BİR İÇ MİMARLIK STÜDYO EĞİTİM MODELİ DENEYİMİ

Transkript

1 BİR İÇ MİMARLIK STÜDYO EĞİTİM MODELİ DENEYİMİ Prof. Dr. Cüneyt Elker Atılım Üniversitesi ÖZ 1

2 Mimarlık ve iç mimarlık eğitiminde stüdyoda çalışma genel olarak, masa başı kritik ve belirli aralıklarda öğrencilerin ürünlerinin değerlendirildiği jürilerden oluşmaktadır. Bu sistemin bazı avantajları olmasına karşın, sorunları da bulunmaktadır. Bunların başında farklı öğretim elemanlarından alınan bireysel görüşlerin öğrencide çelişkiler yaratması, öğrencilerin diğerlerine yapılan eleştirilerden kendi projeleri için ders çıkaramaması, projenin üzerinde kalem oynatılması ve giderek öğretim elemanlarının projeleri kendileriyle özdeşleştirebilmeleri, öğrencilerde sıkça rastlanan hata veya eksiklerin herbir öğrenciye tekrar tekrar hatırlatılmak zorunda kalınması gibi sakıncalar gelmektedir. Çankaya Üniversitesi İç Mimarlık Bölümü nün bazı sınıflarındaki stüdyo derslerinde birkaç yıldır uygulanan ve geçen süre içinde adım adım iyileştirilmesine çalışılan bir yöntem panel kritik sistemidir. Bu sistemde öğrencilerin stüdyoda çalışmalarına izin verilmemekte, stüdyo saatleri evde hazırlanmış olan ürünlerin ortak olarak tartışılmasına ayrılmaktadır. Ders saatleri boyunca, öğrencilerin panolara astıkları projeler, stüdyoda görev alan öğretim elemanları tarafından jürilerde olduğu gibi kritik edilmekte, öğrencilerin kuramsal derslerdeki gibi dinlemeleri ve mümkün olduğu oranda tartışmalara katılmaları beklenilmektedir. Bu yöntemle, geleneksel stüdyo eğitimi sisteminin yukarıda özetlenen sakıncaları ortadan kaldırılamaya çalışılmaktadır. Bazı başka eğitim kurumlarında da kısmi olarak uygulanmış olan bu sistem, adı geçen bölümde bir bütün olarak ve sistematik biçimde gerçekleştirilmektedir. Bildiride, bu yöntemin gerekçeleri, sistemin ayrıntıları, verimliliği ve uygulamada karşılaşılan sorunlar dile getirilmektedir. Anahtar sözcükler: İç mimarlık eğitimi, stüdyo eğitim modeli, tasarım stüdyoları 1. GİRİŞ 2

3 Genelde tasarım dalları, özelde ise mimarlık ve iç mimarlık eğitiminde stüdyolar eğitimin belkemiğini oluşturmaktadır. 100 yıldan fazla geçmişi olan stüdyo eğitimi, elbette farklı eğitim kurumlarında değişik biçimlerde uygulanmaktadır. Ancak, genellikle bu farklılıklar küçük olduğundan, yerleşmiş geleneksel bir stüdyo eğitimi modelinin varlığından söz edilebilir. Bu geleneksel sistemin belirli avantajları olmasına karşın, bazı sorunları da bulunmaktadır. Bu sakıncaları ortadan kaldırarak daha verimli bir stüdyo eğitimi sağlamak amacıyla, Çankaya Üniversitesi İç Mimarlık Bölümü dördüncü sınıf (ve kısmen birinci sınıf) stüdyo derslerinde birkaç yıldır farklı bir model uygulanmakta ve geçen süre içinde bu model adım adım iyileştirilmeye çalışılmaktadır. Bazı başka eğitim kurumlarında da kısmi olarak uygulanmış olan bu sistem, adı geçen stüdyo dersinde bir bütün olarak ve sistematik biçimde gerçekleştirilmektedir. Bu bildirinin amacı, kuramsal bir tartışmadan çok, denenmekte olan bu sistemi -yarar ve zorluklarıyla birlikte- diğer eğitim kurumlarıyla paylaşmak ve gelebilecek eleştirilere göre modeli daha da geliştirmektir. Bildiri içinde, günümüzde yaygın bir biçimde uygulanmakta olan geleneksel yöntemin eleştirisi yapıldıktan sonra, önerilen ve denenmekte olan model gerekçeleri, ayrıntıları, verimliliği ve uygulamada karşılaşılan sorunlarla açıklanmaktadır. 2. GELENEKSEL STÜDYO EĞİTİM MODELİNİN ELEŞTİRİSİ Günümüzde, okuldan okula küçük farklılıklar bulunmakla beraber, geleneksel stüdyo eğitimi, genel çizgileriyle evdeki çalışmaya ek olarak stüdyoda çalışma, masa başı kritik ve belirli aralıklarda öğrencilerin ürünlerinin değerlendirildiği jürilerden oluşmaktadır. Bildiride, 3

