Transkript

1

2

3

4

5

6 TÜRKİYE DEKİ BANKACILIK SEKTÖRÜNDE RİSK VE KARLILIK ANALİZİ Dr. S. Serdar KARACA Ahmet UĞUR ÖZET Türk Finans Sistemi, tarihsel gelişim sürecine bağlı olarak bankacılık esaslı bir yapı arz etmektedir. Bu bağlamda, ilişkili ve bozuk kredilendirme, aşırı risk alma ve kötü yönetim sonucu bankaların batması ekonomide ciddi sorunlara yol açmaktadır. Özellikle ekonomik genişleme dönemlerinde mali aktörlerin risk yönetiminde tedbiri elden bıraktığı diğer bir deyişle aşırı risk aldığı ve kırılganlığı artırdığı gözlenmektedir. Bu çalışmada, ülkemiz finansal sistem içinde önemli bir yeri olan yerli özel mevduat bankalarının dönemine ait verileri kullanılarak bankaların karlılık ve riskini etkileyen faktörler panel veri analizi ile test edilmeye çalışılmıştır. Karlılık ölçüsü olarak aktif getirisi ve risk olarak da iflas riski kullanılmıştır. Karlılık ve riski etkileyen faktörler olarak çeşitli finansal oranlar ve aktif büyüklüğü kullanılarak iki ayrı panel veri modeli oluşturulmuştur. Analiz sonucunda hem riski hem de karlılığı etkileyen temel bileşen olarak aktif büyüklüğü bulunmuştur. Anahtar Kelimeler: Finansal Sistem, Karlılık, Risk THE RISK AND PROFITABILITY ANALYSIS OF TURKISH BANKING SECTOR ABSTRACT The Turkish Financial System has developed based on the banking structure during its historical development process. In this context, bank collapses as a result of imperfect and related loan policies, excessive risk taking and poor management cause serious problems in the economy. Especially, in the economic expansion periods, that the financial actors abandon risk management rules, in other words they take excessive risk and thus increase the fragility are observed. In this study, by using the data of period of the domestic private deposits banks which have an important place in the financial system of Turkey, the factors affecting the profitability and risk of the banks are tried to test with the panel data analysis. Return on assets (ROA) is used as the mea İnönü Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Araştırma Görevlisi

7 MÖDAV 2008/3 124 Dr. S. Serdar KARACA Ahmet UĞUR sure of profitability and insolvency risk is used as the measure of risk. Various financial ratios and bank size the factors affecting the profitability and risk are used for two panel analysis models. As a result of the analysis, the basic factor that affects both risk and profitability is found the bank size. Key Words: Financial System, Profitability, Risk 1. GİRİŞ Ülke ekonomilerinin önemli bir kısmını hizmet sektörünün önemli bir parçası olan bankacılık sektörü oluşturmaktadır. Bu nedenle bankacılık sektöründeki herhangi bir gelişme ve başarı ekonomik gelişmeleri doğrudan etkilemektedir.dolayısıyla bankacılık sektöründe gösterilen performansın düşük veya yüksek olması tüm ekonomik birimler açısından önemlidir. Bankalar, ekonominin en önemli yapıtaşları olarak ticari işletmelerin finansmanı, temel finansal hizmetlerin sunumu ve ödeme sistemlerine erişim gibi birçok olanak sağlamaktadır. Bunlara ek olarak, bazı bankalardan güç piyasa koşullarında kredi ve likidite temin etmeleri beklenmektedir. Bankaların ulusal ekonomiler için öneminin altını çizerken şu gerçekten yola çıkılmaktadır; bankacılık hemen hemen üniversal düzenlemelere tabi bir endüstri haline gelmiştir. Ayrıca bankalar belli konularda hükümetin güvenlik ağına erişim sağlayabilmektedir. Bu nedenlerden dolayı bankalarda güçlü bir kurumsal yönetim büyük önem taşımaktadır.(ünsal ve Duman, Güçlü bir kurumsal yönetimin yanında günümüz bankacılık sisteminde risk yönetimi de çok öncelikli bir yer almaktadır. Özellikle mali sistem içinde önemli bir yeri olan bankalar kuvvetli ve etkin bir risk yönetimi ile piyasaların yaşadığı olağanüstü durumlarda karşı karşıya kalabileceği zararları azaltabilir.(ünsal ve Duman, 3) Bankacılıkta risk, bankanın karlılığını sağlamak ve korumak için uygulanan politikaların bir bütünüdür. Bankaların hemen hemen tüm faaliyet alanlarında aldıkları kararlar için bir risk söz konusudur. Risk bankacılık faaliyetinin önlenemeyen ve giderilemeyen bir parçasıdır. Risk bankalar açısından ele alındığında başarılı olma durumu yerine başarısız olmayı ifade eder. Başarılı bir şekilde yönetildiğinde risk, bankanın karlılığını arttırıcı önemli bir araçtır.(atan 2002, 5) Bankalar faaliyetlerini sürdürebilmek için kar elde etmek zorunda olduklarından diğer işletmelere kıyasla rantabilite, likidite ve riskin dağılımına daha fazla önem vermek durumundadırlar. Bu nedenle bankaların karlılığını etkileyen faktörlerin belirlenmesi, bankanın uygulayacağı politikanın tespiti için önemlidir. Bu yüzden çalışmada daha fazla kar güdüsyle hareket ettiği düşünülen özel sermayeli mevduat bankaları karlılık ve iflas riski açısından incelenmiştir.

