T.C. BOLU VALĐLĐĞĐ ĐL ÇEVRE VE ORMAN MÜDÜRLÜĞÜ BOLU ĐLĐ ÇEVRE DURUM RAPORU

Transkript

1 T.C. BOLU VALĐLĐĞĐ ĐL ÇEVRE VE ORMAN MÜDÜRLÜĞÜ BOLU ĐLĐ

2 T.C. BOLU VALĐLĐĞĐ ĐL ÇEVRE VE ORMAN MÜDÜRLÜĞÜ BOLU ĐLĐ 2007 YILI HAZIRLAYANLAR Resul DEVECĐ Kerim YEL Zeynep ATA ÇED ve Planlama Şube Müdürü Çevre Mühendisi Kimyager BOLU 2007 II

3 Üzerinde yaşadığımız dünyanın kaynaklarının sınırlı olduğunu, teneffüs edebildiğimiz havanın, içebildiğimiz suyun, ekebildiğimiz bir avuç toprağın ne kadar önemli olduğunu anlamaya başladığımızdan bu yana karşımıza çıkan çevre ve çevre sorunları hala dünya gündeminin üst sıralarındaki yerini korumaya devam etmektedir. Đnsanların huzur içerisinde bir geleceğe sahip olması için çaba sarf edenler çevrenin korunması gereken ortak bir değer olduğu hususunda birleşmişlerdir. Bu ortak değer ırk, dil, din ve sınır farklılıkları tanımaksızın tüm insanlığı etrafında birleşmeye adeta mahkûm etmiştir. Đçinde yaşadığımız yüzyılda endüstri ve teknoloji alanlarında meydana gelen olağanüstü gelişmeler bir yandan insanın doğa üzerindeki egemenliğini artırıp yaşam düzeyinin yükselmesini, onu daha mutlu kılacak bir ortamın oluşmasını sağlarken, öte yandan hızlı kentleşme ve plansız sanayileşme olgusunun da etkisiyle doğal dengenin bozulması, kaynakların hızla yok edilmesi insan yaşamını tehdit edecek boyutlara varan çevre kirliliğini de ortaya çıkarmıştır. Çevre kirliliği özellikle son yılda sanayileşmiş ülkelerde önemli boyutlara ulaşırken, Türkiye gibi gelişmekte olan ülkelerde de aynı hızla devam etmektedir. Çevre kirliliği iklim, toprak, su ve doğal yapıyı olumsuz yönde etkileyerek doğal kaynakları ve doğal yaşamı tekrar düzeltilmesi mümkün olmayacak şekilde tahrip etmektedir. Çevre kirliliği özellikle kişi ve toplum hayatını ciddi bir şekilde tehdit ettiğinden fertler, hükümetler, ulusal ve uluslar arası kuruluşlar çevreyi korumak, oluşan veya oluşması muhtemel zararları en aza indirmek adına büyük bir seferberlik içerisine girmişlerdir. Ülkemiz gelişmekte olan her ülke gibi üretimi artırmak, kentleşmek, sanayileşmek, alt yapısını geliştirmek ve güçlendirmek, sonuçta insanların refahı ve mutluluğunu sağlamak zorundadır. Ancak bunu yaparken çevresel değerlerin tahribine yol açmadan, kaynakları akılcı kullanarak, tabiatın dengesini bozmadan yani sürdürülebilir kalkınma ve

4 yaşanabilir çevre stratejileri doğrultusunda hareket edilmesi önem arz etmektedir. Uzun vadede ekonomik sistemin sürekliliğini sağlamak her şeyden önce, o ekonomik sistemi besleyen çevre değerlerini korumak, geliştirmek ve kullanımını gerçekçi temellere oturtmakla mümkün olabilecektir. Đlimizin çevre değerlerinin mevcut durumunun ortaya konulması çevre konusunda yapılan çalışmaların bir arada yer alması, nitelik ve nicelik yönünden tespit edilmesi için gerekli olan veri ve bilgilerin toplanması, sınıflandırılması amacıyla Bolu Đl Çevre Durum Raporu hazırlanarak kullanıcıların hizmetine sunulmuştur. Bu raporun hazırlanmasında katkı sağlayan tüm kişi, kurum ve kuruluşlara ayrı ayrı teşekkür ederim. Daha temiz, daha sağlıklı, daha yeşil bir çevrede yaşamak dileklerimle. Halil Đbrahim AKPINAR Bolu Valisi IV

5 Çevre insanların ve diğer canlıların yaşamları boyunca ilişkilerini sürdürdükleri ve karşılıklı olarak birbirlerinden etkilendikleri Fiziki, Biyolojik, Sosyal, Ekonomik ve Kültürel ortamdır. Diğer bir değişle çevre bir canlının olduğu ortam ya da şartlardır ve yeryüzünde ilk canlı ile birlikte var olmuştur. Yani çevrenin temelindeki odak noktasında insan oturmaktadır. Çevreyi koruyan geliştiren de kirleten de insandır. Đnsan ve çevre arasındaki münasebet ve etkilenmenin vazgeçilmez nitelikte olması, çevre kavramının günümüzde kazandığı boyutları da büyütmektedir. Çevrenin ulusal düzeyde olduğu kadar uluslar arası düzeyde de ele alınması sağlıklı bir dünya için şarttır. Anayasamızın 56. maddesinde Herkes sağlıklı ve dengeli bir çevrede yaşama hakkına sahiptir. Çevreyi geliştirmek, çevre sağlığını korumak ve çevre kirlenmesini önlemek Devletin ve vatandaşın ödevidir. denilmekle devlet ve vatandaşlarımıza önemli sorumluluklar yüklemektedir. Ülkemizde ve dünyada bu gün ortaya çıkan çevre sorunlarının ana nedenlerinden birisi insanların yaşadığı dünyayı, kendisinden sonra başkalarının da kullanacağını idrak edememesidir. Hâlbuki yaşanılır bir dünya bize emanet edilen gelecek nesillere devredilmesi gereken en önemli varlıktır. Đçinde bulunduğumuz yüzyıl, birçok teknolojik imkânları insanlığın hizmetine sunarken, bir yandan da geri dönüşü zor hatta imkânsız olan varlıkları da alıp götürmektedir. Hızlı nüfus artışına bağlı olarak insanların ihtiyaçlarının çeşitlenmesi, beslenme, enerji, çarpık kentleşme, sağlıksız sanayileşme, azalan ve tükenen canlı türler, artan kirlilik, ormanların ve meraların yok olmasına bağlı iklim değişiklikleri çevre sorunlarını oluşturmaktadır. Saydığımız ana başlıkları alt kategorilerde daha da detaylandırmak mümkündür. Đlimizin çevre dengelerinin mevcut durumunun ortaya konulması amacıyla; gerekli olan veri vb. bilgilerin toplanması sınıflandırılması kullanıcılara sunulması için Çevre Envanteri nin çıkarılması büyük önem arz etmektedir. Bilindiği gibi, Đl Çevre Durum Raporları, O ilin tüm çevre bilgileri ve değerlerini bir sistem bütünlüğü içerisinde toplayacağı gibi Bakanlığımızca hazırlanacak Türkiye Çevre Durum Raporu ve Çevre Envanterinin hazırlanmasına önemli bir temel kaynak oluşturacaktır. Çevre Durum Raporları ve Çevre Envanterleri dengeli ve sürdürülebilir kalkınmayı gerçekleştirirken korunması gereken ekosistemlerin, ihtiyaçlar ve doğal kaynaklar arasındaki dengenin V

6 kurulmasında araştırmacılara temel bilgi sunarken, yön ve hedeflerinin belirlenmesinde ÇED Raporlarının hazırlanmasında, Çevreye ait bilgilerin tespitinde önemli kaynak özelliğini taşımaktadır. Đl Çevre Durum Raporu verilerinin hazırlanmasında bize veri akışı sağlayan tüm Kamu Kurum ve Kuruluşlarına ve büyük özveri ile raporu hazırlayan tüm personele teşekkürlerimi sunarım. Ökkeş BAHADIR Đl Çevre ve Orman Müdürü VI

