HCI de Deneysel Araştırmalar (ExperimentalResearches)

Transkript

1 HCI de Deneysel Araştırmalar (ExperimentalResearches)

2 HCI dadeneysel Araştırmalar Experimental Researches Deneysel araştırmalarda, varlıklar veya olaylar arasındaki nedensel ilişkiler tanımlanır. Başarılı bir deneysel araştırma, gözlemlenecek bağımlı değişkenleri ve kontrol edilecek bağımsız değişkenleri belirten iyi tanımlanmış araştırma hipotezlerine dayanır.. Bunun için bir hipotez oluşturularak deneyin tasarımına başlanabilir. Hemen hemen deneysel araştırmaların tümü önem testleri (significance tests) ile analiz edilir ve raporlanır. Deneysel araştırmalarda önem testi (significance tests), gözlenen grup araçlarının gerçekten farklı olup olmadığını değerlendirmede kullanılır. HCI da önem testleri, Tip I ve Tip II olarak sınıflandırılan hatalardan oluştur.

3 Araştırma Hipotezleri Normal koşullarda herhangi bir HCI araştırması bir araştırma hipotezi ile başlar. Hipotez, ampirik bir araştırmayla doğrudan test edilebilen kesin bir problem bildirimidir. Hipotezin kapsamı teori ile karşılaştırıldığında, daha dardır. Hipotez tek bir deney ile araştırılan tek bir vakaya odaklanmıştır. Teori hipoteze göre daha geniş kapsamlıdır ve teorinin oluşması bir dizi ampirik çalışma gerektirir. Somut bir araştırma hipotezi, hem bir deneyin temelini, hem de istatistiksel önem testinin temelini oluşturur.

4 Fitts Yasası Teoriler ile hipotezler arasındaki fark geniş kapsamlı HCI araştırmalarında Fitts yasası (Fitts,1954) ile açık olarak gösterilebilir. Fitts yasası HCI alanında kabul edilmiş teorilerden en yaygınıdır. Fitts yasasının bir arayüzdeki ifadesi, işaret edilen noktalar için hareket süresi, navigasyon uzaklığı ve hedef büyüklük arasındaki genel bir ilişkiyi gösterir. Bir hareketin gerçekleşmesi sürecinde (moving tasks), hareket uzaklığı arttıkça ve hedefin büyüklüğü azaldıkça, hareket süresi (moving time) artacaktır. Bir başka ifade ile: Hareket süresinin hareket mesafesi ve hedef genişliği ile log doğrusal bağıntısı vardır.

5 HCI da Fitts Yasası Nasıl Çalışır? Arayüzün içeriğindeki hedef nesne interaktif bir eleman, örneğin gönder düğmesi (submit button),bir hyperlink veya web formuna ait bir giriş alanı olabilir. Hedef nesneye ne kadar hızlı erişilebilirse, bu nesneyi kullanmak daha dolay ve daha uygundur. 1954'te, Fitts yasasının bilgisayarlarda bir uygulaması yoktu. Fitts yasası en basit ifade ile: «nesne ne kadar büyük ise, kullanıcıya o kadar yakındır ve objeyi hareket ettirmek daha kolaydır» tanımlanır. Hedef nesnenin büyüklüğünün yanında, Fitts yasasının diğer esas faktörü farenin mevcut işareti ile nereye gitmeyi hedeflediği arasındaki uzaklıktır.

6 FittsYasasının HCI Uygulamaları Miniotas (2000) yılında iki işaretleme aygıtının (pointing devices) - fare ve göz izleyicinin (eye trancker)- performansını değerlendirmek üzere tanımladığı hipotezleri test etti. Farenin hareket zamanı göz izleyicisine göre daha kısa olduğu kabul ediliyordu (biliniyordu) Oysa Fitts yasası ile her ikisi için de navigasyon süresi (gezinme süresi) oldukça iyi sonuçlandı. Sonuç olarak, Fitts yasası teknolojilere uygulandığında elle yapılan kontrolleri vermediği gözlendi. Accot and Zhai (2003) Fitts yasasını 2 boyutlu (2D) hedefler için kullandı.

7 FittsYasasının Çalışma İlkesi HCI alanındaki en iyi bilinen teorilerden biri Fitts yasası, bir arayüzdeki işaretleme görevi için hareket süresi, navigasyon mesafesi ve hedef boyutu (genişliği) arasındaki genel bir ilişkiyi belirtir. Hareket süresi, hareket mesafesi arttıkça ve hedefin boyutu azaldığında artar.

8 Hedef nesnenin değerlendirmek üzere sadece genişlik boyutu göz önüne alınır. Yükseklik ve derinlik 2D ortamlarda değerlendirilmez. Aynı durum monitör ekranları için de geçerlidir. Hareket süresi, hedefin hareket mesafesi ve genişliği ile log doğrusal bir ilişkiye sahiptir.

