Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, Yıl: 7, Sayı: 87, Ocak 2019, s ISSN: Doi Number:

Transkript

1 Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, Yıl: 7, Sayı: 87, Ocak 2019, s ISSN: Doi Number: Yayın Geliş Tarihi / Article Arrival Date Yayınlanma Tarihi / The Publication Date Arş. Gör. Demet Ülkü GÜLPINAR SEKBAN Karadeniz Teknik Üniversitesi, Peyzaj Mimarlığı Bölümü demetgulpinar@hotmail.com Arş. Gör. Makbulenur BEKAR Karadeniz Teknik Üniversitesi, Peyzaj Mimarlığı Bölümü mnurbekar@gmail.com KONUTLAR İÇİN AÇIK ALAN ALTERNATİFİ; YEŞİL ÇATI Öz Kent içinde barınma ihtiyacı arttıkça, kent planlamalarında konut alanlarına ayrılan parsel sayıları artmış hatta bu ihtiyacın karşılanması insanların yeşil alanlara olan ihtiyacının önüne geçmiştir. Öyle ki konut çevresi için ayrılan küçük ölçekli alanlar bile otopark ihtiyacının giderilmesi için kullanılmaya başlanmış buda konutlarda oturan insanların iyice yeşilden kopmasına neden olmuştur. Yaşanan problemlere çözüm bulabilmek için yeşil kent, peyzaj şehirciliği veya ekolojik kent gibi kavramlar ortaya çıkmıştır. Bu kavramların temelinde konut alanlarının sahip olduğu her alanın yeşil alanlara dönüşmesi anlayışı ön plana çıkmış buda yeşil çatılar, çatı bahçeleri kavramını gündeme getirmiştir. Yeşil çatılar kent içinde bulunan mekanların hem ekolojik hem de ekonomik olarak değerlendirilmesi sağlamıştır. Bu çalışma Trabzon ilinde bulunan, yerleşim yerlerinin son zamanlarda oldukça hızlı bir şekilde arttığı gözlemlenen Yomra ilçesinde yapılmıştır. Çalışmada Yomra ilçesinin yerleşim yerleri ve açık yeşil alanları analiz edilmiştir. Analizler sonucunda yeşil çatı olarak kullanılabilecek alanlar tespit edilmiş ve örnek çalışma hazırlanmıştır. Çalışma sonucunda planlamada yeşil açık alanlara için vermeyen politikalara karşı konutların kendi alanlarını kullanıcıları için nasıl değerlendirebileceklerine dair öneriler geliştirilmiştir. Anahtar kelimeler: yeşil çatı, çatı bahçesi, peyzaj tasarımı, alternatif yeşil alanlar, sürdürülebilir kentler