7 ĐÇĐNDEKĐLER Sayfa A. COĞRAFĐ KAPSAM A.1. Giriş A.2. Đl ve Đlçe Sınırları A.3. Đlin Coğrafi Durumu A.4. Đlin Topoğrafyası ve Jeomorfolojik Durumu A.5. Jeolojik Yapı ve Stratigrafi A.5.1. Metamorfizma ve Mağmatizma A.5.2. Tektonik ve Paleocoğrafya B. DOĞAL KAYNAKLAR B.1. Enerji Kaynakları B.1.1. Güneş B.1.2. Su Gücü B.1.3. Kömür B.1.4. Doğalgaz B.1.5. Rüzgar B.1.6. Biokütle B.1.7. Petrol B.1.8. Jeotermal Sahalar B.2. Biyolojik Çeşitlilik B.2.1. Ormanlar B Odun Üretimine Ayrılan Tarım Alanları B.2.2. Çayır ve Mera B.2.3. Sulak Alanlar B.2.4. Flora B.2.5. Fauna B.2.6. Milli Parklar,Tabiat Parkları, Tabiat Anıtı, Tabiatı Koruma Alanları ve Diğer Hassas Yöreler B.3. Toprak B.4. Su Kaynakları B.4.1. Đçme Suyu Kaynakları ve Barajlar B.4.2. Yeraltı Suları B.4.3. Akarsular B.4.4. Göller ve Göletler B.5. Mineral Kaynaklar B.5.1. Sanayi Madenleri B.5.2. Metalik Madenler B.5.3. Enerji Madenleri B.5.4. Maden Kanuna Tabi Olan Doğal Malzemeler C. HAVA (ATMOSFER VE ĐKLĐM) VII

8 C.1. Đklim ve Hava C.1.1. Doğal Değişkenler C Rüzgâr C Basınç C Nem C Sıcaklık C Buharlaşma C Yağışlar C Yağmur C Kar, Dolu, Sis ve Kırağı C Seller C Kuraklık C Mikroklima C.1.2. Yapay Etmenler C Plansız Kentleşme C Yeşil Alanların Azalması C Isınmada Kullanılan Yakıtlar C Endüstriyel Emisyonlar C Trafikten Kaynaklanan Emisyonlar C.2. Havayı Kirletici Gazlar ve Kaynakları C.2.1. Kükürtdioksit Konsantrasyonu ve Duman C.2.2. Partikül Madde (PM) Emisyonları C.2.3. Karbonmonoksit Emisyonları C.2.4. Azot Oksit (NOx) Emisyonları C.2.5. Hidrokarbon ve Kurşun Emisyonları C.3. Atmosferik Kirlilik C.3.1. Ozon Tabakasının Đncelmesinin Etkileri C.3.2. Asit Yağışlarının Etkileri C.4. Hava Kirleticilerinin Çevreye Olan Etkileri C.4.1. Doğal Çevreye Etkileri C Su Üzerindeki Etkileri C Toprak Üzerine Etkileri C Flora ve Fauna Üzerindeki Etkileri C Đnsan Sağlığı Üzerindeki Etkileri C.4.2. Yapay Çevreye (Görüntü Kirliliği Üzerine) Etkileri D. SU D.1. Su Kaynaklarının Kullanımı D.1.1. Yeraltı Suları D.1.2. Jeotermal Kaynaklar D.1.3. Akarsular D.1.4. Göller, Göletler ve Rezervuarlar D.1.5. Denizler D.2. Doğal Drenaj Sistemleri D.3. Su Kaynaklarının Kirliliği ve Çevreye Etkileri D.3.1. Yeraltı Suları ve Kirlilik D.3.2. Akarsularda Kirlilik D.3.3. Göller, Göletler ve Rezervuarlarda Kirlilik D.3.4. Denizlerde Kirlilik VIII

9 D.4. Su ve Kıyı Yönetimi, Strateji ve Politikaları D.5. Su Kaynaklarında Kirlilik Etkenleri D.5.1. Tuzluluk D.5.2. Zehirli Gazlar D.5.3. Azot ve Fosforun Yol Açtığı Kirlilik D.5.4. Ağır Metaller ve Đz Elementler D.5.5. Zehirli Organik Bileşikler D Siyanürler D Petrol ve Türevleri D Polikloro Naftalinler ve Bifeniller D Pestisitler ve Su Kirliliği D Gübreler ve Su Kirliliği D Deterjanlar ve Su Kirliliği D.5.6. Çözünmüş Organik Maddeler D.5.7. Patojenler D.5.8. Askıda Katı Maddeler D.5.9. Radyoaktif Kirleticiler ve Su Kirliliği E. TOPRAK VE ARAZĐ KULLANIMI E.1. Genel Toprak Yapısı E.2. Toprak Kirliliği E.3. Arazi E.3.1. Arazi Varlığı E Arazi Sınıfları E Kullanma Durumu E.3.2. Arazi Problemleri F. FLORA-FAUNA VE HASSAS YÖRELER F.1. Ekosistem Tipleri F.1.1. Ormanlar F Ormanların Ekolojik Yapısı F Đlin Orman Envanteri F Orman Varlığının Yararları F Orman Kadastro ve Mülkiyet Konuları F.1.2. Çayır ve Meralar F.2. Flora F.3. Fauna F.3.3. Hayvan Yaşama Hakları F Evcil Hayvanlar F Sahipli Hayvanlar F Sahipsiz Hayvanlar F Nesli Tehlike Altında Olan ve Olması Muhtemel Evcil ve Yaban Hayvanlar.055 F Hayvan Hakları Đhlalleri F Valilikler, Belediyeler ve Gönüllü Kuruluşlarla Đşbirliği F.4. Hassas Yöreler Kapsamında Olup (*) Bölümündeki Bilgilerin Đsteneceği Alanlar F.4.1. Ülkemiz Mevzuatı Uyarınca Korunması Gerekli Alanlar F Sayılı Milli Parklar Kanunu nun 2. Maddesinde Tanımlanan ve Bu IX

10 Kanunun 3. Maddesi Uyarınca Belirlenen Milli Parklar, Tabiat Parkları, Tabiat Anıtları ve Tabiat Koruma Alanları F Sayılı Kara Avcılığı Kanunu Uyarınca Çevre ve Orman Bakanlığı nca Belirlenen Yaban Hayatı Koruma Sahaları ve Yaban Hayvanı Yerleştirme Alanları F Sayılı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanunu nun 2. Maddesinin a - Tanımlar Bendinin 1.,2.,3. ve 5. Alt Bentlerinde Kültür Varlıkları, Tabiat Varlıkları, Sit ve Koruma Alanı Olarak Tanımlanan ve Aynı Kanun ile 3386 Sayılı Kanunun (2863 Sayılı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanunu nun Bazı Maddelerinin Değiştirilmesi ve Bu Kanuna Bazı Maddelerin Eklenmesi Hakkında Kanun) Đlgili Maddeleri Uyarınca Tespiti ve Tescili Yapılan Alanlar F.4.2. Ülkemizin Taraf Olduğu Uluslararası Sözleşmeler Uyarınca Korunması Gerekli Alanlar F /2/1984 Tarih ve Sayılı Resmi Gazete de Yayımlanarak Yürürlüğe Giren Avrupa nın Yaban Hayatı ve Yaşama Ortamlarını Koruma Sözleşmesi (BERN Sözleşmesi) Uyarınca Koruma Altına Alınmış Alanlardan Önemli Deniz Kaplumbağası Üreme Alanları nda Belirtilen I. ve II. Koruma Bölgeleri, Akdeniz Foku Yaşama ve Üreme Alanları F /6/1981 Tarih ve Sayılı Resmi Gazete de Yayımlanarak Yürürlüğe Giren Akdeniz in Kirlenmeye Karşı Korunması Sözleşmesi (Barcelona Sözleşmesi) Uyarınca Korumaya Alınan Alanlar F /10/1988 Tarihli ve Sayılı Resmi Gazete de Yayımlanan Akdeniz de Özel Koruma Alanlarının Korunmasına Ait Protokol Gereği Ülkemizde Özel Koruma Alanı Olarak Belirlenmiş Alanlar F /9/1985 Tarihli Cenova Bildirgesi Gereği Seçilmiş Birleşmiş Milletler Çevre Programı Tarafından Yayımlanmış Olan Akdeniz de Ortak Öneme Sahip 100 Kıyısal Tarihi Sit Listesinde Yer Alan Alanlar F Cenova Deklerasyonu nun 17. Maddesinde Yer Alan Akdeniz e Has Nesli Tehlikede Olan Deniz Türlerinin Yaşama ve Beslenme Ortamı Olan Kıyısal Alanlar F /2/1983 Tarih ve Sayılı Resmi Gazete de Yayımlanarak Yürürlüğe Giren Dünya Kültür ve Tabiat Mirasının Korunması Sözleşmesi nin 1. ve 2. Maddeleri Gereğince Kültür ve Turizm Bakanlığı Tarafından Koruma Altına Alınan Kültürel Miras ve Doğal Miras Statüsü Verilen Kültürel, Tarihi ve Doğal Alanlar F /05/1994 Tarih ve Sayılı Resmi Gazete de Yayımlanarak Yürürlüğe Giren Özellikle Su Kuşları Yaşama Ortamı Olarak Uluslararası Öneme Sahip Sulak Alanların Korunması Sözleşmesi (RAMSAR Sözleşmesi) Uyarınca Koruma Altına Alınmış Alanlar F.4.3. Korunması Gereken Alanlar F Onaylı Çevre Düzeni Planlarında, Mevcut Özellikleri Korunacak Alan Olarak Tesbit Edilen ve Yapılaşma Yasağı Getirilen Alanlar (Tabii Karakteri Korunacak Alan, Biogenetik Rezerv Alanları, Jeotermal Alanlar vb.) F Tarım Alanları: Tarımsal Kalkınma Alanları, Sulanan, Sulanması Mümkün ve Arazi Kullanma Kabiliyet Sınıfları I, II, III ve IV Olan Alanlar, Yağışa Bağlı Tarımda Kullanılan I. ve II. Sınıf ile, Özel Mahsul Plantasyon Alanlarının Tamamı F Sulak Alanlar: Doğal veya Yapay, Devamlı veya Geçici, Suların Durgun veya Akıntılı, Tatlı, Acı veya Tuzlu, Denizlerin Gel-Git Hareketinin Çekilme X

