Optik Koherens Tomografi

Transkript

1 Optik Koherens Tomografi OPTICAL COHERENCE TOMOGRAPHY Deniz ORAL*, Leyla S. ATMACA** * Arþ.Gör.Dr., Ankara Üniversitesi Týp F+akültesi Göz Hastalýklarý AD, ** Prof.Dr., Ankara Üniversitesi Týp Fakültesi Göz Hastalýklarý AD, ANKARA Özet Optik koherens tomografi (OCT) retina anatomisinin çapraz kesitli görüntülerini saðlayabilen yeni bir görüntüleme yöntemidir. OCT kýzýlötesine yakýn 840 nm'lik bir diod laser ýþýðý yardýmý ile dokularýn optik geri yansýtma özelliklerini kullanarak retinanýn iç yapýsý hakkýnda yüksek çözümlemeli ve derinlemesine bilgiler saðlar. Retina yapýlarýnýn yansýtýcýlýk derecelerine göre farklý renklendirilmiþ tomografi kesitleri yapýsal bilgilerin yanýsýra yapýlarýn gerçek boyutlarý ve yansýtýcýlýklarý gibi niceliksel bilgiler de saðlar. OCT makula ödemi, makula deliði, epiretinal membran, yaþa baðlý makula dejeneresansý, optik sinir baþý druzeni, optik disk piti gibi patolojilerin yanýsýra retina sinir lifi tabakasý kalýnlýðýnýn deðerlendirilmesi ve ön segment yapýlarýnýn görüntülenmesinde de kullanýlmaktadýr. Yüksek çözümlemeli, kolay uygulanabilen ve hasta uyumunun iyi olduðu bir görüntüleme tekniði olarak, OCT gelecekte baþta retina patolojileri olmak üzere pekçok oftalmik patolojinin taný ve takibinde önemli bir yere sahip olabilecektir. Anahtar Kelimeler: Tomografi, Optik koherens tomografi, Retina tomografisi, Görüntüleme yöntemleri T Klin Oftalmoloji 2001, 10:34-40 Summary Optical coherence tomography (OCT) is a new imaging technique that is capable of providing cross sectional images of the retinal anatomy. By the help of a near infrared 840 nm diode laser light, OCT uses optical reflective properties of the tissues to provide detailed information about the internal retinal structures. Cross sectional OCT scans are color coded according to reflective properties of the retinal structures and provide quantitative information like real dimensions and reflectivity of the structures as well. Besides pathologies like macular edema, macular holes, epiretinal membrane, age related macular degeneration, optic nerve head drusen and optic disc pits, OCT can also be used in imaging of the anterior segment structures and in evaluation of the retinal nerve fiber layer thickness. As a high resolution imaging technique that is easily applicable and necessitating little patient compliance, OCT may have an important role in diagnosis and follow-up of a large variety of ophthalmological pathologies in future. Key Words: Tomography, Optical coherence tomography, Retinal tomography, Imaging techniques T Klin J Ophthalmol 2001, 10:34-40 Geliþ Tarihi: Yazýþma Adresi: Dr.Deniz ORAL Yalým Sok. No:2/ Kavaklýdere, ANKARA Retina anatomisinin çapraz kesitinin doðrudan görüntülenebilmesi, makula dejeneresansý, makula ödemi ve glokom gibi çeþitli retina ve optik sinir baþý hastalýklarýnda erken taný ve daha hassas izlem gibi üstünlükler saðlayabilir. 