8 TÜRKİYE DEKİ BANKACILIK SEKTÖRÜNDE RİSK VE KARLILIK ANALİZİ 2. BANKACILIK SEKTÖRÜNDEKİ RİSKLER Türkiye de yakın geçmişte meydana gelen banka iflasları incelendiğinde, hemen hemen tümünde dışsal (makroekonomik) faktörlerin etkili olmasına karşın büyük oranda içsel (yönetimsel) sorunlardan ve risk yönetim sistemlerinin yeterince uygulanmamasından kaynaklandığı da görülecektir (Canbaş ve Diğerleri 2007, 220) Bir bankanın yükümlülüklerini yerine getirememe durumuna düşmesi olarak tanımlanan iflas riski, işte bu risk yönetim sistemlerinin uygulanmaması yüzünden artmaktadır. Çalışmamızda ilk olarak bankacılık sektöründeki iflas riskini etkileyen finansal riskler kısaca ele alınacaktır. Şekil 1 de görüldüğü gibi finansal riskleri dört grupta inceleyebiliriz. MÖDAV 2008/3 125 F NANSAL R SKLER Karl l k Riski Likidite Riski Sermaye Yeterlili i Riski Kredi Riski Şekil 1: Finansal Riskler 2.1. Karlılık Riski Karlılık, bir bankanın varolma sebebi olmasının yanı sıra bankanın üstlenebileceği riski ve/veya sermayesini arttırabilme kapasitesini gösteren önemli bir sonuçtur. Karlılık riski olarak tanımlanan kavram gerçekte, banka yönetiminin bankanın gelir kaynaklarını iyi belirleme, bankacılık faaliyetlerini yüksek getirili alanlara aktarabilme yeteneği ve esnekliğidir. Bankalar karlı çalışıyor gibi görünmelerine rağmen bir bankanın karlılık riskinin ölçümünde, bankanın reel olarak yeterince kar edip etmediğine bakılır. Bu amaçla bankaların karlarının, aktif büyüklükleri ile, o karı elde etmek için sahip oldukları sermaye miktarı ve sektörün karlılık ortalaması ile bankaların durumunun karşılaştırılması gereklidir. Bir bankanın karlılık riski yönetilirken, gelir ve gider kalemlerinin içeriği ve kalitesi dikkate alınması gereken en önemli kriterlerdir. Bankanın gelir ve gider kaynaklarının iyi analiz edilmiş olması gereklidir. Faiz dışı gelir ve giderler iyi belirlenmelidir. Gelir kaynaklarının sürekliliği sağlanmalı bunun yanı sıra maliyetlerin nasıl düşürüleceği ve fonların daha karlı alanlara nasıl aktarılabileceği dikkatle araştırılmalıdır.(atan 2002, 13-14)