11 Devresinde 6 Metreyi Geçmeyen Derinlikleri Kapsayan, Başta Su Kuşları Olmak Üzere Canlıların Yaşama Ortamı Olarak Önem Taşıyan Bütün Sular, Bataklık Sazlık ve Turbiyeler ile Bu Alanların Kıyı Kenar Çizgisinden Đtibaren Kara Tarafına Doğru Ekolojik Açıdan Sulak Alan Kalan Yerler F Göller, Akarsular, Yeraltı suyu Đşletme Sahaları F Bilimsel Araştırmalar Đçin Önem Arz eden ve/veya Nesli Tehlikeye Düşmüş veya Düşebilir Türler ve Ülkemiz Đçin Endemik Olan Türlerin Yaşama Ortamı Olan Alanlar, Biyosfer Rezervi, Biyotoplar, Biyogenetik Rezerv Alanları, Benzersiz Özelliklerdeki Jeolojik ve Jeomorfolojik Oluşumların Bulunduğu Alanlar..068 G. TURĐZM G.1. Yörenin Turistik Değerleri G.1.1. Yörenin Doğal Değerleri G Konum G Fiziki Özellikler G.1.2. Kültürel Değerler G.2. Turizm Çeşitleri G.3. Turistik Altyapı G.4. Turist Sayısı G.5. Turizm Ekonomisi G.6. Turizm-Çevre Đlişkisi H. TARIM VE HAYVANCILIK H.1. Genel Tarımsal Yapı H.2. Tarımsal Üretim H.2.1. Bitkisel Üretim H Tarla Bitkileri H Buğdaygiller H Baklagiller H Yem Bitkileri H Endüstriyel Bitkiler H Bahçe Bitkileri H Meyve Üretimi H Sebze Üretimi H Süs Bitkileri H.2.2. Hayvansal Üretim H Büyükbaş Hayvancılık H Küçükbaş Hayvancılık H Kümes Hayvancılığı ( Kanatlı Üretimi) H Su Ürünleri H Kürk Hayvancılığı H Arıcılık ve Đpekböcekçiliği H.3. Organik Tarım H.4. Tarımsal Đşletmeler H.4.1. Kamu Đşletmeleri H.4.2. Özel Đşletmeler H.5. Tarımsal Faaliyetler XI

12 H.5.1. Pestisit Kullanımı H.5.2. Gübre Kullanımı I. MADENCĐLĐK I.1. Maden Kanununa Tabi Olan Madenler ve Doğal Malzemeler I.1.1. Sanayi Madenleri I.1.2. Metalik Madenler I.1.3. Enerji Madenleri I.1.4. Maden Kanuna Tabi Olan Doğal Malzemeler I.2. Madencilik Faaliyetlerinin Yapıldığı Yerlerin Özellikleri I.3. Cevher Zenginleştirme I.4. Madencilik Faaliyetlerinin Çevre Üzerine Etkileri I.5. Madencilik Faaliyetleri Sonucunda Arazi Kazanım Amacıyla Yapılan Rehabilitasyon Çalışmaları J. ENERJĐ J.1. Birincil Enerji Kaynakları J.1.1. Taşkömürü J.1.2. Linyit J.1.3. Asfaltit J.1.4. Bitümlü Şist J.1.5. Ham petrol J.1.6. Doğalgaz J.1.7. Nükleer Kaynaklar (Uranyum ve Toryum) J.1.8. Orman J.1.9. Hidrolik J Jeotermal J Güneş J Rüzgâr J Biyokütle J.2. Đkincil Enerji Kaynakları J.2.1. Termik Enerji J.2.2. Hidrolik Enerji J.2.3. Nükleer Enerji J.2.4. Yenilenebilir Elektrik Enerjisi Üretimi J.3. Enerji Tüketiminin Sektörlere Göre Dağılımı K. SANAYĐ VE TEKNOLOJĐ K.1. Đl Sanayinin Gelişimi, Yer Seçimi Süreçleri ve Bunu Etkileyen Etkenler K.2. Genel Anlamda Sanayinin Gruplandırılması K.3. Sanayinin Đlçelere Göre Dağılımı K.4. Sanayi Gruplarına Göre Đşyeri Sayıları ve Đstihdam Durumu K.5. Sanayi Gruplarına Göre Üretim Teknolojisi ve Enerji Kullanımı K.6. Sanayiden Kaynaklanan Çevre Sorunları ve Alınan Önlemler K.6.1. Sanayi Tesislerinden Kaynaklanan Hava Kirliliği K.6.2. Sanayi Tesislerinden Kaynaklanan Su Kirliliği K.6.3. Sanayi Tesislerinden Kaynaklanan Toprak Kirliliği XII

13 K.6.4. Sanayi Tesislerinden Kaynaklanan Gürültü Kirliliği K.6.5. Sanayi Tesislerinden Kaynaklanan Atıklar K.7. Sanayi Tesislerinin Acil Durum Planı L. ALTYAPI, ULAŞIM VE HABERLEŞME L.1. Altyapı L.1.1. Temiz Su Sistemi L.1.2. Atık Su Sistemi, Kanalizasyon ve Arıtma Sistemi L.1.3. Elektrik Đletim Hatları L.1.4. Doğalgaz Boru Hatları L.2. Ulaşım L.2.1. Karayolları L Karayolları Genel L Ulaşım Planlaması L Toplu Taşım Sistemleri L Kent Đçi Yollar L Araç Sayıları L.2.2. Demiryolları L Kullanılan Raylı Sistemler L Taşımacılıkta Demiryolları L.2.3. Deniz, Göl ve Nehir Taşımacılığı L Limanlar L Taşımacılık L.2.4. Havayolları L.3. Haberleşme L.4. Đlin Plan(Đmar) Durumu L.5. Đldeki Baz Đstasyonları M. YERLEŞĐM ALANLARI VE NÜFUS M.1. Kentsel ve Kırsal Planlama M.1.1. Kentsel Alanlar M Doğal Özelliklerin Kent Formuna Etkileri M Kentsel Büyüme Deseni M Planlı Kentsel Gelişme Alanları M Kentsel Alanlarda Yoğunluk M Kentsel Yenileme Alanları M Endüstri Alanları Yer Seçimi M Tarihi, Kültürel, Arkeolojik ve Turistik Özellikli Alanlar M.1.2. Kırsal Alanlar M Kırsal Yerleşme Deseni M Arazi Mülkiyeti M.2. Altyapı M.3. Binalar ve Yapı Çeşitleri M.3.1. Kamu Binaları M.3.2. Okullar M.3.3. Hastaneler ve Sağlık Tesisleri M.3.4. Sosyal ve Kültürel Tesisler XIII