2 OPEN ALTERNATIVE FOR RESIDENTIALS; GREEN ROOF Abstract As the need for housing within the city increases, the number of parcels allocated to housing areas in urban planning has increased and even meeting this need has prevented people from needing green spaces. Even so, even the small-scale areas reserved for the residential environment have begun to be used to eliminate the need for parking, which has caused people sitting in the houses to break away from the green. Concepts such as a green city, a landscape city or an ecological city have emerged in order to find solutions to the problems that exist. At the basis of these concepts, the concept of transforming every area of residential areas into green spaces has come to the forefront, which has brought the concept of green roofs and roof gardens to the foreground. The green roofs provided the ecological and economic evaluation of the places in the city. This study was carried out in the province of Yomra in Trabzon province where the settlement places have seen a considerable increase in recent times. In the study, settlements and open green areas of Yomra district were analyzed. As a result of the analyzes, the areas which can be used as the green roof were determined and the sample work was prepared. As a result of the study, proposals have been made on how the residents can evaluate their own areas for users against policies that do not provide for green open spaces in the plans GİRİŞ Keywords: green roof, roof garden, landscape design, alternative green areas, sustainable cities Artan nüfusla birlikte insanların doğal kaynakları tüketme ve tahrip etme hızı, günümüzde doğanın kendini yenileme hızının üzerine geçmiş durumdadır. Doğal kaynaklar üzerindeki tahribin yoğunluğu, doğal kaynakların kendini yenileyebilmesinin önüne geçmekte buda gelecek nesillerin yaşam kalitesini azaltmakta hatta yaşamlarını, yaşam alanlarını tehlikeye atmaktadır. Bu tahriplerin sonuçları son yıllarda daha şiddetli hissedilerek beraberinde birçok sorun getirmiştir. Bu sorunların yaşam sürecine etkileri ve kapsamları arttıkça; yaşamı ve yaşam alanlarını olumlu etkileyebilecek ekolojik ve sürdürülebilir yaklaşımlar gündeme getirmiştir. Bu yaklaşımların özellikle hedefi kentlerdir. Çünkü günümüzde dünya nüfusunun %54 ü kentlerde yaşamaktadır (United Nations, 2014). Bununla birlikte kentlerin dünya üzerinde kapladıkları yüz ölçümü oldukça az olmasına rağmen, karbon emisyonunun % 80 i, su kullanımının %60 ı kentlerden kaynaklanmaktadır (Grimm et al., 2008). Buda kent alanlarının kaynakların ve dünyanın geleceği için özellikle sürdürülebilirlik kavramının üstünde durduğu ekonomik, sosyal, çevresel ve ekolojik dengeye göre planlanmaları gerekliliğini getirmektedir. Artan yapılaşma sonucunda azalan yeşil alanlar insanları farklı rekreasyon taleplerine yöneltmiştir (Bekar et al., 2018). Kent sürdürülebilirliği; sürdürülebilirlik tanımından da anlaşılacağı üzere sosyal ilişkilerin, ekonominin ve ekolojinin dengeli, uyumlu bir sistematiğe sahip olmasıdır. Sürdürülebilir kavramı kent ölçeğinde genel hatlarıyla irdelendiğinde sürdürülebilir bir kent alanı çevresel koruma-kullanma dengesi, ekonomik kalkınma, sosyal refah, eşitlik ve erişilebilirlik arasında

