Anne baba, öğretmen ve eğitimcilerin çocuğu, tamamen boş bir levha olarak kabul etmeleri doğru değildir. O, söylenenleri ve

Transkript

1

2 ORTAÖGRETİM GENÇLERİNİN DİN ÖGRETİMİ İHTİYAÇLARI* Giriş Dr. Saadettin ÖZDEMiR** Eğitim biliminin gelişmesiyle birlikte, eğitim ve öğretim anlayışı da her geçen gün olumlu gelişmelere sahne olmaktadır. Artık son yıllarda öğretmen merkezli yaklaşımdan, öğrenci merkezli yaklaşıma doğru iledendiği gözlerden kaçmamaktadır. Artık Yetişkinler çocuklarını geleceğe kendi istekleri değil de, çocuğun yetenekleri, ilgi ve ihtiyaçlarını dikkate alarak hazırlamaktadırlar. İşte geleceğe hazırlanan çocukların, ideal bir şekilde yetiştirilebilmesi için onların zekası, duyguları, ilgileri tespit edilmeli ve ona göre bir eğitim programı uygulanmalıdır. Anne baba, öğretmen ve eğitimcilerin çocuğu, tamamen boş bir levha olarak kabul etmeleri doğru değildir. O, söylenenleri ve anlatılanlan anlamıyor, olayları yorumlamada bir takım sıkıntılar çekiyor olabilir. Fakat onun, duyu organlarıyla algıladığı bilgileri kullanamayacağını kimse iddia edemez. O, bir gün gelecek, bu bilgileri ve olayları tek tek yorumlayacak, fikrini söyleyebilecektir. O açıdan çocuğa karşı yapılacak her türlü muamelede, geleceğin büyükleri nazarıyla bakılınalı ve ona göre tedbirler alınmalıdır. Çocukların ve gençlerin eğitiminde, genel eğitimin bir bölümü olan din eğitimi, hiçbir zaman ihmal edilmemelidir. Çünkü onların dini duygu, düşünce ve davranışlarının normal gelişiminde din eğitiminin vereceği bilgi ve kültür son derece önemlidir. Örgün ve yaygın eğitimin her kademesinde insanlara, özellikle de gelişim döneminde olan çocuk ve gençlere, ihtiyaçları olan din eğitimi, talepleri doğrultusunda ve uzman görüşü alınarak verilmelidir. ** Bu araştırma Isparta Valiliğinin tarih ve 3546 sayılı yazılı izni ile Isparta Merkezde bulunan Ortaöğretim kurumlarında yapılmıştır. SDÜ İlilhiyat Fakültesi, Felsefe ve Din Bilimleri Bölümü, Din Eğitimi Anabilim Dalı Araştırma Görevlisi.