9 MÖDAV 2008/ Likidite Riski Dr. S. Serdar KARACA Ahmet UĞUR Bir şirketin likidite durumu, yatırım ve sermaye yapısı kararları tarafından belirlenir. Yatırım kararları, varlık yapısını ve varlık seviyesindeki artışın doğuracağı fon ihtiyacını belirlerken, sermaye yapısı kararları, ihtiyaç duyulan fonların nereden temin edileceğini gösterir. (Karaca 2007, 132) Likidite riski, bir bankanın menkul kıymet satışı veya yeniden borçlanma yoluyla uygun maliyetli nakit sağlama zorluğu içerisine girmesi durumudur. Bu risk banka müşterilerinin hesaplarındaki paralarını çekmesi ve bankanın nakit kaynaklarının yer aldığı interbank piyasalarına ve/veya uluslar arası finans piyasalarına girip kaynak sağlayamaması durumunda büyür. (Mandacı 2003, 72) Likidite riski iki şekilde ortaya çıkar. Bunlar; varlık likiditesi riski ve tonlama likiditesi riskidir. Varlık likiditesi riski, piyasa/ürün likiditesi olarak da bilinir ki, bu risk işlem geçerli piyasa fiyatında gerçekleştirilmediğinde ortaya çıkar. Nakit akım riski olarak da bilinen tonlama likiditesi riski, erken likiditasyona zorlayan, bu nedenle de kayıtlı kayıpları, realize edilmiş kayıplara dönüştüren ödeme yükümlülüklerini yerine getirmedeki yetersizliği ifade eder.(usta 2005, 238) 2.3. Sermaye Yeterliliği Riski Sermaye, ticari işletmeler açısından kredi verenleri koruyucu bir unsur olmanın yanı sıra finansal işlemlerde alternatif bir kaynak olma özelliği de gösterir. Bankalarının çalışma konuları gereği, kaynakların kullanım biçimi ve yerleri sonucu bu risk unsuru önem kazanmaktadır. Bu nedenle, ihtiyaç duyulan sermaye miktarı, aktif ve pasif kalemlerin kompozisyonuna, nakit akışlarının karlılığına, yönetimin kalitesine ve özellikle rekabet açısından bankanın içinde bulunduğu ortama bağlıdır. Sermaye Yeterliliğini ölçmek amacıyla sermaye yeterlik oranı kullanılır. Bu oran, risk ağırlıklı aktifler (likit aktifler, krediler vb.) ile, özsermayeye katkı sermayenin (ödenmiş sermaye, yedek akçeler, değerleme fonları) eklenip sermayeden yapılan indirimlerin (geçen yıl zararı, dönem zararı) çıkarılmasıyla elde edilir.(atan 2002,14-16) 2.4. Kredi Riski Kredi riski ödenmeme veya geç ödemeden dolayı net kar ve özvarlığın piyasa değerindeki olası değişimdir. Banka yatırım menkul kıymetleri genelde düşük kredi riski taşırlar çünkü genelde borçlananların büyük çoğunluğu kamu sektörü kuruluşlarıdır. (Mandacı 2003,71-72) Kredi riski, bankaların verdiği kredilerin geri ödenmeme olasılığıdır. Bankalar geri ödenmeyen krediler için karşılık ayırarak bu karşılıkları net faiz gelirinden düşmektedirler. Bu da, bankaların karını azaltıcı bir etki yaratmaktadır. Firmalar kredi ihtiyaçlarını karşılamak amacı ile bankalardan kredi talep etmektedirler. Aldıkları kredileri vadesinde ve önceden ayarlanmış faiz ile beraber geri ödemek durumundadırlar. Türkiye şartlarında yüksek enflasyon nedeni ile faiz oranları çok yüksek seviyelerde seyretmektedir. Bu durum borçlanma maliyetlerini