4 geleneksel stüdyo eğitimi üç ana başlık altında irdelenmektedir: stüdyo düzeni, değerlendirme sistemi ve üretim-iletişim biçimi Stüdyo düzeni Alışılagelmiş düzende, öğrenciler kendilerine ayrılmış masalarda oturarak projeleri üzerinde çalışmakta ve kritik almaktadır. Zaman zaman diğer öğrencilerin de kritik verilmekte olan masanın etrafında küçük gruplar halinde toplanarak eleştirileri dinlemeleri söz konusu olabilmektedirler. Öğretim elemanları ise çoğunlukla masadan masaya dolaşarak öğrencilerin projeleri hakkında eleştirilerini dile getirmektedirler. Normal koşullarda, her öğretim elemanı ayrı olarak kritik vermektedir. Dolayısıyla, kritikler her öğrenci için bireysel olarak gerçekleşmektedir. Böyle bir stüdyo düzeni, öğrencilerle birebir iletişim kurulması için daha çok zaman ayrılması, stüdyo saatlerinin de projenin üretilmesi için kullanılabilmesi, tasarım süreci içinde öğretim elemanlarının anında görüşlerinin alınabilmesi gibi avantajlar taşımaktadır. Buna karşılık, geleneksel stüdyonun bazı sorunları da bulunmaktadır. Bunların başında farklı öğretim elemanlarından alınan bireysel görüşlerin öğrencide çelişkiler yaratması, öğrencilerin diğerlerine yapılan eleştirilerden kendi projeleri için ders çıkaramaması, projenin üzerinde öğretim elemanlarının kalem oynatmaları ve giderek projeleri kendileriyle özdeşleştirebilmeleri, öğrencilerde sıkça rastlanan hata veya eksiklerin herbir öğrenciye tekrar tekrar hatırlatılmak zorunda kalınması gibi sakıncalar gelmektedir. 4

5 Şekil 1. Geleneksel stüdyo düzeni 2.2. Değerlendirme sistemi Klasik stüdyo eğitiminde öncelikli olarak tasarım sürecinin son ürünü olan proje değerlendirilmektedir. Bu değerlendirme çoğu kez, dönem içindeki ara jürilerde ve final jüride sunulmuş olan projelerin notlandırması şeklinde olmaktadır. Genel eğilim, dönem içinden çok, dönem sonunda son halini almış olan projenin ortalamaya ağırlıklı bir biçimde katılmasıdır. Bu yaklaşım, doğal olarak, dönem sonunda sunulan projelerin daha özenli ve profesyonel görünümlü olmasına yol açmaktadır. Buna karşılık, proje elde etme sürecinin doğruluğu ve tutarlılığı göz ardı edilebilmektedir. Diğer bir deyişle, son ürün yöntemin önüne geçmektedir. Değerlendirmede dönem sonuna ve son ürüne ağırlık verilmesinin bir riski de öğrencinin dışarıdan yardım alma, hatta bazı özel durumlarda projeyi tümüyle çizdirme olasılığını arttırmasıdır Üretim ve iletişim biçimi Geleneksel stüdyo eğitiminde, öğrenciler ders saatleri dışında geliştirmekte oldukları projeleri üzerinde stüdyo saatlerinde de çalışmalarını sürdürmektedirler. Gerek masa başında gerekse 5