3 dengeyi sağlamalıdır. Bu kapsamda kent içerisinde doğal süreç odaklı, ekolojik kazanımlar sağlayan, kullanıcılara hizmet eden sağlıklı ve yaşanabilir kentsel çevrenin, mekânların ve yeşil alanların kurgulaması gereklidir. Kısacası sürdürülebilir bir kent yapısı beraberinde kent yapıları (binalar, ulaşım sistemleri, alt yapı sistemleri) ile açık yeşil alanların bir bütün olarak değerlendirilmesini de getirmektedir. Ancak yanlış ve plansız kent politikaları, kent planlamalarında konut alanlarına ayrılan parsel sayılarını artmıştır. Barınma ve kapalı mekan ihtiyaçlarını karşılamak için yapılan bu düzenlemeler, yeşil alanlara olan ihtiyacının önüne geçmiştir. Buda beraberinde niteliksiz mekanların ve yeşil yoksunu kentlerin oluşumuna sebep olmuştur. Öyle ki konut çevresi için ayrılan küçük ölçekli alanlar bile otopark ihtiyacının giderilmesi için kullanılmaya başlanmış buda konutlarda oturan insanların iyice yeşilden kopmasına neden olmuştur. Bu tip yanlış politikalar ve düzensiz planlamalar kentlerde birçok altyapı problemi, çevre sorunu ve kalitesiz mekanların oluşumuyla sonuçlanmıştır. Özellikle kentlerde yapılaşmadan kaynaklı hava koridorların kapatılması, kullanımlardan dolayı karbon salınımının fazla olması kentleri ısı adaları haline getirmiştir. Isı adası, kentlerin çevrelerine göre daha sıcak olmasını ifade etmektedir. Buda kentti havayı, suyu, toprağı kirleten bir durumdur. Bu ısı ada etkisinin oluşumunu azaltmak ve bu etkileri azaltmak için kent içindeki yeşil alanların önemi oldukça önemlidir. Ancak günümüzde yeşil alanların yoğunluğu kentler için yeterli değildir. Sürdürülebilir veya ekolojik kent yaklaşımlarıyla kent içerisindeki yeşil dokunun azlığının çözümlenmesi için 19. yüzyılın başlarında Kuzey Avrupa da çatı yüzeylerinin toprakla kaplanması ve bu yüzeyin çeşitli otsu bitkilerle bitkilendirilmesi ile ısı yalıtımı sağlanması amacıyla oluşturulan çatı sistemlerinin geliştirilmesi sonucunda oluşan yeşil çatılar kullanılmaya ve tercih edilmeye başlanmıştır (Ekşi & Uzun, 2016). Yeşil çatı kavramı, günümüzde belirli sistemler üzerine kurulmuş, doğal koşullara göre daha sığ bir yetişme ortamına sahip alanlarda, çeşitli çevre koşullarına göre şekillenen bitki paletinin yaşadığı, kurulduğu ortama ekolojik kazanımlar sağlayan, bakımı oldukça az çatı bahçelerinin literatürdeki karşılığıdır (Ekşi & Uzun, 2016; Tohum, 2011). Yeşil çatılar içerisinde bulundurdukları bitki yoğunluğu ve alt yapı sistemlerine göre kabaca ikiye ayrılırlar. Bunlar ekstensif (seyrek) ve intensif (yoğun) sistemlerdir. Ekstensif (seyrek) sistemler genellikle yer örtücü bitkilerle bitkilendirilen, sığ yetişme ortamına sahip, drenaj ve sulama sistemi bakımından fazla gereksinimi olmayan, sistemin kurulduğu binaya daha çok ekolojik kazanımlar nedeniyle kurulan çatı bahçelerdir. İntensif (yoğun) sistemler ise yer örtücü bitkilendirmenin yanı sıra çalıların, ağaççıkların veya ağaçların kullanıma imkan veren yetişme ortamına sahip, bitkilendirmenin gerektiği sulama, drenaj sistemlerini destekleyen ekolojik kazanımların yanı sıra rekreatif kullanımlara da hizmet eden çatı bahçelerdir. Yeşil çatılar kent ölçeğinde yeşil alanların sayısını arttırırken hem insanların rekreasyon ihtiyaçlarına cevap verecek hem de kent içi ısı adası etkisini azaltacak ekolojik özelliklere sahip alanlar oluşturmaktadır. 357 Yapılan bu çalışmanın amacı kentsel yapılaşmanın hızla arttığı Trabzon iline ait Yomra ilçesinin yeşil alan sorununun yeşil çatılarla nasıl çözümlenebileceğine örnek oluşturmaktır. 2. MATERYAL Çalışma alanı olarak Trabzon iline ait Yomra ilçesi Kaşüstü Mahallesi seçilmiştir. Kaşüstü Mahallesi, Trabzon ilinde yapılaşmanın hızlı bir şeklide artmasıyla ve bu artışın özellikle konut yoğunluğunun oluşturduğu yapılaşma ile dikkat çekmektedir (Şekil 1). Ancak yapılan analizler sonucunda Kaşüstü Mahallesinin yapılaşma planlarında yeşil doku göz ardı edildiği ve kullanıcıların rekreatif faaliyetleri için gerekli olan yeşil alanlarda eksiklikler olduğu tespit

4 edilmiştir. Bu sebeplerden ötürü konut yoğunluğunun fazla bulunmasıyla birlikte kullanıcıların yeşil alan ihtiyaçlarının giderilmesi için özellikle yoğun kullanıcıya sahip bir konut yapısı yeşil çatı için nasıl değerlendirilmesi gerektiği ortaya konmuştur (Şekil 1). Seçilen konut alanı toplamda 96 konut alanına hizmet etmektedir. Bununla birlikte konut yapısıyla ilişkili binanın ticaret alanı bulunmaktadır. Yeşil çatı kapsamında binanın ticaret bölümünün üst katı değerlendirilmiştir METOD Şekil 1. İlçenin yerleşim alanının pasif yeşil alana oranı ve çalışma alanının konumu Çalışmada kullanıcıların isteklerini belirlemek için anket çalışması yapıldıktan sonra kullanıcı gereksinimlerini gidermek için anket sonucuna göre çatı bahçesi tasarımları yapılmıştır. Çatı bahçesi tasarımları kullanıcılara sunularak, en beğenilen çalışmanın SketchUp ve Adobe Photoshop programları kullanılarak görselleri hazırlanmış, daha sonrasında uygulama projesi çizilmiştir. Proje çizim etabından sonra uygulama çalışmalarına başlanmıştır. Uygulamada kullanılan bitkilerin bitkisel analizi yapılarak, Trabzon ilinde Kaşüstü mahallesinde yapılabilecek olan çatı bahçelerine örnek oluşturmak için bu kullanımlar listelenmiştir. 4. BULGULAR 4.1. Kullanıcı İsteklerine Göre Çatı Sisteminin Belirlenmesi Çalışma kapsamında tasarımı ve uygulaması yapılacak yeşil çatının hangi kullanımlara hizmet edeceğini belirlemek için kullanıcılara çatı sistemleri hakkında bilgilendirme yapılmıştır. Bilgilendirme toplantısı sonucunda kullanıcılara mini bir anket yapılmıştır (Tablo 1).

