım: Dağıtım Belgeç: Hazırlık Kursları: İnternet: E-ileti: pegem@pegem.net

3 SUNU Bu kitap, KPSS başta olmak üzere, ÖSYM tarafından hazırlanan diğer iş sınavları ve ayrıca kurumların kendi açtıkları sınavlarda siz değerli arkadaşlarımıza anlaşılabilir ve sade bir kaynak oluşturmak amacı ile hazırlanmıştır. Kitapta konular temel hatları ile işlenmiş, ayrıntıya girmekten ve teorik nitelikteki tartışmalara girmekten özellikle kaçınılmıştır. Anlatılan konuların zihinde somutlaşması için günlük olaylara değinilmiş ve her bölümün sonunda başta KPSS olmak üzere adli - idari yargı hakimlik sınavı ve kurum sınavlarında çıkmış sorular ve cevaplı testler konularak konuların pekiştirilmesi amaçlanmıştır. Her ne kadar son yıllarda hukuk dersleri ile ilgili olarak sınav sisteminde her hangi bir değişiklik yapılmamış olsa bile, özellikle mevzuatın değişmesiyle ve 3. yargı paketi olarak bilinen yargı hizmetlerinin etkinleştirilmesini amaçlayan kanunla birlikte bir çok yenilik hukuk alanında yapılmış ve bu yeniliklere de kitap içerisinde olabildiğince yer verilmeye çalışılmıştır. Kitap içerisinde derslerde öğrencilerde gördüğümüz temel yanlışlar özellikle vurgulanarak sorular üzerinde bu yanlışlara düşmemeleri ve bu ayrıntılara geldiklerinde zihinlerinin açık kalmasını sağlamak için özgün bir takım uyarılar ve hoca notlarına da yer verilmiştir. Kitabın ümit edilen amacına ulaşması ve öğrenci arkadaşlarımıza fayda sağlanması amacı ile yapacağınız öneri, eleştiri ya da takdirinizi pegem@pegem.net aracılığıyla bizimle paylaşmanız bize ışık tutacaktır. Elinizde bulunan bu kitabın ortaya çıkmasında en büyük paya sahip olan Suat DÜZ başta olmak üzere tüm Pegem ailesi ne, dizgi aşamasında vaktini ve emeğini esirgemeyen değerli dizgi ekibimiz ve dizgicimiz Gamze DUMLUPINAR a, kitabın hazırlanma aşamasında bana yardımlarını esirgemeyen Devrim TOKLUCU ve Kadir ALGIN a, hayatımın her aşamasında maddi ve manevi desteklerini benden hiç esirgemeyen annem ve babama teşekkürlerimi sunarım. Özgür Demirci

4 İÇİNDEKİLER 1. BÖLÜM Ceza Genel Hukuku Ceza Hukuku na Giriş ve Ceza Kanunu nun Uygulanma Alanı...1 Ceza Hukuku na Giriş...1 Ceza Hukuku nun Temel İlkeleri...2 Ceza Kanunu nun Bağlayıcılığı İlkesi...2 Ceza Sorumluluğunun Şahsiliği İlkesi...2 Kusur İlkesi...3 Ümanizm İlkesi...3 Hukuk Devleti İlkesi...3 Kanunilik İlkesi...4 Ceza Kanununun Uygulanma Alanı...5 Tanım...5 Zaman Bakımından Uygulanma...6 Kişi Bakımından Uygulanma...7 Yer Bakımından Uygulanma...9 Çıkmış Sorular...14 Çözümler...18 Cevaplı Test BÖLÜM Suç ve Suçun Unsurları Suçun Tanımı ve Suçla İlgili Bazı Tanımlar...27 Suçun Tanımı...27 Suçla İlgili Çeşitli Kavramlar...27 Suçun Unsurları...28 Tanım...28 Suçun Maddi Unsurları...29 Suçun Manevi Unsurları...37 Hukuka Aykırılık Unsuru...53 Tipiklik Unsuru...61 Çıkmış Sorular...62 Çözümler...67 Cevaplı Test...73