10 TÜRKİYE DEKİ BANKACILIK SEKTÖRÜNDE RİSK VE KARLILIK ANALİZİ de yükseltmektedir. Finansman maliyeti artan firmalar ekonomik ilerleme sağlandığı sürece bir sorunla karşılaşmamaktadırlar. Ancak, ekonomi resesyona girdiğinde, firmaların maliyetlerini karşılayan faaliyet karları düşmekte ve uzun vadede iflaslar meydana gelebilmektedir. Bu sonuç, bankaların batık kredilerinin artmasına sebep olmaktadır. Böylece, bankaların karlılıklarında bozulmalar bas göstermekte ve muhtemel zararlara dönüşmektedir.(okay 2002, ) Yukarıda belirttiğimiz finansal riskler, firmanın sermaye yapısından kaynaklanan, firma tarafından kontrol edilebilen ve portföy yönetimi açısından çeşitlendirme ile yok edilebilen bir risktir. Firmalar hiç borç kullanmayarak finansal risklerini sıfır da yapabilirler. (Ercan ve Ban 2005, 180) MÖDAV 2008/ BANKA PERFORMANS ÖLÇÜMÜNDE KULLA- NILAN FİNANSAL ORANLAR Banka performans ölçümlerinde kullanılan finansal oranlar bir işletmenin finansal performansını değerlendirmek için kullanılabilecek en basit araçlardır. Finansal oranlar tek başlarına, uzun yıllar bankalar da dahil olmak üzere tüm işletmelerde performans değerlendirme ölçütleri olarak kabul edilmişlerdir. Ancak daha sonra bazı çalışmalarda da görülebileceği gibi finansal ölçütlere, risk ile ilgili oranların da dahil edilmesi, performans çalışmalarının gerçekçiliği açısından gerekli görülmüştür. Ancak ülke ekonomilerinde hizmet sektörünün payı arttıkça finansal olmayan fakat çalışmanın müşteri yönünü inceleyen faktörlerin de değerlendirmeye katılmasının gerekliliği anlaşılmıştır.(albayrak ve Erkut 2005, 49) Karlılığın ölçümünde kullanılan finansal kriterler Şekil 2 deki gösterilmiştir. KARLILIK KT TERLER ORANLAR (ALT KR TERLER) Sermaye Yeterlili i Özkaynaklar / Toplam Aktifler Bilanço yap s Toplam Mevduat / Toplam Aktifler Toplam Krediler / Toplam aktifler Aktif Kalitesi Net Takipteki Krediler /Top. Krediler Duran Aktifler / Toplam Aktifler Likidite Likit Aktifler / Toplam Aktifler Likit aktifler/ K sa Vadeli Borçlar Gelir-Gider Yap s Faiz Gelirleri / Toplam Gelirler Faiz Giderleri / Toplam Giderler ekil Karl l n Ölçümünde Kullan lan Finansal Kriterler Şekil 2: Karlılığın Ölçümünde Kullanılan Finansal Kriterler

