Seçilmiş Uluslararası Veri Tabanlarında Türkiye de Yaşanmış Endüstriyel Kazalar

Transkript

1 Seçilmiş Uluslararası Veri Tabanlarında Türkiye de Yaşanmış Endüstriyel Kazalar Serkan Girgin (1), Prof. Dr. Ülkü Yetiş (2) (1) Orta Doğu Teknik Üniversitesi, Çevre Mühendisliği Bölümü, Ankara Tel: (312) Faks: (312) E-posta: (2) Orta Doğu Teknik Üniversitesi, Çevre Mühendisliği Bölümü, Ankara Tel: (312) Faks: (312) E-posta: Özet Bu çalışmada, endüstriyel kazalar ile ilgili bilgiler içeren uluslararası veri tabanlarında Türkiye de meydana gelmiş endüstriyel kazalara ait bilgilerin hangi kapsamda yer aldığı araştırılmıştır. Bu amaçla, yaygın olarak kullanılan ve birçok çalışmada temel kaynak olarak başvurulan CRED Acil Durumlar Veri Tabanı (EM- DAT) ve UNEP APELL Teknolojik Afetler Listesi ile Avrupa Birliği nin Büyük Kaza Raporlama Sistemi (MARS) incelenmiştir. MARS veri tabanında Türkiye de meydana gelmiş herhangi bir kazanın yer almadığı görülmüş, EM-DAT ve APELL veri tabanlarında ise oldukça kısıtlı sayıda kazaya ait bilgiye rastlanmıştır. Bu kazaların önemli bir bölümünün ise endüstriyel kaza tanımına uymadığı belirlenmiştir. Dolayısıyla incelenen uluslararası teknolojik kaza veri tabanları Türkiye de meydana gelmiş endüstriyel kazaları kendi kriterleri dahilinde bile tam olarak yansıtmamaktadır. Bu veri tabanlarındaki eksiklik ve hatalar, kaynak olarak kullanıldıkları çalışmaları da negatif yönde etkilemektedir. Karşılaşılan bu problemlerin envanter çalışması sırasındaki olası hatalar kadar literatürde Türkiye deki endüstriyel kazalar ile ilgili bilgi boşluğundan da kaynaklandığı düşünülmektedir. Bu bağlamda, ülkemizde meydana gelmiş endüstriyel kazaların nedeni, oluşumu ve sonuçları ile ilgili düzenli ve ulaşılabilir bir bilgi kaynağının veya envanterin bulunmuyor oluşu önemli bir eksiklik olarak göze çarpmaktadır.

2 Giriş Yangınlara, patlamalara ve tehlikeli kimyasal yayılımlarına neden olan endüstriyel ve teknolojik kazalar, dünyanın diğer ülkelerinde olduğu gibi Türkiye de de yaşanmaktadır. Gerek insan hayatı ve çevre, gerekse maddi açılardan önemli hasarlara neden olabilen bu kazaların, nerede ve ne zaman gerçekleşeceğini önceden bilmek mümkün değildir. Ancak, yaşanan olayların oluşum mekanizmalarının incelenmesi, kaza önleme ve kontrol stratejileri geliştirilerek olası riskin azaltılabilmesi için önemli bilgiler sağlayabilmektedir. Bu nedenle, kazalar ile ilgili bilgilerin sistematik olarak derlenmesi önem arz etmektedir. Günümüzde birçok ülkenin bu tür kazalara yönelik bildirim sistemleri ve kaza nedenleri, oluşum mekanizmaları ve sonuçları ile ilgili bilgiler içeren veri tabanları ve bilgi sistemleri bulunmaktadır. Avrupa Birliği, Birleşmiş Milletler ve OECD gibi uluslararası