14 M.3.5. Endüstriyel Yapılar M.3.6. Göçer ve Hareketli Barınaklar M.3.7. Otel-Motel ve Turizm Amaçlı Diğer Yapılar M.3.8. Bürolar ve Dükkânlar M.3.9. Kırsal Alanda Yapılaşma M.3.10.Yerel Mimari Özellikler M.3.11.Bina Yapımında Kullanılan Yerel Materyaller M.4. Sosyo-Ekonomik Yapı M.4.1. Đş Alanları ve Đşsizlik M.4.2. Göçler M.4.3. Göçebe Đşçiler (Mevsimlik) M.4.4. Kent Toprağının Mülkiyet Dağılımı M.4.5. Konut Yapım Süreçleri M.4.6. Gecekondu Islah ve Önleme Bölgeleri M.5. Yerleşim Yerlerinin Çevresel Etkileri M.5.1. Görüntü Kirliliği M.5.2. Binalarda Ses Đzolasyonu M.5.3. Havaalanları ve Çevresinde Oluşturulan Gürültü Zonları M.5.4. Ticari ve Endüstriyel Gürültü M.5.5. Kentsel Atıklar M.5.6. Binalarda Isı Yalıtımı M.6. Nüfus M.6.1. Nüfusun Yıllara Göre Değişimi M.6.2. Nüfusun Yaş ve Cinsiyet Gruplarına Göre Dağılımı M.6.3. Đl ve Đlçelerin Nüfus Yoğunlukları M.6.4. Nüfus Değişim Oranı N. ATIKLAR N.1. Evsel Katı Atıklar N.2. Tehlikeli Atıklar N.3. Özel Atıklar N.3.1. Tıbbi Atıklar N.3.2. Atık Yağlar N.3.3. Bitkisel ve Hayvansal Atık Yağlar N.3.4. Pil ve Aküler N.3.5. Cips ve Diğer Yakma Fırınlarından Kaynaklanan Küller N.3.6. Tarama Çamurları N.3.7. Elektrik ve Elektronik Atıklar N.3.8. Kullanım Ömrü Bitmiş Araçlar N.4. Diğer Atıklar N.4.1. Ambalaj Atıkları N.4.2. Hayvan Kadavraları N.4.3. Mezbaha Atıkları N.5. Atık Yönetimi N.6. Katı Atıkların Miktar ve Kompozisyonu N.7. Katı Atıkların Biriktirilmesi, Toplanması, Taşınması ve Aktarma Merkezleri N.8. Atıkların Bertaraf Yöntemleri N.8.1. Katı Atıkların Depolanması XIV

15 N.8.2. Atıkların Yakılması N.8.3. Kompost N.9. Atıkların Geri Kazanımı ve Değerlendirmesi N.10. Atıkların Çevre Üzerindeki Etkileri O. GÜRÜLTÜ VE TĐTREŞĐM O.1. Gürültü O.1.1. Gürültü Kaynakları O Trafik Gürültüsü O Endüstri Gürültüsü O Đnşaat Gürültüsü O Yerleşim Alanlarında Oluşan Gürültüler O Havaalanları Yakınında Oluşan Gürültü O.1.2. Gürültü ile Mücadele O.1.3. Gürültünün Çevreye Olan Etkileri O Gürültünün Fiziksel Çevreye Olan Etkileri O Gürültünün Sosyal Çevreye Olan Etkileri O.1.4. Gürültünün Đnsanlar Üzerine Olan Etkileri O Fiziksel Etkileri O Fizyolojik Etkileri O Psikolojik Etkileri O Performans Üzerine Etkileri O.2. Titreşim P. AFETLER P.1. Doğal Afetler P.1.1. Depremler P.1.2. Heyelan ve Çığlar P.1.3. Seller P.1.4. Orman, Otlak ve Sazlık Yangınları P.1.5. Ormanlar Üzerinde Biyotik veya Abiyotik Faktörlerin Etkileri P.1.6. Fırtınalar P.2. Diğer Afetler P.2.1. Radyoaktif Maddeler P.2.2. Denize Dökülen Petrol ve Diğer Tehlikeli Atıklar P.2.3. Tehlikeli Maddeler P.3. Afetlerin Etkileri ve Yardım Tedbirleri P.3.1. Sivil Savunma Birimleri P.3.2. Yangın Kontrol ve Önleme Tedbirleri P.3.3. Đlkyardım Servisleri P.3.4. Afetzedeler ve Mültecilerin Yeniden Đskanı P.3.5. Tehlikeli Maddelerin Yurtiçi ve Sınırlararası Taşınımı Đçin Alınan Tedbirler P.3.6. Afetler ve Büyük Endüstriyel Kazalar R. SAĞLIK VE ÇEVRE R.1. Temel Sağlık Hizmetleri XV

16 R.1.1. Sağlık Kurumlarının Dağılımı R.1.2. Bulaşıcı Hastalıklar R Đçme, Kullanma ve Sulama Suları R Denizler R Zoonoz Hastalıklar R.1.3. Gıda Hijyeni R.1.4. Aşılama Çalışmaları R.1.5. Bebek Ölümleri R.1.6. Ölümlerin Hastalık, Yaş ve Cins Gruplarına Göre Dağılımı R.1.7. Aile Planlaması Çalışmaları R.2. Çevre Kirliliği ve Zararlarından Oluşan Sağlık Riskleri R.2.1. Kentsel Hava Kirliliğinin Đnsan Sağlığı Üzerine Etkileri R.2.2. Su Kirliliğinin Đnsan Sağlığı Üzerine Etkileri R.2.3. Atıkların Đnsan Sağlığı Üzerine Etkileri R.2.4. Gürültünün Đnsan Sağlığı Üzerine Etkileri R.2.5. Pestisitlerin Đnsan Sağlığı Üzerine Etkileri R.2.6. Đyonize Radyasyondan Korunma S. ÇEVRE EĞĐTĐMĐ S.1. Kamu Kuruluşlarının Çevre Eğitimi ile Đlgili Faaliyetleri S.2. Çevre Đle Đlgili Gönüllü Kuruluşlar ve Faaliyetleri S.2.1. Çevre Vakıfları S.2.2. Çevre Dernekleri S.2.3. Çevreyle Đlgili Federasyonlar T. ÇEVRE YÖNETĐMĐ VE PLANLAMA T.1. Çevre Kirliliğinin ve Çevresel Tahribatın Önlenmesi T.2. Doğal Kaynakların Ekolojik Dengeler Esas Alınarak Verimli Kullanımı, Korunması ve Geliştirilmesi T.3. Ekonomik ve Sosyal Faaliyetlerin Çevrenin Taşıma Kapasitesini Aşmayacak Biçimde Planlanması T.4. Çevrenin Đnsan- Psikososyal Đhtiyaçlarıyla Uyumunun Sağlanması T.5. Çevre Duyarlı Arazi Kullanım Planlaması T.6. Çevresel Etki Değerlendirmesi XVI

17 TABLOLAR TABLOLAR SAYFA Tablo A.1. Bolu Đli Su Kaynakları Potansiyeli 4 Tablo B.1. Bolu Đli Çayır ve Mera Durumu 14 Tablo B.2. Bolu Đlinde 1988 Yılı Đtibariyle Korunması Gerekli ve Koruma Altına Alınmış Taşınmaz Doğal Çevre Varlıklar 15 Tablo B.3. Merkez Gölköy Barajı 18 Tablo B.4. Proje Aşamasındaki Gerede Tekke Barajı 18 Tablo B.5. Planlaması Biten Gerede Işıklı Barajı ve Körler Barajı 19 Tablo B.6. Bolu Đli Yeraltı Suyu Rezervleri ve Tahsis Miktarları 19 Tablo B.7. Bolu Đli Su Kaynakları Potansiyeli 20 Tablo B Yılı Sonu Đtibariyle ÇED Gerekli Değildir Kararı Verilen Ocaklar 27 Tablo C.1. Đlimizdeki Meteoroloji Đstasyonlarının Durumu 29 Tablo C.2. Bolu Đklim Parametresi Ortalamaları 30 Tablo C.3. Bolu Meteoroloji Đstasyonu Uzun Süreli Yıllık Rüzgâr Kayıtları 30 Tablo C.4. Bolu Đli Basınç Değerleri 31 Tablo C.5. Đlimizde Emisyon Đzni Alan Tesisler 33 Tablo C Yıllarında Đlimizde Kükürtdioksit (SO 2 ) Durumu 34 Tablo C Yıllarında Đlimizde Partikül Madde (PM) Durumu 35 Tablo D.1. Bolu Đli Yeraltı Suyu Rezervleri ve Tahsis Miktarları 38 Tablo D.2. Bolu Đli Su Kaynakları Potansiyeli 40 Tablo D.3. Merkez Gölköy Barajı 42 Tablo D.4. Proje Aşamasındaki Gerede Tekke Barajı 42 Tablo D.5. Planlaması Biten Gerede Işıklı Barajı ve Körler Barajı 43 Tablo E.1. Bolu Đli Arazi Kabiliyet Sınıfları Dağılımı 48 Tablo E.2. Đlimizin Arazi Dağılımı 49 Tablo E.3. Bolu Đlinin Tarım Arazisi Kullanım Durumu 49 Tablo E.4. Đl Sınırları Đçinde Tarım Topraklarının Amaç Dışı Kullanım Durumu 49 Tablo E Yılında Karşılaşılan Toprak Erozyonu Türü ve Derecesi 50 Tablo F.1. Türkiye ve Bolu da Orman Durumu 52 XVII