11 MÖDAV 2008/ VERİ VE YÖNTEM Dr. S. Serdar KARACA Ahmet UĞUR Çalışmada Türkiye de 1989 ile 2006 yılları arasında faaliyette bulunan 12 tane yerli sermayeli mevduat bankası incelenmiştir. Yapılan analizde bu bankaların yılları arasındaki finansal oranları kullanılmıştır. Kullanılan finansal oranlar Türkiye Bankalar Birliğinin web sitesinden elde edilmiş ve bu finansal oranlar kullanılarak bankaların karlılığını ve riskini etkileyen faktörler panel veri analizi ile tespit edilmeye çalışılmıştır. Banka karlılığının ölçüsü olarak aktif getirisi (ROA) kullanılmıştır, çünkü aktif getirisi karlılığı özkaynak getirisinden (ROE) daha iyi ölçmektedir. ROA bankaların toplam aktifleri ile ne kadar getiri sağlayabileceğini ölçtüğünden ROE ye göre karlılığı etkileyen daha çok etmen yer vermektedir. Ayrıca aktif getirisi bankaların risk derecesinin belirlenmesinde de kullanılabilecek bir orandır, çünkü aktif getirinsin yüksek olduğu bankaların riski de o kadar az olacaktır. Çalışmada risk ölçüsü olarak iflas riski yani bankaların müşteri ve diğer alacaklıların para isteklerini karşılayamama durumu kullanılmıştır. İflas riski olarak genelde banka getirilerinin değişkenliği ( aktif getirisinin standart sapması, (SSROA) kullanılmakla birlikte bu çalışmada iflas riski (IR) şöyle hesaplanmıştır: IR = SSROA / (ROA + OZK/TA) (1) Denklem 1 de SSROA, bankaların 1989 ile 2006 yılları arasındaki ROA larının standart sapmasını göstermektedir. OZK/TA ise özkaynak / toplam aktifler oranını temsil etmektedir. Risk ölçütü olarak denklem 1 in kullanılmasının sebebi, aktif getirilerinin standart sapması aynı veya birbirine yakın olan bankaların ROA ve OZK/TA oranları daha yüksek olabileceğinden riski de daha düşük olabilir. Banka riski ve karlılığını ölçmede kullandığımız ilk faktör banka aktif büyüklüğüdür. Çünkü büyük bankalar riski yaymada aktiflerini çeşitlendirme imkanına daha fazla sahiptir ve bu bankalar işlem maliyetlerini düşürme ve böylece karlılığını artırma konusunda ölçek getirilerinden daha fazla yararlanabilirler. Bankalar arasında aktif büyüklüğü bakımından çok fark olduğundan dolayı aktif büyüklüğü değişkenin logaritması alınarak analizde kullanılmıştır. Banka riski ve karlılığını etkileyen diğer bir faktör özkaynak/toplam aktifler (OZK/TA) oranıdır. Özkaynağı fazla olan bankaların ödemelerini yerine getirememe riski daha azdır. Bununla birlikte, bir bankanın sahip olduğu özkaynak miktarı ne kadar fazla olursa o bankanın kredi verme imkanları da o derece az olacağından banka karlılığı azalacaktır. Bankaların aktif ve pasif bilanço yapısını ve bu yapının bankaların kar ve riskine olan etkisini göstermek için de Toplam Krediler/Toplam Aktifler (TK/TA) ve Toplam Mevduat/Toplam Aktifler (TM/TA) oranları kullanılmıştır. Toplam aktifler içinde kredilerin oranının yüksek olması aktif getirisinin yüksek olması anlamına gelmesine rağmen verilen toplam kredi tutarının

12 TÜRKİYE DEKİ BANKACILIK SEKTÖRÜNDE RİSK VE KARLILIK ANALİZİ yüksek olması daha fazla risk anlamına da gelmektedir. Bankaların kredi vermede kullandığı iki ana kaynak vardır. Birincisi topladığı mevduatlar, ikincisi ise para piyasalarından satın aldığı fonlardır. Bu yüzden banka karlılığının önemli bir belirleyicisi de TM/TA oranıdır. Bir bankanın topladığı mevduat miktarı ne kadar çok olursa o bankanın pahalı bir fon kaynağı olan para piyasalarına talebi o kadar az olacaktır. Diğer bir açıdan bakıldığında mevduat ne kadar fazla olursa bankanın riski de o kadar az olacaktır çünkü bankanın para piyasalarına yönelmesi daha az olacaktır. Günümüz bankacılık sisteminde önemli bir gelir kaynağı da ücret, komisyon vb gibi faiz dışı gelirlerdir. Faiz dışı gelirler, kredi faizi gelirlerinde olduğu gibi geri ödenmeme riski taşımadığından risksiz bir gelir kaynağıdır ve bu yüzden banka karlılığını pozitif yönde etkilemesi beklenmektedir. Bu yüzden analizde Faiz Dışı Gelirler/Toplam Gelirler (FDG/TG) oranı değişken olarak kullanılmıştır. Bankaların verdikleri kredilerin kalitesinin bir ölçütü olarak Takipteki Krediler/Toplam Krediler (TPK/TK) oranı da değişken olarak kullanılmıştır. Bu oran banka karlılığını doğal olarak olumsuz ve banka riskini de olumlu yönde etkilemektedir. Türkiye deki yerli mevduat bankalarının risk ve karlılık performanslarını etkileyen değişkenleri tespit etmek için panel veri analizi kullanılmıştır. Panel veri analizi yönteminde hem zaman hem de yatay kesit verileri kullanılarak ilişkiler tahmin edildiğinden daha güvenilir sonuçlar elde edilir.(grene 1997, 610) Çalışmamızda, aktif getirisi ve iflas riskinin bağımlı değişkenler ve yukarıda verilen oranlarında bağımsız değişken olarak kullanıldığı iki ayrı panel veri modeli kullanılmıştır. Bu iki ayrı model aşağıdaki gibi ifade edilebilir; ROAit = αi + β1irit + β2 LAKTIFit + β3 OZK/TAit + β4 TK/TAit+ β5 TM/TAit + β6 FDG/TGit + β7 TPK/TKit+ uit (2) IRit = αi + β1 ROAit + β2 LAKTIFit + β3 OZK/TAit + β4 TK/TAit+ β5 TM/TAit + β6 FDG/TGit + β7 TPK/TKit+ uit i = 1,2, N t = 1,2, T Yukarıdaki modellerde kesit boyutu için i, zaman periyodu için t olmak üzere iki alt indis kullanılmıştır.. Modelde.αi ise t zamanı içinde sabit olan ve birimden birime değişen sabit etkidir.(pazarlıoğlu ve Gürler 2007, 3) Eğer αi ler tüm birimler için aynı ise sıradan en küçük kareler yöntemiyle α ve β lar tutarlı ve uygun biçimde hesaplanabilir.(baldemir ve Gökalp 2006, 220) Çalışmamızda αi lerin her bir birim (burada banka) için farklı olduğu varsayıldığından sabit etkiler modeli olarak da adlandırılan ve her bir birim için ayrı bir α değeri hesaplayan panel veri analizi yöntemi kullanılmıştır. Bu modellerde sabit etkiler modelinin kullanılmasının diğer bir sebebi de Türkiye de yılları arasında faaliyette bulunan bütün bankaların modele dahil edilmesinden dolayı rassal bir seçime yer bırakılmamıştır. MÖDAV 2008/3 129

