ÇANKIRI VALİLİĞİ İL ÇEVRE VE ORMAN MÜDÜRLÜĞÜ 2007 YILI ÇANKIRI İL ÇEVRE DURUM RAPORU

Transkript

1 ÇANKIRI VALİLİĞİ İL ÇEVRE VE ORMAN MÜDÜRLÜĞÜ 2007 YILI ÇANKIRI İL ÇEVRE DURUM RAPORU 1

2 2

3 ULUSAL ÇEVRE ANDI Şimdiki ve gelecek kuşakların temiz ve sağlıklı bir çevrede yaşama hakkına sahip olduğu, gerçeğinden hareketle, çevreye duyarlı bir kalkınmadan yana olduğumu vurgulayarak; doğal kaynakların ekonomik kalkınmanın hem kaynağını hem sınırını oluşturduğunu bilerek, çevrenin korunması ve geliştirilmesinde bireysel katkı ve katılımın gereğine ve önemine inanarak; çevresel değerlere sahip çıkıp zarar verenleri uyaracağıma, doğal kaynaklardan faydalanırken tutumlu davranacağıma, sürdürülebilir kalkınma ilkeleri doğrultusunda hareket edeceğime, bu yönde iş birliği ve dayanışma anlayışı içerisinde hareket ederek çevre konusunda herkese örnek olacağıma söz veriyorum. 3

4 ÖNSÖZ Bilimsel ve teknolojik gelişmeler insanlığın medeniyet yolunda ilerlemesini amaç edinmesine rağmen; bir yandan insanın doğa üzerendeki egemenliğini artırıp yaşam düzeyinin yükselmesini sağlarken diğer yandan artan nüfus ve hızlı kentleşme ile birlikte doğal dengelerin giderek bozulması sonucunda tüm canlıları tehdit edecek boyutlara varan hava, su ve toprak kirlenmesine neden olmuştur. Önce dar kapsamlı kirlenme sorunları ve bunların ortadan kaldırılmasına yönelik kısa vadeli çözümler olarak algılanan çevre, bugün kendini sosyal, ekonomik, kültürel ve doğal değerlerin bütünü olarak göstermeye başlamıştır. Doğal kaynakların hızlı bir şekilde yok edilmesi bu gerçeğin anlaşılmasında en önemli faktör olmuştur. Doğal kaynakların hızla tükenmesi gerçeği beraberinde geleneksel kalkınma modellerinin terk edilmesi ve yerine yeni model anlayışlarını da gündeme getirmiştir. Böylece sınırsız kalkınma ve tüketim modelleri yerini sürdürülebilir ve dengeli, çevresel faktörleri öne çıkaran kalkınma modellerine bırakmaya başlamıştır. Kirliliğin oluşmasında ve giderilmesinde yapılacak yatırımların ve harcamaların maliyeti son derece yüksektir. Bu nedenle kirliliğin öncelikle kaynağında önlenmesi gerekmektedir. Kirliliği kaynağında önlemek ve yatırım esnasında çevresel önlemler olmak hem daha ucuza mal olmakta hem de üretilen malların sosyal kriterler üzerinde çevreye duyarlı olumlu etki yaratılmaktadır. Çankırı ili Çevre Durum Raporu İldeki kamu kurum ve kuruluşlarının verileri ile İl Çevre ve Orman Müdürlüğü tarafından hazırlanmış detaylı bir çevre envanteri olup yıllık olarak hazırlanan bu rapor her yıl geliştirilerek yeniden düzenlenecektir. Çevre Durum Raporunun İlimize ve ilgilenenlere yararlı olmasını dilerim. Ali Haydar ÖNER Çankırı Valisi 4

5 SUNUŞ Hızla artan dünya nüfusu, plansız endüstrileşme ve sağlıksız kentleşme, nükleer denemeler, bölgesel savaşlar, verimi artırmak amacıyla kullanılan tarım ilaçları, yapay gübreler ve deterjan gibi kimyasal maddeler giderek çevreyi kirletmeye başlamış, bunun sonucu olarak büyük oranda kirlenen hava, su ve toprak canlılar için zararlı olabilecek boyutlara ulaşmıştır. Çevre sorunlarına paralel olarak çevre koruma gayretleri de artmaya başlamıştır. Çevrenin korunması, geliştirilmesi ve iyileştirilmesi konularında gösterilen çabaların amacı insanların daha sağlıklı ve güvenli bir çevrede yaşamalarının sağlanmasıdır. Bunu sağlayacak olan da insanın kendisidir. Çevre eğitimi ise bu bilincin geliştirilmesini sağlayacak tek unsurdur. Ülkemizdeki bölgesel göç hareketleri ve nüfus artışı ile sağlıksız kentleşme ve hızlı ekonomik gelişme istenmeyen ancak giderek boyutları büyüyen hava, toprak, su kirliği ile gürültü ve erozyon gibi çevre problemleri; ortak varlığımız olan doğal dengenin bozulmasına yol açmaktadır. Ülkemizdeki çevre problemlerinin çözümünde sistemli yaklaşım çerçevesinde bakanlığımızın yaptığı önemli çalışmalardan biri de çevre durum raporlarının hazırlanmasına yönelik girişimler olmuştur. İl Müdürlüğümüz tarafından her yıl hazırlanan Çevre Durum Raporunun amacı; ilimizde hepimizin ortak varlığı olan çevrenin korunması, iyileştirilmesi, kırsal ve kentsel alanda arazinin ve doğal kaynakların en uygun şekilde kullanılması ve korunması; su, toprak ve hava kirlenmesinin önlenmesi: ilimizin bitki ve hayvan varlığı ile doğal ve tarihsel zenginliklerinin korunması konularına rehberlik ederek gelecek kuşaklara sağlıklı ve temiz bir çevrede uygarca yaşama hakkını sağlamaktır. Hazırlanan raporun bu anlamda önemli katkılar sağlayacağına inanıyorum. Bu raporun hazırlanmasında desteğini esirgemeyen Sayın Valimiz Ali Haydar ÖNER bey e bilgilerin derlenmesinde yardımcı olan kamu kurum ve kuruluşlarımızın değerli yöneticilerine ve çalışanlarına, derleme dokümantasyon ve yayım sırasında emeği geçen çalışma arkadaşlarıma içtenlikle teşekkür ediyorum. Anadolu nun güzide bir yeri olan Çankırı İlimizde çevre bilincinin gelişmesi ve çevre sorunlarının azalmasına katkıda bulunacağına inanıyor, herkese sorunsuz bir çevrede, sağlıklı ve mutlu bir yaşam diliyorum. Necdet DEMİR İl Müdürü Orman Yüksek Mühendisi 5

6 ÇANKIRI 2007 İL ÇEVRE DURUM RAPORU A. CO Ğ RAF İ KA PSA M 13 B. DO Ğ AL KAYNAKLAR 19 C. H AVA ( ATMOSFER K İ RL İ L İĞİ ) 41 D. SU 71 E. TO PRAK VE ARAZ İ KULL AN IMI 75 F. FLOR A- FAUNA VE HA S S AS YÖRELER 79 G. T U R İ ZM 107 H. TARIM VE H AY VANCILIK 143 İ. MADENC İ L İ K 155 J. ENERJ İ 158 K. SAN AY İ VE TEKNOLOJ İ 162 L. A LT YAPI, ULA Ş IM VE HABERLEŞ ME 192 M. YERLE Şİ M ALANLARI VE NÜFUS 202 N. AT IKLAR 226 O. GÜRÜ LT Ü VE T İ TRE Şİ M 231 P AFETLER 234 R. SA Ğ LIK VE ÇEVRE 242 S. ÇEVRE E Ğİ T İ M İ 270 T. ÇEVRE YÖNET İ M İ VE PLANLAMA 271 6