organizasyonlar da bu tür kazalara özel önem vermekte, benzer mekanizmaları daha geniş kapsamda oluşturmaktadır. Büyük bölümü genel erişime açık olan bu veri tabanı ve bilgi sistemlerinden birçok amaç için faydalanılmakla beraber, veri kalitesi ve bütünlük konusunda çeşitli tereddütler de bulunmaktadır (Guha-Sapir ve Below, 2002). Bu çalışmada, endüstriyel kazalar ile ilgili uluslararası veri kaynaklarında Türkiye de meydana gelmiş endüstriyel kazaların hangi boyutta ve ne şekilde yer aldığı araştırılmıştır. Bu amaçla, Avrupa Birliği tarafından kullanılan Büyük Kaza Raporlama Sistemi (MARS) ile uluslararası OFDA/CRED Acil Durumlar Veri Tabanı (EM-DAT) ve UNEP APELL Teknolojik Afetler Listesi incelenmiştir. Birçok bilimsel araştırma ve raporda kaynak olarak kullanılmaları nedeniyle incelenmek üzere seçilen bu veri tabanlarından özellikle son ikisi, diğer birçok bilgi kaynağından faydalanılarak hazırlandığı için kapsayıcı özelliğe de sahiptir. AB Büyük Kaza Raporlama Sistemi (MARS) AB Ortak Araştırma Merkezi ne bağlı Büyük Kaza Tehlikeleri Bürosu (Major Accident Hazards Bureau - MAHB) tarafından yönetilen Büyük Kaza Raporlama Sistemi (Major Accident Reporting System - MARS) Seveso Direktifleri olarak da adlandırılan 82/501/EEC ve 96/82/EC direktiflerinin gerektirdiği raporlama ihtiyaçlarının karşılanması için geliştirilmiş bir bilgi sistemidir (MAHB, 2004) Endüstriyel kazaların standart bir formatta raporlanması ve kaza bilgilerinin paylaşılması amacıyla AB üyesi ülkelerin yanı sıra OECD Kimyasal Kazalar Programı kapsamında OECD ülkeleri ve UN/ECE Endüstriyel Kazaların Sınır Aşırı Etkileri Anlaşması (TEIA) kapsamında anlaşmaya taraf ülkeler tarafından da kullanılmaktadır. Bilgi sistemi, kazaların ilk bildirimi için kullanılan ve büyük bölümü kısa metin olarak doldurulan özet niteliğindeki kaza profilleri ile kaza oluşumu ve sonuçları tamamen incelendikten sonra hazırlanan ve bilgileri düzenli bir yapı içerisinde barındıran detaylı kaza analizleri içermektedir (Kirchsteiger, 2001). Kaza profillerinin ve analizlerinin bildirimi her ülkede belirlenen yetkili kurumlar tarafından, yerel veritabanları üzerinden yapılmakta, bilgiler daha sonra merkezi sisteme aktarılmaktadır. Hangi kazaların bildirilmesi gerektiği 96/82/EC direktifinde belirtilmiştir (EU, 1996). Kaza profilleri Internet üzerinden serbestçe sorgulanabilmekte olup, detaylı analiz raporları sadece yetkili kurumların erişimine açıktır den itibaren 450 nin üzerinde kazaya ait profil ve analiz raporu içeren bilgi sisteminde, 96/82/EC direktifine uyum çalışmalarını henüz tamamlamamış ve TEIA ya taraf olmayan Türkiye de yaşanmış endüstriyel kazalara ait bilgi bulunmamaktadır (Kişisel görüşme, Fesil Mushtaq, MAHB, 2004).