13 MÖDAV 2008/3 130 Dr. S. Serdar KARACA Ahmet UĞUR Çalışmada panel veri kullanılmasının nedenleri olarak şunlar gösterilebilir; değişkenler arasındaki ilişkilerin belirlenmesinde modele dahil edilmeyen veya gözlenemeyen bireysel etkileri her bir birim için belirli bir sabit katsayı olarak gösterebilme imkanı(hausman ve Taylor 1981, 1378) ve hem zaman hem de kesit verileri içerdiğinden gözlem sayısı yetersizliği problemini ortadan kaldırması ve ayrıca daha fazla değişkenlik ve bilgi sağladığından daha güvenilir sonuçlar elde edilmesidir.(sun ve Parikh 2001, 189) 5. BULGULAR Panel veri analizine geçmeden önce banka verilerinin genel özellikleri incelenmiştir. Tablo 1 den de görüleceği üzere genelde veriler arasındaki farklılık çok büyük boyutlara ulaşmaktadır. Verilerin maksimum ve minimum değerlerine baktığımızda aralarındaki açıklık her bir oran itibariyle çok yüksek değerlere varmaktadır. Bu farlılığın ana nedeni olarak aktif büyüklüğü arasındaki farklılık gösterilebilir. Verilerde dikkati çeken diğer önemli bir nokta ise aktif getirisi ortalamasının negatif olmasıdır. Bu da Türk bankacılık sektörünün varlıklarını iyi kullanamadığını ve karlılık performanslarının çok düşük olduğunu göstermektedir. Tablo 1: Banka Karlılık ve Riskinin Ölçümünde Kullanılan Verilerin Genel Özellikleri AKTIF TM/TA TK/TA OZK/TA TPK/TK FDG/TG ROA (Milyon YTL) Max Min Ort Std.Sap Bağımlı değişkenin aktif getirisi olduğu sabit etkiler panel veri modelinin sonuçları Tablo 2 de verilmiştir. Tablodan da görüleceği üzere modelin R2 si oldukça yüksek çıkmıştır. Bununla birlikte değişkenlerin modelde yer alıp almaması gerektiğine karar vermek için t-testi sonuçlarına bakıldığında karlılığı etkilemesi beklenilen çoğu değişkenin istatistiksel olarak anlamsız çıktığı görülmüştür. Modelde sadece iflas riski değişkeni (%5 anlamlılık düzeyinde), bankaların aktif büyüklüğü değişkeni (%10 anlamlılık düzeyinde) ve takipteki krediler/toplam krediler değişkeni (%1 anlamlılık düzeyinde) anlamlı çıkmıştır. Bu değişkenlerin katsayıları ise beklenildiği gibi çıkmıştır yani iflas riski ve TPK/TK karlılığı negatif olarak aktif büyüklüğü ise pozitif olarak etkilemektedir. Bu üç değişken içerisinde ise iflas riski ile aktif büyüklüğü birbirine ters yönde karlılığı oldukça yüksek bir şekilde etkilemektedir.