7 A. COĞRAFİ KAPSAM A.l. Giriş A.2. İl ve İlçe Sınırları A.3. İlin Coğrafi Durumu A.4. İlin Topografyası ve Jeomorfolojik Durumu A.5. Jeolojik Yapı ve Stratigrafi A.5.1. Metanı o r fi zina ve Mağmatizma A.5.2. Tektonik ve Paleocoğrafya B. DOĞAL KAYNAKLAR B.l. Enerji Kaynakları B.1.1. Güneş B.1.2. Su Gücü B.1.3. Kömür B Doğalgaz B.1.5. Rüzgar B Biyokütle B Petrol B Jeotermal Sahalar B.2. Biyolojik Çeşitlilik B.2.1. Ormanlar B Odun Üretimine Ayrılan Tarım Alanları B.2.2. Çayır ve Mera B.2.3. Sulak Alanlar B.2.4. Flora B.2.5. Fauna B.2.6. Milli P ark l ar,tabi at Parkları, Tabiat Anıtı, Tabiatı Koruma Alanları ve Diğer Hassas Yöreler B.3. Toprak B.4. Su Kaynakları B.4. l. İçme Suyu Kaynakları ve Barajlar B.4.2. Yeraltı Su Kaynakları B.4.3. Akarsular B.4.4. Göller ve Göletler B.5. Mineral Kaynaklar B.5.1. Sanayi Madenleri B.5.2. Metalik Madenler B.5.3. Enerji Madenleri B.5.4. Taş Ocakları Nizamnamesine Tabi Olan Do&al Malzemeler 7

8 C. HAVA (ATMOSFER VE IKLIM) C.l. İklim ve Hava C. l. l. Doğal Değişkenler C Rüzgar C Basınç C.l.1.3. Nem C Sıcaklık C Buharlaşma C Yağışlar C Yağmur C Kar, Dolu, Sis ve Kırağı C Seller C.l.1.8. Kuraklık C Mikroklirna C.1.2. Yapay Etmenler C Plansız Kentleşme C Yeşil Alanlar C Isınmada Kullanılan Yakıtlar C Endüstriyel Emisyonlar C.l.2.5. Trafikten Kaynaklanan Emisyonlar C.2. Havayı Kirletici Gazlar ve Kaynakları C.2.1. Kükürtdioksit Konsantrasyonu ve Duman C.2.2. Partikül Madde (PM) Emisyonları C.2.3. Karbonmonoksit Emisyonları C.2.4. Azot Oksit (NOx) Emisyonları C.2.5. Hidrokarbon ve Kurşun Emisyonları C.3. Atmosferik Kirlilik C.3.1. Ozon Tabakasının İncelmesinin Etkileri C.3.2. Asit Yağışlarının Etkilen C.4. Hava Kirleticilerinin Çevreye Olan Etkileri C.4.1. Doğal Çevreye Etkileri C.4. l. l. Su Üzerindeki Etkileri C Toprak Üzerine Etkileri C Flora ve Fauna Üzerindeki Etkileri C İnsan Sağlığı Üzerindeki Etkileri C.4.2. Yapay Çevreye (Görüntü Kirliliği Üzerine) Etkileri D. SU D.l. Su Kaynaklarının Kullanımı D Yeraltı Suları D Jeolermal Kaynaklar D Akarsular D.l.4. Göller, Göletler ve Rezervuarlar D.1.5. Denizler D.2. Doğal Drenaj Sistemleri D.3. Su Kaynaklarının Kirliliği ve Çevreye Etkileri D.3.1. Yeraltı Suları ve Kirlilik D.3.2. Akarsularda Kirlilik D.3.3. Göller, Göletler ve Rezervuarlarda Kirlilik D.3.4. Denizlerde Kirlilik D.4. Su ve Kıyı Yönetimi, Strateji ve Politikaları 8

9 D.5. Su Kaynaklarında Kirlilik Etkenleri D.5.1. Tuzluluk D.5.2. Zehirli Gazlar D.5.3. Azot ve Fosforun Yol Açtığı Kirlilik D.5.4. Ağır Metaller ve İz Elementler D.5.5. Zehirli Organik Bileşikler D Siyanürler D Petrol ve Türevleri D Polikloro Naftalinler ve Bifeniller D Pestisitler ve Su Kirliliği D Gübreler ve Su Kirliliği D Deterjanlar ve Su Kirliliği D.5.6. Çözünmüş Organik Maddeler D.5.7. Patojenler D.5.8. Askıda Katı Maddeler D.5.9. Radyoaktif Kirleticiler ve Su Kirliliği E. TOPRAK VE ARAZI KULLANIMI E.L Genel Toprak Yapısı E.2. Toprak Kirliliği E.2.1. Kimyasal Kirlenme E Atmosferik Kirlenme E Atıklardan Kirlenme E.2.2. Mıkrobiyal Kirlenme E.3. Arazi E.3.1. Arazi Varlığı E Arazi Sınıfları E.3. l.2. Kullanma Durumu E.3.2. Arazi Problemleri F. FLORA-FAUNA VE HASSAS YÖRELER F.l. Ekosistem Tipleri F Ormanlar F Ormanların Ekolojik Yapısı F İlin Orman Envanteri F.l.l.3. Orman Varlığının Yararlan F. l. l.4. Orman Kadastro ve Mülkiyet Konuları F.l.2. Çayır ve Meralar F Sulak Alanlar F. l.4. Diğer Alanlar (Stepler vb.) F.2. Flora F.2.1. Habitat ve Toplulukları F.2.2. Türler ve Populasyonları F.3. Fauna F.3.1. Habitat ve Toplulukları F.3.2. Türler ve Populasyonları F.3.3. Hayvan Yaşama Haklan F Evci] Hayvanlar F SabipliHayvanlar F Sahipsiz Hayvanlar 9