6 ara sunumlarda, öğrenciler daha çok kendi yaptıklarını savunma rolünü üstlenmektedirler. Öğretim elemanlarının müdahalesi ise, projeyi eleştirmek, kimi zaman da düzeltmek biçiminde olmaktadır. Böylelikle, genellikle zaten yüklü olan program içinde, öğrenciler proje üretimi için stüdyo saatlerini de kullanma ve projenin gelişim süreci içinde öğretim elemanlarının görüşlerini alma olanağını elde etmektedirler. Buna karşılık, büyük oranda masalarına bağlı olduklarından ve kendilerine biçilen pasif rol nedeniyle, öğrenciler diğerlerine yapılan eleştirilerden habersiz kalmakta ve tartışma ortamına katılamamaktadırlar. Masa düzeni öğretim elemanlarının proje üzerinde kalem oynatmalarını kolaylaştırdığından, bazen projenin gelişimini aşırı biçimde yönlendirebilecek düzeltmeler yapılmasına yol açmaktadır; bu da, öğretim elemanının projeyi sahiplenmesi riskini ortaya çıkmaktadır. Geleneksel stüdyo eğitim modelinin yukarıda sıralanan özellikleri öneri sistemle karşılaştırılmalı olarak Tablo 1 de özetlenmektedir. 3. ÖNERİ STÜDYO EĞİTİM MODELİNİN ÖZELLİKLERİ Görüldüğü gibi, geleneksel stüdyo eğitiminin belirli yararları olmasına karşın, bazı sorunları da bulunmaktadır akademik yılından başlayarak, Çankaya Üniversitesi İç Mimarlık Bölümü dördüncü sınıf ve kısmen birinci sınıf stüdyo derslerinde, klasik eğitimin bu sakıncalı taraflarını giderecek yönde yöntem değişiklikleri yapılmaya başlanmıştır. Bu sistemde öğrencilerin stüdyoda çalışmalarına izin verilmemekte, stüdyo saatleri evde hazırlanmış olan ürünlerin ortak olarak tartışılmasına ayrılmaktadır. Ders saatleri boyunca, öğrencilerin 6

7 panolara astıkları projeler, stüdyoda görev alan öğretim elemanları tarafından jürilerde olduğu gibi kritik edilmekte, öğrencilerin kuramsal derslerdeki gibi dinlemeleri ve mümkün olduğu oranda tartışmalara katılmaları beklenilmektedir. Adım adım geliştirilmekte olan bu sistemin şu aşamadaki özellikleri aşağıda özetlenmektedir Stüdyo düzeni Geleneksel düzenin aksine, öğrenciler kendi masalarında projeleri üzerinde çalışmak yerine, stüdyo saatleri dışında hazırladıkları çalışmaları panolara asmakta, öğretim elemanlarının ortak görüşlerini almaktadırlar. Bu amaçla, gerek öğrenciler gerekse öğretim elemanları stüdyonun bir köşesinde oluşturulan pano grubuna dönük olarak kolçaklı sandalyelerde oturmaktadırlar (Şekil2). ÖĞRETİM ELEMANLARI ÖĞRENCİLER Şekil 2. Öneri Stüdyo Düzeni Öğretim elemanları masadan masaya dolaşarak bireysel kritik vermek yerine, bütün sınıfın önünde eleştirilerini ortak olarak dile getirmektedirler. Böylelikle, farklı görüşlerin öğrencide 7