5 Tablo 1. Kullanıcı istekleri Hangi çatı sistemi beklentilerinizi karşılamaktadır? Durumlar Tercih Yüzdesi (%) Ekstensif (Seyrek) Çatı Sistemi 13 İntensif (Yoğun) Çatı Sistemi 87 Aşağıdaki kullanımlardan hangilerinin yeşil çatı bünyesinde olmasını istersiniz?(en fazla 3 seçim) Kullanımlar Tercih Yüzdesi (%) Kullanımlar Tercih Yüzdesi (%) Dinlenme Alanı 68 Su Öğesi 51 Çocuk Oyun Alanı 71 Spor Alanı 17 Yarı Kapalı Mekân 34 Bitki Seyir Alanı 39 Yenilebilir Bahçe 1 Hobi Bahçesi 3 Toplanma Alanı 12 Yürüyüş Yolu 42 Doğal Ortam Oluşturma 25 Yağmur Suyu Toplama 18 Ses Yalıtım 5 Isı Yalıtımı Anket sonucunda kullanıcıların büyük çoğunluğu yeşil alan eksikliğinden dolayı intensif (yoğun) çatı sisteminin kendileri için daha yararlı olacağını ve beklentilerini karşılayacağını ifade etmiştir. İnstensif çatı sistemine sahip yeşil çatı uygulamasının ne gibi kullanımlar içermesini istersiniz sorusuna ise büyük çoğunluk Çocuk Oyun Alanı (%71), Dinlenme Alanı (%68) ve Su Öğesi (%51) cevabı vermiştir. Bu kullanımlara ek olarak Yürüyüş Yolu (%42) ve Bitki Seyir Alanı (%39) sıklıkla istenilen kullanımları oluşturmaktadır (Şekil 2).

6 Şekil 2. Anket çalışmalarına göre hazırlanmış eskiz çalışması 4.2. Kullanıcı İsteklerine Göre Yeşil Çatı Tasarımı Anket sonuçlarına göre kullanıcı tercihlerini ifade eden tasarım çalışmaları yapılmıştır. Yeşil çatı kapsamında tasarımda çocuk oyun alanı, süs havuzu, yürüyüş yolu, dinlenme alanları, bitkilendirilmiş alanlara yer verilmiştir (Şekil 3). Alanın ekolojik gereksinimleri göz önünde bulundurularak projede geçirimli yüzeyler ön planda tutulmuştur. Alanın genelinde 20 cm toprak katmanı kullanılırken, çalı, ağaççık ve ağaç kullanımında toprak seviyesi yükseltilmiş veya saksı sistemi kullanılmıştır (Şekil 4). Böylelikle bina statiğine ekstra yük yüklemekten kaçınılmaya çalışılmıştır. 360 Şekil 3. Tasarlanan yeşil çatının plan görünümü

7 Şekil 4. Yeşil çatıda kullanılan saksı sistemi Yeşil Çatı Tasarımında ve Uygulamasında Kullanılan Bitkiler Çalışmada yeşil çatı bahçesinin rekreatif özelliği ön planda tutulmuş ve bu öncelik göz önüne alınarak kullanımlar oluşturulmuştur. Kullanıcılarla görüşüldüğünde bitkilendirilmiş alanların tercih edilmesiyle birlikte bitki çeşitliliğine önem verilmiştir. Çalışmada yer örtücü, çalı, ağaççık ve ağaç grubundan toplamda 21 tür kullanılmıştır (Tablo 2). Tablo 2. Yeşil çatı tasarımı ve uygulamasında kullanılan bitki türleri Ağaç ve Ağaçcık Citrus limon Laurus nobilis Pyramidalis Magnolia grandiflora Pyramidalis Nerium oleander Olea europaea Prunus cerasifera Pissardii Nigra Çalı ve Yer Örtücü Abelia grandiflora Acorus gramineus Ogon Agapanthus Navy Blue Buxus microphylla Cordyline australis Red Star Crocosmia lucifer Dianthus alpinus Eremophila glabra Gaura lindheimeri Nandina domestica Phormium tenax Pittosporum tobira Nana Santolina chamaecyparissus Sedum sp. Viburnum lucidum