3 Bunun için gerekli ortam hazırlanmalıdır. Ortaöğretimdeki tüm gençlerimize din eğitim ve öğretimiyle, yaratıcı, kendisi, evren ve dünyadaki tüm olaylarla ilgili yorumlama, ilişki kurma, tanıma imkanı sağlanmış olacaktır. Din öğretimiyle genç, kendi inanç ve düşünce dünyasını kurabilecektir. e okullarda verilecek olan din eğitiminin nasıl ve ne kadar olacağı, hangi konulara yer verileceği hususu ise, bilimsel bir şekilde ortaya konuimalı dır. Yapılması gereken talebin tespitinde siyasi ve ideolojik yaklaşımların bir kenara bırakılmasıdır. in kendi ifadeleriyle ihtiyaçlan nelerdir? 1 Yetişkinler, eğitimciler ve din eğitimcileri bu konuda n~ler söylemektedirler? Sonuçta ortak karar ne ise ona göre bir din eğitimi yapılmalıdır. Bu eğitimin yapılabilmesi için din öğretimi ihtiyaç tespiti ve buna göre getirilecek çözüm önerileri de dikkate alınmalıdır. Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Dersin~n Tarihi Gelişimi Osmanlı devletinin ilk dönemlerinde her türlü eğitim öğretim medreselerde yapılmaktaydı. Ancak XVI. yüzyılın sonlarından itibaren alet ve dini ilimler dışında diğer dersler medreselerden yavaş yavaş kaldırılmıştır. 2 Cumhuriyetin ilk yıllarında çıkarılan Tevhid-i Tedrisat kanunuyla genel eğitim-öğretim yanında din öğretimine de bir takım düzenlemeler getirilmiştir. Bu düzenlemeler Tevhid-i Tedrisat kanununun 4. Maddesiyle gerçekleştirilmiştir? Din derstyle ilgili Cumhuriyet öncesi başlayan tartışmalar Cumhuriyetin kurulmasından sonra da devam etmiştir. Uzun, fakat bir neticeye varamayan tartışmalar sonunda din dersleriyle ilgili yılları arasında bir geçiş dönemi yaşanmış, bu 18 yıllık sürenin son 7 yılında ise din derslerine okullarda hiç yer verilmemiştir. Din dersiyle ilgili olarak alınan bu kararlarda hiçbir zaman arz-talep dengesi göz önünde bulundurulmamıştır. 220 Bu konuda bakınız; Saadettİn Özdemir, Korunmaya Muhtaç in Din Öğretimi ihtiyaçları, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara (Basılmamış Doktora Tezi). Beyza Bilgin, Türkiye'de Din Eğitimi ve Liselerde Din Dersleri, Ankara 1980, s ; İsmet Parmaksızoğlu, Türkiye'de Din Eğitimi, Milli Eğitim Basımevi, Ankara 1966, s. 3-22; Yahya Akyüz, Türk Eğitim Tarihi, Kültür Koleji yayınları 2, İstanbul 1993, s. 285,286; Parmaksızoğlu, s

4 1948 yılında ilkokulların 4 ve 5. Sınıflarında din bilgisinin bir "ilmihal" dersi olarak okutulması önerisiyle başlayan süreç 1 Şubat 1949 tarihinde çıkarılan bir genelgeyle, ders zamanlan dışında 4 ve 5. Sınıflarda, velilerinde yazılı isteği bulunmak kaydıyla uygulamaya devam edilmiştir yılından itibaren İlköğretmen Liselerinin 9 ve ı O. Sınıflarında haftada birer saat olmak üzere zorunlu din bilgisi dersleri konulmuştur. ı O Eylül 1956 yılında yayınlanan bir genelgeyle ortaokulların 1 ve 2. Sınıflarında Din dersinin haftada birer saat okutulmasına karar verilmiştir. Derste okutulacak konular arasinda ise; İsHim inançları, ibadetler, ve ahiakla ilgili üniteler yer almıştır gün ve 343 sayılı Talim Terbiye Kurulunun kararıyla Liselerin 1 ve 2. sınıflannda isteğe bağlı olarak haftada bir saat din ders i konulmuştur. Bu karar öğretim yılına kadar uygulanmış, 23 Eylül 1976 tarih ve 345 sayılı Talim Terbiye Kurulunun kararıyla da orta 3 ve lise 3. sınıflarda din bilgisi ders i okutulmasına karar verilmiştir. 28 Ağustos 1974 tarih ve 395 sayılı Talim Terbiye Kurulunun kararıyla ilkokulların 4 ve 5; ortaokulların 6,7 ve 8; liselerin 9 ve 10. Sınıflarında Din derslerinin zorunlu olarak ders saatleri içerisinde okutulmasına karar verilmiştir. Talim Terbiye Kurulunun gün ve 30 sayılı kararıyla Din ve Ahlak Bilgisi dersleri birleştirilerek Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi adını almıştır. Daha sonra 1982 yılında kabul edilen Anayasanın 24. Maddesiyle de, Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi dersi zorunlu hale getirilmiştir. Zorunlu olarak okutulan bu ders bugünkü şekliyle ilköğretim okullarının 4, 5, 6, 7 ve 8. Sınıflarında haftada 2, liselerde ise 1 saat olarak okutulmaya devam etmektedir. 4 Problem Bu araştırmanın amacı, ortaöğretim kurumlarında öğrenim görmekte olan gençlerin din öğretimi ihtiyaçlarını belirlemektir. Beyza Bilgin, Eğitim Bilimi ve Din Eğitimi, s ; İlyas Çelebi, "Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Dersinin İlk ve Orta Öğretim Programiarına Girişi ve Bugünkü Müfredatı", s ; Cahit Baltacı, "Türk Eğitim Sisteminin Tarihi Gelişimi", Türkiye'de Din Eğitimi ve Öğretimi, İslam Medeniyeti Vakfı, İstanbul1993, s