5 PEGEM AKADEMİ vi 3. BÖLÜM Suçun Ortaya Çıkış Biçimleri Suça Teşebbüs...77 Teşebbüsün Tanımı...77 Teşebbüsün Ne Zaman Varsayılacağı Sorunu...77 Teşebbüs Olarak Nitelendirilemeyecek Durumlar...78 İşlenemez Suç...79 Sözde(Mefruz, hayal) Suç...80 Gönüllü Vazgeçme...80 Çeşitli Suçlar Yönünden Teşebbüsün Değerlendirilmesi...83 Suça İştirak...84 İştirakin Tanımı...84 İştirakin Unsurları...84 İştirak Türleri...86 İştirak Halinde İşlenen Suçlarda Gönüllü Vazgeçme...89 Özgü Suçlara İştirak...90 İştirakte Kararlaştırılandan Faklı Bir Suçun İşlenmesi...90 Suçların İçtimaı (Birleşmesi)...91 İçtimanın Tanımı...91 Bileşik Suç...91 Zincirleme Suç...92 Fikri İçtima...94 Geçitli Suç...95 Çıkmış Sorular...96 Çözümler Cevaplı Test BÖLÜM Ceza Hukukunda Yaptırım ve Davayı Düşüren Haller Ceza Hukuku nda Yaptırımlar Yaptırımın Tanımı Ceza Hukuku nda Yaptırımlar Cezalar Davayı ve Cezayı Düşüren Hâller Sanığın veya Hükümlünün Ölümü Af Genel Af Özel Af Zamanaşımı Tanımı...122

6 vii PEGEM AKADEMİ Dava Zamanaşımı Ceza Zamanaşımı Müsadere Zamanaşımı Şikâyete Bağlı Suçlarda Şikâyetten Vazgeçme Ön Ödeme Uzlaşma Tanım Uzlaşma Kapsamındaki Suçlar Uzlaşmanın Yapılış Biçimi Çıkmış Sorular Çözümler Cevaplı Test CEZA MUHAKEMESİ HUKUKU 1. BÖLÜM Ceza Muhakemesi Hukukuna Giriş ve Ceza Muhakemesinde Makamlar Ceza Muhakemesi ne Giriş Ceza Muhakemesi nin Tanımı Ceza Muhakemesi ne Hakim Olan İlkeler Ceza Muhakemesi nde Yer Alan Bazı Tanımlar Ceza Muhakemesi nde Makamlar İddia Makamı Savunma Makamı Yargılama Makamı BÖLÜM Ceza Muhakemesinde Görev ve Yetki Görev(Madde Yönünden Yetki) Görev(Madde Yönünden Yetki) Tanımı Mahkemelerin Görevleri Görevsizlik İtirazı ve Süresi Görevde Uyuşmazlık ve Bağlantılı Davalar Yetki (Yer Yönünden) Yer Yönünden Yetkinin Tanımı Yetkinin Tespit Edilmesi Türkiyede İşlenen Suçlarda Yetki...154

7 PEGEM AKADEMİ viii PEGEM AKADEMİ Yabancı Ülkede İşlenen Suçlarda Yetki Deniz, Hava, Demiryolu Taşıtlarında veya Bu Taşıtlarla İşlenen Suçlarda Yetki Basın Yayın Aracı İle İşlenen Suçlarda Yetki Bağlantılı Suçlarda Yetki Yetkisizlik İddiası Yetkide Uyuşmazlık Yetkinin İstisnaları Çıkmış Sorular Çözümler Cevaplı Test BÖLÜM Ceza Muhakemesinde Yargılama Şartları, Deliller ve Koruma Tedbirleri Yargılama (Dava) Şartları Tanım İhbar ve Şikâyet Talep Müracaat İzin Açılmış Bir Dava Bulunmaması Sanığın Hazır Bulunması Hüküm Bulunması Ön Ödeme Uzlaşma Sanığın Akıl Hastası Olması Ceza Muhakemesinde Eski Hâle Getirme Ceza Muhakemesi nde Deliller ve Delillerin Değerlendirilmesi Tanım İspat Araçları Ceza Muhakemesi nde Koruma Tedbirleri Tanım Koruma Tedbirlerinin Türleri Koruma Tedbirleri Nedeniyle Tazminat Çıkmış Sorular Çözümler Cevaplı Test...203

8 ix PEGEM AKADEMİ 4. BÖLÜM Ceza Muhakemesinin Evreleri ve Kanun Yolları Ceza Muhakemesi nin Evreleri Soruşturma Evresi Tanım Soruşturma Evresinin Özellikleri Cumhuriyet Savcısı nın Verebileceği Kararlar Kovuşturma Evresi Tanım Duruşmaya Hakim Olan İlkeler Duruşmanın Sona Ermesi ve Hüküm Hüküm Çeşitleri Beraat Kararı Verilebilecek Hâller Ceza Verilmesine Yer Olmadığı Kararı Verilecek Hâller Mahkumiyet Kararı ve/veya Güvenlik Tedbirine Hükmedilecek Haller Davanın Reddi Yönünde Karar Verilecek Hâller Davanın Düşmesi Yönünde Karar Verilecek Hâller Durma Kararı Verilebilecek Hâller Hükmün Açıklanmasının Geri Bırakılması Kararının Verilebileceği Haller Kanun Yolları Tanım Kanun Yollarına Müracaat Edebilecek Kimseler Kanun Yolu Başvurma Süresi ve Başvurusundan Vazgeçme Kanun Yolu Türleri Çıkmış Sorular Çözümler Cevaplı Test Yararlanılan Kaynaklar...236

9 1. BÖLÜM CEZA GENEL HUKUKU Ceza Hukukuna Giriş ve Ceza Kanununun Uygulanma Alanı I. Ceza Hukukuna Giriş Ceza hukuku suçun oluşması, ortaya çıkış şekli ve oluşan suçun karşılığında uygulanacak yaptırımların neler olduğunu düzenleyen, kamu hukuku özel hukuk ayrımı içerisinde kamu hukuku alanında kendine yer bulmuş bir hukuk dalıdır. Ceza hukuku toplum düzenini sağlamaya yönelik kurallar bütünüdür. Ceza hukukunda müeyyide genel olarak fizikidir yani hürriyeti kısıtlayıcı nitelikte ceza biçimindedir. Bu nedenle ceza hukuku toplumsal yaşamda meydana gelen ihlallerde en son uygulanacak hukuk dalı olarak görülür. Toplumsal yaşamda ortaya çıkan her türlü hukuka aykırılık hâlinde ceza yaptırımı uygulanmaz. Örneğin; kabahat teşkil eden bir kısım eylemlerde hukuka aykırı olmasına rağmen ceza değil, idari yaptırımlar uygulanmaktadır. Ceza hukukunun ıslah edici olmak, kişiyi topluma yeniden kazandırmak, toplumsal düzeni sağlamak (ümanizm ilkesi), suç işlenmesini önlemek gibi amaçları vardır. Bu nedenledir ki ceza hukuku öç alma duygusuyla hareket etmez. Amaçları arasında öç alma olmadığı için ceza hukukunda kısas yasaktır. Amacı tamamen antisosyal kişilikte olan fertleri sosyal kişilik hâline getirerek topluma kazandırmak olan bu hukuk dalında elbetteki en önemli ilkelerden bir tanesi de masumiyet karinesidir. Masumiyet karinesi bir kimsenin suçu mahkeme kararıyla sabit bulunmadıkça suçlu sayılamayacağı karinesidir. hoca notu Ceza hukukunun temelini 1 Haziran 2005 tarihinde yürürlüğe girmiş olan 5237 sayılı Türk Ceza Kanunu oluşturmaktadır.

10 PEGEM AKADEMİ 2 Ülkemizdeki mevcut ceza hukukunun temelini 1 Haziran 2005 tarihinde yürürlüğe girmiş olan 5237 sayılı Türk Ceza Kanunu oluşturmaktadır. Bu tarihten önce ülkemizde İtalya dan alınmış olan 1926 tarihli ceza kanunu uygulanmakta iken 1 Haziran 2005 tarihinde yürürlüğe giren 5237 Sayılı Ceza Kanunu 1926 tarihli 765 sayılı kanunu yürürlükten kaldırmış bulunmaktadır. Elbette ki yürürlüğe giren kanun bir çok yeniliği de beraberinde getirmiştir. Yeni ceza kanunu olarak adlandırdığımız 5237 sayılı kanunun getirmiş olduğu yeniliklerin başlıcalarından biraz bahsetmek gerekirse; Yeni Türk Ceza Kanunu; Cürüm kabahat ayrımını ortadan kaldırarak kabahatleri ayrı bir kanun olan kabahatler kanunda düzenleyerek idari suç hâline getirmiştir. Ağır tahrik hafif tahrik ayrımını kaldırarak sadece haksız tahrik kurumuna yer vermiştir Ağır hapis hafif hapis ayrımını kaldırarak sadece süreli hapsi düzenlemiştir. Ağır para cezası hafif para cezası ayrımı kaldırılarak adli para cezasına yer verilmiştir. ( Not: Bu değişiklik aslında çok isabetli olmuştur. Eski kanun döneminde küçük miktardaki cezaların ağır para cezası olarak adlandırılması komik durumlara neden oluyordu.) Eksik teşebbüs tam teşebbüs ayrımını kaldırarak sadece teşebbüs kurumunu düzenlemiştir. II. Ceza Hukukunun Temel İlkeleri A. Ceza Kanunu nun Bağlayıcılığı İlkesi (T.C.K. mad. 4) hoca notu Ceza sorumluluğu şahsidir. Kimse başkasının fiilinden dolayı sorumlu tutulamaz. Ceza kanunlarını bilmemek mazeret sayılmaz. Türk Ceza Kanunu nun 4. maddesinde ifade edilen bu ilkeye göre kimse ceza kanunlarını bilmediğini iddia edemez. B. Ceza Sorumluluğunun Şahsiliği İlkesi (T.C.K. mad. 20) Ceza sorumluluğu şahsidir. Kimse başkasının fiilinden dolayı sorumlu tutulamaz. Kısaca ifade etmek gerekirse herkes kendi fiilinden dolayı sorumlu tutulacaktır. Yani bir kimsenin işlemiş olduğu iddia edilen fiilden dolayı yakınlarının sorumlu tutulması düşünülemez.

11 3 PEGEM AKADEMİ Bu ilkenin bir sonucu olarak tüzel kişiler hakkında ceza yaptırımı uygulanamaz. Düşünecek olursak tüzel kişiler adına suç niteliğindeki hukuka aykırı fiilleri tüzel kişinin organları gerçekleştirir. Oysa herkes kendi fiilinden dolayı sorumlu tutulacağı için tüzel kişilere ceza yaptırımı uygulanmazken bu fiilerden dolayı yaptırım fiili gerçekleştiren organlara uygulanır. Ancak, suç dolayısıyla tüzel kişilerin her ne kadar sorumlu tutulamayacağını söylesek de bunlar hakkında kanunda öngörülen güvenlik tedbiri niteliğindeki yaptırımlara hükmetmek mümkündür. T.C.K. na göre bu tedbir de ancak özel hukuk tüzel kişileri için uygulanabilecektir. (Örneğin; çalışma izninin iptali gibi.) C. Kusur İlkesi Günümüzde hakim olan anlayışa göre bir kişinin suçlu olabilmesi için sadece kanunda tanımlanmış olan hukuka aykırı davranışı gerçekleştirmesi yeterli değildir. Bu kişinin kusurlu bir iradeye de sahip olması gerekir. Kusurluluk ilkesi failin suç oluşturan bir eylemi gerçekleştirmesinde kusuru olmadıkça, ceza yaptırımına maruz kalamayacağını ifade eden ilkedir. Kusur; bir eylemin isnad yeteneği bulunan bir kimse tarafından kasıtlı veya taksirli olarak yani bilerek veya istenerek gerçekleştirilmesidir. Gerçekleştirilen fiilin anlam ve sonucunu kavrayarak kişinin yaptığı fiilin sonuçlarına katlanabilmesi demektir. Hiç kimse istemediği ve öngörülemeyecek bir neticenin ortaya çıkmasından sorumlu tutulmayacaktır. hoca notu Hiç kimse istemediği ve öngörülemeyecek bir neticenin ortaya çıkmasından sorumlu tutulmayacaktır. D. Ümanizm İlkesi Modern ceza hukukunun en temel ilkelerinden bir tanesi de ümanizm ilkesidir. Bu ilkenin amacı suç işlemiş bir kimsenin cezalandırıldıktan sonra topluma kazandırılması için ve kişinin sosyal bir varlık hâline getirilerek toplumdan soyutlanmaması için gerekli uğraşın sergilenmesidir. E. Hukuk Devleti İlkesi Anayasamızın ikinci maddesine göre Türkiye Cumhuriyeti bir hukuk devletidir. Anayasa Mahkemesi de bir kararında hukuk devletini, İnsan haklarına saygılı ve hakları koruyucu, adil bir hukuk düzeni kuran ve bunu devam ettirmekte kendisini yükümlü gören, bütün eylem ve işlemleri yargı denetimine bağlı olan devlettir. şeklinde tanımlamaktadır. Hukuk devleti, devletin hukuka bağlılığı anlamına geliyorsa, yargı da devletin üç temel organından biriyse, hukuk devletinin bir şartı da yargının hukuka bağlılığıdır. Yargısı hukuka bağlı olmayan bir devlette vatandaşların kendilerini hukukî güvenlik içinde hissedebileceklerini söylemek elbette mümkün değildir. Anayasamız sadece yasama ve yürütme organlarının değil, yargı organının da hukuka bağlılığını açıkça öngörmüştür. Bu anlam itibariyle ceza yargılamasında da yargı hukuka bağlı olmak ve hukuk devletinin gereklerine uymak zorundadır.

12 PEGEM AKADEMİ 4 F. Kanunilik İlkesi (Kanunsuz suç ve ceza olmaz) Yargıtay cezayı bozdu: Çakma ürün satmak suç değil Özel kanundaki cezanın TCK da düzenlenmemesi nedeniyle Yargıtay ın bu kararı verdiğini belirten sanık avukatı Cengizhan Gököz, bu karar ışığında birçok suçun cezasız kalabileceğini dile getirdi. Dünyaca ünlü bir markanın ürettiği çantaların taklidini satmaktan dolayı 2006 yılında Teslime TOSUN/ ANTALYA, (DHA) ANTALYA da taklit markalı ürün satan M.K. ye yerel mahkeme tarafından verilen 19 ay hapis cezası, zamanında düzenleme yapılmadığı için Türk Ceza Kanunu nun (TCK) Kanunun açıkça suç saymadığı bir fiil için kimseye ceza verilemez hükmü uyarınca Yargıtay tarafından bozuldu. Antalya 3 üncü Asliye Ceza Mahkemesi nde yargılanan M.K., 556 sayılı Markaların Korunması Hakkında Kanun Hükmünde Kararname (KHK) uyarınca marka hakkına tecavüz suçundan 19 ay hapis cezasına çarptırıldı. Taklit markalı yaklaşık 500 çantaya ise el 1. Tanımı konuldu. M.K. nın avukatı Cengizhan Gököz, temyiz için Yargıtay a başvurdu. YARGITAY: EYLEM SUÇ KAPSAMINDA DEĞİL Dosyayı görüşen Yargıtay 7 nci Ceza Dairesi, sanığa yöneltilen eylemin suç olmadığına karar verdi. İsnat edilen suçla ilgili eylemin tarihinden itibaren suç olmaktan çıktığına dikkat çhükmüyle getirilen düzenlemenin Türk Ceza Kanunu nun 2 nci maddesinde yer alan Kanunun açıkça suç saymadığı bir fiil için kimseye ceza verilemez ve güvenlik tedbiri uygulanamaz hükmü kapsamında değerlendirildiğinde kanunilik ilkesine uygun bulunmadığı kaydedildi. Anayasa Mahkemesi nin KHK hükmüyle suç ve c T.C.K. mad. 2 ye göre, Kanunun açıkça suç saymadığı bir fiil için kimseye ceza verilemez ve güvenlik tedbiri uygulanamaz. Kanunda yazılı cezalardan ve güvenlik tedbirlerinden başka bir ceza ve güvenlik tedbirine hükmolunamaz. Kanunilik ilkesi bir fiilin işlendiği zamanın kanununa göre suç sayılmadıkça suç olarak kabul edilemeyeceğini ve suçu işleyenin kanunun açıkça belirlediği cezadan başka bir cezaya çarptırılamayacağını ifade eder. Eğer kanunda bir fiil suç olarak düzenlenmemişse, o fiil suç değildir. Kanunun açıkça yasaklamadığı her fiil hukuka uygun demektir. Ne var ki, fiilin açıkça suç olarak düzenlenmesi yeterli değildir. Bu suça uygulanacak cezanın ne olacağı ve ne gibi güvenlik tedbirlerinin uygulanacağının da kanunda açıkça yazması gerekir. Aksini düşünecek olursak kanunda suç olarak sayılmayan bir fiili hakimin keyfi olarak suç hâline getirip ceza vermesi düşünülemez. Bu ilkeyi kısaca kanunsuz suç ve ceza olmaz olarak adlandırmak da mümkündür. 2. Kanunilik İlkesinin Sonuçları Kanunsuz suç ve ceza olmaz ilkesini biraz yorumlamak gerekirse bu ilkenin önemli bazı sonuçlarının olduğunu görebiliriz. Bunlar; hoca notu Kanunun açıkça suç saymadığı bir fiil için kimseye ceza verilemez ve güvenlik tedbiri uygulanamaz. a. Suç tespit eden ceza normları açık biçimde belirlenmelidir: Ceza normları açık, net ve anlaşılır biçimde kaleme alınarak herkesin anlayacağı biçimde olmalıdır. b. Örf ve adet hukuku ceza hukuku na kaynak olamaz: Özel hukukun bir çok alanında örf ve adet hukuku hakimin başvurması gereken bir kaynak iken ceza hukuku alanında örf ve adet hukuku kaynak olamaz. Yani örf ve adetin yasakladığı bir fiil suç niteliği kazanmaz, suç sadece kanunla oluşturulur. Arkadaşlar unutmayalım cezaevinin kapısını sadece kanun açar... Ancak belirtmekte yarar var; örf ve adet her ne kadar suç ve ceza oluşturmada esas alınamaz ise de kanunun yorumlanmasında kullanılabilir.