8 5. SONUÇ Günümüzün gerekliliği olan çevre dostu ve ekolojik olaylara saygılı sürdürülebilir yaşamlar için kentlerin sürdürülebilir olması oldukça mühimdir. Bir kentin sürdürülebilirliğini desteklemek ve devamlılığını sağlamak için kentti oluşturan en küçük birim olan konut binalarının sürdürülebilir, çevre dostu ve kent ekolojisine katkı sağlaması gereklidir. Yeşil çatı sistemleri hem binayı çevre dostu standartlara getirir hem de kullanıcının gereksinim duyduğu yeşil alan ihtiyacını giderebilir. Yeşil çatıların binalara sağladığı yararların başında doğal çevrenin, biyolojik çeşitliliğin korunması, kent ısı adalarının etkilerinin azaltılması, binanın enerji performansını arttırması, soğutan rüzgarın etkisini azaltması, havadan savrulan partiküllerin filtre edilmesi, karbondioksit ve oksijenin karşılıklı değişimini sağlaması, gürültü etkisi azaltması, yağmur suyuna etkisi, elektromanyetik radyasyonu azaltıcı etkisi, çatı membranının kullanım ömrünü arttırması ve rekreasyon faaliyetlerini çeşitlendirmesi gelmektedir. Trabzon ili yapılaşmanın hızla ilerlediği illerimiz arasında yer almaktadır. Ancak doğal yapısında sahip olduğu yeşil doku maalesef yerleşim yerlerine, kent yapısına aktarılmamaktadır. Kent kullanıcısının rekreasyon faaliyetlerini kent içi yeşil alanda giderebileceği alanların sayısı oldukça azdır. Özellikle yeni yerleşim yeri olarak geçen Kaşüstü mahallesi merkezinde kamuya ait herhangi bir yeşil alan bulunmamaktadır. Buda kullanıcıların rekreasyon faaliyetleri için yaşadıkları alandan daha farklı yerlere gitmelerine sebep olmakta ve günlük dinlenme ihtiyaçlarını kapalı mekanlarda gidermelerine yol açmaktadır. Kaşüstü mahallesinde kent kullanıcısının aktif olarak kullanabileceği herhangi bir yeşil alanın planlanması ve tasarlanmaması, kullanıcının yeşil alan ihtiyacını yeşil çatılarla giderilmesine sıcak bakmasına sebep olmuştur. Kaşüstü mahallesinde konut alanlarının ticaret için ayrılmış birimlerinin çatı alanı boş bırakılmaktadır. Yapılan bu çalışmada boş bırakılan çatı alanlarının yeşil çatı olarak düşünülmesi ve buna göre tasarlanmasının kullanıcı ve kent için yararlı olacağını göstermektedir. Çalışmada tasarlanan proje ve uygulaması kullanıcılar için oldukça yararlı olmuş ve alan aktif olarak kullanılmaya başlanmıştır. KAYNAKLAR Bekar, M., Gülpınar Sekban, D.Ü.,& Acar, C. (2018). Trabzon Sera Gölü nün Rekreasyon Potansiyelinin Kullanici İstekleri Doğrultusunda Belirlenmesi. Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, 6(72), Ekşi, M., & Uzun, A. (2016). Yeşil Çatı Sistemlerinin Su ve Enerji Dengesi Açısından Değerlendirilmesi. Journal of the Faculty of Forestry Istanbul University, 66(1), Grimm, N. B., Faeth, S. H., Golubiewski, N. E., Redman, C. L., Wu, J., Bai, X., & Briggs, J. M. (2008). Global Change and the Ecology of Cities. Science, 319(5864), 756. Tohum, N. (2011). Sürdürülebilir Peyzaj Tasarım Aracı Olarak Yeşi Çatılar. (Yüksek Lisans Tezi), İstanbul Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul. United Nations. (2014). World Urbanization. Retrieved from 362