14 TÜRKİYE DEKİ BANKACILIK SEKTÖRÜNDE RİSK VE KARLILIK ANALİZİ Bu sonuçlar şunu göstermektedir; Türkiye de bankacılık sektöründe karlılığı artırmanın yolu büyümeden geçmektedir. Bunu ise Türkiye de yaşanan finansal krizlere bağlayabiliriz, çünkü geçmişteki finansal krizler sonucunda iflas eden bankalar yüzünden halk daha çok iflas riski düşük olan büyük bankaları tercih etmektedir. Bu sonuç ise Türkiye deki mevduat bankalarının karlılıklarını arttırmaları için birleşmeleri gerektiğini ortaya koymaktadır. MÖDAV 2008/3 131 Tablo 2: Karlılık İçin Sabit Etkiler Panel Veri Modelinin Sonuçları De i kenler Katsay Olas l k C -62, ,1570 IR -8, ,0178 LAKTIF 8, ,0924 OZK/TA 0, ,8458 TK/TA -0, ,1626 TM/TA 0, ,4212 FDG/TG -0, ,5364 TPK/TK -0, ,0001 R 2 0, F statisti i 6, Olas l k (F st.) 0, Durbin-Watson 2, İflas riskini etkileyen değişkenleri analiz etmek için kurulan sabit etkiler panel veri modelinin sonuçları Tablo 3 de verilmiştir. Bu modelinde R2 si yeterince yüksek çıkmıştır. İflas riskini etkileyen değişkenlerin t-testi sonuçlarına bakıldığında yine çoğu değişkenin istatistiksel olarak anlamsız çıktığı görülmüştür. İflas riskini temel olarak bankaların aktif getirisi (%5 anlamlılık düzeyinde), aktif büyüklüğü (%5 anlamlılık düzeyinde) ve toplam krediler/ toplam aktifler oranı (%1 anlamlılık düzeyinde) etkilemektedir. Bu değişkenlerden sadece aktif getirisinin katsayı işareti beklenildiği gibi çıkmıştır. Aktiflerin getirisi ne kadar fazla olursa bankanın iflas riskinin de o kadar az olması beklenilmektedir. Diğer bir deyişle aktif getirisi iflas riskini negatif yönde etkilemektedir. Toplam aktifler içerisinde kredilerin oranının yüksek olması, kredilerin ödenmeme riskini ve dolayısıyla bankanın iflas riskini arttıracaktır. Bu durum ise TK/TA oranının iflas riskini pozitif yönde etkilemesi anlamına gelmektedir, bununla birlikte modelde bu değişkenin katsayısı negatif çıkmıştır. Bunun nedeni bankaların aktifleri içerisinde kredi miktarının artması karlılığının da artmasına yol açması olabilir. Aktif büyüklüğünün iflas riskini arttırması ise büyük bankaların risk almada daha cesaretli olmalarına ve karlılık oranların daha fazla değişkenlik göstermelerine bağlanabilir.