18 Tablo F.2. Bolu Đli 2007 Yılı Orman Kadastro Durumu 53 Tablo F.3. Bolu Đli Çayır ve Mera Durumu 54 Tablo F.4. Bolu Đlinde 1988 Yılı Đtibariyle Korunması Gerekli ve Koruma Altına Alınmış Taşınmaz Doğal Çevre Varlıklar 57 Tablo F.5. Bolu Đlinde Bulunan Sit Alanları 66 Tablo G.1. Bolu Đli Turizm Đşletme Belgeli Tesisler 83 Tablo G.2. Bolu Đli Turizm Đşletme Belgeli Restaurantlar 83 Tablo G.3. Yatırım Belgeli Tesisler (Proje ve Đnşaat Aşamasında Olan Tesisler) 84 Tablo G.4. Turizm Belgeli Tesislerde Konaklama 84 Tablo G.5. Đldeki Konaklama Tesisleri Toplam Oda-Yatak Kapasitesi 85 Tablo G.6. Bolu Đli Belgeli Seyahat Acenteleri 85 Tablo G Yılları Arası Bolu da Konaklayan Toplam Yerli-Yabancı Turist Sayısı 85 Tablo H.1. Đlimizin Arazi Dağılımı 90 Tablo H.2. Bolu Đli Tarım Arazisi Kullanım Durumu 91 Tablo H.3. Buğdaygillerin Ekim Alanı ve Üretim Miktarları 92 Tablo H.4. Baklagillerin Ekim Alanı ve Üretim Miktarları 92 Tablo H.5. Yem Bitkilerinin Ekim Alanı ve Üretim Miktarları 93 Tablo H.6. Endüstriyel Bitkilerin Ekim Alanı ve Üretim Miktarları 93 Tablo H.7. Đlimizde Üretimi Yapılan Meyveler 94 Tablo H.8. Đlimizde Üretimi Yapılan Sebzelerin Ekim Alanı ve Üretim Miktarları 95 Tablo H.9. Đlimizin Hayvansal Üretimi 96 Tablo H.10. Đlimizin Büyükbaş Hayvan Mevcudu Durumu 97 Tablo H.11. Đlimizin Küçükbaş Hayvan Mevcudu Durumu 97 Tablo H.12. Bolu Đli Merkez ve Đlçelerin Kanatlı Hayvan Mevcudu Durumu 98 Tablo H.13. Bolu Su Ürünleri 99 Tablo H.14. Bolu Đli Merkez ve Đlçelerin Kovan Mevcudu Durumu 100 Tablo H.15. Bolu Đli ve Đlçeleri Đlaç-Alet Bayi Sayıları 101 Tablo H.16. Đl Sınırları Đçerisinde Kullanılan Zirai Mücadele Đlaç Tüketimi 101 Tablo H.17. Đl Sınırları Đçerisinde Kullanılan Ticari Gübre Tüketimi 102 Tablo Đ Yılı Sonu Đtibariyle ÇED Gerekli Değildir Kararı Verilen Ocaklar 106 Tablo J Yılı Abone Gruplarına Göre KWH Satışı 112 Tablo K.1. Bolu Organize Sanayi Bölgeler 116 Tablo K.2. Đlimizde Faaliyet Gösteren Küçük Sanayi Siteleri 117 Tablo K.3. Đnşaatı Biten ve Açılış Safhasında Olan Küçük Sanayi Siteleri 117 XVIII

19 Tablo K.4. Proje Safhasında Olan Küçük Sanayi Siteleri 117 Tablo K Yılı Sanayi Tesisleri 118 Tablo L.1. Bolu Merkez Đlçede Sektörel Su Tüketimi 132 Tablo L Yılı Geneli Su Numune Analiz Sonuçları 133 Tablo L.3. Bolu Đli Karayolları Genel Durumu 135 Tablo L.4. Bolu Đli Köy Yolu Durumu 135 Tablo M.1. Belediye Sınırları Đçinde Binaların Kullanım Amacına Göre Dağılımı 143 Tablo M Đşgücü Durumu 144 Tablo M.3. Nüfus Sayımı Sonuçları ve Kır-Kent Dağılımı 146 Tablo M.4. Nüfusun Cinsiyet ve Yerleşim Yeri Tiplerine Göre Dağılımı 146 Tablo M.5. Nüfusun Cinsiyet ve Yaş Gruplarına Göre Dağılımı 147 Tablo M.6. Đl ve Đlçelere Nüfus ve Yıllık Nüfus Artış Hızı 148 Tablo N.1. Katı Atık Miktar ve Yönetimi (Bolu Belediyesi) 149 Tablo N.2. Katı Atık Miktar ve Yönetimi (Taşkesti Belediyesi) 150 Tablo N.3. Katı Atık Miktar ve Yönetimi (Mengen Belediyesi) 150 Tablo N.4. Katı Atık Miktar ve Yönetimi (Gerede Belediyesi) 151 Tablo N.5. Katı Atık Miktar ve Yönetimi (Seben Belediyesi) 151 Tablo N.6. Katı Atık Miktar ve Yönetimi (Kıbrıscık Belediyesi) 152 Tablo N.7. Katı Atık Miktar ve Yönetimi (Göynük Belediyesi) 152 Tablo N.8. Katı Atık Miktar ve Yönetimi (Gökçesu Belediyesi) 153 Tablo N.9. Katı Atık Miktar ve Yönetimi (Yeniçağa Belediyesi) 153 Tablo N.10. Katı Atık Miktar ve Yönetimi (Pazarköy Belediyesi) 154 Tablo N.11 Katı Atık Miktar ve Yönetimi (Karacasu Belediyesi) 154 Tablo N.12. Katı Atık Miktar ve Yönetimi (Dörtdivan Belediyesi) 155 Tablo N.13. Katı Atık Miktar ve Yönetimi (Mudurnu Belediyesi) 155 Tablo N.14. Đl Sınırları Đçinde Sanayi Tesislerinde Oluşan Tehlike Atıkların Toplanma, Taşınma ve Bertaraf Edilme Durumu 156 Tablo O Yılı Gürültü Ölçümleri 162 Tablo O.2. Endüstriyel Tesisler Đçin Çevresel Gürültü Sınır Değerleri 163 Tablo O.3. Şantiye Alanı Đçin Çevresel Gürültü Sınır Değerleri 163 Tablo O.4. Đç Mekân Gürültü Düzeyi Sınır Değerleri 167 Tablo O.5. Hava Alanı Gürültü Düzeyi Sınır Değerleri 168 Tablo P Yıllarında Đlimizdeki Orman Yangınları 169 Tablo P.2. Yangınla Mücadelede Kullanılan Ekip,Bina, Araç ve gereçler 169 Tablo R.1. Bolu Sağlık Kurumları Dağılımı 173 Tablo R.2. Bolu Sağlık Kurumları Personel Durumu 174 Tablo R.3. Yataklı Tedavi Kurumları Personel Durumu 175 Tablo R.4. Yataklı Tedavi Kurumları Çalışmaları 176 Tablo R Yılı Bulaşıcı Hastalıkların Dağılımı 177 XIX

20 Tablo R Yılı Su Numune Sonuçları 178 Tablo R Yılı Bağışıklama Çalışmaları 180 Tablo R Yılı Tespit Edilen Bebek Ölümleri 181 Tablo R.9. Bebek, Anne ve Kaba Doğum Hızları 181 Tablo R.10. Toplum Sağlığı Merkezleri ve Ofis Sayıları 183 Tablo T.1. Çevresel Etki Değerlendirmesi Yönetmeliği Kapsamında Karar Verilen Faaliyetler 189 XX