3 OFDA/CRED Acil Durumlar Veri Tabanı (EM-DAT) Catholique de Louvain Üniversitesi (Belçika) Afet Epidemiyolojisi Araştırma Merkezi (Center for Research on Epidemiology of Disasters CRED) tarafından 1988 yılından beri işletilmekte olan ve A.B.D. Dış Afet Yardımı Ofisi (Office of U.S. Foreign Disaster Assistance OFDA) tarafından desteklenen Acil Durumlar Veri Tabanı (EM- DAT), doğal ve teknolojik afetler ile ilgili en kapsamlı bilgi kaynaklarından birisidir (OFDA/CRED, 2004a). Temel amacı, ulusal ve uluslararası düzeyde insani yardım organizasyonlarına istatistiki bilgi sağlayarak yardımcı olmaktır. Veri tabanı 1900 den günümüze kadar dünya genelinde gerçekleşmiş 16,250 den fazla doğal ve teknolojik afet ile ilgili bilgi içermekte ve düzenli olarak güncellenmektedir. Birçok afet türünü içeren ve geniş coğrafi kapsama sahip veri tabanında kullanıcılar tarafından erişilebilinen bilgiler ülke, tarih, afet türü, ölü, yaralı, evsiz kalan ve etkilenen (acil yardıma ihtiyaç duyan, tahliye edilen, vb.) kişi sayıları ile tahmini hasar miktarıdır. Veri tabanında afetler doğal ve teknolojik olarak iki bölüme ayrılmakta, teknolojik afetler ise üç alt sınıfta ele alınmaktadır: 1) Endüstriyel kaynaklı ve/veya sanayi tesislerini kapsayan kazalar (endüstriyel kazalar); 2) Hava, kara ve deniz araçları ile mekanize taşımacılık kapsamında yaşanan kazalar (taşımacılık kazaları); 3) Endüstriyel veya taşımacılık dışında, yerleşim alanları gibi yerlerde yaşanan teknolojik kaynaklı kazalar (diğer kazalar). Bir afetin EM-DAT veri tabanında yer alabilmesi için aşağıdaki dört kriterden en az birini karşılaması gerekmektedir (OFDA/CRED, 2004b): 10 veya daha fazla ölü, 100 veya daha fazla etkilenen kişi, Acil durum deklarasyonu, Uluslararası yardım çağrısı. Bu kriterler doğrultusunda, OFDA/CRED veri tabanında yer alan Türkiye de meydana gelmiş teknolojik afetlere ait özet bilgiler Çizelge 1 de verilmiştir. Çizelge 1: Türkiye de yaşanmış teknolojik kazalar ( ) (OFDA/CRED, 2007) Endüstriyel Taşımacılık Diğer Afet sayısı Ölü Yaralı Evsiz kalan Etkilenen Toplam etkilenen Hasar (x 1000 $) Çizelge 1 de özet bilgileri verilen teknolojik kazalardan bu çalışma kapsamında sadece endüstriyel kazalar ele alınmış ve veri tabanında bulunan 17 endüstriyel kaza için detaylı araştırma yapılmıştır. Bu endüstriyel kazalar için veri tabanında bulunan bilgiler Çizelge 2 de EM-DAT Bilgileri başlığı altında sunulmaktadır. Veri tabanında kazaları tanımlayıcı yeterli bilgi bulunmaması nedeniyle, kaza tarihlerinden yola çıkılarak ulusal basında yayınlanmış haberler taranmış ve kazalar ile ilgili olayların neler oldukları belirlenmiştir. Elde edilen bilgiler özet olarak Çizelge 2 de Açıklamalar başlığı altında verilmiştir.