15 MÖDAV 2008/3 132 Dr. S. Serdar KARACA Ahmet UĞUR Tablo 3: İflas Riski İçin Sabit Etkiler Panel Veri Modelinin Sonuçları De i kenler Katsay Olas l k C -2, ,2029 ROA -0, ,0178 LAKTIF 0, ,0239 OZK/TA -0, ,6258 TK/TA -0, ,0029 TM/TA -0, ,8392 FDG/TG -0, ,2006 TPK/TK 0, ,4122 R 2 0, F statisti i 5, Olas l k (F st.) 0, Durbin-Watson 2, SONUÇ Çalışmada Türk bankacılık sektöründeki yerli sermayeli mevduat bankalarının karlılık performanslarını ve iflas riskini etkileyen faktörler panel veri analizi yöntemiyle tespit edilmeye çalışılmıştır yıllarına ait veriler incelendiğinde yerli mevduat bankalarının karlılık açısından kötü bir performans gösterdiği ve ortalama olarak negatif bir aktif getirisine sahip olduğu bulunmuştur. Diğer bir deyişle, yerli mevduat bankaları varlıklarını etkin ve doğru bir şekilde kullanamamışlardır. Yapılan panel veri analizinde, banka karlılığının en etkili belirleyicisinden birinin aktif büyüklüğü olduğu, bununla birlikte aktif büyüklüğünün iflas riskini de pozitif yönde etkileyen bir değişken olduğu sonucuna ulaşılmıştır. Bu sonuç verilerin genel özelliklerinde bulunan ortalama aktif getirisinin negatif çıkmasının bir izahı olabilir ki; bankaların maliyetlerini düşürmede kullanabilecekleri ölçek etkisi doğru kullanılmadığı zaman banka maliyetlerinin artmasına ve böylece negatif karlılık ve riskin artmasına neden olmaktadır.

16 TÜRKİYE DEKİ BANKACILIK SEKTÖRÜNDE RİSK VE KARLILIK ANALİZİ 7.KAYNAKÇA Albayrak, Y.; Erkut, Haluk Banka Performans Değerlendirmede Analitik Hiyerarşi Süreç Yaklaşımı Itü Dergisi, Cilt:4, Sayı:6 Atan, M Risk Yönetimi Ve Türk Bankacılık Sektöründe Bir Uygulama, Doktora Tezi, Ankara Baldemir, E.; Gökalp, 2006 Faysal. Kurumsal Yapı Ve Ekonomik Büyüme Ilişkisi, Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Cilt.8, Sayı.1, Canbaş S., A. Çabuk, S.b. Kılıç, 2007 Bankaların Finansal Yapısının Çok Değişkenli Istatistiksel Yönteme Dayalı Analizi Ve Mali Başarısızlık Tahmini: Türkiye Uygulaması,, Ercan M.; Ban, Ünsal. 2005değere Dayalı Işletme Finansı Finansal Yönetim, 2. Baskı, Gazi Kitabevi, Greene W., 1997 Econometric Analysis, Third Edition, Prentice Hall, New Jersey Hausman, J.a.;taylor, W.e. Panel Data And Unobservable Individual Effects, Econemetrica 49 (6) Karaca S Şirketlerin Kâr Dağıtım Politikası Ve Kar Payı Ödeme Şekillerinin Firma Değerine Etkisinin Analizi Ve Istanbul Menkul Kıymetler Borsası nda Bir Inceleme, Doktora Tezi, Malatya Kaya Y türk Bankacılık Sektöründe Karlılığın Belirleyicileri , Bankacılık Düzenleme Ve Denetleme Kurumu, Mspd Çalışma Raporları, 2002/1, Mali Sektör Politikaları Dairesi, Haziran Mandaci P Türk Bankacılık Sektörünün Taşıdığı Risk Ve Finansal Krizi Aşmada Kullanılan Risk Ölçüm Teknikleri, Dokuz Eylül Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Cilt:5, Sayı: 1, Okay E Türk Bankacılık Sektöründe Risk Ve Kriz, Istanbul Ticaret Üniversitesi Dergisi Pazarlioğlu V.; Gürler, Ö. Kiren Telekominikasyon Yatırımları Ve Ekonomik Büyüme; Panel Veri Yaklaşı- MÖDAV 2008/3 133

17 MÖDAV 2008/3 134 Dr. S. Serdar KARACA Ahmet UĞUR mı, 8. Türkiye Ekonomi Ve Istatistik Kongresi Bildirisi Malatya Sun, H.;parikh, A. Exports, Inward Foreign Direct Investment And Regional Economic Growth In China Regional Studies, 35 (3) Usta Ö işletme Finansı Ve Finansal Yönetim, Detay Yayıncılık, Gözden Geçirilmiş 2. Baskı, Ankara Ünsal A.; Duman, Sibel. Türkiye Deki Bankaların Performanslarının Temel Bileşenler Yaklaşımı Ile Karşılaştırmalı Analizi ( o1s1.pdf)

18