21 A. COĞRAFĐ KAPSAM A.1.Giriş Karadeniz Bölgesinin batı bölümünde bulunan Bolu Đli, ve kuzey enlemleriyle, ve doğu boylamları arasında yer alır. Kastamonu, Zonguldak ve Düzce Đlleriyle birlikte, Batı Karadeniz topraklarını oluşturan il, kıyıya paralel olarak uzanan Kuzey Anadolu dağlarının iç sıraları arasındaki vadi oluklarına oturmuş durumdadır km² alanı ile Türkiye yüzölçümü ( Km²) nün %1.03 ünü kaplayan Bolu, kuzeyden Zonguldak'ın Devrek, Düzce nin Yığılca ve Kaynaşlı ve Karabük ün Eskipazar Đlçeleri tarafından çevrilmektedir. Kuzeybatı da Düzce Đli Gölyaka Đlçesi ile Batıdan Sakarya ilinin Hendek, Akyazı ve Taraklı, Bilecik ilinin Yenipazar Đlçeleriyle, Güney, Güneydoğu ve Doğudan Eskişehir ilinin Sarıca kaya Mihalgazi; Ankara ilinin Nallıhan, Beypazarı, Güdül, Çamlıdere ve Çankırı ilinin Çerkeş ilçeleriyle çevrelenmiş bulunmaktadır. Đlin Tarihi Tarih öncesi çağlara ait bilgilerin yetersizliği nedeniyle Bolu tarihi tam anlamıyla açığa çıkarılamamasına rağmen, arkeolojik eserler, yazılı belgeler ve tarih kaynaklarına göre Bolu yöresine ilk yerleşenlerin Proto-Hititler olduğu bilinmektedir. Eski Bolu, Paphlagonia ile Bithynia arasında sınır oluşturan Filyos ırmağının kıyısında yer alıyordu. Đskender in ölümünü izleyen dönemde Bolu yöresinde, bağımsız Bithynia Devleti kuruldu ve kentin ilk çağdaki adı Bithynion du. Đ.Ö. 1. yüzyılda bu devletin Roma'ya bağlanmasıyla Bolu yöresi de Roma yönetimi altına girdi. Kent, Đmparator Claudius döneminde (Đ.S ) Claudiopolis olarak anılmaya başlandı. Hıristiyanlığın Roma Đmparatorluğu nda resmen kabulünden sonra (313), piskoposluk haline getirilen Bolu, imparatorluğun bölünmesinin (395) ardından Bizans sınırları içinde kaldı. 7. ve 9. yüzyıllardaki Đslam akınlarından doğal konumunun elverişli olması sayesinde korunan Bolu, 13. yüzyılda Anadolu Selçuklularının daha sonra da Đlhanlıların eline geçti. Osman Gazi döneminde ( ) Konur Alp tarafından Osmanlı topraklarına katıldı ve sancak merkezi yapıldı. Konuralp, Gündüz Alp, I. Süleyman (Kanuni) ve Zor Mustafa Paşa dönemine Bolu'yu yöneten sancak beyleridir. Ayrıca, bir halk ozanı ve toplumsal eleştiri ustası olan Köroğlu da 16. yüzyılda yaşamıştır. Hakkında verilen haksız hükümlere ve çıkarılan fermanlara başkaldırmasıyla tanınan Köroğlu, şiirlere dile getirdiği bu başkaldırışıyla destanlaşmıştır. Bolu, bir dönem Đsfendiyaroğulları nın kontrolüne girmiş, sancak beyleri yerine atanan voyvodalarca yönetilmiştir. II. Mahmut döneminde (1811) voyvodalık kaldırılınca, Bolu-Viranşehir adıyla yeniden sancak oldu. II. Meşrutiyetten (1908) Cumhuriyet dönemine kadar geçen sürede bağımsız sancak olarak yönetildi. Milli mücadeleye önemli katkılarda bulunan Bolu halkı, bu mücadeleden başarıyla çıkılmasında pay sahibi olmuştur. Bolu, 1923 yılında Cumhuriyetin ilanından sonra il olmuştur. Kent merkezinde Bithynia dönemine ait olduğu sanılan birçok kalıntı vardır. Henüz yetersiz olan araştırmalar sebebiyle kent yapıları ortaya çıkarılamamıştır. Đ.S

22 arasında Đmparator Hadrianus'un yaptırdığı Antinos Tapınağı 1300'lerin sonlarına ait, Yıldırım Beyazıd Külliyesi, 1389 yılında Yıldırım Beyazıt ın yaptırdığı Orta Hamam, 15. yüzyıl sonları ya da 16. yüzyıl başlarında Demirtaş Paşazade Mehmet Bey'in yaptırdığı sanılan Kadı Camii, 1511'de yapılan Ilıca Camii, 1563'de yapılan Karaköy Camii,16. yüzyıla ait Sultan Hamamı ve Tabaklar Hamamı ve 1805'de yapılan Taş Han kentin önemli tarihsel yapıtları arasındadır. A.2.Đl ve Đlçe Sınırları Bolu Đlinin Dörtdivan, Mengen, Mudurnu, Gerede, Göynük, Kıbrıscık, Seben, Yeniçağa ve Merkez ile birlikte 9 Đlçesi, 4 beldesi ve 512 köyü bulunmaktadır. Bolu nun, batısında Düzce ve Sakarya, güneybatısında Bilecik ve Eskişehir, güneyinde Ankara, doğusunda Çankırı, kuzeyinde Zonguldak ve kuzey doğusunda Karabük yer alır. Harita A.1. Đlçe Sınırları Bolu Đl Merkezine göre; Dörtdivan, Yeniçağa ve Gerede doğuda, Mengen kuzeydoğuda, Göynük ve Mudurnu güneybatıda, Seben ve Kıbrıscık ise güneyde yer almaktadır. Harita A.1. de ilçe sınırları gösterilmiştir. A.3.Đlin Coğrafi Durumu Bolu ili Karadeniz Bölgesinde ve doğu boylamları ile ve kuzey enlemleri arasında yer almaktadır. Kuzeyde Zonguldak ve Karabük, doğuda Çankırı, güneydoğuda ve güneyde Ankara, güneybatıda Eskişehir ve Bilecik, batıda Düzce ve Sakarya illeri ile komşudur. Bolu il alanının genişliği hektar, yani 8458 km 2 dir. Bu alan Türkiye alanının % 1,08 ü kadardır. Doğu-Batı uzunluğu yaklaşık 186 km.dir. Düzce nin 584 Sayılı Kanun Hükmünde Kararname kararı ile ( tarih ve sayılı R.G.) il olarak ayrılmasıyla, Bolu nun denizle bağlantısı kalmamıştır

23 A.4.Đlin Topografyası ve Jeomorfolojik Durumu Dağlar km 2 lik Bolu il alanının yaklaşık % 56 sı, rakımları m ye kadar çıkan dağlarla kaplıdır. Dağlar kuzeydoğu-güneybatı doğrultusunda sıralanan ve oluşumlarında Kuzey Anadolu fay kuşağı hareketinin etkisi bulunan ovalarla bölünmüştür. Bu kuşağın kuzeyinde doğudan batıya göçeler dağı, Bolu dağları ve Elmacık dağı; güneyinde ise Köroğlu dağları, Köroğlu dağı, Abant dağları yer almaktadır. Yükseklikler kuzeyden güneye ve batıdan doğuya gidildikçe artmaktadır. Ovalar Đl alanının % 12 lik bir kısmı ovalarla kaplıdır. Ovaların toplam alanları ha kadar olup, en genişleri ha ile Bolu ovasıdır. Ovalar kuzeydoğudan güneybatıya doğru, dağlık araziyi bölecek şekilde uzanırlar. En doğuda Gerede-Dörtdivan ovası, batıya doğru Yeniçağa ve Bolu ovaları; Bolu ovasının güneybatısında Mudurnu ovası, onun da güneybatısında Himmetoğlu ovası bulunmaktadır. Yaylalar Bolu arazi yapısı, iklimi, su kaynakları ve doğal bitki örtüsü gibi özellikleriyle yayla zengini illerimizden biridir. Bolu yaylaları sayı bakımından fazlalığın yanında, doğal güzellik ve uygun iklim bakımından da, Türkiye nin önde gelen yaylaları arasındadır. Sayının fazla olmasına karşın, genelde her bir yaylanın alan genişliği fazla değildir. Yaz aylarının sadece sağlıklı serinlik içinde geçmesi değil, fazla yağışlı olmaması da, Bolu yaylalarının kullanışlılığını artırmaktadır. Ulaşım olanakları genelde iyi durumdadır. Ayrıca çoğu yaylalar orman kenarı, kimileri de orman içi konuma sahiptir. Bütün bu olumlu özellikler, Bolu yu yayla turizmi açısından önemli bir potansiyel bölge yapmaktadır. Aladağ Yaylaları: Bolu nun 25 km güneyindeki Köroğlu dağları üzerinde, orman alanları arasında yer alırlar. Burada Aladağ Göleti, Orman Đşletme Tesisleri, Aladağ Đzcilik Kampı da bulunmaktadır. Başlıcaları Değirmenözü, Sarıalan, Gölcük, Ardıçtepe ve Üstyaka yaylalarıdır. At Yaylası: Bolu ovası kuzeybatısında, Bolu dağlarının ovaya bakan yamaçları üzerinde, merkez ilçeye yakın mesafedeki bir yayladır. Her yıl yapılan kiraz şenlikleri ile ünlüdür. Gerede Yaylaları: Gerede nin güneyinde m yüksekliklerde bulunan başlıca yaylalar Haşat, Zorpan ve Köroğlu dağlarının doğu kesimindeki Dörtdivan yaylalarıdır. Kıbrıscık Yaylaları: Köroğlu dağlarının güney yamaçlarındaki düzlükler üzerinde bulunan yaylalardır. Bunların en önemlileri Belen, Karaköy, Kökez, Bölücekkaya, Karadoğan ve m yüksekte bulunan Devevira yaylalarıdır. Mengen Yaylaları: Mengen ilçesinin doğusunda yer alırlar. Başlıcaları Sarıklı, Soğucak, Mile, Sepetçiler, Çelebioğlu ve Çiftçatak yaylalarıdır