8 çelişkiler yaratması, diğerlerine yapılan eleştirilerden kendi projeleri için ders çıkarılamaması, sıkça rastlanan hataların herbir öğrenciye tekrar tekrar hatırlatılmak zorunda kalınması gibi geleneksel eğitimde gözlemlenen sakıncalar ortadan kaldırılabilmektedir. Projelerin panolara asılı olması öğretim elemanlarının bunlar üzerinde kalem oynatmasını zorlaştırmaktadır. Böylece, öğrencinin kolaycı yoldan doğruyu bulması yerine, kendi araştırarak ve deneyerek projesini geliştirmesi cesaretlendirilmektedir Değerlendirme sistemi Benimsenen eğitim felsefesine göre, mesleki yaşamdan farklı olarak, eğitimde amaç iyi projelerin elde edilmesinden çok, iyi proje elde etme becerisi nin kazandırılmasıdır. Diğer bir deyişle, proje elde etme süreci yaratılan son üründen daha önemlidir. Bu nedenle, önerilen yöntemde jürilerdeki sunumların genel değerlendirme içindeki ağırlığı fazla olmamaktadır. Dönem içinde yapılan çalışmalar değerlendirme sırasında dönem sonundaki ürünlerin önüne geçmektedir güz döneminden başlayarak, dönem ikişer haftalık modüllere bölünmekte, her modül süresinde öğrencilerin panellere sunduğu çalışmalar verilmekte olan kritik sırasında değerlendirilmektedir. Böylece, artık dönem içinde hiç ara jüri yapılmamakta, ya da bir başka yorumla her gün jüri yapılmaktadır. Dönem sonunda yapılan proje değerlendirme jürisinin ağırlığı, toplam değerlendirmede %20 yi geçmemektedir Üretim ve iletişim biçimi Önerilen stüdyo eğitimi modelinde, öğrenciler stüdyo saatlerinde sadece hazırlamış oldukları çalışmaları panolara asarak görüş almakta ve diğerlerine verilen kritikleri dinlemektedirler. Bu 8

9 süreç içinde öğrencilerin tartışmalara katılmaları gerek oturma düzeniyle gerekse sık sık yapılan uyarılarla özendirilmektedir. Öğrencilerin stüdyo içinde pasif değil aktif bir rol üstlenmesi beklenilmektedir. Öğretim elemanları ise, proje üzerinde düzeltme yapmaktan çok, eleştiri ve yorum yapmaktadır. Doğal olarak, zaman zaman görsel malzeme kullanılarak kuramsal bilgiler verilmekte ve iyi örnekler tanıtılmaktadır. Klasik eğitim modelinde stüdyo saatlerinde öğrencilerin giriş-çıkışı ve stüdyo içindeki hareketlerinde tam bir esneklik olmasına karşın, öneri sistemde stüdyo saatleri de kuramsal bir ders gibi değerlendirilmekte, öğrenci ve öğretim elemanları birlikte derse başlayarak aynı zamanlarda ara vermektedirler. Böylelikle, aynı konu üzerinde yoğunlaşılarak öğrencilerin birbirlerinden öğrenmesi sağlanmakta, özetle stüdyo saatleri daha verimli kullanılabilmektedir. 4. ÖNERİ MODELİN UYGULANMASININ ÖZ DEĞERLENDİRMESİ Başta da değinildiği gibi, önerilen stüdyo eğitim modeli üç dört yıldan bu yana Çankaya Üniversitesi İç Mimarlık bölümü son sınıflarında, her geçen yıl düzeltmeler yapılarak kullanılmaktadır. Uygulama sırasında, anılan yöntemden vazgeçilmesini gerekli kılacak boyutta bir zorlukla karşılaşılmamıştır. Bununla beraber, zaman zaman henüz çözümü bulunamamış bazı küçük sorunlarla da karşılaşılmaktadır. Stüdyoda öneri oturma düzeni genelde amacına ulaşmıştır. Ancak sınıf mevcudunun 30 öğrenciyi geçtiği dönemlerde, bazen sandalyeleri yerleştirmede fiziksel zorluklar, bazen de tartışmaların dinlenmesinde konsantrasyon yetersizlikleri ortaya çıkmıştır. Ayrıca, projelerin 9