5 Denence in din öğretimi ihtiyacını belirlemeyi hedefleyen bu araştırma, aşağıda sıralanan denencelerden hareketle gerçekleştirilmiştir. in dini konulardan öncelikli olarak öğrenmeye ihtiyaç duyduklan konular şunlardır., dinin muhtevası, inanç konuları, ibadetler, dini bayramlar ve dua gibi konuları öğrenmeye ihtiyaç duyarlar., okullardaki Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi dersine ihtiyaç duymaktadırlar. in, öğrenim gördükleri okullarda, "Rehberlik Uzmanı" statüsünde dini' konular hakkında kendilerine yardımcı olacak uzman bir görevliye Araştırmanın Sınırlılıkları Bu araştırmanın ömeklemini, eğitim-öğretim yılında Isparta'da, Milli Eğitim Müdürlüğüne bağlı ortaöğretim okullannda öğrenim görmekte olan 148 öğrenci oluşturmuştur. Bu sebeple, Ortaöğretim kurumlarında yapılan bu araştırmamız diğer ortaöğretim okullanndaki öğrencilere de genellenebilir. Yöntem ' Evren ve Ömeklem Araştırmanın evreni, öğretim yılında Isparta İl Milli Eğitim Müdürlüğüne bağlı, Anadolu Lisesi, Nazmiye Demirel İlköğretim Okulu, Gülkent Lisesi, Mustafa Şener İlköğretim Okulu, Yedişehitler İlköğretim Okulu'nda öğrenim gören tüm öğrencileri kapsamaktadır. Örnekiemi ise, bu okullardan Küme tekniğiyle yoluyla seçilmiş 148 öğrenci oluşturmaktadır. 222

6 Tablo 1 Deneklerin, Yaşları, Cinsiyetleri ve Öğrenim Durumlarıyla İlgili Bilgiler DEMOGRAFiK BİLGİLER N % yaş grubu gençler Yaş gruplan 16 ve son. yaş. grb Toplam Kız Cinsiyet Erkek Öğrenim Durumuyla İlgili Bilgiler Toplam İlköğretim okul. öğrenci Lise ve dengi okul. öğrenci Toplam Tablo 1 incelendiğinde anketimize katılan gençlerin % 70.3 'ü yaş grubu, % 29.7'si ise 16 ve sonrası yaş grubu gençlerdir. in cinsiyetleriyle ilgili bilgiler ise şöyledir; Deneklerden % 39.2'si kız, % 60.8'i ise erkeklerden oluşmaktadır. Anketimize katılıp İlköğretim okullannda okumakta olan gençlerin % 64.9, Lise ve dengi okullarda öğrenim görmekte olan gençlerin ise % 35.1 oranında oldukları görülmektedir. Verilerin Toplanması İlk olarak anketin uygulanacağı okullar tespit edilmiştir. Bu okulların idarecileriyle ön temasa geçilerek uygun gün ve ders saatleri belirlenmiştir. Belirlenen bu sınıflarda isteyen öğrencilere anket formları dağıtılmış ve daldurduktan sonra hemen geri toplanmıştır. Verilerin Analizi Toplanan verilerin istatistiki analizleri Bilgisayar ortamında SPSS prograrnından yararlanarak sonuçlandırılmıştır. in, din öğrenimi ihtiyaçlarına ait aritmetik ortalama (X ) ve standart sapmalar (S) hesaplanmıştır. Elde edilen veriler aşağıda tablolar halinde gösterilerek yorumlanmıştır. 223