10 F Nesli Tehlike Altında Olan ve Olması Muhtemel Evcil ve Yaban Hayvanlar F Hayvan Hakları İhlalleri F Valilikler, Belediyeler ve Gönüllü Kuruluşlarla İşbirliği F.4. Hassas Yöreler Kapsamında Olup (*) Bölümündeki Bilgilerin İsteneceği Alanlar F.4. l. Ülkemiz Mevzuatı Uyarınca Korunması Gerekli Alanlar F Sayılı Milli Parklar Kanunu'nun 2. Maddesinde Tanımlanan ve Bu Kanunun 3. Maddesi Uyarınca Belirlenen "Milli Parklar", "Tabiat Parkları", "Tabiat Anıtları" ve "Tabiat [Coruma Alanları" F Sayılı Kara Avcılığı Kanunu Uyarınca Çevre ve Orman Bakanlığınca Belirlenen "Yaban Hayatı Koruma Sahaları ve Yaban Hayvanı Yerleştirme Alanları" F Sayılı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanunu'nun 2. Maddesinin "a - Tanımlar" Bendinin l.,2.,3. ve 5. Alt Bentlerinde "Kültür Varlıkları", "Tabiat Varlıkları", "Sit" ve "Koruma Alanı" Olarak Tanımlanan ve Aynı Kanun ile 3386 Sayılı Kanunun (2863 Sayılı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanunu'nun Bazı Maddelerinin Değiştirilmesi ve Bu Kanuna Bazı Maddelerin Eklenmesi Hakkında Kanun) îlgili Maddeleri Uyarınca Tespiti ve Tescili Yapılan Alanlar F Sayılı Su Ürünleri Kanunu Kapsamında Olan Su Ürünleri İstihsal ve Üreme Sahaları F /9/1988 Tarihli ve Sayılı Resmi Gazete'de Yayımlanan Su Kirliliği Kontrol Yönetmeliği'nin 17 ncı ve 1/7/1999 Tarihli ve Sayılı Resmi Gazete'de Yayımlanan Yönetmelikle Değişik 18.,19. ve 20. Maddelerinde Tanımlanan Alanlar F /11/1986 Tarihli ve Sayılı Resmi Gazete'de Yayımlanan Hava Kalitesinin Korunması Yönetmeliği'nin 49. Maddesinde Tanımlanan "Hassas Kirlenme Bölgeleri" F Sayılı Çevre Kanunu'nun 9. Maddesi Uyarınca Bakanlar Kurulu Tarafından "Özel Çevre Koruma Bölgeleri" Olarak Tespit ve İlan Edilen Alanlar F Sayılı Boğaziçi Kanunu'na-Göre Koruma Altına Alınan Alanlar F Sayılı Orman Kanunu Gereğince Orman Alanı Sayılan Yerler F Sayılı Kıyı Kanunu Gereğince Yapı Yasağı Getirilen Alanlar F Sayılı Zeytinciliğin Islahı ve Yabanilerinin Aşılattırılması Hakkında Kanunda Belirtilen Alanlar F Sayılı Mera Kanununda Belirtilen Alanlar F Tarih ve Sayılı Resmi Gazete'de Yayımlanarak Yürürlüğe Giren "Sulak Alanların Korunması Yönetmeliği'Yıde Belirtilen Alanlar F.4.2. Ülkemizin Taraf Olduğu Uluslararası Sözleşmeler Uyarınca Korunması Gerekli Alanlar F /2/1984 Tarih ve Sayılı Resmi Gazete'de Yayımlanarak Yürürlüğe Giren"Avrupa'nın Yaban Hayatı ve Yaşama Ortamlarını KorumaSözleşmesi" (BERN Sözleşmesi) Uyarınca Koruma Altına Alınmış Alanlardan "Önemli Deniz Kaplumbağası Üreme Alanları"nda Belirtilen I. ve I I, Koruma Bölgeleri, "Akdeniz Foku Yaşama ve Üreme Alanları" F /6/1981 Tarih ve Sayılı Resmi Gazete'de Yayımlanarak Yürürlüğe Giren "Akdeniz'in Kirlenmeye Karşı Korunması Sözleşmesi" (Barcelona Sözleşmesi) Uyarınca Korumaya Alınan Alanlar F /10/1988 Tarihli ve Sayılı Resmi Gazete'de Yayımlanan "Akdeniz'de Özel Koruma Alanlarının Korunmasına Ait Protokol" Gereği Ülkemizde "Özel Koruma Alanı" Olarak Belirlenmiş Alanlar F /9/1985 Tarihli Cenova Bildirgesi Gereği Seçilmiş Birleşmiş Milletler Çevre Programı Tarafından Yayımlanmış Olan "Akdeniz'de Ortak Öneme Sahip 100 Kıyısal Tarihi Sit" Listesinde Yer Alan Alanlar F Cenova Deklerasyonu'nun 17. Maddesinde Yer Alan "Akdeniz'e Has Nesli Tehlikede Olan Deniz Türlerinin" Yaşama ve Beslenme Ortamı Olan Kıyısal Alanlar F /2/1983 Tarih ve Sayılı Resmi Gazete'de Yayımlanarak Yürürlüğe Giren 10

11 "Dünya Kültür ve Tabiat Mirasının Korunması Sözleşmesi" nin 1. ve 2. Maddeleri Gereğince Kültür ve Turizm Bakanlığı Tarafından Koruma Altına Alman "Kültürel Miras" ve "Doğal Miras" Statüsü Verilen Kültürel, Tarihi ve Doğal Alanlar F /05/1994 Tarih ve Sayılı Resmi Gazete'de Yayımlanarak Yürürlüğe Giren "Özellikle Su Kuşları Yaşama Ortamı Olarak Uluslararası Öneme Sahip Sulak Alanların Korunması Sözleşmesi" (RAMSAR Sözleşmesi) Uyarınca Koruma Altına Alınmış Alanlar. F.4.3. Korunması Gereken Alanlar F Onaylı Çevre Düzeni Planlarında, Mevcut Özellikleri Korunacak Alan Olarak Tcsbit Edilen ve Yapılaşma Yasağı Getirilen Alanlar (Tabii Karakteri Korunacak Alan, Biogenetik Rezerv Alanları, Jeotermal Alanlar vb.) F Tarım Alanları: Tarımsal Kalkınma Alanları, Sulanan, Sulanması Mümkün ve Arazi Kullanma Kabiliyet Sınıfları I, II, III ve IV Olan Alanlar, Yağışa Bağlı Tarımda Kullanılan I. ve II. Sınıf ile, Özel Mahsul Plantasyon Alanlarının Tamamı F Sulak Alanlar: Doğal veya Yapay, Devamlı veya Geçici, Suların Durgun veya Akıntılı, Tatlı, Acı veya Tuzlu, Denizlerin Gel-Git Hareketinin Çekilme Devresinde 6 Metreyi Geçmeyen Derinlikleri Kapsayan, Başta Su Kuşları Olmak Üzere Canlıların Yaşama Ortamı Olarak Önem Taşıyan Bütün Sular, Bataklık Sazlık ve Turbiyeler ile Bu Alanların Kıyı Kenar Çizgisinden İtibaren Kara Tarafına Doğru Ekolojik Açıdan Sulak Alan Kalan Yerler F Göller, Akarsular, Yeraltısuyu İşletme Sahaları F Bilimsel Araştırmalar İçin Önem Arzeden ve/veya Nesli Tehlikeye Düşmüş veya Düşebilir Türler ve Ülkemiz İçin Endemik Olan Türlerin Yaşama Ortamı Olan Alanlar, Biyosfer Rezervi, Biyotoplar, Biyogenetik Rezerv Alanları, Benzersiz Özelliklerdeki Jeolojik ve Jeomorfolojik Oluşumların Bulunduğu Alanlar F Mesire Yerleri; 6831 Sayılı Orman Kanununa Tabi Alanlarda Halkın Rekrasyonel Kullanımını Düzenleyip, Kullanımının Doğal Yapının Tahribine Neden Olmadan Yönlendirilmesini Sağlamak Üzere Ayrılan Alanlar (*) Hassas Yöreler Kapsamına Giren F.4. Bölümündeki Alanlar İçin İstenen Bilgiler 1. Alanın Resmi Adı 2. Coğrafi Konumu ve Koordinatları (Rakım vb. bilgiler dahil) 3. Alanı 3.1. Toplam Alan (km 2 ) 3.2. Kara Yüzeyi (km 2 ) 3.3. Su Yüzeyi (km 2 ) 3.4. Kıyı Uzunluğu (m) 4. Alanın Açıklamalı Tanıtımı 5. Yasal Konumu 6. Yerleşimler ve Nüfusları 7. Sosyo-ekonomik-Kültürel-Tarihsel Özellikler 8. Fiziksel Özellikler (Karasal-Denizsel) 8.1, İklim Özellikleri 8.2. Jeomorfoloji (Topografya vb. morfolojik özellikler) 8.3, Jeoloji (Varsa sedimantoloji ile ilgili bilgiler de dahil) 8.4, Hidroloji-Hidrojeoloji (Yerüstü ve yeraltı suları, varsa jeotermal kaynaklar da dahil) 8.5. Toprak Yapısı 8.6. Flora ve Fauna (Karasal, denizsel ve iç sular kapsamında, özellikleri, endemik ve tehdit altındaki) 9. Alan Kullanımı ve Mevcut Durumu (Tarım-envanter ve mülkiyet bilgileri varsa dahil, turizm, rekreasyon, ulaşım ve altyapı, vb.) 10. Mevcut Sorunlar (Hassas Bölgenin Doğal Yapıdan Uzaklaştığı Alanlar, vb.) 11