10 masa üzerinde değil de panolarda asılı olması, görüşlerini çizili olarak ifade etmek isteyen öğretim elemanları için güçlük yaratmaktadır. Değerlendirmede, dönem bitiminde sunulan son ürün yerine dönem içindeki çalışmalara ağırlık verilmesinin elbette yukarıda sayılan ve çok önemli olduğuna inanılan yararları bulunmaktadır. Ancak, final projenin ağırlığının az olması ve ayrıca puanlamada tasarım kararlarının doğruluğunun değerlendirmede her zaman grafik sunuma göre ön planda tutulması, daha özensiz çizilmiş projelerin ortaya çıkmasına neden olabilmektedir. Yukarıda da belirtildiği gibi, 2007 güz döneminde, dönem içinde hiç jüri yapılmamakta, bunun yerine dönem belirli modüllere ayrılmakta, her modül süresince öğrencilerin çalışmalarını bir veya daha çok kez stüdyoda sunmaları beklenmekte ve panelde kritik almak amacıyla sunulan çalışmalar değerlendirilmektedir. Ancak, uygulamada modül süresinin başlarında görüş almak üzere sunum yapan öğrenci sayısı az olmakta, sürenin sonuna doğru yığılmalar olmaktadır. Bu nedenle bazı stüdyo saatlerin kullanılımında verimsizlikler meydana gelmekte olup, henüz buna bir çözüm bulunamamıştır. Öğrencilerin, diğerlerinin sunumları sırasında katılımda bulunmaları çeşitli yollarla desteklenmekle beraber, bu konuda da istenilen düzeye gelindiği söylenemez. 5. SONUÇ Bu bildirinin amacı, daha önce de belirtildiği gibi, son yıllarda Çankaya Üniversitesi İç Mimarlık Bölümü dördüncü sınıflarında uygulanmakta olan stüdyo eğitim modelinin tanıtmaktır. Bu yolla, benzer dallarda deneyimi bulunan meslektaşlardan gelebilecek eleştiri ve katkılarla, bu uygulamanın daha da geliştirilmesi umulmaktadır. Söz konusu tanıtımın bir başka amacı da, 10

11 ülkemizdeki diğer iç mimarlık bölümlerinde stüdyo eğitimi için alternatif model arayışı içinde olan akademisyenlere bir örnek sunarak yararlı olmaktır. Uygulandığı biçimiyle, yöntemin başarılı sonuçlar verdiğine inanılmaktadır. Ancak, önerilen modelin tasarım eğitimi veren okulların her sınıfında veya her öğrenci sayısı ile başarıya ulaşabileceğini söylemek de olanaklı değildir. 11

12 Tablo 1. Geleneksel ve Öneri Stüdyo Eğitim Modellerinin Karşılaştırılması GELENEKSEL ÖNERİ Stüdyo düzeni Öğrencilerin oturma düzeni Öğr. elemanlarının konumu Kritik alma biçimi Değerlendirme sistemi Kendi masalarında Masadan masaya hareket halinde Bireysel, masada, her öğretim elemanından ayrı ayrı Kolçaklı sandalyelerde, panolara dönük olarak Kolçaklı sandalyede, panolara dönük olarak Panoya asarak, bütün sınıf önünde, tüm öğretim elemanlarının katılımıyla Değerlendirilen konu Proje (son ürün) Proje elde etme süreci, iç ve dış tutarlılık Değerlendirmedeki öğeler Değerlendirmedeki ağırlıklar Ara jürilerdeki ve dönem sonu jürisindeki proje sunumları Dönem sonu ağırlıklı Dönem içindeki çalışmalar ve ağırlıksız olarak final jürideki sunum Dönem içi ağırlıklı İletişim-Proje Üretim Biçimi Çalışma biçimi Evde ve stüdyoda proje çalışması Evde proje çalışması, stüdyoda ortak tartışma Öğrencilerin katılımı Pasif, kendi projesini savunma Aktif, diğerlerinin çalışmalarını da tartışma Öğretim elemanın müdahale biçimi Gerektiğinde öğrencinin projesi üzerinde düzeltmeler Daha çok yorum, eleştiri ve iyi örneklerin tanıtımı 12