7 Bulgular ve Yorumlar Bu başlık altında ortaöğretim gençlerinin, dinin muhtevası, inanç, ibadet, dini bayramlar, dua, Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi dersinin konumu ve okullarda uzman bir din görevlisine duyulan ihtiyaçla ilgili bulgular ve bunlara getirilen yorumlar yer almaktadır. Ortaöğretim Kurumlarında Öğrenim Görmekte Olan in Dinin Muhtevasım Öğrenmeye İlişkin Görüşleri in, dinin muhteva~la ilgili bilgileri öğrenmeye ilişkin maddeye ait görüş puanlarının X 'ları ve S'ları hesaplanarak Tablo 2' de gösterilmiştir. Tablo 2 in, Dinin Muhtevasıyl~ İlgili Bilgileri Öğrenmeye İlişkin Maddeye Ait Görüş Puanlannın X ve S Değerleri N X s 1. in, dinin muhtevasını öğrenmeye ihtiyaçlan vardır "Hiç" ihtiyaç yok, : "Normal/Kararsızım : "Biraz" ihtiyaç var : "Oldukça" ihtiyaç var: Tablo 2 incelendiğinde gençlerin, dinin rnuhtevasıyla ilgili bilgileri öğrenmeye ilişkin görüşlerin ortalarnası 4.27 olarak bulunmuştur. Bu bulgu ortaöğretim gençlerinin dinin rnuhtevasıyla ilgili bilgileri ogrenmeye "çok" ihtiyaçları olduğu kanaatini taşıdıklarını göstermektedir. 2. Ortaöğretim Kurumlarmda Öğrenim Görmekte Olan in Dinin Muhtevasmı Öğrenmeye İlişkin Görüşleri in, inanç konulanyla ilgili bilgileri öğrenmeye ilişkin maddelere ait görüş puanlarının X 'ları ve S 'lan ayrı ayrı hesaplanarak Tablo 3 'de gösterilmiştir. 224

8 Tablo 3 in, İnanç Konulaqyla İlgili Bilgileri Öğrenmeye İlişkin Maddeye Ait Görüş Puanlarının X ve S Değerleri ~ 1. in, Allah' ın sıfatıarını öğrenmeye - N - X s Meleklerle ilgili bilgileri öğrenmeye ihtiyaçları vardır 3. Peygamberlerin hayatlarını öğrenmeye 4. Hz. Muhammed'in hayatını öğrenmeye 5. Kaza ve kaderle ilgili bilgileri öğrenmeye 6. Tevekkülle ilgili bilgileri öğrenmeyeihtiyaçları vardır. 7. Öldükten sonraki hayatı öğrenmemeye " "Hiç" ihtiyaç yok : "Nonnal/Kararsızım : "Biraz" ihtiyaç var : "Oldukça" ihtiyaç var: Tablo 3 incelendiğinde ortaöğretim gençlerinin 1,2,3,4 ve 7. maddelere ilişkin din öğrenimi (inanç konularıyla ilgili) ihtiyaçlarının "çok" yüksek düzeyde 5 ve 6. maddelerde de "oldukça" düzeyinde olduğu görülmektedir. Buna göre gençlerin 7 maddeden 5'ine "çok", 2'sine ise "oldukça" düzeyinde ihtiyaç duydukları görülmektedir. 225