12 G. TURİZM G.l. Yörenin Turistik Değerlen G. l. l. Yörenin Doğal Değerleri G Konum G.l.1.2. Fiziki Özellikler G Kültürel Değerler G.2. Turizm Çeşitleri G.3. Turistik Altyapı G.4. Turist Sayısı G.5. Turizm Ekonomisi G.6. Turizm-Çevre İlişkisi H. TARIM VE HAYVANCILIK H.l. Genel Tarımsal Yapı H.2. Tarımsal Üretim H.2.1. Bitkisel Üretim H Tarla Bitkileri H Buğdaygiller H Baklagiller H Yem Bitkileri H Endüstriyel Bitkiler H Bahçe Bitkileri H Meyve Üretimi H Sebze Üretimi H Süs Bitkileri H.2.2. Hayvansal Üretim H Büyükbaş Hayvancılık H Küçükbaş Hayvancılık H Kümes Hayvancılığı ( Kanatlı Üretimi) H Su Ürünleri H Kürk Hayvancılığı H Arıcılık ve İpekböcekçiliği H.3. Organik Tarım H.4. Tarımsal İşletmeler H.4.1. Kamu İşletmeleri H.4.2. Özel İşletmeler H.5. Tarımsal Faaliyetler H.5.1. Pestisit Kullanımı H.5.2. Gübre Kullanımı H.5.3. Toprak Kullanımı I. MADENCİLİK 1.1. Maden Kanununa Tabi Olan Madenler ve Doğal Malzemeler I. l. l. Sanayi Madenleri Metalik Madenler Enerji Madenleri Maden Kanununa Tabi Olan Doğal Malzemeler 1.2. Madencilik Faaliyetlerinin Yapıldığı Yerlerin Özellikleri 1.3. Cevher Zenginleştirme 12

13 1.4. Madencilik Faaliyetlerinin Çevre Üzerine Etkileri 1.5. Madencilik Faaliyetleri Sonucunda Arazi Kazanım Amacıyla Yapılan Rehabilitasyon Çalışmaları J. ENERJİ J.l. Birincil Enerji Kaynaklan J Taşkömürü J Linyit J.1.3. Asfaltit J Bitümlü Şist J Hampetrol J Doğalgaz J. l.7. Nükleer Kaynaklar (Uranyum ve Toryum) J.1.8. Orman J Hidrolik J Jeotermal J Güneş J Rüzgar J.l.n.Biyokiitle J.2. İkincil Enerji Kaynaları J.2.1. Termik Enerji J.2.2. Hidrolik Enerji J.2.3. Nükleer Enerji J.2.4. Yenilenebilir Elektrik Enerjisi Üretimi J.3. Enerji Tüketiminin Sektörlere Göre Dağılımı J.4. Enerji Tasarrufu İle İlgili Yapılan Çalışmalar K. SANAYİ VE TEKNOLOJİ K.l. İl Sanayinin Gelişimi, Yer Seçimi Süreçleri ve Bunu Etkileyen Etkenler K.2. Genel Anlamda Sanayinin Gruplandırılması K.3. Sanayinin İlçelere Göre Dağılımı K.4. Sanayi Gruplarına Göre İşyeri Sayıları ve İstihdam Durumu K.5. Sanayi Gruplarına Göre Üretim Teknolojisi ve Enerji Kullanımı K.6. Sanayiden Kaynaklanan Çevre Sorunları ve Alman Önlemler K.6.1. Sanayi Tesislerinden Kaynaklanan Hava Kirliliği K.6.2. Sanayi Tesislerinden Kaynaklanan Su Kirliliği K.6.3. Sanayi Tesislerinden Kaynaklanan Toprak Kirliliği K.6.4. Sanayi Tesislerinden Kaynaklanan Gürültü Kirliliği K.6.5. Sanayi Tesislerinden Kaynaklanan Atıklar K.7. Sanayi Tesislerinin Acil Durum Planı L. ALTYAPI, ULAŞIM VE HABERLEŞME L.l. Altyapı L. l. l. Temiz Su Sistemi L Atık Su Sistemi, Kanalizasyon ve Arıtma Sistemi L Yeşil Alanlar L Elektrik İletim Hatları L Doğalgaz Boru Hatları L.2. Ulaşım L.2.1. Karayolları L Karayolları Genel L Ulaşım Planlaması L Toplu Taşım Sistemleri 13

14 L Kent İçi Yollar L Araç Sayıları L.2.2. Demiryolları L Kullanılan Raylı Sistemler L Taşımacılıkta Demiryolları L.2.3. Deniz, Göl ve Nehir Taşımacılığı L Limanlar L Taşımacılık L.2.4. Havayolları L.3. Haberleşme L.4. İlin Plan Durumu L.5. İldeki Baz İstasyonları M. YERLEŞİM ALANLARI VE NÜFUS M.l. Kentsel ve Kırsal Planlama M Kentsel Alanlar M. l. l. l. Doğal Özelliklerin Kent Formuna Etkileri M. l.l.2. Kentsel Büyüme Deseni M. l. l.3. Planlı Kentsel Gelişme Alanları M Kentsel Alanlarda Yoğunluk M Kentsel Yenileme Alanları M Endüstri Alanları Yer Seçimi M Tarihi, Kültürel, Arkeolojik ve Turistik Özellikli Alanlar M Kırsal Alanlar M Kırsal Yerleşme Deseni M Arazi Mülkiyeti M.2. Altyapı M.3. Binalar ve Yapı Çeşitleri M.3.1. Kamu Binaları M.3.2. Okullar M.3.3. Hastaneler ve Sağlık Tesisleri M.3.4. Sosyal ve Kültürel Tesisler M.3.5. Endüstriyel Yapılar M.3.6. Göçer ve Hareketli Barınaklar M.3.7. Otel-Motel ve Turizm Amaçlı Diğer Yapılar M.3.8. Bürolar ve Dükkanlar M.3.9. Kırsal Alanda Yapılaşma M.3.10.Yerel Mimari Özellikler M.3.11.Bina Yapımında Kullanılan Yerel Materyaller M.4. Sosyo-Ekonomik Yapı M.4.1. İş Alanları ve İşsizlik M.4.2. Göçler M.4.3. Göçebe İşçiler (Mevsimlik) M.4.4. Kent Toprağının Mülkiyet Dağılımı M.4.5. Konut Yapım Süreçleri M.4.6. Gecekondu Islah ve Önleme Bölgeleri M.5. Yerleşim Yerlerinin Çevresel Etkileri M.5.1. Görüntü Kirliliği M.5.2. Binalarda Ses İzolasyonu M.5.3. Havaalanları ve Çevresinde Oluşturulan Gürültü Zonları M.5.4. Ticari ve Endüstriyel Gürültü M.5.5. Kentsel Atıklar M.5.6. Binalarda Isı Yalıtımı M.6. Nüfus 14