9 Fitts Yasası : Binary (İkili) Logaritmik Eğri Bir nesnenin kullanılabilirliğinin tahmin edilebilirliği doğrusal değil, bir eğri boyunca ilerler. Logaritmik bir değişim gösterme web tasarımında şu anlama gelir: Her küçük nesnenin tıklanabilirliği nesneye %20 büyüklük artışı verildiğinde daha kolay olacaktır. Çok büyük bir nesneye % 20 genişleme artışı verildiğinde kullanışlılık desteği aynı oranda olmayacaktır. Bu lineer olmayan ilişki arayüz için önemli olan piksellerin etkin kullanımını sağlayacaktır. Çünkü piksel kullanımının keyfi yapılması mümkün değildir. Piksel ekranda sınırlı sayıdadır. Bu büyüklüğün non-lineer şekilde artışı tasarımcıların etkin ve temiz arayüzler tasarlamasını sağlar. Non-linear ilişkinin bir sayfaya formlar ya da şekiller eklemedeki önemi görülmektedir..

10 Araştırma ve Tasarım Aracı (Tool) 2 farklı PullDownMenu

11 İşaretleme (Pointing) Fitts Yasası uygulanır

12 Modern ArayüzTasarımında FittsKanunu Fitts kanunu tasarımcıların kullanıcı arayüzleri ve web sayfası düzenlemelerine (web page layout) ilişkin kararlar almalarına yardımcı olur. Örneğin e-ticaret sitelerinde sepete ekle (add to chart) butonunun interaktif bir buton olarak uygun şekilde tasarlanması ve yerleşimi potansiyel finansal bir kazanç sağlar. Bir çalışmada bir e ticaret sitesi yalnızca sitenin sepete ekleme düğmesini sol gezinme menüsüne yerleştirerek dönüşümlerde% 34'lük bir artış gösterdi. Fitts kanunu kullanıcı arayüzü elemanlarının büyüklüğü ve yerleşimi (konumu) ile ilgili karar vermeye yardımcı olduğu için günümüzde özellikle web tasarımında kullanılmaktadır.

13 Akıllı Telefon /Tabletler T=a+b ID f Time Hareket Süresi Güçlük indeksi

14 FittsYasasının Uygulandığı Diğer HCI Örnekleri Sanal Gerçeklik (Virtual Reality) İnsan-İnsan Etkileşimi (Human Human Interaction) Büyük Ekranlar (Large Screens) Aynı işi (task) iki kişi gerçekleştirir. Biri, diğerinin ürettiği kuvveti ve hareketi hisseder ve diğer kişinin yapmaya çalıştığını belirler. İkisi de aynı hedefe sahip değildir,bu yüzden uzlaşma gerekir.

15 Boş (Null)Hipotez and Alternatif Hipotez Bir deneyin en az bir boş (null) ve bir alternatif hipotez içermesi gerekir. Null hipotez deneysel davranışlar arasında hiçbir fak olmadığına işaret eder. Alternatif hipotez, her zaman boş hipotezi ile karşılıklı olarak ayrılan bir ifadedir. Her iki hipotezin birlikte ortaya çıkması mümkün değildir. Bir deneyin amacı, alternatif hipotezi desteklemek için boş hipotezi çürütmek veya geçersiz kılmak üzere istatistiksel bir kanıt bulmaktır

16 Nullve Alternatif Hipotez Örneği Bir web sitesinde pull-down menü ya da pop-up menü oluşturulmak istensin. Geliştiricilerin hangi menü tasarımının kullanıcılar için daha etkin olduğunu bulmak üzere deney yapmaları gerekir. Bu deneyler için belirlenen Null hipotez H 0 : pull down menü ile pop up menü arasında sayfaya yerleşmeleri için geçen süre bakımından hiçbir fark yoktur. Alternatif hipotez H 1 : pull down menü ile pop up menü arasında sayfaya yerleşmeleri için geçen süre farklıdır. Bir deney için uygulanacak hipotezlerin sayısında bir sınır yoktur.

17 Boş ve Alternatif Hipotezin Özellikleri Başarılı bir deney için, bir veya daha fazla iyi belirlenmiş hipotezle başlamak önerilir. İyi bir hipotez aşağıdakileri sağlamalıdır: Kesin ve akıcı bir dille betimlenmelidir. Tek bir deney ile test edilebilecek şekilde probleme odaklanılmış olmalıdır. Kontrol gruplarını ve deneyin koşullarını açık olarak sağlamalıdır.

18 Bağlı ve Bağımsız Değişkenler (DependentandIndependentVariables) Bağımsız değişkenler, araştırmacının bağımsız değişkendeki olası değişikliğin nedeni ile ilgilenmesidir. Bağımsız terimi değişkenin bir faktörün davranışından bağımsız olduğunu ifade eder. Bağlı değişkenler araştırmacının ilgilendiği sonuçlar ve etkileşimleri gösterir. Bu terim bir unsurun davranışına bağlıdır ya da bağımsız değişkenlerdeki değişimlere bağlıdır. Araştırmacılar bağımsız değişkenlerdeki değişimlerin bağlı değişkenleri nasıl etkileyeceğini ya da etkileyip etkilemediğini çıkarmak isterler.