9 3. Ortaöğretim inin ibadetler Hakkındaki Bilgilere Olan İhtiyaçları in, ibadetlerle ilgili bilgileri öğrenmeye ilişkin maddelere ait görüş puanlarının X 'ları ve S 'ları hesaplanarak Tablo 4 'de gösterilmiştir. Tablo 4 in, İbadetlerle İlgili Bilgileri Öğrenmeye İlişkin Maddelere Ait Görüş Puanlarının X ve S Değerleri ~ 1. in, namazın kılmışını öğrenmeye. 2. in, oruçla ilgili bilgileri öğrenmeye 3. in, Cuma namazının kılmışını bilmeye - N X s "Hiç" ihtiyaç yok, : "Normal/Kararsızım : "Biraz" ihtiyaç var : "Oldukça" ihtiyaç var : Tablo 4 incelendiğinde ortaöğretim gençlerinin 1,2 ve 3. maddelere ilişkin ihtiyaçlarının (ibadetlerle ilgili bilgileri öğrenmeye olan ihtiyaç) "oldukça" düzeyinde olduğu görülecektir. Elde edilen bulgulara göre, ortaöğretim gençlerinin namaz, oruç, ve Cuma namazı gibi ibadetlerle ilgili bilgileri öğrenmeye "oldukça" ihtiyaç duydukları sonucu çıkmıştır. 4. Ortaöğretim inin Dini Bayramlarla İlgili Bilgilere Olan İhtiyaçları in, dini bayramlada ilgili bilgileri öğrenmeye ilişkin maddelere ait görüş puanlarının X 'ları ve S'ları hesaplanarak Tablo 5 'de gösterilmiştir. 226

10 Tablo 5 in, Dini Bayramlada İlgili Bilgileri Öğrenmeye İlişkin Maddelere Ait Görüş Puanlarının X ve S Değerleri ----.::::::::::n. + ldp.r M-=~ıe;----- N X s 1. dini bayramları kutlamaya ihtiyaç duymaktadır. 2. bayram namazlarının kılmışlarını bilmeye ihtiyaç duymaktadır "Hiç" ihtiyaç yok : ı. 79 "Normal/Kararsızım : ""Biraz' 1 ihtiyaç var : "Oldukça" ihtiyaç var: Tablo 5 incelendiğinde gençlerin 1. maddeye ilişkin din öğretimi ihtiyacını (dini bayramlarm kutlanılması ihtiyacı) "çok", 2. Maddeye ilişkin (bayram namazlarının kılınışının bilinmesi) görüşlerinin ise "oldukça" şeklinde olduğu görülmektedir. bu başlık altında 1 maddede "çok", 1 maddede ise "oldukça" düzeyinde ihtiyaç belirtmişlerdir. 5. in, Duayla İlgili Bilgileri Öğrenme İhtiyaçlan in, duayl'!.._j.lgili bilgileri öğrenmeye ilişkin maddelere ait görüş puanlannın X 'ları ve S'ları hesaplanarak Tablo 6'da gösterilmiştir. ' Tablo 6 in, Duayl_a İlgili Bilgileri Öğrenmeye İlişkin Maddelere X ve S Değerleri Ait Görüş Puanlarının ~lpr Madd~le; in, duayla ilgili bilgileri öğrenmeye ihtiyaçları vardır 2., duanın faydasına inanmaya ihtiyaç duymaktadırlar. "Hiç" ihtiyaç yok : "Normal/Kararsızım : N X s "Biraz" ihtiyaç var : "Oldukça" ihtiyaç var:

11 Tablo 6 incelendiğinde, gençler, dua hakkındaki bilgileri öğrenmeyle ilgili ( 4.1 O) "oldukça", yapılan duaların faydasına inanma hususunda ise ( 4.31) "çok" düzeyinde görüş belirtmişlerdir. Bu sonuçlara göre gençlerin, gerek duayla ilgili bilgilerde, gerekse yapılan duaların faydasına inanma hususunda ihtiyaç belirttikleri görülmüştür. 6. in Halen Okullarda Okumakta Olduklan Din Kültürü Ve Ahlak Bilgisi Dersine Duydukları İhtiyaç in, okumakta oldukları okullardaki Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi dersiyle ilgili maddeye ait görüş puanlarının X 'ları ve S'ları hesaplanarak Tablö 7'de gösterilmiştir. Tablo 7 in, Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Dersine Ait Görüş Puanlannın X ve S Değerleri N 1. in, okullarda Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi dersine "Hiç" ihtiyaç yok : "Biraz" ihtiyaç var : "Normal/Kararsızım : "Oldukça" ihtiyaç var : Tablo 7 incelendiğinde gençler, okumakta oldukları okullardaki Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Dersine "oldukça" düzeyinde ihtiyaç belirtmişlerdir. Bu sonuca göre, gençlerin, okumakta olduklan okullardaki Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi dersine ihtiyaç duydukları anlaşılmaktadır. 7. Ortaöğretim Kurumlarmda Dini Konularda İhtiyaç Sahibi e Yardımcı Olacak Uzman Kişilere Duyulan İhtiyaç in, okullarda uzman bir din görevlisi olması ihtiyacına ilişkin maddeye ait görüş puanlarının X 'ları ve S 'ları hesaplanarak Tablo 8'de gösterilmiştir. X s 228

12 Tablo 8 in, Okullarda Uzman Bir Din_Görevlisi Olması ihtiyacına İlişkin Maddeye Ait Görüş Puanlannın X ve S Değerleri N X s 1., okullarda kendilerine yardımcı olacak uzman görevlilere ihtiyaçları olup olmadığı hususunda kararsızdır lar.. "Hiç" ihtiyaç yok : "Normal/Kararsızım : '""Biraz'' ihtiyaç var : "Oldukça" ihtiyaç var: Tablo 8 incelendiğinde gençlerin, öğrenim görmekte oldukları okullarda din! konularda uzman bir görevlinin olmasıyla ilgili kesin bir sonuca ulaşamadıkları görülmektedir. Sonuç Araştırmamızda Ortaöğretim kurumlarında öğrenim görmekte olan gençlerin din öğretimi ihtiyaçları, onların anket formlarına vermiş olduklan cevaplara göre tespit edilmiştir. Elde edilen verilere, göre ortaya çıkan sonuçları şöylece sıralayabiliriz; Ortaöğretim gençleri, dinin muhtevasıyla ilgili bilgileri merak etmekte ve öğrenmeye ihtiyaçlan olduğunu beyan etmektedir. Ortaöğretim gençleri, inanç konulan arasında yer alan, Allah'ın sıfatları, Melekler, Kaza ve Kader, Tevekkül ve Öldükten sonraki hayatla ilgili bilgileri öğrenmeye ihtiyaçlan olduğunu belirtmektediri er. Ortaöğretim gençleri, namazın kılınışı, oruç ve bayram namazının kılınışıyla ilgili bilgileri öğrenmeye muhtaçtırlar. Ortaöğretim gençleri, Din! bayramlarm önemi ve bayram namazlarının kılınışıyla ilgili bilgileri öğrenmeye 229

13 , duayla ilgili bilgileri öğrenmeye ihtiyaçları düşünmektedirler. olduğunu Ortaöğretim gençleri, halen okumakta oldukları okullardaki Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi dersine ihtiyaç duyrnaktadırlar. Ortaöğretim gençleri, halen öğrenim görmekte oldukları okullarda ihtiyaç halinde kendilerine yardırncı olacak uzman bir din görevlisi olup-olmarnası hususunda kararsızdırlar. in tereddütlerinin iki nedenden kaynaklandığını tahmin etmekteyiz. Birincisi, şimdiye kadar böyle bir uygulamanın olmaması, bu konuda herhangi bir bilgilerinin olmaması, ikincisi ise, bu görevlilerin kendilerine ek bir yük getireceği endişesidir. Aslında bize göre bu uzman görevlinin konumu, okullardaki "Rehberlik Uzmanı" statüsünde olmalıdır. Ayrıca görev yetki ve sınırları da bir yönetmelikle tespit edilmelidir. 230