1990'lý yýllarýn baþýnda deneysel olarak kullanýlmaya baþlanan ve 1995 yýlýnda klinik kullanýma giren optik koherens tomografi (OCT) retina yapýsýnýn yüksek çözümlemeli çapraz kesitli tomografisini in-vivo olarak saðlayabilen yeni bir görüntüleme yöntemidir (1-4). OCT çalýþma prensibi olarak B-scan ultrasonografiye benzer ancak görüntü oluþturmada dokunun akustik yerine optik geri yansýtma özelliklerini kullanýr. Sistem kýzýlötesine yakýn 840 nm'lik bir diot laser kaynaðýndan çýkan düþük koheranslý ýþýðý retina üzerine gönderir. Göziçi yapýlardan geri yansýyan ýþýðýn gecikme zamaný düþük koheranslý interferometri aracýlýðý ile deðerlendirilir ve OCT'nin algýlayýcýsýnda dokunun yansýtýcýlýk derecesiyle orantýlý bir giriþim 34 T Klin Oftalmoloji 2001, 10

2 OPTÝK KOHERENS TOMOGRAFÝ sinyali oluþur. Bu sinyallerin iþlenmesi ile oluþturulan tomografi kesitleri iki boyutlu olarak ve retina yapýlarýnýn yansýtýcýlýk özelliklerine göre farklý renklendirilmiþ þekilde görüntülenir. OCT'nin yansýtýcýlýk çizelgesi yüksek yansýtýcýlýðý olan noktalar çizelgenin kýrmýzý (kýrmýzýdan beyaza kadar) ucunda, göreceli olarak düþük yansýtýcýlýðý olan noktalar ise mavi (maviden siyaha kadar) uçta yer alacak þekilde oluþturulur (1,2,5-7). Elde edilen retina görüntüsünün uzunlamasýna çözümlemesi 10 mikron, yanlamasýna çözümlemesi ise yaklaþýk 70 mikron düzeyindedir. Tomografi görüntülerinden yapýlarýn tam boyutlarý ve yansýtýcýlýklarý gibi niceliksel bilgiler de elde edilebilir. Sistemde tarayýcý ýþýðýn fundustaki görünümünü saðlayan kýzýlötesi ýþýða hassas bir video kamera ve elde edilen tomografi görüntüsünü eþ zamanlý olarak gösteren bir bilgisayar ekraný bulunur. Ýstenilen tarama konumu, tarayýcý ýþýðýn fundustaki yerleþiminin ekrandan izlenmesiyle ya da o anki tomografi görüntüsü yardýmýyla ayarlanýr. Retinanýn farklý alanlarýnýn görüntülenebilmesi için hastanýn fiksasyon noktasýnýn deðiþtirilmesi gerekir. Saðlýklý Gözlerin OCT ile Görüntülenmesi Deniz Saðlýklý bir gözde alýnan OCT kesitlerinde vitreus-retina aralýðý yansýtýcýlýðý olmayan vitreus ile retinanýn yansýtýcý yüzeyi arasýndaki zýtlýk ile belirlenir. Sinir lifi tabakasý tüm duyu retina tabakalarý içinde en yüksek yansýtýcýlýða sahiptir. Sinir lifi tabakasýnýn yansýtýcýlýðý pleksiform tabakalarýn yansýtýcýlýðýna eþit veya daha yüksektir. Bu tabakanýn kalýnlýðý optik sinire yaklaþtýkça artar ve optik disk bölgesinde yansýtýcýlýðý azalýr. Altta yatan pleksiform tabakalar diðer yüksek yansýtýcýlýklý tabakalarý oluþturur. Düþük yansýtýcýlýklý alanlar nükleer tabakalar ile fotoreseptör iç ve dýþ bölümlerinin yerleþimine karþýlýk gelir. Dýþ nükleer tabaka ile fotoreseptör iç ve dýþ bölümleri tomografi kesitlerinde en belirgin düþük yansýtýcýlýk hattýný oluþturur. Tomografi görüntülerinde retinanýn arka sýnýrýný belirleyen yüksek yansýtýcýlýklý geniþ tabaka retina pigment epiteli (RPE) ve koriokapillarise karþýlýk gelir ve bu tabaka koroid dolaþýmýnýn lamina cribrosada sona ermesiyle uyumlu olarak optik disk kenarýnda sonlanýr. Koriokapillarisin altýnda derin koroid ve skleradan gelen sinyallerin retinadan geçerken baskýlanmasý nedeniyle bu tabakalardan zayýf yansýmalar gözlenir. OCT'de ayný yansýtýcýlýða sahip bitiþik dokular ayýrdedilemediðinden, altta yatan koroidden ayrý bir RPE görüntüsü elde edilemez (5,8). Papilla-makula hattýnda alýnan kesitlerde, fotoreseptörler ile Henle lifleri tabakasýnýn önünde retinanýn yana doðru yer deðiþtirmesi sonucu fovea çöküklüðünün oluþumu ve en fazla derinliðine makula merkezinde ulaþtýktan sonra tekrar kayboluþu izlenir. Optik diskin normal çukurlaþmasý ve sýnýrlarý da belirgin olarak görülür. Optik diskin kesitini incelemek ve deðiþik düzlemlerde sinir lifi tabakasýnýn kalýnlýðýný karþýlaþtýrmak için optik sinir baþýndan geçen deðiþik ýþýnsal düzlemlerden OCT kesitleri alýndýðýnda; papillamakula aksýna dik olan 90 derecedeki tomografide alt ve üst arkuat sinir lifi demetlerinin varlýðý ile uyumlu olarak, retina sinir lifi tabakasýnýn neredeyse tüm retina kalýnlýðýný tutacak ölçüde optik diske doðru geniþlediði görülür. Papillamakula aksýna paralel alýnan 0 derecedeki tomografide ise daha ince sinir lifi demetleri ile uyumlu olarak daha az belirgin bir sinir lifi tabakasý gözlenir. OCT görüntülerinde duyu retinanýn sýnýrlarý belirgindir ve retina kalýnlýðý güvenilir olarak saptanabilir. Yapýlan çalýþmalarda OCT ile retina kalýnlýk ölçümlerinin deðiþkenliðinin cihazýn çözümleme gücü olan 10 mikrona yakýn olduðu belirlenmiþtir (5,9). Ön Segmentin OCT ile Görüntülenmesi OCT gözün ön segment yapýlarýnýn görüntülenmesinde de kullanýlabilir. Ön segmentin büyük görüþ alanlý OCT kesitlerinden doðrudan ön kamara derinliði, ön kamara açýsýnýn deðeri ile kor-neanýn ön ve arka yüzeylerinin eðrilik yarýçaplarý elde edilebilir. Dar alandan daha fazla kesit alýnmasý ile daha yüksek çözümlemeli görüntüler elde edilerek, kornea epiteli ve stroma ile bazý kesitlerde endotel de görüntülenebilir. Limbusta kornea kenarý üzerinde yer alan sklera dokusunun yüksek daðýtýcýlýðý nedeniyle açý bölgesi iyi görüntülenemez. Açý bölgesinden daha fazla kesit alýnmasý ile kornea, sklera, iris ve iris pigment epiteli de açýk þekilde görüntülenebilir. Buna karþýn, trabeküler að, Schlemm kanalý ve T Klin J Ophthalmol 2001, 10 35

3 Deniz ORAL ve Ark. skleral mahmuz görüntüle-nemez. OCT kataraktýn görüntülenmesi ve derecelendirilmesi için de kullanýlabilir ancak, lens kesitlerinin alýnmasý oldukça uzun sürmektedir. Refraktif cerrahide LASIK sonrasý kornea flebi ve stromal yatak kalýnlýðýnýn ve anatomisinin incelenmesinde de OCT kullanýlmaktadýr (10). Ön kamaranýn OCT görüntüleri kornea, açý bölgesi ve iris bozukluklarýnýn saptanmasý ile göziçi kitle ya da tümörlerinin tanýsý ve izleminde yararlý olabilir. Ön kamara derinliði ve korneanýn refraktif gücünün OCT yardýmý ile belirlenmesi yüksek doðrulukta ve temassýz biyometri için yeni bir yaklaþým olup, kontakt lens uygulamalarýnda da kullanýlabilir. Kornea kalýnlýðýndaki deðiþimleri ve stroma içinde yansýtýcýlýðýn daðýlýmýný gösteren yüksek çözümlemeli görüntüler kornea ödemi, keratokonus ve interstisiyal keratit ve gibi hastalýklarýn belirlenmesi için özgün bir yöntem oluþturabilir. Makula Ödemi Makula ödemi sýklýkla diyabetik retinopati, retina ven týkanýklýðý, üveit, retinitis pigmentosa gibi hastalýklarda görülür veya katarakt ekstraksiyonu sonrasý ortaya çýkabilir. Retinada sývý birikimi duyu retina kalýnlýðýnda artýþ ile makula ödeminin klinik ve anjiyografik bulgularýna sebep olur. OCT retina kalýnlýðýný 10 mikronluk bir uzunlamasýna çözümleme ile niceliksel olarak deðerlendirebilir. Kistik makula ödemli hastalardan elde edilen görüntüler bilinen histopatoloji ile yakýndan uyumludur. Tomografide dýþ pleksiform ve iç nükleer tabakalarda yansýtýcýlýðý olmayan boþluklar ve neredeyse iç limitan membrana kadar uzanan geniþ merkezi kistler izlenir. Kistik makula ödeminin görüntülenmesinde OCT'nin anjiyografi kadar etkin olduðu bildirilmiþtir (11). Zaman içinde ayný bölgenin tomografilerinden retina kalýnlýðýnýn ölçülmesi sývý birikiminin artýþ veya azalmasýný takipte nesnel bir yöntem oluþturabilir. Yapýlan çalýþmalarda makula ödemine yönelik laser fotokoagülasyon tedavisi öncesi ve sonrasýnda retina kalýnlýk deðiþimlerini niceliksel olarak izlemede OCT'nin yararlý olduðu görülmüþtür (12-14). OPTÝK KOHERENS Makula Deliði Oftalmoskopik olarak makula deliði oluþumunun çeþitli evrelerine benzeyen lezyonlar oldukça sýktýr. OCT ile makula delikleri benzer diðer lezyonlardan ayýrdedilebilir ve deliðin oluþma evreleri izlenebilir. Deliðin çapý ve çevreleyen retina altý sývý birikiminin yaygýnlýðý gibi niceliksel bilgiler de görüntülerden doðrudan elde edilebilir. OCT'nin mikron düzeyindeki çözümleme gücü makula deliklerinin zaman içinde gösterdiði deðiþimin izlenmesine ve cerrahi uygulanan gözlerde tedavi sonrasý iyileþmenin deðerlendirilmesine imkan vermektedir (15-18). OCT ile vitreusretina aralýðýnýn incelenebilmesi de mümkündür. Makula deliði, epiretinal membran, vitreomakuler traksiyon sendromu ve kistik makula ödemi gibi çeþitli makula hastalýklarýna eþlik edebilen vitreoretinal yapýþýklýklarýn belirlenmesinde OCT'nin biyo-mikroskopiden daha hassas bir teknik olduðu bildirilmiþtir (19). Tam kalýnlýkta makula deliði olan hastalarýn OCT görüntüleri retinada keskin sýnýrlý ve tam kat çukurlaþma, deliðin etrafýnda hale þeklinde retina dekolmaný ile dýþ pleksiform ve iç nükleer tabakalarda küçük, yansýtýcýlýðý olmayan kistler gibi özellikler gösterir. Bunun tersine, yalancý makula deliði veya kýsmi kalýnlýktaki makula deliklerinde fovea çukurunun çeperinde deðiþme ile beraber dýþ duyu retinanýn normal olduðu görülür. Makula kistleri ise retina içinde yansýtýcýlýðý olmayan bölgesel boþluklar þeklinde izlenir (2,20). Retinoskizis ve Retina Dekolmaný OCT ile retinoskizis ve retina dekolmaný ayýrýcý tanýsý kolaylýkla yapýlabilmektedir (21). OCT kesitlerinde retinoskizis duyu retina içinde ayrýlma olarak izlenirken, seröz duyu retina dekolmanýnda retinada tam kat kabarýklýk ve retina altýnda yansýtýcýlýðý olmayan sývý ile dolu bir boþluk görülür. Altta retina pigment epiteli ile koriokapillarisin oluþturduðu yüksek yansýtýcýlýklý hat ise gözküresinin çeperine uygun olarak uzanýr. Buna karþýlýk seröz retina pigment epitel dekolmaný bulunan gözlerde retina pigment epiteline karþýlýk gelen ince ve yüksek yansýtýcýlýklý tabaka hemen duyu retinanýn altýnda izlenir ve bu tabaka yansýtýcýlýðý olmayan sývý dolu bir boþluk üzerinde göz çeperiyle uyumsuz olarak uzanýr. Kabarýk retina pigment epitelinin yüksek yansýtýcýlýðý nedeniyle koriokapillaris gibi derinde yeralan yapýlar gölgelenmiþ olarak izlenir (2). Yaþa Baðlý Makula Dejeneresansý Yaþa baðlý makula dejeneresansýnýn kuru tipinde, druzenler retina pigment epiteline karþýlýk gelen hatta yükselti odaklarý olarak görülür. Bu görüntü Bruch membranýnda ya da Bruch membraný 36 T Klin Oftalmoloji 2001, 10

4 OPTÝK KOHERENS TOMOGRAFÝ ile RPE arasýnda þekilsiz madde birikimi ile uyumludur. RPE'nin coðrafik atrofisi, pigmenti azalmýþ alanlar ve retinadaki incelme nedeniyle tarayýcý ýþýðýn geçiþinin artmasý sonucunda koroidden gelen geri yansýmalarda artýþ þeklinde izlenir. Bunun tersine pigmenti artmýþ RPE bölgelerinde RPE'den yansýma artar ve daha derindeki koroidden gelen yansýmalar hafifçe gölgelenir. Az miktardaki retina altý sývý ise RPE ile duyu retina arasýnda yansýtýcýlýðý olmayan bir boþluk olarak izlenir. Retina altý kanama duyu retinanýn altýnda artmýþ yansýtýcýlýklý düzgün olmayan bir alan olarak görülür ve koroid neovaskülarizasyonundan altta yatan koroidin gölgelenmesi ile ayýrdedilebilir. Seröz RPE dekolmaný duyu retinanýn seröz dekolmanýndan RPE'ne karþýlýk gelen yansýtýcý tabakanýn kubbe þekilli yükselmesi ile ayýrdedilir. RPE yýrtýðý ile beraber olan RPE dekolmanlarýnda ise kubbe þekli izlenmez ve RPE'ne ait yansýmada kesinti gözlenir. Koroid neovaskülarizasyonu RPE'nin normal çeperinde yukarý doðru bir tümsek oluþturan kalýnlaþma olarak izlenir ve genellikle retina içi veya retina altý sývý birikimi ile beraber ortaya çýkar. Gizli koroid neovaskülarizasyonlarý ise koroidin yansýtýcýlýðýnda sýnýrlarý belirsiz yaygýn artýþla belirlenir, ancak beraberinde retina içi veya retina altý sývý olmasý þarttýr. Çünkü koroid yansýtýcýlýðýndaki yaygýn deðiþiklikler prob ýþýðýnýn koroide geçiþini etkileyen RPE deðiþikliklerinden de kaynaklanabilir. OCT kýzýlötesine yakýn dalgaboyu kullanmasý ve yüksek duyarlýlýðý sayesinde fundus flöresein anjiyografiye göre kanamalardan daha iyi geçmekte ve daha iyi görüntüleme saðlayabilmektedir. Böylece anjiyografide gizli neovaskülarizasyon olarak belirlenen bazý lezyonlarýn sýnýrlarý OCT ile daha iyi belirlenebilmektedir. Ýnce kanamalarda baþarýlý görüntüler elde edilmesine karþýn, yoðun retina altý veya retina içi kanamalar OCT'nin tarayýcý ýþýðýný zayýflatarak koroidin yeterince görüntülenmesini engellemektedir. Bugün için OCT koroid neovaskülarizasyonlarýnýn deðerlendirilmesi ve tedavisinde fundus flöresein anjiyografinin yerine geçecek bir seçenek oluþturmamaktadýr. Koroid neovaskülarizasyonlarýnýn tedavisinde tüm neovaskülarizasyon alanýna laser fotokoagülasyonu önerildiði için tüm lezyonun sýnýrlarýnýn belirlenmesi gereklidir. OCT Deniz çapraz kesitler aldýðýndan yalnýzca kesit alýnan bölgedeki sýnýrlarý gösterir ve þüphelenilen neovaskülarizasyon alanýnýn tümünün sýnýrlarýnýn belirlenebilmesi çok sayýda kesit alýnmasýný gerektireceðinden kullanýþlý bir yöntem deðildir. OCT, kabarýk RPE'nin gölgelemesi nedeniyle pigment epitel dekolmanlarýnýn altýndaki koroid neovaskülarizasyonlarýný da iyi görüntüleyememektedir. RPE'nin pigmentasyonundaki deðiþimler de koroid yansýtýcýlýðýný etki-lediðinden, koroid yansýmasýndaki deðiþimin her zaman gerçekten koroidden kaynaklanýp kaynaklanmadýðýnýn ayýrdedilmesi zordur. Fundus flöresein anjiyografide boya sýzýntýsý ile neovaskülarizasyonun sýnýrlarý belirlenmeye çalýþýlýrken, OCT düzgün olmayan damar yapýlarý hakkýnda tamamen yapýsal veriler sunduðundan neovaskülarizasyonun sýnýrlarý hakkýnda daha fazla bilgi verir. Bu nedenle cihazýn teknolojisi geliþtikçe fundus flöresein anjiyografide gizli görünüme sahip koroid neovaskülarizasyonlarýnýn sýnýrlarý daha iyi belirlenerek laser tedavisi uygulanabilecektir. OCT'nin fovea altý koroid neovaskülarizasyonu olan hastalarýn cerrahi membran çýkartýlmasýna uygunluðunun belirlenmesinde ve membran çýkartýlmasý ya da fovea translokasyonu yapýlan olgularýn ameliyat sonrasý deðerlendirilmesinde de yararlý anatomik veriler saðladýðý bildirilmiþtir (22-27). Epiretinal Membran Epiretinal membranlar OCT'de retina yüzeyi ile birleþik ya da retina yüzeyinin önünde yeralan yansýtýcý yapýlar olarak görülebilir. Membranlarýn küçük bir kýsmý iç limitan membrandan ayrýlmýþ bölümleri olduðu için tomografilerde açýkça görülebilirken, büyük bölümü retina yüzeyine tamamen yapýþýk olarak izlenir. Yardýmcý baþka bulgular bulunmadýðýnda OCT tamamen yapýþýk epiretinal membranlarý genellikle belirleyemez. OCT epiretinal membranlara eþlik eden yalancý makula deliklerinin belirlenmesi, retina dekolmaný ile skizis benzeri boþluklarýn ayýrdedilmesi ve membranýn çekmesine baðlý olarak oluþan makula kalýnlýk artýþýnýn deðerlendirilmesinde yararlý olmaktadýr. Membranýn sýnýrlarý belirgin olduðunda OCT ile membranýn kalýnlýðýný da belirlenebilir ve böylece ameliyat öncesi deðerlendirme yapýlabilir. Pars plana vitrektomi ve membran soyulmasý yapýlan gözlerde, cerrahi sonrasý membranýn T Klin J Ophthalmol 2001, 10 37

5 Deniz ORAL ve Ark. tamamen çýkartýlýp çýkartýlamadýðý da deðerlendirilebilir. Epiretinal membranlarýn belirlenmesinde OCT tek baþýna bir taný aracý olarak önerilmemektedir. Ancak membranlarýn çapraz kesit karakterlerinin deðerlendirilmesinde kullanýlarak tamamlayýcý ve niceliksel bilgiler saðlayabilir (6). Diyabetik Retinopati Diyabetik retinopatili hastalarda OCT çoðunlukla dýþ retina tabakalarýný tutan sývý birikimine baðlý retina kalýnlaþmasýný gösterir ve bu durum geri yansýyan sinyallerde azalma olarak farkedilir. Sert eksudalar yüksek yansýtýcýlýðý olan retinaiçi odaklar olarak görünür. Mikroanevrizma ve diðer damarsal bozukluklarýn ise OCT'de belirlenmesi güçtür (13). Makula ödeminin izleminde retina kalýnlýðýnýn zaman içinde ayný noktada ölçülmesi, sývý birikiminin ilerlemesi veya gerilemesinin deðerlendirilmesi için nesnel bir ölçüt saðlar. Hee ve arkadaþlarý diyabete baðlý makula kalýnlaþmasý olan hastalarý OCT ile deðerlendirdikleri çalýþmalarýnda retina kalýnlýðýnýn topografik haritasýnýn genellikle klinik muayene ve anjiyografi ile uyumlu olduðunu belirlemiþlerdir (28). OCT'nin erken non-proliferatif retinopatisi olan hastalarýn makulada kalýnlaþma geliþimi açýsýndan taranmasýnda yararlý olabileceði düþünülmektedir. Glokom Glokomda görme alaný kaybý ve belirgin çanaklaþma oluþmadan önce önemli akson kaybý oluþabildiði bilinmektedir. OCT kesitlerinde vitreus-retina aralýðýndaki yüksek yansýtýcýlýklý hat sinir lifi tabakasýný gösterir. Yapýlan çalýþmalarda bu hattýn kalýnlýðýnýn histolojik olarak ölçülen sinir lifi tabakasý kalýnlýðý ile uyumlu ve ölçümlerin tekrarlanabilir olduðu gösterilmiþtir (5,29). Schuman ve arkadaþlarý normal ve glokomlu gözlerde sinir lifi tabakasýný OCT ile deðerlendirmiþlerdir. Saðlýklý gözlerde sinir lifi tabakasýnýn kalýnlýðý beklendiði gibi alt ve üst kadranlarda en fazla olarak ölçülmüþtür. OCT ile belirlenen çanak/disk oranlarýnýn da stereoskopik disk fotograflarýný deðerlendiren tecrübeli bir kiþinin yorumlarýyla uyumlu olduðu belirlenmiþtir (29). Glokomlu gözlerde görme alaný ve fundus muaye-nesi ile sinir lifi tabakasýnda kayýp belirlenen alanlarda, OCT'nin sinir lifi tabakasýndaki incelmeyi saptayabildiði gösterilmiþtir (30-32). OCT ile yapýlan sinir lifi kalýnlýðý ölçümlerinin, tarayýcý laser polarimetre (scanning laser polarimetry) ve tarayýcý laser oftalmoskopi (scanning laser ophthalmoscopy) teknikleri ile uyumlu olduðu ve OCT'nin glokomlu olgularý normal olgulardan ayýrdedebildiði bildirilmektedir (33-35). Gelecekte yapýlacak çalýþmalarla sinir lifi tabakasý kalýnlýðýnýn normal veri tabanýnýn oluþmasýyla OCT glokomun tanýsý ve klinik izleminde de önemli bir yere sahip olabilecektir. Optik Sinir Baþý Druzeni Optik sinir baþý druzenleri sinir laminasýnýn önünde yerleþen ve sýklýkla kalsifiye olan hiyalin cisimlerdir. Optik sinire gömülü olan küçük druzenler yalancý papilödem görünümü oluþturabilir veya optik sinir çanaklaþmasýný belirsizleþtirebilir. Çanaklaþmanýn belirsizleþmesi nedeniyle bu hastalarda optik sinir baþý görünümünün deðerlendirilmesi zordur. Druzenlerin glokom ve diðer optik nöropatilerdekine benzeyen görme alaný kayýplarý oluþturduðu da gösterildiði için, druzen bulunan disklerde sinir lifi tabakasýnýn deðerlendirilmesi önemlidir. Yine druzen nedeniyle çanaklaþma oraný düþük olarak izlenen gözlerde, eþlik eden glokom atlanabilir. Bu olgularda sinir lifi tabakasýnýn OCT ile deðerlendirilmesi ile tanýya gidilebileceði bildirilmektedir (36-37). