4. Türkiye de flsizlik Türkiye de flsizli in Genel Nitelikleri

Transkript

1 4. Türkiye de flsizlik 4. Türkiye de flsizlik 4.1. Türkiye de flsizli in Genel Nitelikleri Bu bafll k alt nda Türkiye de flsizli in genel niteliklerine de inilecektir. flsizli- in bölgesel ve yap sal sorunlar ve analiz oluflturabilecek veriler bir sonraki bafll k alt nda ele al nacakt r. Son dönem verileri ele al nd zaman göze çarpan nokta 2001 y l ndan itibaren yükselen flsizlik oranlar d r. Bu oranlar n yükselmesi kadar önemli olan bir di- er unsur da eksik istihdam edilenlerin de oranlar n n artmakta olufludur. flsiz ve eksik istihdam nedeni ile at l durumda bulunan iflgücü 2004 de yüzde 14.1 gibi bir orana ulaflm flt r y l n n son döneminde at l iflgücü oran yüzde 13.0 dir (TÜ K, H A Eylül Ay Sonuçlar ). Çizelge 4.1. flsizlik, Eksik stihdam ve At l flgücünün Da l m (%) Y l flsizlik Eksik stihdam At l iflgücü , Kaynak :TÜ K, statistik Göstergeler Özellikle yaflanan ekonomik krizin etkilerinin en a r hissedildi i alanlardan biri de iflgücü piyasalar olmufltur y l nda rekor say labilecek bir küçülme ile (% 9.5) Türkiye ekonomisi iflsizlik oran n bu ölçüde yükselterek son on y l n en yüksek seviyesine ulaflm flt r. Türkiye genelinde 2004 y l nda yüzde 10.3 olan iflsizlik oran tar m d fl sektörlerde yüzde 12.9 oran na kadar yükselmifltir. Bu anlamda Türkiye 2004 y l nda flsizlik oran aç s ndan gerek AB gerekse OECD ülkeleri aras nda iflsizlik oran en yüksek ülkelerden biridir y l nda Türkiye den daha yüksek iflsizlik oran na sahip olan ülke yüzde 19.4 iflsizlik oran ile Slovak Cumhuriyeti dir. Di er OECD ülkelerinde de flsizlik oranlar n n yükselmekte olmas na ra men OECD ye üye 30 ülke ortalamas, 2000 y l nda en çok yüzde 6.3 e, 2001 y l nda yüzde 6.5 e ve 2002 y l nda yüzde 6.9 a kadar ulaflm flt r. 71

2 Türkiye flgücü Piyasalar Durum Raporu Çizelge 4.2. Ülkelere göre iflsizlik oranlar (%) 2000 S ralama 2004 S ralama spanya 11,4 1 11,0 1 Yunanistan 11,3 2 10,5 2 Türkiye 6,5 8 10,3 3 Fransa 9,1 5 9,7 4 Almanya 7,2 6 9,5 5 Finlandiya 9,8 4 8,8 6 talya 10,1 3 8,0 7 Belçika 6,9 7 7,8 8 Portekiz 4,1 13 6,7 9 sveç 5,6 9 6,3 10 Danimarka 4,4 11 5,4 11 Avusturya 3,7 14 4,8 12 Lüksemburg 2,3 16 4,8 13 ngiltere 5,4 10 4,7 14 Hollanda 2,8 15 4,6 15 rlanda 4,3 12 4,5 16 Kaynak: ILO 12,0 Çizim 4.1. Ülkelere Göre flsizlik Oran 10,0 8,0 6,0 4,0 2,0 0,0 Yunanistan Fransa Almanya Finlandiya Portekiz Danimarka Avusturya Hollanda

3 4. Türkiye de flsizlik Genel olarak iflsizlik oranlar n n cinsiyet temeline göre oluflan ayr m nda Türkiye de erkek iflsizlik oran kad n iflsizlik oran ndan önemli oranda yüksek görülmektedir. Kad nlar n daha çok kentsel alanlarda iflsiz kald klar görülmektedir. Özellikle kentsel alana göç eden ailelerde kad n iflsizli i artmaktad r. K rsal alanda ücretsiz aile iflçili i yapan ve istihdamdaki kad n n kentsel alanlarda istihdam d fl kalmas olgusu ile karfl lafl lmaktad r. Di er yandan, genç ve e itimli kesimlerde iflsizli in bir sorun olarak son y llarda da artmakta oluflu da dikkat çekmektedir. Bu iflsizlik oran AB ve OECD ülkelerine göre bir hayli yukar lardad r. E itim düzeyleri itibar ile iflsizlik oranlar yüksek ve düflük e itimli kesimlerde orta e itimli kesimlere göre daha yüksek bir orandad r. flsizlik süreleri aç s ndan ele al nd zaman, kad nlar n bir y ldan uzun süreli iflsiz kalmalar erkeklere göre daha yüksek bir orandad r. Uzun süreli iflsizli in Türkiye geneli için küçük bir oranda oldu u gözlemlenmektedir. flsizlik bask s n n atlat lmas nda en önemli olgu kad n ve gençler aras nda yayg n olan iflgücü-aile ba lant s d r. flsizler içinde iflini kaybedenlerin en yo un olarak çal flt klar ifl alan imalat sanayi ve inflaat ifl koludur. flinden ayr lanlar ise en yo un olarak yine imalat sanayi ve toptan ve parekende ticaret iflkolunda bulunmaktad r. Kentlerde kad nlar n iflsizlik oran, (% 17.9) erkek iflsizlik oran ndan (% 12.5) daha yüksektir (2004). lk kez ifl arayanlar n iflsizler içindeki oran yüzde 20 den fazlad r yafl grubu e itimli (lise ve üstü) gençlerin iflsizlik oran (% 29.4) göreli yüksektir. Kentsel alan içinde ele ald m z zaman kad nlar n yafl grubunda, erkeklerin de yafl grubunda iflsiz kalmalar n n yo unlaflt gözlenmektedir y l ndaki ekonomik kriz öncesinde iflsizler içinde oran olarak yar ya yak - n n (% 42.7) ilk kez ifl arayanlar oluflturmaktayd. lk kez ifl arayanlar n içinde en büyük grup yafl dilimindedir. Kriz öncesi verilere göre di er iflsizlik nedenlerine bak ld zaman en büyük grup iflini kaybedenler olmaktad r y l verilerine göre ise iflini kaybedenlerin oran n n (% 55), ilk kez ifl arayanlar n oran n (% 20.1) geçerek krizin iflgücü piyasas ndaki etkisini sürdürdü ü göstermektedir. flsizlerin e itim düzeylerine göre en yo un olduklar grup, ilkokul e itimi alanlard r. Bunlardan sonraki en büyük grup ise lise ve dengi okul e itimi alanlarda toplanmaktad r. T. Bulutay n hesaplamas na göre 12+ yafl nüfusun okur-yazar k sm büyük ölçüde kad nd r. Bu grupta kad nlar n iflgücüne kat l m ve iflsizlik oranlar düflüktür. Buna karfl l k lise ve dengi okul mezunu olan kad nlarda hem iflsizlik oran hem de iflgücüne kat lma oran yüksektir. Ayr ca e itim seviyesi 73

4 Türkiye flgücü Piyasalar Durum Raporu ve iflsizlik aras nda yafl unsurunun da kat l m ile kurulan iliflkiye göre iflsizlik düflük e itimli kesimlerde yafl n ilerlemesine ra men de iflme göstermemekte, buna karfl l k e itim düzeyi artt kça iflsizlerin say s azalmaktad r. flsizlik oran, genel olarak aras yüzde 8.4 den yüzde 10.3 e ç km flt r y l Eylül itibar ile k smi bir azalma göstererek yüzde 9.7 e inse de 2005 Ekim ay nda yüzde 10.1 olarak aç klanm flt r (TÜ K, H A) aras nda y llar incelendi inde, flsizli in genel olarak 1995 y l na kadar yüzde 8 dolay nda sabit kald görülür y l nda ise yaflan lan ekonomik krizin etkileriyle iflsizlik oran nda önemli bir art fl gözlenmeye bafllanm flt r. ktisadi faaliyet kollar aras nda en çok iflsizli in s ras yla imalat (% 21), inflaat (% 13.52), tar m (% 4.2), ticaret (% 2.2), toplum hizmetleri (% 1.6) bulundu u görülmektedir. Aran lan meslek türü itibar ile iflsizlerin yüzde 40 tar m d fl üretim faaliyetlerinde, yüzde 14 ü hizmet ifllerinde ifl aramaktad rlar (TÜ K, H A Sonuçlar ). Türkiye geneli için 2000 y l ndaki ekonomik kriz yaflanana kadar kad nlar n kentlerde iflsizlik oranlar azalma göstermekteydi. Ancak 2000 y l ndan itibaren kad nlar n kentlerde ki iflsizlik oran yükselmeye bafllam flt r. Bunun yan s ra ev kad n statüsünde iflgücü d fl nda yer alan kad nlar n oran da yükselmektedir. Kentlerde kad nlar n iflsizlik oran erkeklerden daha yüksektir. Öte yandan 2004 y l itibar ile erkek iflgücü ( bin), kad n iflgücünün (6.388 bin) 2.8 kat d r (TÜ K, H A Sonuçlar ). flini kaybetti i için iflsiz kalanlar n toplam içindeki oran, yüzde 22.3 ile ilk kez ifl arayanlar nkine yak nd r; iflini kaybedenler ço unlukla mevsimlik iflçilerdir (2004). flsizlerin ço unlu unun medeni durumu bekârd r. Her iki cins için de iflsizlerin genel özelli i evli olmayan kiflilerden oluflmufl olmas d r. Yani aile içinde efl veya babalar n iflsizli ine daha az rastlanmaktad r. Erkeklerde iflini kaybedenlerin ço unlukla evli erkekler oldu u, buna karfl kad nlar aras nda bekârlar n daha fazla iflini kaybettikleri görülmektedir y l ndaki ekonomik kriz öncesinde iflsizler içinde oran olarak yar ya yak - n n (% 42.7) ilk kez ifl arayanlar oluflturmaktayd. lk kez ifl arayanlar n içinde en büyük grup yafl dilimindedir. Kriz öncesi verilere göre di er iflsizlik nedenlerine bak ld zaman en büyük grup iflini kaybedenler olmaktad r flsizli in Bölgesel Yap s ve Tafl d Baz Sorunlar Türkiye de iflsizli in bölgesel da l m ndan önce kent ve k r aras nda iflsizlik oranlar dikkat çekici ölçüde farkl laflmaktad r aras iflsizlik oranlar gerek kentlerde gerekse k rsal yörelerde yükselmektedir. Türkiye genelinde kad n ve erkek iflsizlik oranlar birbirine yak n seyretmektedir. Ancak kentsel alanlarda kad nlar n iflsizlik oranlar erkeklerin üstünde bulunmaktad r. Çizelge 74

5 4. Türkiye de flsizlik 4.3 te kad n-erkek iflsizlik oranlar n n aras itibariyle geliflimi görülmektedir. Çizelge 4.3. flsizli inin Y llara ve K r, Kent Ay r m na Göre Da l m (%) Türkiye Kent K r Y l Toplam Erkek Kad n Toplam Erkek Kad n Toplam Erkek Kad n ,5 4,3 17,8 13,0 10,1 26,2 5,2 6,2 3, ,8 6,8 6,8 10,3 8,9 16,2 3,1 3,9 1, ,5 6,6 6,3 8,8 7,8 13,0 3,9 4,9 2, ,4 8,7 7,5 11,6 10,3 16,6 4,7 6,5 1, ,3 10,7 9,4 14,2 13,0 18,7 5,7 7,3 3, ,5 10,7 10,1 13,8 12,6 18,3 6,5 7,9 4, ,3 10,5 9,7 13,6 12,5 17,9 5,9 7,3 3,2 Kaynak: TÜ K, statistik Göstergeler bölge esas na göre düzenlenen s n flamada iflsizlik oran en yüksek olan bölge Orta Do u Anadolu bölgesidir. Bu bölgenin iflsizlik oran ve tar m d fl iflsizlik oran di er bölgelerin üstündedir (Bkn. Çizim 4.2.). Çizelge 4.4. Düzey 1'e Göre flsizlik Oranlar ( O %), 2004 Kent+K r Kent K r O Tar m d fl O O Tar m d fl O O Tar m d fl O Türkiye Geneli 10,3 14,7 13,6 14,3 5,9 16,1 stanbul 12,3 12,4 12,4 12,4 11,3 12,2 Bat Marmara 6,4 10,6 10,5 11,2 3,5 9,5 Ege 9,9 14,8 14,9 15,5 5,3 13,2 Do u Marmara 10,1 12,7 12,0 12,3 7,0 14,0 Bat Anadolu 12,5 15,5 14,3 14,8 8,1 20,0 Akdeniz 12,1 16,9 15,5 16,9 8,0 16,6 Orta Anadolu 9,4 16,7 14,7 15,4 5,7 19,8 Bat Karadeniz 7,4 14,6 12,6 14,1 4,8 15,3 Do u Karadeniz 6,8 16,6 11,8 15,5 4,9 17,7 Kuzey Do u Anadolu 3,1 8,5 7,5 8,5 1,0 8,7 Orta Do u Anadolu 14,8 24,0 21,4 22,1 10,0 27,8 Güney Do u Anadolu 11,1 17,1 15,0 16,1 6,0 21,0 Kaynak: TÜ K H A 75

6 Türkiye flgücü Piyasalar Durum Raporu Çizim 4.2. Düzey 1 e Göre flsizlik Oran ve Tar m D fl flsizlik Oran (%) 30,0 25,0 20,0 15,0 10,0 5,0 0,0 stanbul?stanbul Bat Batı Marmara Ege Do u Do?u Marmara Bat Batı Anadolu Akdeniz Orta Anadolu Batı Bat Do?u Do u Karadeniz Karadeniz Kuzey Do?u Do u Anadolu Orta Orta Do?u Anadolu Do u Anadolu GüneyG Do u Do?u Anadolu flsizlik??sizlik Oran oran? Tar?m Tar m d??? D fl i?sizlik flsizlik Oran oran? flsizlik??sizlik Oran oran? Türkiye T Tar?m Tar m d??? D fl i?sizlik flsizlik Oran oran? TürkiyeT Çizim 4.3. Düzey 1 e Göre flsizlik Oran (%), ,0 21,4 20,0 15,0 14,9 14,3 15,5 14,7 14,8 15,0 10,0 5,0 12,3 12,4 11,3 6,4 10,5 3,5 9,9 5,3 10,1 12,0 7,0 12,5 12,1 8,1 8,0 9,4 5,7 12,6 11,8 7,4 6,8 4,8 4,9 3,1 7,5 10,0 11,1 6,0 1,0 0,0 stanbul?stanbul Bat Batı Marmara Marmara Ege Do u Do?u Marmara Bat Batı Anadolu Akdeniz Orta Anadolu Bat Batı Karadeniz Do?u Do u Kuzey Orta Orta Do?u Karadeniz Do?u Do u Anadolu Do u Anadolu Anadolu GüneyG Do u Do?u Anadolu Kır+Kent Kent Kır 76

7 4. Türkiye de flsizlik Kent ve k r ay r m na göre yap lan iflsizlik s n flamas nda ortaya ç kan farkl laflmada iflsizlik oranlar n benzer biçimde kentlerde yükselmektedir. Orta Do u Anadolu bölgesinin kentsel alanlar en fazla iflsizlikten etkilenen bölge olmufltur. flsizlik oranlar 12 bölge aras nda en düflük bölge ise Kuzey Do u Anadolu bölgesidir. Bu bölgenin ayr ca tar m d fl iflsizlik oranlar da düflük bulunmaktad r. Bölgenin tar msal üretimi ve tar m istihdam n n yüksekli i iflsizlik oranlar - n n düflük oluflmas na neden olmaktad r. Kuzeydo u Anadolu bölgesindeki Tar msal istihdam n Orta Do u Anadolu ve Güney Do u Anadolu bölgelerinin daha üstünde oluflu da iflsizlik oran n n düflük olufluna etken olmaktad r. 40,0 Çizim 4.4. Düzey 1 e Göre Kad n-erkek flsizlik Oran (%), ,0 30,0 25,0 20,0 15,0 10,0 5,0 0,0 T Türkiye?stanbul stanbul Bat Batı Marmara Marmara Ege Do u Do?u Marmara Bat Batı Anadolu Akdeniz Orta Batı Bat Do?u Do u Kuzey Orta Orta Do?u Do?u Anadolu Anadolu Karadeniz Karadeniz Do u Do u Anadolu Anadolu GGüney Do u Do?u Anadolu kadın erkek flsizlik bölgeler aras nda kimi farklar göstermesine ra men, bu farklar çok fazla bir da l m göstermemektedir. flsizlik oran genel Türkiye ortalamas n n üstünde olan bölgeler s ra ile Bat Anadolu, Akdeniz ve Do u Marmara bölgeleridir. Bu bölgelerde tar msal istihdam di er bölgelere göre daha düflük bir oranda oldu u için iflsizlik oranlar yükseltmektedir. Bu bölgeler ayn zamanda tar m d fl iflsizlik oranlar n n da yüksek oldu u bölgelerdir. Bölgeler aras ndaki iflsizlik farklar ifl bulma flans yüksek bölgelere do ru göç hareketini bafllatmas beklenebilir. Ancak göç hareketi için sadece iflsizlik oranlar ndaki farklar de il, ayn zamanda bölgeler aras gelir farklar da önem kazanmaktad r. 77

8 Türkiye flgücü Piyasalar Durum Raporu Çizelge 4.5. Yedi Co rafi Bölgeye Göre Düzenlenen flsizli in Y llara Göre Da l m * Bölgeler Marmara Ege Akdeniz ç Anadolu Karadeniz Do u Anadolu Güney Do u Anadolu Toplam Kaynak D E,H A ve 2004 statistik Y ll Yedi co rafi bölgeye göre yap lm fl s n flamada iflsizlik oran n n en düflük oldu u alan Karadeniz bölgesidir. Akdeniz ve Güney Do u Anadolu bölgelerinin de 2000 krizinden iflsizlik aç s ndan en fazla etkilenen di er bölgeler oldu- u gözlenmektedir. Bir di er s n flama 26 bölge esas na göre yap lm flt r (Düzey 2). Buna göre Türkiye iflsizlik oran üstünde olan bölgeler stanbul, Ankara, zmir, Adana gibi içinde büyük kentlerin topland bölgelerdir. Bu bölgelerin tar m d fl iflsizlik oranlar da Türkiye ortalamas n n üstündedir. Çizim 4.5. Düzey 2 ye Göre flsizlik Oran (%), ,0 25,0 20,0 15,0 10,0 5,0 0,0 TR10 TR21 TR22 TR31 TR32 TR33 TR41 TR42 TR51 TR52 TR61 TR62 TR63 TR71 TR72 TR81 TR82 TR83 TR90 TRA1 TRA2 TRB1 TRB2 TRC1 TRC2 TRC3??sizlik flsizlik Oran Oran? Tar?m Tar m d??? D fl i?sizlik flsizlik Oran oran? TTürkiye??sizlik flsizlik oran? Oran TTürkiye Tar?m Tar m d??? D fl i?sizlik flsizlik Oran oran? * 2004 y l için 12 bölge esas na göre düzenlenmifl D E s n flamas 2000 say m ile uyumlu hale getirmek için düzenlenmifltir. 78

9 4. Türkiye de flsizlik Çizelge 4.6. flsizlik Oranlar Türkiye Ortalamas n n Üzerinde Olan ller ve Tar m d fl flsizlik Oranlar (%), 2004 O S ralama Tar m S ralama D fl O TRB1 (Malatya, Elaz, Bingöl, Tunceli) 17,9 1 27,0 1 TR63 (Hatay, Kahramanmarafl, Osmaniye) 17,3 2 23,2 2 TRC1 (Gaziantep, Ad yaman, Kilis) 14,9 3 19,0 5 TR51 (Ankara) 14,8 4 15,7 12 TR31 ( zmir) 14,3 5 17,1 8 TR62 (Adana, Mersin) 13,6 6 18,8 6 TR10 ( stanbul) 12,3 7 12,4 18 TR42 (Kocaeli, Sakarya, Düzce, Bolu, Yalova) 12,0 8 14,3 15 TR81 (Zonguldak, Karabük, Bart n) 12,0 9 16,7 9 TRB2 (Van, Mufl, Bitlis, Hakkari) 11, ,7 3 TRC2 (fianl urfa, Diyarbak r) 10, ,5 7 TR82 (Kastamonu, Çank r, Sinop) 10, ,2 11 Kaynak: TÜ K, statistik Götergeler, flsizli in Yafl, E itim, Cinsiyet ve Süreler Aç s ndan Da l m Türkiye de iflsizlik oranlar n n Yafl gruplar na göre da l m genç iflsizli inin yo unlu unun di er yafl gruplar n n üstünde oldu unu göstermektedir. Di er yafl gruplar ndaki iflsizlik oranlar genel olarak yafl grubundaki iflsizlik oranlar n n alt nda kalmaktad r. Daha sonra en yüksek iflsizlik oran na sahip yafl grubu ise tir itibar yla iflsizlik oran yafl grubunda yüzde 6,4 iken 55 ve daha yukar yafl grubundakilerde yüzde 2 ler seviyesindedir. 79

10 Türkiye flgücü Piyasalar Durum Raporu Çizelge 4.7. Yafl Gruplar na Göre flsizlik Oran (%) Toplam ,0 7,3 3,9 2,6 8, ,1 6,2 3,8 1,6 6, ,2 8,2 5,4 1,8 8, ,2 10,4 7,2 2,6 10, ,5 11,0 6,8 2,7 10, ,7 11,3 6,4 2,3 10,3 Kaynak: D E, H A Sonuçlar Türkiye de yafl grubunun 2004 y l nda iflgücüne kat lma oran ( KO) yüzde 39,3 tür. Bu oran KO Türkiye ortalamas n n alt nda bulunmaktad r yafl dilimindeki gençlerin düflük KO lar na ra men yüksek bir flsizlik oran ortaya ç kmas bu yafl grubundakilerin iflsizli ini daha da önemli hale getirmektedir. Genç iflsizli inin di er yafl gruplar na göre daha yüksek bulunmas n n iflgücü piyasalar ndan kaynaklanan nedenleri bulunmaktad r. Bu nedenlerden biri de yafl grubundaki gençlerin okuldan yeni mezun olmufl veya askerlik görevini tamamlayarak ilk kez ifl arayanlardan oluflmas d r. lk kez ifl arayanlar n ifl deneyimlerinin bulunmamas, bafllang çta daha seçici olmalar ve gençlere yönelik talebin zay f olmas gibi nedenlerden dolay iflsizlik oranlar yüksek olabilmektedir. Bu yafl dilimde bulunanlar n son y llarda daha yüksek bir iflsizlik oran na sahip olmalar n n bir di er nedeni de 2000 y l krizinden bu yafl dilimde bulunanlar n daha fazla etkilenmeleridir. Ayr ca gençler, iflgücü piyasas n yeterince tan mad klar ndan ifl arama stratejileri ile kendi beceri ve yeteneklerine uygun iflleri bilememekte, dolay s yla da ilk ifllerini bulmalar zaman almaktad r. Nitekim genç iflsizler içinde ilk kez ifl arayanlar n oran yüzde 39.2 gibi yüksek bir seviyedir (2003). Di er bir neden ise flgücü piyasas nda kariyer meslek ve yüksek maafl beklentisi içinde olan gençler beklentilerini karfl layacak iflleri bulma ümidi ile daha uzun süre iflsiz kalmaktad r. Genç nüfusun cinsiyete göre da l m içinde yafl aras nda genç kad nlar n ayn yafl dilimindeki erkeklerden daha fazla iflsiz kald klar görülmektedir. Daha öncede belirtildi i gibi kentsel alanlara da bak ld nda ayn yafl grubunda olan kad nlar n iflsizlik oran erkeklerin iflsizlik oran n n üstündedir. 80

11 4. Türkiye de flsizlik Çizelge 4.8. Genç Nüfusta flsizlik Oran (*) (%) Türkiye Kent K r Toplam Erkek Kad n Toplam Erkek Kad n Toplam Erkek Kad n ,1 13,7 11,9 17,7 15,8 22,5 8,4 11,2 3, ,2 17,2 14,4 22,4 20,1 27,8 9,7 13,5 4, ,2 20,3 17,1 25,7 23,9 29,7 11,2 15,4 5, ,5 21,4 18,9 25,3 23,5 29,1 14,5 18,3 9, ,7 20,1 18,9 25,2 23,3 29,6 12,6 15,5 7,8 Kaynak: D E statistik Y ll, 2004 (*)Genç Nüfus: yafl aras nüfus Çizelge 4.9. Düzey 1 e Göre Genç Nüfusta flsizlik Oran (%), 2004 K r+kent Kent K r Toplam Erkek Kad n Toplam Erkek Kad n Toplam Erkek Kad n stanbul 19,2 18,8 20,0 19,2 18,8 20,1 18,7 18,4 19,5 Bat Marmara 14,9 11,9 20,0 23,7 19,3 32,2 7,2 5,1 10,6 Ege 19,7 19,4 20,1 27,2 24,5 32,3 11,8 13,6 9,1 Do u Marmara 20,6 20,9 20,2 21,8 20,3 24,7 18,5 21,9 13,0 Bat Anadolu 27,1 24,4 33,6 31,2 25,7 44,5 17,4 21,2 8,6 Akdeniz 23,0 22,9 23,1 26,6 24,2 32,6 18,4 21,2 12,7 Orta Anadolu 21,7 23,6 16,5 34,3 31,3 45,2 13,6 18,1 2,8 Bat Karadeniz 15,6 19,1 11,1 27,3 25,8 30,5 10,7 15,5 5,7 Do u Karadeniz 17,2 20,3 14,3 33,0 28,5 38,6 12,2 17,2 7,8 Kuzey Do u A. 6,3 7,2 5,0 18,9 17,3 22,7 2,1 2,9 1,1 Orta Do u A. 29,0 27,2 36,6 46,4 40,6 72,1 17,8 18,6 14,1 Güney Do u A. 13,7 16,1 5,9 20,8 21,7 15,2 6,2 8,4 1,8 Kaynakça: TÜ K, H A Sonuçlar 81

12 Türkiye flgücü Piyasalar Durum Raporu yafl grubundaki genç iflsizlerin toplam iflsizler aras ndaki paylar nda aras nda bir azalma gözükmektedir. Ancak yine de AB ülkeleri ile karfl - laflt r ld nda ayn oran n yüksek oldu u görülmektedir (Bkn. Çizelge 4.13). flsizlik ile e itim düzeyleri aras nda yak n bir iliflki bulunmaktad r. Genel olarak E itim seviyeleri yükseldikçe iflsizlik oranlar düflmektedir (Bkn. Çizelge 4.11). Türkiye geneli aç s ndan da bak ld zaman iflsizlik oran en yüksek olan e itim düzeyi, ilkö retimdir. Gerçi bu oran n n zaman içinde azalmas beklenmektedir. Özellikle lise ve yüksek ö retim düzeylerinin yükselmesi ile genç yafl dilimlerinde iflsizlik oranlar n n düflmesi beklenmektedir. Yap lan bir araflt rmaya göre tar m d fl alanlarda iflgücünün e itim düzeyi kad nlar lehine erkekler aleyhine bir geliflme göstermektedir (TÜS AD, 2002: 201). Kad nlar n tar m d fl alanlarda yüzde 26 s n n Yüksek e itimli oldu u, ayn oran n erkekler için %11 düzeyinde kald görülmektedir. Ancak iflsizlik oranlar aç s ndan e itim düzeylerinin yükselmesi kad nlar aleyhine ifllemektedir. Çizelge E itim durumuna göre iflsizlik oran, (%) flsizlik oran E itim Durumu Toplam 10,5 10,3 Okur-yazar olmayanlar 7 3,7 Lise alt e itimliler 10,2 9,1 Lise ve dengi meslek 12,8 15,1 Yüksekokul ve fakülte 11,1 12,4 Erkek 10,7 10,5 Okur-yazar olmayanlar 11,4 8 Lise alt e itimliler Lise ve dengi meslek 10,7 12,6 Yüksekokul ve fakülte 8,9 10,1 Kad n 10,1 9,7 Okur-yazar olmayanlar 5 1,3 Lise alt e itimliler 7,6 6,1 Lise ve dengi meslek 20,5 24,2 Yüksekokul ve fakülte 15,3 17 Kaynak: TÜ K, H A Sonuçlar 82

13 4. Türkiye de flsizlik E itim seviyeleri ile iflsizlik oranlar aras nda oluflan ters iliflkinin yafl gruplar ve sektörlere göre farkl laflt n görmekteyiz. Tar m d fl sektörler ele al nd nda lise mezunlar n n iflsizlik oranlar ilkö retim mezunlar n n üstünde ç kmaktad r. Lise mezunu gençlerin ifl arama ve bulma konular nda ilkö retim mezunlar na göre daha fazla seçici davranmalar (TÜS AD, 2002) veya aile deste i beklemek veya askerlik süresi bitene kadar geçici ifllerde çal flmaya daha fazla e ilimli olmalar iflsizlik oran n n yükselmesine neden olabilmektedir. E itim seviyelerinin yükselmesi iflsizlik oranlar genel olarak düflürdü ü beklentisine ra men tar m d fl sektörler dikkate al nd nda durum tersi bir geliflmeyi göstermektedir. Bu geliflmeyi 25 yafl alt ve üstü olarak iki grup içinde incelemek gerekir. 25 yafl alt gruplarda tar m d fl sektörlerde iflsizlik oran en düflük grup ilkö retim düzeyleridir. Yüksek okul ve lise e itimi alm fl gençlerin iflsizlik oran di er e itim düzeylerinin üstünde seyretmektedir (TÜS AD 2004:171). Ancak 25 yafl diliminin üstünde tar m d fl sektörlerde e itim düzeyleri ile iflsizlik oranlar aras nda beklenen ters geliflme sürmektedir. Yani ilkö retim düzeyleri en yüksek iflsizlik oran na sahip olmakta, lise ve yüksek ö retim düzeylerinde iflsizlik oranlar düflmektedir. Çizelge E itim durumuna göre iflgücü durumu, Türkiye (Bin kifli) flgücü stihdam flsiz KO O flgücü stihdam flsiz KO O (%) (%) (%) (%) Toplam ,3 10, ,7 10,3 Okuryazar olmayanlar ,2 7, ,4 3,7 Lise alt e itimliler ,5 10, ,2 9,1 Lise ve dengi meslek ,3 12, ,6 15,1 Yüksekokul ve fakülte ,7 11, ,0 12,4 Erkek ,4 10, ,3 10,5 Okuryazar olmayanlar ,7 11, ,8 8,0 Lise alt e itimliler ,7 11, ,3 10,0 Lise ve dengi meslek ,0 10, ,3 12,6 Yüksekokul ve fakülte ,7 8, ,3 10,1 Kad n ,6 10, ,4 9,7 Okur-yazar olmayanlar ,6 5, ,3 1,3 Lise alt e itimliler ,4 7, ,8 6,1 Lise ve dengi meslek ,9 20, ,6 24,2 Yüksekokul ve fakülte ,5 15, ,3 17,0 Kaynak: TÜ K H A 83

14 Türkiye flgücü Piyasalar Durum Raporu flsizlik oranlar nda cinsiyet fark na göre ortaya ç kan en temel de ifliklik kent ve k r ay r m nda belirgin hale gelmektedir. Kad nlar n iflsizlik oranlar n n kentlerde erkeklerin üstünde oldu u, K r/ kent ay r m yap lmadan sadece kad n ve erkek iflsizlik oranlar n n birbirlerine yak n bir seviyede oldu u gözlenmektedir. flgücüne dahil olmayan kad nlar aras nda en yo un grubun ev kad nlar oldu- u gözlenmektedir. flgücüne dahil olmayanlar aras nda ev kad nlar n n oran aras nda yüzde 50 oran nda artm flt r itibar yla iflgücüne dahil olmayanlar n aras nda yüzde 52 oran nda ev kad n bulunmaktad r. Tar msal istihdam n azalmas ile birlikte ücretsiz aile iflçili i konumunda iflgücü içinde bulunan kad nlar kentsel alanlar içinde iflgücü d fl nda kalmaktad r. Kentsel alanlarda iflgücü d fl nda yer alan ev kad nlar n n oran daha da yükselmektedir (% 71). Ancak bu grubun tamam n istihdam d fl kald n ifade etmek çok inand - r c gelmemektedir. Bu alanda kendini eve kad n olarak zikredenlerin bir bölümü kay t d fl istihdam n parças olarak iflgücü piyasas na dahil olmaktad rlar. Uzun dönemli iflsizlik oranlar na bak ld zaman son dönemde özellikle 2000 y l krizinin etkisi ile 2003 y l nda küçük azalma gösterdi i buna karfl l k 2004 y l nda yeniden yükseldi i gözlenmektedir (Bir y ldan fazla süreli iflsizleri). Toplam iflsizler içinde k sa süreli iflsizlerin toplam iflsizler içindeki paylar nda ise son y llarda azalma gözlenmektedir. Yafl gruplar ile iflsizlik süreleri aras nda kurulan iliflkiye göre 25 yafl n alt ndaki genç iflsizlerin k sa süreli iflsizlik oranlar düflük bir seviyededir. Beklendi i gibi, 2000 sonras iflsizli in seyri krizle iliflkilidir ve 2003 y l nda uzun süreli iflsizlikte küçük bir azalma gerçekleflmifl, ancak 2004 y l ndan sonra yükselme e ilimine girmifltir. Çizelge fl arama sürelerine göre iflsizler Y llar Toplam 1-2 ay 3-5 ay 6-8 ay 9-11 ay 1 y l+ fl bulmufl Kaynak: TÜ K statistik Göstergeler Uzun süreli iflsizlikten kad nlar n erkeklere göre daha fazla etkilendikleri anlafl lmaktad r. Özellikle kriz sonras nda iflsizler aras nda uzun dönemli iflsiz kalan kad nlar n oran erkeklerin üstündedir. 84

15 4. Türkiye de flsizlik 4.4. flsizlik Olgusunun AB boyutu flsizlik oranlar aç s ndan AB (25) ülkelerinin 2004 y l için ortalama iflsizlik oranlar yüzde 9.0 düzeyindedir. Bu oran n 2000 sonras nda bir art fl gösterdi i anlafl lmaktad r. En yüksek iflsizlik oran Polonya yüzde 18.8 ve Slovakya da yüzde 18.0 olmaktad r. AB ülkeleri aras nda kad n iflsizlik oran erkek iflsizlik oran n n 2 puan üstündedir. En yüksek kad n iflsizlik oran na yüzde 19.3 ile Slovakya da rastlanmaktad r. Türkiye de ise kad nlar n iflsizlik oran yüzde 9.7 ile Erkek iflsizlik oran n n daha alt nda bir orand r (% 10.5). Öte yandan incelendi- inde AB ve Türkiye de genç iflsizli in, zaten yüksek olan iflsizlik oranlar ndan iki-üç kat daha fazla oldu u görülmektedir. Genç iflsizlerin toplam iflsizler içindeki pay n n genellikle yüzde 20 ler düzeyinde oldu u görülmektedir. Türkiye de ise bu oran yaklafl k yüzde 38 ile oldukça yüksektir. Bu durum AB ülkeleri için de yüksek boyutlara ulaflan genç iflsizli in Türkiye için çok daha büyük önem tafl d n göstermektedir. Çizelge AB ve Türkiye de Genç flsizlik (2004) flsizlik Genç flsiz Genç flsizler Oran (%) flsizlik Say s flsiz içindeki Genç Oran (%) (Bin Kifli) Say s flsiz Oran (Bin Kifli) (%) Türkiye 10,3 19, ,96 Almanya 9,5 15, ,69 Fransa 9,7 22, ,27 talya 8,0 23, ,22 spanya 11,0 22, ,02 Bulgaristan 11,9 24, ,05 Polonya 18,8 39, ,13 AB , ,94 AB , ,71 Kaynak: Eurostat flsizlik süreleri aç s ndan AB ülkelerinde ortalama olarak iflsizlerin yüzde 52 si bir y ldan daha k sa süreli iflsizdir. lk kez ifl arayanlar n oran ise yüzde 17.4 olmaktad r. AB ülkelerinde ortalama iflsizlik süreleri 15 ay Türkiye de ise 9 ay n biraz üstündedir y l nda AB-15 te alt ay ve daha fazla iflsiz kalanlar n toplam iflsizlere oran yüzde 65.3, Türkiye de yüzde 72,6 iken 12 ay ve daha fazla süre iflsiz kalan- 85

16 Türkiye flgücü Piyasalar Durum Raporu lar n toplam iflsizlere oran AB-15 te yüzde 48.7, Türkiye de ise yüzde 47.0 dir y l nda ise bu oranlar s ras yla AB-15 te yüzde 60.4, Türkiye de yüzde 56.9 AB-15 te yüzde 42.4, Türkiye de yüzde 39.2 dir. AB-15 ülkelerinde 1990 y l ndan 2004 y l na alt ay ve daha fazla iflsiz kalanlar n toplam iflsizlere oran nda hafif, Türkiye de ise önemli ölçüde azal fl görülmektedir. AB-15 te ve Türkiye de 1990 y l ndan 2004 y l na 12 ay ve daha fazla süre iflsiz kalanlar n toplam iflsizlere oran nda da azal fl görülmektedir. Daha da önemlisi 1990 y l nda AB- 15 te alt ay ve daha fazla iflsiz kalanlar n toplam iflsizlere oran Türkiye dekinden daha az iken 2004 y l nda daha fazla olmufltur y l nda uzun süreli iflsizlerin toplam iflsizlere oran na bak ld nda ise Türkiye deki oranlar n AB- 15 teki oranlar n gerisinde kald görülmektedir. Çizelge 4.14 den uzun süreli iflsiz kalanlar n daha fazlas n n hem AB-15 te hem de Türkiye de kad nlar oldu u görülmektedir. Çizelge Uzun Süreli flsizlik* (iflsizlerin yüzdesi olarak) Ay 12 Ay 6 Ay 12 Ay 6 Ay 12 Ay 6 Ay 12 Ay 6 Ay 12 Ay ve ve ve ve ve ve ve ve ve ve Daha Daha Daha Daha Daha Daha Daha Daha Daha Daha Fazla Fazla Fazla Fazla Fazla Fazla Fazla Fazla Fazla Fazla AB-15 65,3 48,7 61,8 45,3 59,0 41,4 61,5 43,4 60,4 42,4 - Erkek 63,5 47,0 60,3 44,4 57,3 39,5 60,2 42,0 59,4 41,5 - Kad n 67,0 50,2 63,2 46,2 60,8 43,4 62,9 44,8 61,4 43,3 OECD 46,3 31,1 44,0 29,7 45,0 29,6 46,4 31,0 47,1 32,0 - Erkek 45,1 29,9 42,5 28,4 44,1 28,5 45,6 30,2 47,0 31,9 - Kad n 47,6 32,5 45,8 31,2 46,2 31,0 47,3 32,0 47,3 32,0 Türkiye 72,6 47,0 35,6 21,3 45,4 29,4 39,9 24,4 56,9 39,2 - Erkek 71,2 44,9 31,9 18,2 43,5 27,0 36,3 22,1 55,0 37,0 - Kad n 75,6 51,2 47,1 31,1 51,5 36,5 50,0 30,9 62,5 45,6 Kaynak: D E, H A * 12 ay veya daha fazla süre ile iflsiz kal nmas 86

17 4. Türkiye de flsizlik Genel De erlendirme ve Sonuç Bu rapor Türk flgücü piyasalar n n özellikle son dönemdeki geliflimini ve sonuçlar incelemektedir. Belirli bir kesit içinde iflgücü piyasalar ile iliflkili istihdam, iflsizlik ile ilgili olan sorunlar de erlendirme içindedir. Bu ba lamda eldeki verilerin fl nda Türk iflgücü piyasalar n n genel e ilimini kimi önerileri afla- daki biçimde özetlemek mümkündür. 1- Türkiye Ekonomisi dönem dönem çeflitli ekonomik krizlere girmektedir. En son 2000 kas m ve daha sonra 2001 flubat ay nda girdi i ekonomik krizle iflgücü piyasalar a r bir biçimde etkilenmifltir. Bu etkilenme sonucu flsizlik sorunu krizin mali etkilerinin giderilmesi, fiyat art fllar n n çok yavafllamas, üretim kapasitelerinin art fl vbg. bir dizi olumlu etkiye ra men sürmektedir. Y ll k olarak at l iflgücü miktar 1998 y l ndaki seviyeye inmemifltir. flsizli in bu ölçüde yüksek seyretmesinin büyüme oranlar ndaki art fla ra men sürmesinin temel nedenlerinden biri yeni istihdam yaratmayan bir büyümenin gerçekleflmesidir. stihdam dostu olmayan bir büyüme sayesinde iflsizlik daha da artmaktad r. Türkiye ekonomisinde oluflan krizlerin mali etkilerinin bir süre sonra ortadan kalkmas na ra men, iflgücü üzerinde oluflan olumsuz etkilerin günümüzde aradan befl y l geçmesine ra men sürmesini tesadüfi olarak aç klamak mümkün de ildir. 2- Türkiye ekonomisi özellikle son on y ld r yo un bir yabanc iflgücü ak m - na maruz kalmaktad r. Komflu ülkelerdeki siyasal de iflmelerin de kaynakl k etti i bu yabanc göçün say sal boyutlar konusunda sadece tahminler bulunmaktad r. Türk iflgücü piyasalar n bir ölçüde etkiledi ini düflündü ümüz yabanc kaçak göçmen sorunu enformel istihdam n bir farkl kesitini sunmaktad r. Kay td fl l n bu ölçüde yayg n olmas yabanc kaçak göçmenler içinde sorunlar n n daha a r olarak yaflanmas na yol açmaktad r. Kaçak çal flma durumunu sadece çal flan yabanc lar n s n rd fl edilmeleri ile çözmek mümkün de ildir. Göçmenlerin de dahil olmak üzere çal flanlar n kay td fl istihdam n önlemeye yönelik çabalar n kamu ve özel kesim iflverenleri ve iflveren örgütlerinin, sivil toplum kurulufllar n n birlikte çabalar ile azaltmak mümkün olabilir. 3- Nüfus art fl h zlar nda son dönemde önemli düflüfller yaflanmaktad r. flgücü piyasas n n nüfus art fl ndaki yavafllamaya belirli bir gecikme ile tepki verecektir. Bugün çal flma ça ndaki nüfusun bundan on befl y l önceki nüfus art fl h z ndan etkilendi ine göre art fl h z ndaki yavafllaman n da sonuçlar n bir süre sonra almak mümkün olacakt r. Bu gün itibar ile son on befl y lda % 48 oran nda artan 15 yafl üzeri nüfusun ancak % 43 ü istihdam edilebilmifltir. 87

18 Türkiye flgücü Piyasalar Durum Raporu Son otuz y ll k dönem dikkate al nd nda sektörlerin y ll k istihdam art fl oran % 1.4 oran nda kalm flt r. Bununla birlikte istihdam n geriledi i y llar aras olarak dikkate al n rsa, istihdam art fl oran negatif de erlerdedir. stihdam n bu ölçüde geriledi i iflgücü piyasalar nda iflsizli i azaltabilecek en önemli unsur enformel iliflkilerle kurulan ifl piyasalar d r. flgücüne dahil olmayan 15 üzeri nüfusun bu dönemde % 10 artt görülmektedir y l na göre 2004 y l nda flsiz say s nda % 66 oran nda art fl görülmektedir. Bütün bu olumsuzluklar iflgücü piyasas na formel olarak kat lman n.güçlükleri ile birlikte de erlendirilmelidir. stihdam da Sanayi yerine hizmetlerin a rl k kazanmas geliflmifl ülkelerde de görülen bir geliflmedir. Türkiye de hizmetler sektörü a rl k kazanmaktad r. Kentleflmenin art fl, e itim seviyelerinin yükselmesi gibi olumlu faktörler hizmetler istihdam n geniflletmektedir.. Ancak hizmetler sektörünün yaratt istidam n formel ifl piyasalar ile oluflan ba lant lar konusunda elimizde bilgi bulunmamaktad r. K saca hizmetler sektörlerinin formel iflgücü piyasalar d fl nda kalma e ilimi fazlad r. Bu ba lamda Kay td fl istihdam n tar md fl nda en yo un olarak inflaat ve hizmetler alt sektörlerinde görülmesi bu kanaatimizi güçlendirmektedir. 4- Formel iflgücü piyasalar n n yan s ra geliflen ve giderek yayg nlaflan ikincil bir iflgücü piyasas bulunmaktad r. Bu piyasalar n kay tl ve kay ts z olarak giderek genifllemesine son dönemlerde tan k olunmaktad r. Çal flma hayat na kat lanlar n güvencesiz, düflük ücretli ve geçici ifllerde istihdam na olanak tan yan bu sistemin yayg nlafl p, formel sektörlerin yerini almas n engellemek için özel sektörün istihdam üzerindeki vergilerin indirilmesi talebi bir politik çözüm olarak sunulmaktad r. Oysa bir süredir süren ve istihdam n teflvik edilmesini sa lamak için gerçeklefltirilen vergi borçlar n n affedilmesi, yarat lan her yeni istihdam için prim ve keseneklerin gecikmeli ödenmesi vbg. önlemlerin kay td fl ekonomide bir daralma yaratmad verilerden anlafl lmaktad r. Enformel ve kay td fl istihdam olanaklar iflgücü piyasalar na kat lanlar aç s ndan ciddi tehdit oluflturmaktad r. Ancak Dünya Bankas ve IMF taraf ndan dayat lan politik reçetelerin iflletmelerin enformel istihdam olanaklar n artt ran düzenlemelerini içermesi flafl rt c olmamaktad r. Özellikle emek yo un sektörlerde ihracat olanaklar ücret maliyetleri üstündeki bask s enformel ekonominin olanaklar ile azalt labilmektedir. 5- Bölgesel analizler için gerekli olan iflgücü piyasalar na iliflkin verilerin 2004 itibar ile toplanmaya baflland görülmektedir. Türk flgücü piyasas sadece büyük kentlerden oluflmamaktad r. stihdam n hala çok önemli bir bölümü tar m sektöründe oldu u için bölgeler aras nda oluflan farklar çal flma amaçl göç mekanizmalar n özendirmektedir. Ancak sadece iflsizlik oran- 88

19 4. Türkiye de flsizlik lar nda yükselme de il ayn zamanda bölgeler aras gelir farklar da göç hareketlerinde etkili olacakt r. Bu nedenle baz illerde görülen yüksek istihdam oran bu illere do ru sadece mevsim hareketlerinden do an bir göçü bafllatmaktad r. Do u Karadeniz bölgesi bu konuda bir örnek oluflturmaktad r. Tar msal istihdam n azalmaya devam etmesi beklentisi bulunmaktad r. Ancak bu azalman n kendili inden sürmesi beklenmemelidir. Özellikle tar m istihdam n azaltacak bütün önlemlere ra men orta-sa hükümetlerinin oy deposu olan iller ve bölgeler tar m nüfusunun yo un oldu u Orta ve Do u Anadolu bölgeleridir. Tar msal istihdam Marmara, Ege gibi görece geliflmifl yörelerde azalmamakta aksine artmaktad r. Buna karfl l k Do u ve Güneydo u Anadolu bölgelerinde azalmaktad r. Bu geliflme ayn zamanda flgücü göçünü ve kay td fl l n en temel göstergesi olmaktad r. Kay td fl çal flanlar n büyük ço unlu u erkeklerden ve kendi hesab na çal flanlardan oluflmaktad r. 6-E itim seviyeleri aç s ndan lise ve üstü e itim alanlar n istihdam içindeki paylar artmas na ra men, cinsiyet farkl l klar n n istihdama yans mas nda e itimli kad nlar n pay erkeklere oranla daha düflüktür. Ancak bu oran ücretli çal - flan kad nlar aç s ndan tersi bir geliflmeyi, göstermektedir. Ücretli çal flan kad nlar n yaklafl k yar s lise ve üstü e itim alm flt r. Bu geliflmeye ra men lise üstü e itim alm fl Kad nlar n iflsizlik oranlar erkeklerin üstündedir. E itim seviyelerindeki farka ra men kad nlar n erkeklerden daha fazla iflsiz kalmalar Türk flgücü piyasalar ndaki kad nlar aleyhine do an ayr mc l ifade etmektedir. 7-Kamu kesiminin istihdam yaratma beklentisinin hemen hemen hiç kalmad - gözlenmektedir. Sadece 2004 y l nda bir önceki y la oranla kamu kesiminde istihdam % 8 oran nda daralm flt r. Bu daralma 1980 li y llar n sonunda bafllayan özellefltirme uygulamalar etkili olmaktad r. stihdam da ortaya ç kan bu daralmaya ra men iflten ç kart lanlar n yeni ifl bulmalar na yönelik politikalar n yeterli olmad gözlenmektedir. Öte yandan toplam, kamu kesiminin sendikal laflma oran özel kesime göre çok yüksektir. Bu nedenle kamu kesimindeki istihdam daralmas sadece iflsizli in artmas na de il güvencesiz ve enformel ifllerin yarat lmas n da artt rarak, iflgücü piyasas üstüne ikili olumsuz etki yaratmaktad r. Öte yandan toplam istihdam n yaklafl k % 14 ü Kamu kesiminde istihdam edilmektedir. Bu oran AB ülkeleri içinde Kamu istihdam n n toplam istihdama en düflük oran olmaktad r. Kamu kesiminin özel kesime oranla daha örgütlü ve daha yüksek ücret oran na sahip oldu u dikkat edilirse, kamu kesimi istihdam n n azalt lmaya çal fl lmas - n n anlam net olarak ortaya ç kmaktad r. 89

20 Türkiye flgücü Piyasalar Durum Raporu 8- stihdam n yap s nda son yirmi y ld r önemli de iflmeler gerçekleflmektedir. Bu de iflmelerin can al c noktalar sektörel istihdam n tar m aleyhine daralmas, kad n istihdam n n erkek istihdam na göre çok az artmas, e itim ile iflsizlik aras ndaki ters iliflkinin tar m d fl sektörlerde tersine dönmesi, yani e itim seviyesinin yükselmesi tar m d fl nda iflsizli i artt rmaktad r. Gençler aras nda iflsizlik oranlar n n yüksekli i ve bir y ldan uzun iflsizli in artmakta oluflu gibi olgular say labilir. Ancak Yüksek tar m istihdam Türk iflgücü piyasalar n n en temel sorunudur. Bu sektörde çal flanlar n oran en az % 10 düzeyine inene kadar kay td fl l n yüksek oranda sürmesi beklenebilir. 9- flgücü piyasalar n n cinsiyet temeline göre ay r m içinde kad nlar n iflgücüne giderek daha az kat lmalar dikkat çeken bir nitelik olarak ortaya ç kmaktad r. K rsal kökenli kad nlar n iflgücüne kentli kad nlardan daha fazla kat ld klar n biliyoruz. Ancak kent içinde kad nlar n daha az ifl piyasalar na kat lmalar na neden olan unsurlar aras nda özellikle kad n ücretlerinin erkeklere göre daha düflük olmas, sendikalar n üye tabanlar ndaki kay plar paralelinde güçlerini kaybetmeleri, dolayl bir ayr mc l a maruz kalmalar, erkeklere göre k smen daha düflük e itim almalar ve bu nedenle ifl piyasalar ndan daha kolay ayr lmalar vbg. nedenler ortaya ç kabilmektedir. Öte yandan ifl hayat na kat lan kad nlar n mesleki yükselmeleri erkeklere oranla daha düflük düzeyde kalmaktad r. Belirli ifl piyasalar nda Kad nlar n yetiflkin erkekler yerine istihdam edilebilmeleri iflgücü piyasalar nda ortaya ç kan ayr mc l a iflaret etmektedir. 10- Türk iflgücü piyasalar n n bir di er özelli i de çal flma sürelerinin yüksekli idir. flgücüne kat lanlar n AB ülkelerinde 35 saatlik ifl haftalar uygulamada maliyeti artt rmas na ra men yeni istihdam olanaklar yaratmaktad r. Oysa Türkiye de imalat sanayinde ortalama çal flma süresi haftal k 2001 y l nda 52.1 saate ulaflm flt r. Bu durum mevcut yüksek iflsizli i aç klamaktad r. flverenler yeni iflçi istihdam etmek yerine eldeki iflçileri daha fazla çal flt rmay tercih etmektedirler. Ayr ca yar m zamanl ifllerin bulunamamas iflgücüne kat l m azaltan unsurlard r. 11- Türkiye de 2000 sonras süren yüksek iflsizlik oranlar toplumun önemli kesimini yak ndan ilgilendiren bir sorun olarak karfl m za ç kmaktad r. Özellikle lise ve üstü e itim alanlar n tar m d fl sektörlerde iflsizli i lise alt e itim alanlar n üstüne ç km flt r. Bu durum e itim seviyesi yükseldikçe iflsizlik oran n n azalmas olarak ortaya ç kan geliflmenin tersinedir. Genç yafl dilimlerinde bu e ilimin giderek yayg nlaflmas e itimli bir iflsiz kitlesini son y llarda ortaya ç - karmaktad r. 90

21 4. Türkiye de flsizlik 12- Türkiye de örgütlenme verileri aç s ndan ortaya ç kan bir baflka çarp kl k Sendikalaflma oranlar n n gerçek üstü biçimde yüksekli i ile ortaya ç kmaktad r. Sendikalaflma oranlar kuzey Avrupa ülkeleri hariç AB ve OECD ülkelerinin ço unun üstündedir. Burada fark oluflturan sadece hesaplama yöntemlerinin de iflikli i de ildir. Sendikalar n, hükümetlerin ve iflverenlerin birlikte r za gösterdikleri hatal bir kay t sistemi geçerlidir. Hatal bilgilerin toplanmas nda ve yay nlanmas nda en önemli gerekçe olarak sendikalar n yetki alabilmelerini sa layan baraj sistemi oldu u öne sürülmektedir. Ancak verilerin toplanmas nda ücretli çal flanlar yerine SSK kay tl iflçiler ele al nmas sendikal oran n yapay olarak yükseltmektedir. Düzeltilmifl veriler çerçevesinde yap lan gerçek hesaplamaya göre iflçilerin ve kamu görevlilerinin toplam sendikalaflma oran ancak % 15 civar ndad r. Bu veri Fransa d - fl nda AB ülkelerinin alt nda bulunmas Türkiye de son dönemde daha fazla oluflan örgütsüzlü ün de bir göstergesidir. 13-Özellikle 2003 sonras uygulamaya sokulan yeni ifl yasalar fiilen mevcut olan esnek çal flmay yasal bir çerçeveye sokmufltur. Esnek çal flma sistemlerinin endüstri iliflkileri sistemine ilk arma anlar ndan biri örgütsüzlü ün daha art fl ve ba l olarak yasal mücadele alanlar n n ( Grev ve lokavt ) giderek azalmas d r. Mevcut iflsizli inde etkisi ile azalan mücadele araçlar n n önümüzdeki dönemde endüstri iliflkileri sisteminde gerilim yaratmas kaç n lmaz olacakt r. 14- Türkiye ekonomisinde flsizlik olgusunun bir çok yap sal nedeni bulunmaktad r. Bunlar n bir bölümü çal flma içinde ele al nm flt r. Özellikle kentsel alanlarda gözüken iflsizli in azalt lmas nda k sa ve uzun erimli politikalar hayata geçirmek gereklidir. K sa dönemli politikalar aras nda çal flma sürelerinin azalt lmas, gençlerin ve kad nlar n istihdam n n özendirilmesi, flgücü piyasas ile e itim iliflkisinin güçlendirilmesi önem tafl maktad r. Uzun dönemde ise istihdamda f rsat eflitli inin sa lanmas, sosyal güvenlik ve sosyal yard m sistemlerinin iyilefltirilmesi ve kay td fl istihdam n azalt lmas söz konusudur. 91

22 Türkiye flgücü Piyasalar Durum Raporu Kaynaklar Cahuc,P.-Zylberberg (1996), Economie du Travail, Balises, Paris. ÇSGB (2000,2003,2004), Çal flma Hayat statistikleri, Ankara. ÇSGB (2002), SSK statistik Y ll, Ankara. D E H A (2004), Y ll k. D E (2002), Türkiye statistik Y ll 2002, Ankara. D E (2005), Türkiye statistik Y ll 2004, Ankara. D SK-AR (2005), AB sürecinde flçi S n f n n Durumu Ekonomik ve sosyal Göstergeler, Disk Yay nlar no 52, stanbul. DPT (2004), Ekonomik ve Sosyal Göstergeler ( ), Ankara. DPT (2005), Ö K flgücü Piyasas Raporu DPT (2005), Temel Ekonomik Göstergeler, Ekim, Ankara. DPT (2003), llerin ve Bölgelerin Sosyo-Ekonomik Geliflmifllik S ralamas Araflt rmas, Ankara. Eliot, F.R. (1997), Karfl laflt rmal Çal flma Ekonomisi, Ankara Üniversitesi yay n no: 210, Ankara. Eurostat (2005), Stat stics in Focus, Population and Social Conditions, 9/2005. Gürsel,S-Levent,H. (2002), Türkiye de flgücü Piyasas ve flsizlik, TUS AD, , stanbul. Jandarma Komutanl (2003), Hizmete Özel Yay n no:8. K l ç,c.(2005) AB nin Yeni Üye Ülkelerinde stihdam ve flsizlik Göstergelerinin Türkiye ile Karfl laflt rmal Analizi, Mercek say 38, stanbul. Lordo lu, K.- Minibafl, T. (1999), Çal flmaya Haz r flgücü Olarak Kentli Kad n ve De iflimi, T.C. Baflbakabl k Kad n n Statüsü ve Sorunlar Genel Müdürlü ü, Ankara. Lordo lu, K.(2003) Türkiye 2001 Krizi ve Toplumsal Maliyetleri, Bas lmam fl Rapor. Lordo lu,k.(2005a) Kocaeli flgücü Piyasalar ve Durum Analizi, Bas lmam fl Rapor. 92

23 4. Türkiye de flsizlik Lordo lu,k.,(2005b) Türkiye de Yabanc lar n Kaçak Çal flmas ve Bu Çal flmaya liflkin Bir Araflt rma, Toplum ve Bilim, 102, stanbul. Lordo lu,k.-özkaplan,n. (2005), Çal flma ktisad, Der Yay nevi, stanbul. Petrol- fl Sendikas (2004), Ekonomide Yalanc Bahar, Evlerde Kara K fl, Petrol- fl yay n no 93, stanbul. fienkal, A.- Yorgun, S. (2003), Eme in Yasad fl Hareketlili i ve Yabanc Kaçak flçili in Türk flgücü Piyasalar na Etkileri, Bas lmam fl Makale. TC, Maliye Bakanl (2003), Bütçe Gerekçeleri, Ankara TCMB (2005), Y ll k Rapor 2004, Ankara Tunal,. (2003), Türkiye de flgücü Piyasas ve stihdam Araflt rmas, Türkiye fl Kurumu, Ankara. TÜ K(2005), statistik Göstergeler , Ankara TÜS AD (2004), Türkiye de flgücü Piyasas n n Kurumsal Yap s ve flsizlik, , stanbul (eriflim: ) papers/archivel/cepo120.pdf (eriflim: ) Yeldan,E. (2001), Küreselleflme Sürecinde Türkiye Ekonomisi, letiflim yay. stanbul 93

24 Türkiye flgücü Piyasalar Durum Raporu EK: 1 statistiksel Amaçl Bölge S n flamas Düzey 1 TR1 stanbul stanbul TR2 Bat Marmara Tekirda, Edirne, K rklareli, Bal kesir, Çanakkale TR3 Ege zmir, Ayd n, Denizli, Mu la, Manisa, Afyon, Kütahya, Uflak TR4 Do u Marmara Bursa, Eskiflehir, Bilecik, Kocaeli, Sakarya, Düzce, Bolu, Yalova TR5 Bat Anadolu Ankara, Konya, Karaman TR6 Akdeniz Antalya, Isparta, Burdur, Adana, Mersin, Hatay, Kahramanmarafl, Osmaniye TR7 Orta Anadolu K r kkale, Aksaray, Ni de, Nevflehir, K rflehir, Kayseri, Sivas,Yozgat TR8 Bat Kradeniz Zonguldak, Karabük, Bart n, Kastamonu, Çank r, Sinop, Samsun, Tokat, Çorum, Amasya TR9 Do u Karadeniz Trabzon, Ordu, Giresun, Rize, Artvin, Gümüflhane TRA Kuzeydo u A. Erzurum, Erzincan, Bayburt, A r, Kars, I d r, Ardahan TRB Ortado u A. Malatya, Elaz, Bingöl, Tunceli, Van, Mufl, Bitlis, Hakkari TRC Güneydo u A. Gaziantep, Ad yaman, Kilis fianl urfa, Diyarbak r, Mardin, Batman, fi rnak, Siirt 94

25 Ek 2 statistiksel Amaçl Bölge S n flamas Düzey 2 TR10 stanbul TR21 Tekirda, Edirne, K rklareli TR22 Bal kesir, Çanakkale TR31 zmir TR32 Ayd n, Denizli, Mu la TR33 Manisa, Afyon, Kütahya, Uflak TR41 Bursa, Eskiflehir, Bilecik TR42 Kocaeli, Sakarya, Düzce, Bolu, Yalova TR51 Ankara TR52 Konya, Karaman TR61 Antalya, Isparta, Burdur TR62 Adana, Mersin TR63 Hatay, Kahramanmarafl, Osmaniye TR71 K r kkale, Aksaray, Ni de, Nevflehir, K rflehir TR72 Kayseri, Sivas,Yozgat TR81 Zonguldak, Karabük, Bart n TR82 Kastamonu,Çank r,sinop TR83 Samsun, Tokat, Çorum, Amasya TR90 Trabzon, Ordu, Giresun, Rize, Artvin, Gümüflhane TRA1 Erzurum, Erzincan, Bayburt TRA2 A r, Kars, I d r, Ardahan TRB1 Malatya, Elaz, Bingöl, Tunceli TRB2 Van, Mufl, Bitlis, Hakkari TRC1 Gaziantep, Ad yaman, Kilis TRC2 fianl urfa, Diyarbak r TRC3 Mardin, Batman, fi rnak, Siirt Ek:2 statistiki Bölge Birimleri S n fland r lmas ( BS) 95

26 Türkiye flgücü Piyasalar Durum Raporu STANBUL SERBEST MUHASEBEC MAL MÜfiAV RLER ODASI YAYINLARI YAYIN NO 1 YAYIN NO 2 YAYIN NO 3 YAYIN NO 4 YAYIN NO 5 YAYIN NO 6 YAYIN NO 7 YAYIN NO 8 YAYIN NO 9 YAYIN NO 10 YAYIN NO 11 YAYIN NO 12 YAYIN NO 13 YAYIN NO 14 YAYIN NO 15 YAYIN NO 16 YAYIN NO 17 YAYIN NO 18 YAYIN NO 19 YAYIN NO 20 YAYIN NO 21 YAYIN NO SAYILI SERBEST MUHASEBEC L K, SERBEST MUHASEBEC MAL MÜfiAV RL K KANUNU KATMA DE ER VERG S UYGULAMASI VE BELGE DÜZEN TÜRK VERG S STEM NDE KAYNAKTA VERG LEME T CARET fi RKETLER UYGULAMA REHBER (C LT 1 ANON M fi RKETLER) STANBUL SERBEST MUHASEBEC MAL MÜfiAV RLER ODASI ÜYELER F HR ST TÜRK VERG S STEM NDE ÖNER LER MUHASEBE S STEM UYGULAMA GENEL TEBL NE GÖRE TEKDÜZEN MUHASEBE S STEM UYGULAMASI MALAT DEFTER UYGULAMASI MAL TABLOLAR EL K TABI TEKDÜZEN MUHASEBE S STEM NDE MAL TABLOLAR VE ORAN ANAL Z MAL YET MUHASEBES UYGULAMALARI ÖRNEKLERLE TEKDÜZEN HESAP S STEM EL K TABI MUHASEBEC N N EL K TABI MUHASEBEN N TEMEL KAVRAMLARI VE TEKDÜZEN HESAP PLANI SON DE fi KL KLER YLE TÜRK T CARET KANUNUN UYGULAMALARI TÜRK YE'DE MUHASEBE VE DENET M MESLE N N GELECE TÜRK YE'N N DEMOKRAS SORUNU GÜMRÜK B RL N N HUKUK YAPISI MUHASEBE DENET M MESLE 2000'LERE DO RU MUHASEBE DENET M MESLE NDE YETK LER SORUMLULUKLAR VE MESLEK AHLASI MUHASEBE MESLE NDE STAJYER N EL K TABI HAKLARI VE SORUMLULUKLARI GENEL MUHASEBE EL K TABI 96

27 4. Türkiye de flsizlik YAYIN NO 23 YAYIN NO 24 YAYIN NO 25 YAYIN NO 26 YAYIN NO 27 YAYIN NO 28 YAYIN NO 29 YAYIN NO 30 YAYIN NO 31 YAYIN NO 32 YAYIN NO 33 YAYIN NO 34 YAYIN NO 35 YAYIN NO 36 YAYIN NO 37 YAYIN NO 38 YAYIN NO 39 YAYIN NO 40 MUHASEBE MESLE NDE STAJYER N MESLEK HUKUKU EL K TABI MESLEK KANUNU YÖNETMEL KLER TEBL LER VERG KANUNLARINDAK SON DE fi KL KLER 4369 SAYILI KANUN KT SAD VE TOPLUMSAL BÜTÜNLEfiMEYE DO RU ÇALIfiMA HAYATI "GÜMRÜK B RL SÜREC N N BAZI ETK LER ÜZER NE B R NCELEME" TOPLUCA TÜRK VERG KANUNLARI MUHASEBE MESLE NDE UZLAfiMA DÖNEM SONU filemler VE VERG UYGULAMALARI KONUT YAPI KOOPERAT FLER 21. YÜZYILA G RERKEN MUHASEBE DENET M MESLE VE TEKNOLOJ K GEL fimeler fi VE SOSYAL GÜVENL K MEVZUATI TÜRK YE V. MUHASEBE DENET M SEMPOZYUMU MESLEK HUKUKU ÇEVRE MUHASEBES VE DENET M filetmelerde B RLEfiME VE TASF YE UYGULAMALARI (Sat fl fie BAfiLAMA, DE fi KL KLER, fi BIRAKMA REHBER fi HUKUKU VE SOSYAL S GORTA MEVZUATINDA USUL VE ESASLAR SORU VE CEVAPLARLA TÜRK SOSYAL GÜVENL K MEVZUATI MUHASEBE VE MALI MÜfiAV RL K H ZMETLER NDE PAZARLAMA fi RKETLERDE F NANSMAN SORUNUNUN ÇÖZÜMÜ VE TEKDÜZEN HESAP PLANINA GÖRE MUHASEBELEfiT R LMES (Sat fl Devam Etmektedir) YAYIN NO 41 NfiAAT filer NDE VE YAPI KOOPERAT FLER NDE VERG LEND RME - MUHASEBE UYGULAMALARI (Sat fl Devam Etmektedir) YAYIN NO 42 YAYIN NO 43 YAYIN NO 44 YAYIN NO 45 YAYIN NO 46 MAL TABLOLAR ANAL Z UYGULAMALARI STAJA BAfiLAMA DE ERLEND RMES TEST K TABI 4842 SAYILI BAZI KANUNLARDA DE fi KL KYAPILMASI HAKKINDAK KANUN VE AÇIKLAMALARI KARfiILAfiTIRMALI AÇIKLAMALI 4857 SAYILI fi KANUNU TÜRK T CARET KANUNUNDA, VERG USUL KANUNUNDA, DAMGA 97

28 Türkiye flgücü Piyasalar Durum Raporu VERG S KANUNUNDA, fi KANUNDA, SOSYAL S GORTALAR KANUNUNDA, DE fi KL K YAPILMASI HAKKINDAK KANUN YAYIN NO 47 YAYIN NO 48 YAYIN NO 49 YAYIN NO 50 YAYIN NO 51 YAYIN NO 52 KARfiILAfiTIRMALI 4956, 4958, 49014, 4961, 4962 SAYILI KANUNLAR ÖRNEKLERLE ENFLASYON DÜZELTMES MUHASEBES VI. TÜRK YE MUHASEBE DENET M SEMPOZYUMU KIYI BANKACILI I T CAR MEVZUAT filemler VE UYGULAMASI TÜRK YE N N MAL GÖRÜNÜMÜ (2004 YILININ KES NLEfiM fi VER LER YLE) YAYIN NO 53 MENKUL KIYMET GEL RLER VERG LEMES YAYIN NO 54 YAYIN NO 55 YAYIN NO 56 YAYIN NO 57 YAYIN NO 58 KAYIT DIfiI EKONOM VE ÇÖZÜM YOLLARI 5458 SAYILI SOSYAL GÜVENL K PR M ALACAKLARININ YEN DEN YAPILANDIRILMASI VE BAZI KANUNLARDA DE fi KL K YAPILMASI HAKKINDA KANUN YORUM VE AÇIKLAMASI TÜRK YE figücü P YASALARI (DURUM RAPORU) I. ULUSLARARASI MUHASEBE DENET M SEMPOZYUMU VE VII. TÜRK YE MUHASEBE DENET M SEMPOZYUMU ULUSLARARASI F NANSAL RAPORLAMA STANDARTLARI (UFRS) UYGULAMASI 98