4 Çizelge 2: EM-DAT veritabanında yer alan Türkiye de yaşanmış endüstriyel kazalar (OFDA/CRED, 2007) ve ilgili açıklamalar EM-DAT Bilgileri Açıklamalar Tarih Yer Tesis Türü Kaza Türü Sonuçlar 50 ölü Rumen bandıralı Independenta tankeri ile Yunan bandıralı Evryali Haydarpaşa Mendireği açıklarında çarpıştı Đstanbul - Yangın 3 evsiz kalan Kazada 42 denizci öldü, yaklaşık ton ham petrol denize yayıldı. Çıkan yangın 1 ay boyunca devam etti. Ankara Ankara'nın Keskin ilçesine bağlı Danacıobası köyünde düğün öncesi nişan yapılan bir evde tüp patlaması sonucu ölü (Danacıobası) çıkan yangında çoğunluğu kadın ve çocuk 97 kişi öldü. 98 ölü Zonguldak'ta Ereğli Kömür Đşletmeleri'nin Kandilli üretim havzasındaki Armutçuk ocağında meydana gelen Armutçuk Maden 86 yaralı grizu patlamasında 102 işçi öldü, 86 işçi yaralandı. Boya 11 ölü Đstanbul 4. Levent'teki bir boya fabrikasında meydana gelen patlama ve yangın sonrasında 3 bina tamamen Đstanbul Fabrikası 34 yaralı çöktü, 14 kişi yaşamını yitirdi, 44 kişi yaralandı. Amasya Kömür Amasya'nın Merzifon ilçesindeki Yeniçeltek Kömür Đşletmesi'ndeki grizu patlamasından 68 maden işçisi ölü (Merzifon) Madeni hayatını kaybetti. 340 metre derinlikte toprak altında kalan 58 işçinin cesetlerine aylar sonra ulaşılabildi Zehirlenme 23 ölü Đstanbul da yedikleri mantarlar nedeniyle iki hafta içerisinde 25 kişi hayatını kaybetti. Zonguldak'ın Kozlu bölgesindeki Đnciharmanı kömür ocağında meydana gelen grizu patlamasında 52 işçi Kömür Zonguldak 272 ölü yaralandı, 263 işçi hayatını kaybetti. sonrası çıkan yangın nedeniyle toprak altında kalan 147 işçiye Madeni ulaşılamadı Tekirdağ (Çorlu) Tekstil Fabrikası Đstanbul Gaziantep Temizlik Fabrikası Zehirlenme Sorgun Đstanbul Đstanbul Kömür Madeni Mısır Çarşısı Marmara Denizi Kimyasal Yayılımı 32 ölü 27 yaralı 40 ölü 3 yaralı 10 ölü Ermenek Maden 10 ölü Küre Balıkesir (Odaköy) Bakır Madeni Kömür Madeni Yangın 18 ölü 175 etkilenen 37 ölü 11 yaralı 7 ölü 118 yaralı - 19 ölü 17 yaralı 17 ölü Çorlu da Konyalılar Mensucat Fabrikası nda meydana gelen patlamada 32 kişi öldü, 84 kişi yaralandı. Olaya depoda biriken metan gazının yanan bir sigara ile patlamasının neden olduğu belirlendi. Đstanbul Ümraniye Hekimbaşı Çöplüğü'nde biriken metan gazının patlaması sonucu, tonlarca çöp yığını kayarak gecekonduların üzerine yığıldı 11 ev göçük altında kaldı. 39 kişi hayatını kaybetti. Gaziantep in Şehreküstü semtindeki bir halı yıkama fabrikasında çıkan yangında patlayan tiner kutuları, halı fabrikası ile yanındaki mercimek fabrikasının kısmen çökmesine neden oldu. 10 işçi öldü, 25 işçi yaralandı. Đstanbul da, Beykoz, Sultanbeyli ve Ümraniye de ormandan topladıkları mantarları yiyen 29 kişi zehirlendi, 2 kişi hayatını kaybetti. Yozgat'ın Sorgun ilçesinde kömür ocağında meydana gelen grizu patlaması sonunda 9 işçi yaralanırken, 40 işçi hayatını kaybetti. Đstanbul Mısır Çarşısı'nda tüp patlaması sonucu meydana gelen olayda 1'i turist, 2'si çocuk, 7 kişi yaşamını yitirirken, 7'si yabancı uyruklu olmak üzere 120 kişi de yaralandı. Fuel-oil yüklü Volganeft-248 adlı Rus tankeri fırtına nedeniyle ikiye bölündü. Bakırköy açıklarında karaya oturan geminin ön tarafı Menekşe sahiline sürüklendi. Gemiden yaklaşık 1200 ton yakıt Marmara Denizi ne yayıldı. Karaman'ın Ermenek ilçesindeki özel bir kömür ocağında meydana gelen grizu patlamasında, göçük altında kalan 13 madenciden 10'u hayatını kaybetti. Kastomonu'nun Küre ilçesindeki Eti Bakır Đşletmeleri'ne ait maden ocağında kaynak sırasında çıkan yangında 19 işçi yaşamını yitirirken, 19 kişi de yaralandı. Balıkesir in Dursunbey ilçesine bağlı Odaköy de faaliyet gösteren kömür ocağında meydana gelen grizu patlamasında, 18 işçi öldü 7 işçi ise yaralı olarak kurtarıldı.