15 M.6.1. Nüfusun Yıllara Göre Değişimi M.6.2. Nüfusun Yaş, Cinsiyet ve Eğitim Gruplarına Göre Dağılımı M.6.3. İl ve İlçelerin Nüfus Yoğunlukları M.6.4. Nüfus Değişim Oranı N. ATIKLAR N.l. Evsel Katı Atıklar N.2. Tehlikeli Atıklar N.3. Özel Atıklar N.3.1. Tıbbi Atıklar N.3.2. Atık Yağlar N.3.3. Bitkisel ve Hayvansal Atık Yağlar N.3.4. Pil ve Aküler N.3.5. Cips ve Diğer Yakma Fırınlarından Kaynaklanan Küller N.3.6. Tarama Çamurları N.3.7. Elektrik ve Elektronik Atıklar N.3.8. Kullanım Ömrü Bitmiş Araçlar N.4. Diğer Atıklar N.4.1. Ambalaj Atıkları N.4.2. Hayvan Kadavraları N.4.3. Mezbaha Atıkları N.5. Atık Yönetimi N.6. Katı Atıkların Miktar ve Kompozisyonu N.7. Katı Atıkların Biriktirilmesi, Toplanması, Taşınması ve Aktarma Merkezleri N.8. Atıkların Bertaraf Yöntemleri N.8.1. Katı Atıkların Depolanması N.8.2. Atıkların Yakılması N.8.3. Kompost N.9. Atıkların Geri Kazanımı ve Değerlendirmesi N.10. Atıkların Çevre Üzerindeki Etkileri O. GÜRÜLTÜ VE TİTREŞİM O.1. Gürültü O.1.1. GürüHü Kaynaklan O Trafik Gürültüsü O Endüstri Gürültüsü O İnşaat Gürültüsü O. l. l.4. Yerleşim Alanlarında Oluşan Gürültüler O Havaalanları Yakınında Oluşan Gürültü O.1.2. GürüHü ile Mücadele O.1.3. Gürültünün Çevreye Olan Etkileri O.l.3.1. Gürültünün Fiziksel Çevreye Olan Etkileri O Gürültünün Sosyal Çevreye Olan Etkileri O.1.4. Gürültünün İnsanlar Üzerine Olan Etkileri O Fiziksel Etkileri O Fizyolojik Etkileri O Psikolojik Etkileri O Performans Üzerine Etkileri O.2. Titreşim P. AFETLER P.l. Doğal Afetler P Depremler 15

16 P.1.2. Heyelan ve Çığlar P.l.3. Seller P Orman, Otlak ve Sazlık Yangınları P.1.5. Ormanlar Üzerinde Biyotik veya Abiyotik Faktörlerin Etkileri P Fırtınalar P.2. Diğer Afetler P.2.1. Radyoaktif Maddeler P.2.2. Denize Dökülen Petrol ve Diğer Tehlikeli Atıklar P.2.3. Tehlikeli Maddeler P.3. Afetlerin Etkileri ve Yardım Tedbirleri P.3.1. Sivil Savunma Birimleri P.3.2. Yangın Kontrol ve Önleme Tedbirleri P.3.3. İlkyardım Servisleri P.3.4. Afetzedeler ve Mültecilerin Yeniden İskanı P.3.5. Tehlikeli Maddelerin Yurtiçi ve Sınırlar arası Taşımını İçin Alınan Tedbirler P.3.6. Afetler ve Büyük Endüstriyel Kazalar R. SAĞLIK VE ÇEVRE R.l. Temel Sağlık Hizmetleri R Sağlık Kurumlarının Dağılımı R Bulaşıcı Hastalıklar R.1.2.l. İçme, Kullanma ve Sulama Sulan R.l.2.2. Denizler R.l.2.3. Zoonoz Hastalıklar R Gıda Hijyeni R.1.4. Aşılama Çalışmaları R.l.5. Bebek Ölümleri R.l.6. Ölümlerin Hastalık, Yaş ve Cins Gruplarına Göre Dağılımı R Aile Planlaması Çalışmaları R.2. Çevre Kirliliği ve Zararlarından Oluşan Sağlık Riskleri R.2.1. Kentsel Hava Kirliliğinin İnsan Sağlığı Üzerine Etkileri R.2.2. Su Kirliliğinin İnsan Sağlığı Üzerine Etkileri R.2.3. Atıkların İnsan Sağlığı Üzerine Etkileri R.2.4. Gürültünün İnsan Sağlığı Üzerine Etkileri R.2.5. Pestisitlerin İnsan Sağlığı Üzerine Etkileri R.2.6. İyonize Radyasyondan Korunma R.2.7. Baz İstasyonlarından Yayılan Radyasyonun İnsan Sağlığı Üzerine Etkileri S. ÇEVRE EĞİTİMİ 5.1. Kamu Kuruluşlarının Çevre Eğitimi ile İlgili Faaliyetleri 5.2. Çevre İle İlgili Gönüllü Kuruluşlar ve Faaliyetleri Çevre Vakıfları Çevre Dernekleri Çevreyle İlgili Federasyonlar 16

17 T. ÇEVRE YÖNETİMİ VE PLANLAMA T.l. Çevre Kirliliğinin ve Çevresel Tahribatın Önlenmesi T.2. Doğal Kaynakların Ekolojik Dengeler Esas Alınarak Verimli Kullanımı, Korunması ve Geliştirilmesi T.3. Ekonomik ve Sosyal Faaliyetlerin Çevrenin Taşıma Kapasitesini Aşmayacak Biçimde Planlanması T.4. Çevrenin İnsan- Psikososyal İhtiyaçlarıyla Uyumunun Sağlanması T.5. Çevre Duyarlı Arazi Kullanım Planlaması T.6. Çevresel Etki Değerlendirmesi 17