19 HCI dabağımsız Değişkenler Bağımsız değişkenler çalışılan alan ile doğrudan bağlantılıdır. Tıp, fizik, astronomi gibi farklı disiplinlerin her birinde farklılıklar gösterir. Bağımsız değişkenler çoğunlukla teknoloji ile ilgilidir ve teknolojinin kullandığı içerikler olarak tanımlanır. Farklı tipteki teknolojiler ve aygıtlar : Yazma ile konuşma odaklı yazdırma (dikte etme) farklıdır. fare, joystick ve dokunmatik ekran farklıdır. Diğer pek çok işaretleme aygıtları (pointing devices). Farkl arayüz tasarımı tipleri : pull-down menu, pop-up menu, font büyüklükleri ve çeşitli karşıtlıklar (contrasts) arka plan renkleri, web sitesi mimarisi

20 H 0 : pull down menü ile pop up menü arasında sayfaya yerleşmeleri için geçen süre bakımından hiçbir fark yoktur. hipotezi için: Bağımsız değişken: Menünün tipidir. pull-down ya da pop-up Bağlı değişken: web sayfasına yerleşme (görülme) için geçen süredir.

21 Deneylerin Değişkenlerle İlişkisi Araştırmacılar deney süresince menü tiplerini sürekli kontrol eder. Böylece her parçanın belli bir deney koşulunda diğer parça ile etkileşimi rasgele olarak belirlenebilir. Etkileşim için gerekli süre ise araştırmacının kontrol edemeyeceği o parçaya ait her bir davranışsal faktörlere bağlıdır. Bazı kullanıcılar diğerlerinden daha hızlıdır. Araştırmacıların doğru süreyi ölçümlemeleri (her kullanıcı için) önemlidir. Bunun için ayrıca araştırmacılar iki menü tipi arasında doğrudan bir karşılaştırma yapmayı amaçlayarak bağımız değişkenin sonuçlarını da değerlendirirler.

22 Daha büyük parça her zaman daha iyi değildir. Fitts yasasından çıkarılacak en önemli sonuç, daha büyük bir butona tıklamanın daha kolay olması nedeni ile bu çözümün en optimal gereksinim olmayacağıdır. Pek çok tasarımcı normalden büyük eylem çağrısı (call-to-action) butonları ve onay (submit ) butonları kullanmayı tercih eder. Oysa Fitts Yasasına göre, daha büyük parçalar daha küçük parçalardan daha fazla kullanışlı olmayacaktır.

23 Hareketler ve Uzaklıklar Fitts yasasının bir başka önemli faktörü (hedef nesnenin büyüklüğü dışında) fare imlecinin mevcut yeri ile nerede olması gerektiği arasındaki mesafedir. Önemli bileşenleri uzağa yerleştirmek arayüz üzerinde bir dizi görevin tamamlanması için gerekli süreyi artıracaktır. NewInvoice butonu hem büyüklüğü, hem de konumu ile Fitts yasasına uygun tasarlanmıştır. Çünkü : Fare imlecinin ekranın üstünde başladığı kabul edilirse, ekranın üstüne yakın yerleştirildiği için kolay ulaşılacak buton olacaktır.

24 Prime Pixel(Temel Piksel) Giriş aygıtının imlecinin bulunduğu tek noktaya prime pixel denir. Her bilgisayar arayüzünde hedef nesnenin uzaklığının «prime pixel» den ne kadar uzağa yerleşmiş olduğu ile ölçülür. Arayüz tasarımında beş noktanın «magic pixel» olarak alındığı uygulamalar da vardır. Kullanıcı ekranın sağ köşesi ile pek ilgilenmediği için, pencereyi kapatan düğme genellikle buradadır.

25 Temel Pikselin (Prime Pixel) Önemi Windows masaüstü yazılımında sağ tıklama ile bir menü içeriği görüntülensin. Menü seçeneklerinin her birinin temel piksele göre bir nokta başlangıcı vardır. Bu da web tasarımcısının gücünü düşürebilir. Temel pikselin yeri bir değişkendir. Çünkü başlama noktası ekranda herhangi bir yerde olabilir. JavaScript ile farenin konumunun kontrolü yapılıyorsa, arayüz nesnelerinin hareketlerini fare imlecine göre yapmak istenmez. Çünkü bu karışıklık oluşturabilir..

26 Çok adımdan oluşan bir proseste gerçekleşen hareketin bir sonraki hareketin giriş alanından ne kadar uzaklıkta bir buton olarak yerleştirileceği önemlidir.

27 Gestalt Law- Görünüm Yasası Parçaların Gruplanması Navigation bar (gezinti çubuğu), bir parçadan diğer bir parçaya kesintisiz bir geçiş yapmak üzere birlikte çalışabilir. Örneğin: Home öğesi ile Blog öğesi sağa doğru aynı uzaklıkta, ama aralarında bir boşluk oluşturmadan tıklandığında menünün kullanılabilirliği Fitts yasasına göre azalır. Çünkü birleşmiş durumda başlangıç noktasından hedef nesneye olan mesafe artar