5 UNEP APELL Teknolojik Afetler Listesi Acil Durumlara Yerel Düzeyde Farkında ve Hazır Olma (Awareness and Preparedness for Emergencies at a Local Level APELL) programı, Birleşmiş Milletler Çevre Programı (UNEP) tarafından hükümetler ve sanayi ile birlikte hazırlanmış, teknolojik kazaların ve çevresel felaketlerin oluşumunu ve zararlı etkilerini en alt düzeye indirmeyi amaçlayan bir programdır (UNEP, 2004). Program kapsamında tehlikeli kimyasalların dahil olduğu teknolojik afetleri içeren bir liste oluşturulmuştur. APELL listesinin temeli, yıllarını kapsayan ve OECD tarafından 1991 yılında yayımlanan bir listedir (OECD, 1991). Bu liste UNEP tarafından yıllarını kapsayacak şekilde genişletilmiş ve ilk listede yer alan hatalar düzeltilmiştir. Son haliyle liste, yılları arasında dünya çapında gerçekleşmiş 316 kazaya ait bilgi içermektedir. Gemilerden denize petrol dökülmesi, madencilik, gemi ve uçakların bilinçli olarak imha edilmesi ve kusurlu ürünler nedeniyle oluşan kazalar dışındaki bütün teknolojik kazalar kapsam altına alınmıştır. Bir kazanın listede yer alması için aşağıdaki kriterlerden en az birini karşılaması gerekmektedir (UNEP, 2007): 25 veya daha fazla ölü, 125 veya daha fazla yaralı, veya daha fazla tahliye, veya daha fazla kişinin sudan yoksun kalması. EM-DAT veri tabanına benzer şekilde, APELL listesinde de kazalar ile ilgili özet bilgiler yer almaktadır. Ancak kaza, endüstri ve aktivite türleri ile ilgili bilgiler ve kazaya dahil olan kimyasalın adı da listelenmiştir. APELL listesinde Türkiye de yaşanmış 5 teknolojik kaza ile ilgili bilgi bulunmaktadır. Bu bilgiler Çizelge 3 de verilmiştir. Kazalar ile ilgili ulusal basından elde edilmiş özet bilgiler aynı çizelgede açıklamalar başlığı altında yer almaktadır. Çizelge 3: APELL listesinde yer alan Türkiye de yaşanmış teknolojik kazalar (UNEP, 2007) ve ilgili açıklamalar APELL Bilgileri Tarih Yer Kaza Türü Madde Endüstri Sonuçlar Đstanbul Ham petrol Taşımacılık 52 ölü, 2 yaralı Đstanbul ölü, 50 yaralı Açıklamalar Bkz. Çizelge 2 Đstanbul Lâleli'deki Washington Oteli'nde çıkan yangında çoğu turistlerden oluşan 37 kişi öldü, 65 kişi yaralandı Ankara Bütan Taşımacılık 107 ölü Bkz. Çizelge 2 Kimyasal 32 ölü, Çorlu Metan Bkz. Çizelge 2 Üretimi 64 yaralı Kırıkkale Mühimmat Cephane Deposu/ Fabrikası 1 ölü, 1 yaralı, tahliye Kırıkkale'de bulunan Makina Kimya Endüstrisi'ne ait mühimmat deposunun infilak etmesi sonucu 2 kişi öldü, çok sayıda kişi yaralandı. Şehrin büyük bölümü tahliye edildi.