18 A.1. Giri ş (A)- COĞRAFİ KAPSAM Çankırı ilinin bulunduğu bölge, birbirine çok benzeyen çıplak dik ve sarp tepelerle çevrilmiş olup, bunlar arasında uzanan, muhtelif boylarda bağ ve bahçelerle kaplı, vadiler vardır. Kuzeyden gelen Tatlı çay ile kuzeydoğudan gelen Acı çay kasabanın güneydoğusunda birleşmektedir. Çankırı şehrinin eski kısmı denizden 900 metre kadar yükseklikte bulunan Karatekin tepesinin güney eteğindeki meyilli bir arazide kurulmuş olup, şehir zamanla vadinin ortasından akmakta olan Tatlı Çay'ın kenarlarına kadar genişlemiştir Kızılırmak nehrine dökülen ve şehri kuzey - güney ve güneydoğu yönünde akan çaylarla bunların kolları derin vadiler meydana getirmiştir. Orta Anadolu ile Kuzey Anadolu arasındaki geçiş alanı üzerinde bulunan bu ilin arazisinin kuzey kısmi diğer bölgelere göre daha dalgalıdır. Kuzey Anadolu dağlarının teker teker uzanan bazı kolları şehir çevresine girer. Bunlardan en yüksek tepesi 2350 m olan Ilgaz Dağlarının batı kısmı ile, kuzeydoğudaki Kös Dağı'nın bir kısmı il sınırları içindir. Batı tarafındaki Işık dağının kollarından salavat,naldöken,aydos ve Dumanlı Dağlarından başka Ilgaz dağı nın üzerinde Karapınar ve Mülayim Yaylaları mevcuttur. Doğu ve Güneydoğu tarafları Kızılırmak Vadisine kadar uzanan oldukça düz bir sahadır. Güneyde Kırkız, İdris ve Abdüsselam Dağları vardır. Düzlükler genelde doğu ve güneydoğu kesimdedir. Diğer kısımlarda dağların arasında bulunan ve ortalarından genellikle dereler geçen dar ve geniş vadiler vardır. Bu vadilerin kuzey kısmında bulunanlar doğu - batı yönünde, güney ve merkezde bulunanlar da kuzey güney yönünde uzanmaktadır. İç Anadolu Bölgesinin kuzeybatısında yer alan Çankırı ilinin, kuzeyinde Kastamonu ve Zonguldak, batısında Bolu, güneyinde Ankara, doğusunda ise Çorum illeri bulunmakta olup; yüzölçümü 2210 km2, denizden yüksekliği de 736 metredir A.2. İ l ve İ lçe S ı n ı rlar ı Çakırı İlçeleri; Merkez ilçe, Atkaracalar, Bayramören, Çerkeş, Eldivan, Ilgaz, Kızılırmak, Korgun, Kurşunlu, Orta, Şabanözü ve Yapraklı olmak üzere 11 ilçesi vardır. Merkez İlçe Merkez İlçe; İlin güneydoğusunda yer almakta olup, kuzeyinde Ilgaz, Yapraklı ilçeleri, doğusunda ve güneydoğusunda Kızılırmak ilçesi, Çorum İline bağlı İskilip ilçesi, batısında Eldivan, kuzeybatısında Korgun, ve güneyinde Ankara İli'nin Kalecik ilçeleri ile çevrilidir. Merkez İlçenin yüzölçümü Km²'dir. Denizden yüksekliği 750 metredir. Atkaracalar 4 Temmuz 1997 tarihinde ilçe olan Atkaracalar'ın belediye olma tarihi ise 1927 yılıdır. Çankırı'ya uzaklığı 105 Kilometre olup il merkezinin kuzeybatısında yer almaktadır. İlçenin kuzeyi Melan Çayı, Kocadağ ve Çerkeş ilçesi; güneyi Dumanlı dağı ve Orta İlçesi ile çevrilidir. Batısında Çerkeş ve doğusunda da Kurşunlu ilçeleri yer almaktadır. Toplam 259 km²lik bir alana sahip olan Atkaracalar ilçesinin, 1997 Yılı Genel Nüfus Sayımı verilerine göre toplam nüfusunun yaklaşık % 37,5'i köylerde yaşamaktadır. İlçenin uzun yıllar boyunca, başlıca cazibe merkezleri olan Ankara ve İstanbul'a göç yaşanmış, ancak son yıllarda bu göç yavaşlamıştır. Büyük şehirlere göç eden Atkaracalılar'ın çoğu sanayi sektöründe işçi olarak çalışmakta, bir kısmı ise ticaretle uğraşmaktadır. İlçede, E-80 Karayolu üzerinde bir boya fabrikası bulunmaktadır. Bayramören 1990 yılında ilçe olan Bayramören ilçesinin Çankırı'ya uzaklığı 117 kilometredir. İlçe merkezi Çankırı'nın kuzeybatısındadır. İlçenin kuzeyinde Kastamonu İli, doğusunda Kurşunlu, güneyinde Kurşunlu ve Atkaracalar ile batısında Çerkeş ve Karabük'e bağlı Ovacık ilçeleri 18

19 bulunmaktadır. 265 Km² yüzölçümü olan ilçede hızlı bir göç hareketi yaşanmaktadır. Halkın büyük bir çoğunluğunun köylerde yaşadığı Bayramören ilçesi, ağırlıklı olarak İstanbul ve Ankara'ya göç vermektedir. Tarım ve hayvancılık en önemli geçim kaynağıdır. Eldivan 1958 yılında ilçe olan Eldivan Çankırı'ya 18 kilometre uzaklıkta olup il merkezinin güneybatısında yer almaktadır. İlçe topraklarının kuzeyinde Korgun, doğusunda Çankırı, güneyinde Ankara ve batısında Şabanözü ilçesi vardır. 346 Km² lik bir alana sahip olan ilçede tarım ve hayvancılık başta gelen geçim kaynaklarıdır. Kiraz üretimi ile dikkat çeker. Oldukça iyi rezervlere sahip bentonit madeni ocaklarının bulunduğu ilçe de diğer ilçeler gibi göç vermeye devam etmektedir. Ilgaz 1888 yılında belediye olan Ilgaz, Osmanlı İmparatorluğu döneminde Çankırı merkeze bağlı bir nahiye idi. Eski ismi Koçhisar olan Ilgaz'da göç veren ilçelerdendir. Tarım ve hayvancılığın ağırlıklı olarak geçim kaynağı olduğu ilçe, başta Ankara ve İstanbul'a göç vermekte ve bu şehirlere giden Ilgazlılar'dan sürekli yerleşenler genellikle Devlet kademelerinde çeşitli çalışırken, mevsimlik olarak göç edenler inşaat sektöründe çalışmakta ve belirli zamanlarda memleketlerine geri dönmektedirler. Ilgaz'ın kuzey ve doğusu Kastamonu, güneyi Çankırı merkez, Yapraklı ve Korgun, batısı ise Kurşunlu ilçeleriyle çevrilidir. 782 km²lik bir yüzölçümü olan ilçenin Çankırı'ya olan uzaklığı ise 51 kilometredir. Kızılırmak Çankırı'nın güneydoğusunda yer alan Kızılırmak ilçesi, Kalecik ilçesinin Çankırı'ya bağlı olduğu Osmanlı döneminde, bu ilçeye bağlı bir nahiye merkeziydi. Eski ismi "İnallu Ballu", daha sonra ise Hüseyinli olan ilçe 1985 yılında belediye, 1987 yılında da ilçe olmuştur. Yüzölçümü 493 km² olup, kuzeyinde ve doğusunda Çorum iline bağlı Bayat ve Sungurlu İlçeleri, güneyinde Kırıkkale'ye bağlı Sulakyurt ve batısında da Çankırı merkez ilçesi yer almaktadır. Kızılırmak ilçesinin kent merkezine olan uzaklığı 55 kilometredir. Ağırlıklı olarak tarım ve hayvancılığın geçim kaynağı olduğu ilçede, 1960'lardan sonra yurt dışına yoğun bir göç yaşanmıştır. Tarımsal üretimde çeşitlilik gözlenmekte olup; kavun, pirinç, şeker pancarı gibi ürünler yaygındır. Korgun 1990 yılında ilçe olan Korgun, daha önce Çankırı Merkez İlçeye bağlı bir belde idi. Merkez ilçeye 20 kilometre uzaklıkta olan ilçenin, kuzeyinde Ilgaz, doğusunda Çankırı merkez, güneyinde Eldivan ve Şabanözü ile batısında Kurşunlu İlçeleri yer almaktadır. Yüzölçümü 326 km² Korgun Organize Sanayi Bölgesi'nin faaliyete geçmesiyle ilçede belirli bir ekonomik canlılık yaşanmakta, ancak köylerinden göç devam etmektedir. Göç edenler genellikle İzmit Derince ile Ankara, İstanbul ve Kırıkkale'ye gitmektedirler. Halkın geçim kaynağını ise tarım ve hayvancılık oluşturmaktadır. Kurşunlu Kuzeyi Bayramören ve Kastamonu, doğusu Ilgaz ve Korgun, güneyi Şabanözü ve Orta ile batısı yine Orta ile Atkaracalar ve Bayramören ilçeleriyle çevrili olan Kurşunlu'nun Çankırı'ya olan uzaklığı 90 kilometredir. 630 km² yüzölçümü olan ilçe ve 1951 depremleri ile 1947'de kasabanın kenarından geçen çayların taşmasıyla mal ve can kaybına uğramıştır. 24 Eylül 1944 tarihinde ilçe olan Kurşunlu'da göç konusundaki cazibe merkezleri Ankara, Kırıkkale, İstanbul ve Karabük'tür. Halkın geçim kaynağı ise diğer ilçelerde olduğu gibi tarım ve hayvancılığa dayalıdır 19

20 Orta Toplam yüzölçümü 513 km² olan Orta İlçesinin kuzeyini Çerkeş, Atkaracalar ve Kurşunlu İlçeleri çevirmektedir. Doğusunda yine Kurşunlu ve Şabanözü ilçesinin bir bölümü, güneyinde Şabanözü ve Ankara ile batısında Çerkeş ve Ankara vardır. İlçenin Çankırı'ya olan uzaklığı 70 kilometredir. Halkın temel geçim kaynağı tarım ve hayvancılık olan ilçede sanayi tesisi bulunmamaktadır. Başlıca göç merkezleri Ankara ve İstanbul'dur. Bu illere giden Orta'lılar daha çok kuruyemiş, pasta, börek, şeker sanayii gibi gıda sektöründe ticaret yapmaktadır. Şabanözü Çankırı'ya 44 kilometre uzaklıkta bulunan Şabanözü, Orta, Kurşunlu, Korgun ve Eldivan ilçeleri ve Ankara ili ile komşudur. 590 km² yüzölçümü bulunan ilçede hayvancılık ve tarım yapılmakta, halkının bir kısmı ise Ankara'ya mevsimlik olarak çalışmaya gitmektedir. Büyük göç olaylarının yaşandığı arasında çalışmak için Ankara'ya gidenler ağırlıklı olarak taş ve kum ocaklarında ve tuğla, kiremit imalathanelerinde çalışırlarken, bugün Şabanözü'nden göç etmiş olan ilçeliler, gittikleri yerlerde çok değişik iş kollarına dağılmış durumdadırlar. İlçede 1930 yılında bir sel felaketi yaşanmış, bir çok ev ve dükkan hasar görmüştür. Yapraklı Çankırı'ya yalnızca 32 kilometre uzaklıkta bulunan Yapraklı, Osmanlı İmparatorluğu döneminde panayırıyla ünlüydü. Söz konusu panayıra imparatorluk coğrafyasının çok uzak bölgelerinden bile tüccarların alış veriş yapmak üzere geldikleri bilinmektedir. Bu panayır, o dönemlerde yalnız Yapraklı'nın değil, Çankırı'nın da ekonomik hayatına canlılık getirmekteydi. Yapraklı Panayırı'ndan hemen sonra, müddeti üç gün olan bir panayır da Çankırı'da kuruluyor, Yapraklı'dan ayrılan tüccarlar başka bir panayıra ya da memleketlerine gitmeden önce Çankırı'ya uğrayarak alış veriş yapıyorlardı. İlçenin güney ve batı sınırları Çankırı merkez ilçe ile sınırlıdır. Kuzeyinde Ilgaz ve Kastamonu,doğusunda ise yine Kastamonu'nun bir kısmı ile Çorum İl sınırı bulunmaktadır. Toplam 785 km² yüzölçümü olan ilçede halk tarım ve hayvancılıkla geçimini sağlamaktadır. İlçe sınırları içerisinde bulunan Büyük Yayla metre yükseklikte bir turizm ve doğa cenneti gibidir. A.3. İ lin Co ğ rafi Durumu Orta Anadolu'nun kuzeyinde, Kızılırmak ile Batı Karadeniz ana havzaları arasında yer alan Çankırı, 40 30' ve 41º kuzey enlemleri ile 32 30' ve 34º doğu boylamları arasında yer almaktadır. İlin komşuları batıda Bolu, kuzeybatıda Karabük, kuzeyde Kastamonu, doğuda Çorum ve güneyde Ankara ile Kırıkkale'dir. Denizden yüksekliği 723 metre olup, ülke topraklarının %o94'lük bölümünü oluşturan toplam 7388 km 2 ' lik bir alana sahiptir. İç Anadolu bölgesinin kısmen Karadeniz Bölgesi ne geçişinde yer almaktadır. Doğu-Batı doğrultusunda uzunluğu 130 km, genişliği ise 80 km.dir. Kent birbirine çok benzeyen çıplak, dik tepeler ile sarılıdır. Özellikle doğusunda kalan tepeler Kaya tuzu maden rezervlerinden dolayı çıplak görünümlüdür. Kentin etrafındaki vadiler ise yeşillik, bağ ve bahçelerle kaplıdır. Kuzeybatısından gelen Tatlıçay bir kavis çizerek kenti ikiye ayırır. Kuzeydoğusundan gelen Acıçay ile Tatlıçay birleşerek Acısu adını alır ve Kızılırmak'a karışır. Kentin ticaret merkezi ve yönetsel alanı ise; Cumhuriyet Mahallesi, İstasyon Caddesi, Atatürk Bulvarı ve Buğdaypazarı Caddesidir. Çankırı topraklarının yaklaşık % 60'ı dağlar ve yüksek tepelerden oluşmaktadır. İlin kuzey sınırındaki dağlar, aynı zamanda en yüksek kesimini teşkil etmektedir. Kuzey Anadolu dağlarının ikinci sırasındaki Ilgaz Dağları, doğu-batı düzleminde uzanmaktadır. En yüksek noktası 2587 metre olan söz konusu dağ sırasının üzerinde Küçükhacet Tepesi (2546 Mt.), Büyükhacet Tepesi (2587 Mt.), Kulpi (1980 Mt.), Bulancak (1935 Mt.), Altunsivrisi (1934 Mt.) ve Kocadağ (1763 Mt.) bulunmaktadır. Aynı zamanda Çankırı ve Kastamonu arasındaki doğal sınırı il sınırına 20

21 dönüştüren Ilgaz Dağları, Kurşunlu civarında Sofra Sırtları ve Çerkeş yöresinde Doğu ve Çamlıca olmak üzere iki kola ayrılmaktadır. Ilgaz Dağları'nın güneyinde ise Çorum ile Kastamonu/Tosya sınırından başlayarak batıya doğru yönelen Erikli, Sarıkaya, Karakaya, Ilısılık, Yapraklı, Doğdu, Taşyakası, Batıbeli ve Dumanlı Dağları, yaklaşık 2000 Mt. yüksekliğe uzanan yeni bir sıra oluşturur. Bu sıraların daha güneyinde kalan bölgede de Çerkeş-Gerede ve Kızılcahamam sınırı boyunca bir diğer dağ sırası uzanır. Bu sırada Çit, Karataş, Işık, Elden, Aydos, Eldivan ve Bozkır Dağları yer almaktadır. İlin kuzeybatısında ise Karabük ve Bolu ile doğal sınırı oluşturan Hodalca, Elaman ve Eğriova Dağları yer almaktadır. Kent merkezi civarında yer alan Hıdırlık Kaşı, Meryemana Tepesi ile Sarıdağ ise güneybatı düzleminde uzanan diğer büyüklü küçüklü tepelerle birlikte, ileride Taşyakası, Dumanlı ve Aydos Dağlarını oluşturarak devam etmektedir. Çankırı'da Kızılırmak Havzası dışında kayda değer önemli ovalar yoktur. Ne var ki bu havzanın da sularının tuzlu olması sulanabilen tarım arazisinin sınırlı olmasına sebep olmaktadır. İldeki ovalar başlıca beş başlıkta incelenebilir: 1. Kızılırmak Havzası Ovaları : Bölgenin coğrafi konumuna göre oldukça geniş olan havzanın Çankırı topraklarındakalan bölümü yaklaşık 30 Km. uzunluğundadır. Havzada batı-doğu doğrultusunda uzanan geniş ova ile bu ovanın kolları, bölgenin en büyük akarsuyu olan Kızılırmak'la birleşen çeşitli çay ve derelerin yatakları boyunca, kuzeye doğru yaklaşık 25 Km. uzanmaktadır. Bu ovalarda her türlü tarıma uygun alüvyonlu topraklar bulunmaktadır. Devrez Çayı Çevresindeki Ovalar : Söz konusu ovalar Kurşunlu'nun güneyinden başlayıp Devrez Çayı boyunca uzanarak Ilgaz İlçesi çevresinde genişleyen ovalardır. Ilgaz'a kadar yaklaşık 2 Km.lik dar bir şerit çizen ovalar, buradan itibaren genişlemeye başlar. Devrez Çayı'nın suladığı bu ovalarda da her türlü tarıma uygun alüvyonlu topraklar bulunmaktadır. Tatlıçay Çevresindeki Ovalar : Bu bölgedeki ovalar Tatlıçay ve Korgun Çayı'nın birleşme noktasında olup, söz konusu çay sularının tuzlu olması sebebiyle tarıma yönelik sulama yapılmamaktadır. Orta İlçesindeki Ova : İlçe dahilinde bulunan ve doğudan batıya doğru uzanan ova 15 Km. uzunluğunda ve yaklaşık 2 Km. genişliğindedir. Çerkeş Ovası : Oldukça küçük sayılabilecek ova alüvyonlu topraklarla kaplıdır. Yaylalar : Dağların hakim olduğu İl arazisinde "Yayla" tanımına uygun arazilerin sayısı pek fazla değildir. Genel arazinin yaklaşık % 2,5-3'ünü oluşturan bu yaylalar ise Ilgaz Dağları üzerinde bulunan Mülayim ve Karapınar Yaylaları, Yapraklı Yaylası ile Taşyakası, Aydos ve Dumanlı Dağları üçgeninde bulunan Sanı Yaylası ile Eldivan, Aydos, Karapazar ve Aliözü Yaylalarıdır. Yaylaların bitki örtüsü ve ekolojik yapıları, özellikle dağ turizmi ile tracking sporu için son derece uygundur. Çankırı İlinin İlçelere göre şehir ve köy nüfusu, yüzölçümü ne nüfus yoğunluğunu gösterir cetvel NÜFUS YOĞUN LUĞU TOPLAM ERKEK KADIN TOPLAM ERKEK KADIN TOPLAM ERKEK KADIN Km2 İLÇE TOPLAM ŞEHİR NÜFUSU KÖY NÜFUSU TOPLAM MERKEZ ATKARACALAR BAYRAMÖREN ÇERKEŞ ELDİVAN ILGAZ KIZILIRMAK KORGUN KURŞUNLU ORTA ŞABANÖZÜ YAPRAKLI