24 Mudurnu Yaylaları: Mudurnu ilçesinin kuzeyinde ve Abant gölünün güneyinde yer alırlar. Başlıcaları Dedeler, Alpagut, Dodurga ve Dağyolu yaylalarıdır. Göynük Yaylaları: m arasında, dar bir şeritte sıralanan yaylaların en önemlileri Karabey ve Kaşıkçı yaylalarıdır. Seben Yaylaları. Kiraz dağı çevresinde toplanmış, ortalama 1400 m. yükseklikte olan bu yaylaların en önemlileri Gerenözü ve Kızık yaylalarıdır. Bunlardan Kızık yaylası, evlerinin değişik mimarisiyle dikkati çeker. Akarsular Genel olarak akarsu bakımından zengin gözüken Bolu ilindeki akarsular küçük akarsulardır; tek başına nehir debisine ulaşan bir akarsu bulunmamaktadır. Đlin akarsuları 2 havzaya aittir. Bunlardan birisi Filyos havzası, diğeri ise Sakarya havzasıdır. Her iki havzanın suları da Batı Karadeniz e boşalmaktadır. DSĐ çalışmalarında il içindeki akarsu yüzeyleri toplamı 260,3 ha olarak vermiştir. Bu rakamın 70 hektarlık kısmı Sakarya havzasına ait akarsulara, 95 hektarı Büyük Su çayına, 75 hektarı Gerede Çayına, 20,3 hektarı da diğer yan derelere aittir. DSĐ çalışmalarında Bolu ili akarsularının toplam il çıkışı akımı (debisi) 1250 hm 3 /yıl olarak belirlenmiştir. Bu miktarın 450 hm 3 / yıl değerindeki kısmını Sakarya havzasına ait; geri kalan 800 hm 3 / yıl değerindeki kısmını da Filyos havzasına ait akarsular doldurmaktadır. Diğer yandan, Filyos havzasına ait 800 hm 3 / yıllık akımın ise 500 hm3 ü Büyük Su çayı, kalan 300 hm 3 ü ise Gerede çayı alt havzaları tarafından sağlanmaktadır. Tablo A.1. Bolu Đli Su Kaynakları Potansiyeli Su kaynağı Akım hm 3 / yıl Sakarya Nehri kolları 450 Büyüksu Çayı 500 Gerede Çayı 300 Toplam Ortalama Akım 1250 Đl deki toplam emniyetli 100 Yeraltı suyu rezervi Bolu Đli toplam su 1350 potansiyeli Kaynak: DSĐ 53. Şube Müdürlüğü Filyos Havzasına Ait Başlıca Akarsular: Büyüksu Çayı: Abant Gölünden çıkar, sonra bazı küçük yan derelerle beslenerek Bolu Ovasına girer. Bu akarsu Gökçesu yakınlarında Çağa Deresi ve Mengen Çayı ile birleşir ve kuzeye doğru akarak Devrek Çayı adını alır ve Yedigöller in 10 km kadar kuzeyinde il sınırını terk eder; ilerde Çaycuma güneyinde Filyos çayına karışır. Đldeki yağış alanı 182 km2, ortalama yükseltisi 775 m.dir

25 Mudurnu Suyu: Mudurnu ilçe merkezinin 20 km. kadar kuzeydoğusundaki dağlardan kaynaklanır; belirli bir kaynağı yoktur, küçük kaynaklardan ve yan derelerden beslenir. Aslında Bolu ovası girişinde Büyüksu ya karışan bir koldur. Gerede Çayı (Ulusu) : Köroğlu Dağlarının kuzey yamaçlarından doğar ve bu dağların eteklerinden kuzeydoğu-doğu yönlerinde akar. Belirli bir kaynağı yoktur. Köroğlu dağlarından inen yan derelerle beslenir. Adı önce Ulusu dur. Gerede ovasına girdikten sonra ise Gerede çayı olarak değişir. Bu ovada kuzeydoğu-doğu yönünde akarak, Đsmet Paşa tren istasyonunun 10 km. kadar batısında Bolu il sınırını terk eder; Çankırı Kastamonu sınırında Filyos un bir kolu olan Yenice Irmağına karışır. Sakarya Havzasına Ait Başlıca Akarsular: Mudurnu Çayı: Abant Dağlarının güney yamaçlarından doğar, belirli bir kaynağı yoktur. Yan dereler ve küçük kaynakların birleşmesi ile meydana gelir. Đlk çıkış alanının ormanlık olması buralara düşün yağışların daha fazla oranda yeraltına sızmasını sağladığından, Mudurnu çayının suları fazla değildir. Đlkbaharda düşün fazla yağışların ve eriyen kar sularının etkisiyle taşkınlar olabilmektedir. Bu akarsuyun akış yönü batıya doğrudur. Taşkesti yakınında Kuzey Anadolu fay kuşağına bağlı morfoloji etkisiyle büküntü yapar; bu yakınlarda Abant Gölü batısından gelen Balatça Çayı ile birleşir ve sonra batıya doğru Dokurcun yakınlarında il sınırını terk ederek, yine Kuzey Anadolu fayının oluşturduğu Dokurcun vadisi içinde Sakarya ili topraklarına girer. Aladağ Çayı: Köroğlu dağlarında Sarıalan yaylasından doğar; güneye doğru gittikçe irili ufaklı birçok yan dere ile birleşir, sonra Yayla Dere, Ulu Dere ve Abdal Dereleri ile birleşerek, il sınırı dışında Sakarya nehri üzerinde kurulu Sarıyar Barajına dökülür. Aladağ Çayı Seben ilçesi içinden geçen bir akarsudur. Göynük Çayı: Çubuk Gölünden kaynaklanır, yan derelerle beslenir, batıya doğra akarak Göynük ilçe merkezinin içinden geçer; daha sonra Đbrahimler deresi ve Hatip Deresini de alarak, Göynük ün yaklaşık 20 km. batısında il sınırını terk eder ve Sakarya ili topraklarında Sakarya nehrine karışır. Çatak Çayı: Göynük güneyinde Taşlıdoruk tepenin güney yamaçlarından doğan çok sayıda dere Himmetoğlu köyünün 5 km kadar güneydoğusunda birleşerek (Çatak adı) Çatak çayını oluşturur. Buradan güneye doğru 7-8 km kadar aktıktan sonra il sınırını terk eder; sınırdan sonra 7 km. kadar güneyde Sakarya nehriyle birleşir. Yağışların düzensiz, yağış alanının kısmen ormansız, morfolojik yapının elverişsiz olması nedeniyle düzensiz rejimli bir akarsudur

26 Doğal Göller Yeniçağa Gölü: Yeniçağa Đlçe merkezinin kuzey bitişiğindedir. Rakımı 989 m olan, oldukça sığ bir göldür. Alanı 260 ha.dır. Ancak yağış durumuna bağlı olarak mevsimsel değişiklikler görülür. Göl Kuzey Anadolu fay hareketinin oluşturduğu bir tektonik çöküntü içinde su birikmesiyle meydana gelmiştir. Çevresinde sazlık ve bataklıklar vardır. Gölün suyu Çağa Deresiyle Mengen yakınında Büyük Su çayına boşalır. Abant Gölü (Tabiat Parkı) Abant, Bolu nun 34 km. güneybatısında Abant dağları üzerinde yer alan tektonik oluşumlu bir göldür. 125 hektar genişliğinde olup yeraltı suları ile beslenmektedir. Göl ve çevresindeki floranın zenginliğiyle büyük bir açık hava rekreasyon potansiyeline sahip bulunması nedeniyle yörenin hektarlık bölümü, 1988 yılında Tabiat Parkı ilan edilmiştir. Göl çevresi zengin bitki örtüsüne sahiptir. Sarıçam, kayın, karaçam, sapsız meşe, kavak, dişbudak, gürgen, söğüt, ardıç, ormangülü, ılgın, fındık, muşmula, papaz külahı, alıç, çobanpüskülü, kuşburnu, eğrelti, böğürtlen, çilek, sütleğen, nane, ahududu, sarmaşık, ısırgan, atkuyruğu ve çayır otları florayı oluştururken; domuz, geyik, karaca, ayı, tilki, çakal, tavşan, yırtıcı-ötücü kuşlar ve gölde endemik tür olan Abant alası da faunayı oluşturur. Yazın piknik ve dinlenme yeri, kışın da bazı kış sporlarının yapılabileceği bir alandır. Gölde bulunan Abant Alabalığı özgün ve ünlü bir türdür. Yöre ormanları, geyikler için uygun yaşam ortamlarından biridir. Piknik, kamping, sportif olta balıkçılığı, yürüyüş alanları; faytonla ve atla gezinti parktaki önemli etkinlik türleridir. Göl etrafında 2 adet otel ile Özel Đdareye ait Göl Gazinosu, Orman Đdaresine ait bir sosyal tesis, kamping alanı, bungalov evler ve restaurantlar mevcuttur

27 BOLU VALĐLĐĞĐ ĐL ÇEVRE VE ORMAN MÜDÜRLÜĞÜ Yedigöller Milli Parkı Bolu nun 42 km. kuzeyinde bulunan Yedigöller, farklı büyüklüklerde 7 adet gölden oluşmaktadır. Bunlar Büyükgöl, Seringöl, Deringöl, Nazlıgöl, Küçükgöl, Đncegöl ve Sazlıgöl dür. Bu göllerin içinde bulunduğu 550 hektarlık alan 1965 te Milli Park ilan edilerek korumaya alınmıştır. Çok güzel bir piknik ve dinlenme alanı olan Yedigöller e ulaşımı sağlayan yolun kötü durumda olması nedeniyle ulaşım çok zahmetli olmaktadır. karaca, ayı, domuz, bulunmaktadır. kurt, Milli Parkta hâkim bitki örtüsü kayın ağaçlarıdır. Ayrıca meşe, gürgen, kızılağaç, karaçam, sarıçam, köknar, karaağaç, ıhlamur ve porsuk gibi değişik tür ağaçlar da görülmektedir. Etkili koruma ile Milli Parkın içerisinde ve yakın çevresindeki sahalarda sayıları artan geyik, tilki ve sincap türleri Ülkemizde ilk kültür alabalığı üretme istasyonu 1969 yılında bu Milli Parkta kurulmuştur. Dolayısıyla rekreasyonel açıdan olta balıkçılığı için önemli bir alandır. Ayrıca kampçılık, günübirlik piknik, dağ yürüyüşü, fotoğrafçılık ziyaretçilerin yapabileceği diğer aktivitelerdir. Milli Park içerisindeki farklı büyüklük ve formlardaki saf kayın, kara kayın, karaçam, meşe ormanlarıyla çerçevelenmiş üst üste dizilmiş göller, Kapankaya manzaralı seyir terasından farklı renk-doku çeşitliliği, irili ufaklı şelaleler, çok sayıda doğal su kaynakları, Geyik Üretme Sahası, özellikle sonbahardaki flora çeşitliliğinin sergilendiği farklı renklerdeki eşsiz peyzaj görüntüleri görülmeye değer güzellik ve yerlerdir. Sünnet Gölü: Orman içi dinlenme yeri özelliğine sahip bir göldür. Göynük ün 27 km. doğusunda yer alır. Rakımı 820 m. ve alanı 18 ha olan gölün en derin yeri 22 m. dir. -7-

28 Sülük Gölü: Tabiatı koruma alanı özelliği taşır. Göynük ün 15 km kadar kuzeydoğusunda, etrafı yeşilliklerle çevrili küçük bir göldür. Heyelan sonucu oluştuğu kabul edilmektedir. Çubuk Gölü: Göynük ün 11 km. kuzeyinde, Çubuk köyü yakınında, ilin küçük göllerinden biridir. 15 ha genişliğindeki gölün en derin yeri 13 m.dir. Çubuk Gölü de, ildeki çoğu küçük göller gibi, bir heyelan gölüdür. Gölün kuzey kenarında da Gölbaşı köyü bulunmaktadır. Karamurat Gölü: Mudurnu nun 30 km kuzeybatısında, Karamurat köyü yakınındadır. Etrafı yükseltilerle çevrili bir çanak içinde küçük bir göldür. Dipten kaynayan ve etraftaki yükseltilerden inen sularla beslenir. Karagöl: Kıbrıscık - Beypazarı yolu üzerinde, Bolu-Ankara Đl sınırı yakınında yer alan, 1 ha genişliğinde, küçük fakat oldukça derin bir göldür. Bir heyelan gölüdür. Gerede Gölü: D-100 karayolunun güney kenarında, Gerede batı çıkışında ve şehir merkezine 2.5 km mesafede bulunan çok küçük bir göldür. Kuzey Anadolu fayı üzerinde oluşmuş bir tektonik göldür. Şehrin hemen kenarında, fakat dışında olması nedeniyle; çevresinin iyi düzenlenmesi halinde, yaz aylarında rekreasyon amacıyla hem çevre halkının, hem de D-100 karayolu yolcularının yararlanabilecekleri bir doğal değer olarak gözükmektedir. A.5. Jeolojik Yapı ve Stratigrafi Đl arazisinin yüzde 56 sını dağlık arazi, yüzde 12 sini ovalar oluşturmaktadır. Arazinin en yüksek noktası m ile Köroğlu zirvesidir. Rakım bazı vadilerde, örneğin Göynük güneyindeki Çatak çayı vadisinde 240 m ye kadar düşmektedir Đl alanının yüzde 0,7 sinin rakımı m; yüzde 8,8 inin rakımı m, yüzde 21,4 ünün rakımı m, yüzde 24,2 sinin rakımı m, yüzde14,7 sinin rakımı m, yüzde 0,7 sinin rakımı m, yüzde 0,1 inin rakımı da m arasındadır. Ancak Köroğlu zirvesinin rakımının m olduğu kayıtlarda bulunmaktadır

29 A.5.1.Metamorfizma ve Mağmatizma Düzce, Hendek, Adapazarı arasının güneyinde bulunan Bolu Masifi bir ova gibi doğu-batı istikametinde uzanır. Batıdan Samanlı Dağları'na doğudan da Ilgaz Dağı'na ve oradan da Tokat-Amasya Masifine bağlanır. Doğuya doğru uzanan eski temel şeridi genel durumuyla bir eksen ondülasyonu gösterir. Bu eksen ondülasyonunun altından bu masifler birbirine bağlanır. Bu eski temel Alp Orojenizi sonucu yer yer alçalmış ve daha genç formasyonlarla örtülmüş durumdadır. Bolu Masifinin en tipik yeri Mudurnu'nun kuzeyindeki Elmacık ve Bolu'da Sünnice Dağı bölgesidir. Bunun da merkezi kısmında ileri derecede metamorfik kayaçlar, onun güneyinde ve kuzeyinde daha genç kayaçlar görülür. Bu Elmacık-Sünnice Dağından kuzey-güney istikametinde bir kesit alırsak dağın güney yamacının dik bir şekilde olduğu (Kesilmiş gibi) görülür. En altta ihtilatlanma gösteremeyen ileri derecede metamorfik gnays amfibolit, diorit, granit serisi bulunur. Bunun üzerinde alttaki seriye göre daha ince temellerden meydana gelmiş bir seri gelir. Bu üstteki seri içinde mikaşist, dolomit ve kalkerler bulunur. Mikaşistler içinde kalker mercekleri, kalkerlerle mikaşistler arasında tedrici bir geçiş vardır. Tabakaların genel istikameti kuzey-güney ve eğimi de kuzeybatıya doğrudur. Bu tabakaları oluşturan kayaçlara uzaktan baktığımız zaman nefti olarak görülür. Bunun da sebebi amfibolit, piroksenit, peridotit gibi kayaçların olmasındandır. Volkanik Alanlar Genç volkanikler Bolu güneyinden Gerede, Kızılcahamam ve Kıbrıscık arasında geniş alanlar kaplar. Yer yer gözlenen tortullarla ara katkılar volkanizmanın eosende başlayıp, son zamanlara kadar devam ettiğini göstermektedir. Riyolit tüfleri ve aglomeraları bazı yerlerde volkanik kütlenin tabanında gelişmiştir. (Kurtboğazı, Pazar, Kızılcahamam dolaylarında andezit, trakit ve trakiandezit ile birlikte alanda en çok yüzeylenen kayaç olarak görülür.) Bazaltlar yer yer diğer volkanik üyeleri keser. Bazalt dışında bütün volkanik kayaçlar gölsel neojen arasında yanal geçişler ve ardalanmalar gösterir. Köroğlu Dağı ve Ardıç Dağı alan üstünde yükselen iki büyük volkanın kalıntılarıdır. Kayaçların büyük bir kısmı yarık püskürmelerinden, bazaltlar ise özellikle merkezi püskürtmelerden oluşmuştur. A.5.2.Tektonik ve Paleocoğrafya Tektonik kavramı, kaya kütlelerinin katmanlı, katmansız, kırıklı-faylı, kıvrımlı vb. biçimsel ya da yapısal niteliklerini ifade etmektedir. Depremsellik ise bir bölgede meydana gelen depremlerin sıklığını ve büyüklüğünü içeren bir kavramdır. Kaya türlerinin sadece türsel değil, yapısal-biçimsel özellikleri de onların zemin oluşturma niteliklerini, dolayısıyla bunlar üzerinde yapılacak yapıların depreme karşı dayanıklılıklarını etkiler. Katmanlı heterojen yapılar, çok kırıklı-ezikli yapılar, özellikle de halen deprem üretme potansiyeli taşıyan ve bu nedenle de diri fay, ya da aktif fay olarak adlandırılan kırıkların varlığı, zeminin yapılaşmaya uygunluk değerini düşüren etmenlerdir