6 Değerlendirme Uluslararası veritabanlarında kazalar ile ilgili verilen ölü ve yaralı değerleri yerel kaynaklardan elde edilen değerlerle karşılaştırıldığında arada uyuşmazlıklar olduğu görülmektedir. Ancak değerler arasındaki farklar yüksek oranda değildir. Kullanılan bilgi kaynaklarındaki farklılıklardan veya kaza sonrası yaşanan süreçte hayatını kaybeden yaralılardan kaynaklanabilecek bu farklar kabul edilebilir düzeydedir. Rakamların kesin olmayabileceği veri tabanlarında belirtilmiştir. Yazılı basın kaynaklı yerel bilgiler de benzer şekilde gerçek değerleri tam olarak yansıtamayabilir. EM-DAT veri tabanında endüstriyel kaza olarak tanımlanmış kazalar incelendiğinde (Çizelge 2) önemli bir bölümünün gerçekte bu tanımına uymadığı görülmektedir. 15 Kasım 1979 ve 29 Aralık 1999 tarihli kazalar sırasıyla Rumen bandıralı Independenta ve Rus Bandıralı Volganeft-248 tankerlerinde petrol taşımacılığı sırasında meydana gelmiş deniz kazalarıdır. Her ikisi de Türkiye de yaşanmış önemli deniz kazaları olmalarına rağmen endüstriyel kaza olmayıp, taşımacılık kazaları olarak listelenmeleri gerekmektedir. 24 Ekim 1980 tarihinde Ankara nın Danacıobası köyünde bir düğün evinde ve 9 Temmuz 1998 tarihinde Đstanbul da Mısır Çarşısı nda yaşanan kazalar tüpgaz patlaması sonucunda meydana gelmiş, yerleşim alanları içerisinde gerçekleşmiş endüstriyel kökeni olmayan kazalardır. 20 Ekim 1990 ve 18 Kasım 1994 tarihlerinde yaşandığı belirtilen kazalar ise kaza değil, yerleşim alanlarında yaşanmış gıda zehirlenmeleridir. 28 Nisan 1993 tarihli kaza ise Ümraniye Hekimbaşı Çöplüğü nde meydana gelen, 11 evin çöp yığını altında kaldığı facia olup, endüstriyel kaza olarak tanımlamak tam olarak mümkün değildir. Sonuç olarak, listede yer alan 17 kazadan önemli bir bölümünün endüstriyel olmadığı görülmektedir. Listede yer alan kazalardan sadece 10 u bir endüstriyel aktivite ile ilgilidir. Bu kazaların büyük bölümünü maden ocaklarında yaşanan grizu patlamaları ve göçükler oluşturmaktadır. Endüstriyel tesis ve fabrikalarda yaşanmış kazaların sayısı ise sadece 3 tür. Çizelge 1 de endüstriyel kazaların neden olduğu maddi hasarın sıfır olması da gerçekçi değildir. Bu konuda bilgi eksikliği olduğu görülmektedir. Teknolojik kazaların taşımacılık ve diğer kazalar alt sınıfları bu çalışma kapsamında incelenmemiştir, ancak benzer problemlerin daha az olmakla beraber bu alt sınıflardaki kazalarda da olabileceği düşünülmektedir. EM-DAT veri tabanı ile karşılaştırıldığında, APELL listesi ölü ve yararlı sayısı açısından daha yüksek kriterlere sahiptir. Ayrıca EM-DAT da etkilenen kişi sayısı içerisine dahil edilmiş ve daha düşük sayısal değere sahip tahliye ve sudan yoksun kalma kriterleri APELL de ayrı ve yüksek değerli kriterler olarak yer almaktadır. Bu durum doğal olarak kaza sayısına yansımakta ve APELL listesinde oldukça sınırlı sayıda (5 adet) kaza bulunmaktadır. Bu kazalar incelendiğinde üç kazanın EM-DAT Endüstriyel Kazalar listesinde yer alan kazalar olduğu, farklı olan kazalardan birinin (Washington Oteli yangını) ise EM-DAT içerisinde teknolojik kazaların bir alt sınıfı olan Diğer Kazalar içerisinde yer aldığı görülmektedir. MKE Mühimmat Deposu nda yaşanan kaza ise sadece APELL de yer almıştır. Listede yer alan 5 kazadan sadece 2 si endüstriyel kaza olarak tanımlanabilen kazalar olup, diğerleri daha önce belirtildiği üzere yerleşim alanlarında ve taşımacılık sırasında yaşanan olaylardır. Internet üzerinden ulaşılabilen, dolayısıyla geniş bir kullanıcı kitlesi tarafından kaynak olarak kullanılan bu veritabanları ve listelerdeki yanlışlıklar doğal olarak kaynak olarak kullanıldıkları çalışmalarda da hatalara neden olmaktadır. Örneğin Avrupa Çevre

7 Ajansı (AÇA) tarafından 2003 yılında yayınlanan ve Kiev Raporu olarak da adlandırılan Avrupa da çevre: üçüncü değerlendirme (Europe s environment: the third assessment) raporunun Teknolojik ve doğal afetler başlıklı bölümünde APELL listesi temel kaynaklarda biri olarak kullanılmaktadır (EEA, 2003a). Avrupa Birliği üyesi ülkelerin yanı sıra kıtasal Avrupa da yer alan diğer ülkelerin de ele alındığı rapor Türkiye yi de kapsamakta, raporun geçmişte meydana gelen endüstriyel kazaları listeleyen tablosunda Türkiye de yaşanmış endüstriyel kazalar olarak Đstanbul Washington Oteli ve Ankara Danacıobası Köyü ndeki yangınlar yer almaktadır. Benzer şekilde yine AÇA tarafından 2003 yılında yayınlanan ve yılları arasındaki 5 yıllık dönemi kapsayan Yakın zamanda gerçekleşen doğal afetler ve teknolojik kazaların etkilerinin haritalandırılması (Mapping the impacts of recent natural disasters and technological accidents in Europe) raporunun endüstriyel kazalar ile ilgili bölümünde EM-DAT ve MARS veri tabanları temel kaynak olarak kullanılmaktadır (EEA, 2003b). Veri tabanları ile ilgili bölümde bahsedildiği üzere, MARS veri tabanı henüz Türkiye ile ilgili bilgi içermemektedir, EM-DAT veri tabanında ise o döneme ait Türkiye ile ilgili bilgiler gerçeği tam olarak yansıtmamaktadır. Sonuç olarak rapora belirtilen dönem için Türkiye ile ilgili herhangi bir bilgi yansımadığı görülmektedir. Halbuki bu dönem içerisinde tarihinde meydana gelen TÜPRAŞ Đzmit Rafinerisi yangını bile tek başına gerek etkilenen kişi sayısı, gerekse acil durum deklarasyonu ve uluslararası yardım çağrısı açılarından büyük ölçekli bir kaza olarak değerlendirilmesi gereken bir kazadır. Bu çalışmada, ülkemizde meydana gelmiş büyük endüstriyel kazaların hangileri olduğunun ve EM-DAT / APELL veri tabanlarında ne şekilde yer almaları gerektiğinin ortaya konması amaçlanmamaktadır. Ancak mevcut durum böylesi bir bilgiye gerek duyulmadan da uluslararası kaynakların yetersizliğini ortaya koymaktadır. Sonuçlar Uluslararası kaza listelerinde endüstriyel kazalar ile ilgili gözlenen bu eksiklik ve hataları sadece listeler hazırlanırken kullanılan kaynaklara ve liste hazırlanması sırasındaki çalışmaların yetersizliğine bağlamak doğru bir yaklaşım değildir. Özellikle uzun zaman periyotlarını ve geniş coğrafyaları içeren envanter çalışmaları, temelde farklı amaçlar için hazırlanmış, birbirinden oldukça farklı yapı ve karakteristikte birçok farklı kaynaktan bilgilerin derlenmesini, bu bilgilerin belirli sınırlamalar ve kriterler doğrultusunda incelenerek işlenmesini ve ortak bir yapı içerisinde düzenlenmesini gerektirmektedir. Çalışmalar sırasında ne kadar özen gösterilirse gösterilsin belli oranda eksiklik ve hataların olması kabul edilebilir bir durumdur ve birçok çalışmada bu husus özellikle belirtilmektedir. Ancak insan kaynaklı bu eksiklik ve hataların dışında, ulaşılabilir bilgi kaynaklarının sınırlı olması nedeniyle oluşan bilgi boşlukları ayrı olarak ele alınmalıdır. Bu bilgi boşlukları ancak bilgi kaynaklarının zenginleştirilmesi ve yeni bilgi kaynaklarının oluşturulması ile giderilebilir. Uluslararası endüstriyel kaza veritabanları ve listelerindeki eksiklik ve hataların aslında bilgi boşluklarından kaynaklandığı oldukça güçlü bir varsayım olarak ortaya konulabilir. Çünkü ülkemizde endüstriyel kazalar ile ilgili düzenli olarak tutulan, kazaların nedenleri, oluşumları ve sonuçları ile ilgili bilgileri içeren, kolay ulaşılabilir bir bilgi kaynağı veya envanter mevcut bulunmamaktadır. Böyle bir envanterin oluşturulması endüstriyel kazalar ile ilgili çalışma ve araştırmalar için temel bir kaynak oluşturmanın yanı sıra, yaşanmış kazalardan edinilen tecrübelerin aktarımı ve paylaşımı için de önemli faydalar sağlayacaktır. Envanter ile ülkemizde yaşanmış endüstriyel kazalar net olarak ortaya

8 konduğu taktirde, yerel kullanım imkanlarına ek olarak, uluslararası veri tabanlarının da güncellenmesi sağlanabilir. Özellikle Avrupa Birliği ile uyum kapsamında 96/82/EC (Seveso II) direktifinin uyumlaştırılması çalışmalarının sürdürüldüğü ve uzak olmayan bir gelecekte uygulamaya alınmasının öngörüldüğü düşünüldüğünde, ülkemizin endüstriyel kazalar ile ilgili bilgileri düzenli olarak bildirimi ve raporlanması yükümlülüğü başlayacaktır. Gelecekte yaşanacak kazaların raporlanmasına ek olarak, bütünlük sağlanması açısından geçmişte yaşanmış kazaların da raporlanması önemlidir. Oluşturulacak envanter bu konuda da önemli fayda sağlayabilir. Referanslar EEA (2003a), Europe s environment: the third assessment, Office for Official Publications of the European Communities, Luxembourg, 341p. EEA (2003b), Mapping the impacts of recent natural disasters and technological accidents in Europe, Environmental issue report No. 35, Office for Official Publications of the European Communities, Luxembourg, 54p. EU (1996), Council Directive 96/82/EC of 9 December 1996 on the control of major-accident hazards involving dangerous substances, Official Journal No. L 336 Guha-Sapir, D. ve Below, R. (2002), Quality and accuracy of disaster data: A comparative analyse of 3 global data sets, Working paper, World Bank, Brussels Kirchsteiger, C. (2001), Technical guideline on reporting accidents to the MARS Database, European Commission, DG JRC, EUR EN, Ispra, 74p. MAHB, 2004, What is MARS?, EU JRC Major Accident Hazards Bureau, Ispra Italy (Erişim tarihi: 4 Mart 2004) OECD (1991), The State of the Environment, Organisation for Economic Cooperation and Development, Paris, 298 p., ISBN OFDA/CRED (2004a), EM-DAT: The OFDA/CRED International Disaster Database, Université Catholique de Louvain - Brussels Belgium (Erişim tarihi: 10 Haziran 2004) OFDA/CRED (2004b), EM-DAT: The OFDA/CRED International Disaster Database. Criteria & Definition, Université Catholique de Louvain, Brussels Belgium (Erişim tarihi: 10 Haziran 2004) OFDA/CRED (2007), EM-DAT: The OFDA/CRED International Disaster Database. Country Profile Technological Disasters Turkey, disasters/countryprofiles.php, Université Catholique de Louvain - Brussels Belgium (Erişim tarihi: 18 Ocak 2007) UNEP (2004), APELL Awareness and Preparedness for Emergencies at a Local Level, (Erişim tarihi: 7 Haziran 2004) UNEP (2007), APELL Awareness and Preparedness for Emergencies at a Local Level. Disasters by location, disasterloc.html (Erişim tarihi: 18 Ocak 2007)