22 22

23 A.4. İ lin To po ğ ra fya s ı ve Jeomorfol o jik Durumu İlin genel Jeolojik yapısı oldukça dağlık ve engebeli oluşu tarım açısından dezavantaj olarak görülmektedir. İrili ufaklı 14 dağın mevcut olduğu bu engebelikler ilin yüzölçümünün %61'ini oluşturmaktadır. En alçak dağ, m ile Bozkır dağı, En yüksek dağ ise 2465 m. ile Ilgaz dağıdır. Ova çok azdır. Vadi şeklinde düz araziler mevcuttur. Bozkır, Uluyazı, Yapraklı, Aydos, Eldivan, Aliözü gibi yayla özelliğine sahip vadiler ise zaman içerisinde erezyon sebebi ile jeolojik yapı değişikliğine uğramaktadır Akarsuların geçtiği aiüvyal topraklar %2-5 meyillidir. Kızılırmak nehrinin i! sınırla içerisinde 30 Km. boyunca mikrokfima kuşağı hüküm sürdüğünden polikültür tamı yapılabilir. Çankırı ilinde doğal bitki örtüsü üst florasım karaçam, sarıçam, ardıç, ladin v köknar gibi orman ağaçlan ile ahlat, kızılcık gibi meyve ağaçlan teşkil eder. Alt florad ise hububat, yemlik ve yemeklik baklagiller ile devedikeni, yumak ve ayrık otu gibi bitkiler bulunur İlin en önemli akarsuları Kızılırmak, Terme, Devrez, Melan ve Acı çaydır. Çankırı il sınırlan içinde kalan göller; kışın su toplayan, yazın suları çekilen göllerdir. Doğal yanında D.S.İ. ye ait sulama amaçlı göletlerde bulunmaktadır. A.5. Jeolojik Ya p ı ve St r a ti grafi Çankırı il merkezinin bulunduğu bölge 3. jeolojik zamanda meydana gelmiş Oligoseniosen yastaki jipsli (alçıtaşı) serilerden oluşmuştur. Bu seri kuzeydoğuda Yapraklı ilçesi, güneydoğuda Kızılırmak, güneyde Ankara il sınırı, güneybatıda Eldivan ilçesinin sınırladığı geniş bir alana yayılmıştır. Değişik taşlı tortulların yer aldığı yörede püskürük ve başkalaşım kayaları da görülür. Dumanlıdağ, Kurşunlu, Ilgaz ve Çubuk bölgelerini içine alan Galatya Masifi mezozozik yaştadır. Genelikle andezit bileşiminde lav, ve konglomeralardan oluşur Andezit püskürmeleri asıl olarak miyosende, bir bölümü de pliyosende oluşmuştur Galatya masifinin lav ve tüfleri, Ilgaz-Kurşunlu nojen havzasındaki, miyosen tabakalar arasındaki fcoşluları doldurur. Aynı masif içerisinde bulunan Orta ilçesi toprakları, çakıl kum ve mil gibi akarsu tortulan ile örtülmüştür. Batıda Çerkeş'ten başlayarak Kurşunlu ve İlgaz'a dek süren alanlarda, ali tabakaları tüflü ve marnlı neojen serisi vardır. Aynı seri Şabanözü ilçesi'nin güneyini de kaplar Bu oluşumun üst kesimleri kumlu ve killidir. İlgaz İlçesinin kuzeybatısındaki Ödemiş köyü yöresi ile Yapraklı ilçesi'nden Ankara il sınırlarına kadar olan alanlarda mezozozik yaştaki oluşumlarla kesildikten sonra yerini Karabük iline bağlı Eskipazar İlçesi'nin doğusuna dek olan kesimde flişlerine bırakır. Kaim ve sürekli senler durumundaki kretase flisleri, kumlu ve killi şistler ve kalkerlerden oluşmuştur. Ilgaz İlçesinin kuzeydoğusu ve doğusu ise, metamorfik kayaçların yayılım alanlanlarıdır. Bu kayaçlar genelikle paieozik, kretase ya dajura yaşlı oluşumlardır. A.5.1. A.5.2. Me ta mo r f iz ma v e Ma ğ ma tiz m a Te kton ik ve P a leoco ğ rafya K AYNAKLAR - Çankırı Envanteri Çankırı Valiliği - Çankırı İl Turizm Envanteri 23

24 (B). DOĞAL KAYNAKLAR B.1. B.1.1. Enerji Kaynaklar ı Gün e ş ISTASYON ADI : CANKIRI ISTASYON NO : AYLIK ORTALAMA GUNESLENME SIDDETI (Cal/Cm2) YIL OCAK SUBAT MART NISAN MAYIS HAZIRAN TEMMUZ AGUSTOS EYLUL EKIM KASIM ARALIK

25 ISTASYON ADI : CANKIRI ISTASYON NO : AYLIK TOPLAM GUNESLENME SIDDETI (Cal/Cm2) YIL OCAK SUBAT MART NISAN MAYIS HAZIRAN TEMMUZ AGUSTOS EYLUL EKIM KASIM ARALIK

26 ISTASYON ADI : CANKIRI ISTASYON NO : AYLIK MAKSIMUM GUNESLENME SIDDETI (Cal/Cm2) YIL OCAK SUBAT MART NISAN MAYIS HAZIRAN TEMMUZ AGUSTOS EYLUL EKIM KASIM ARALIK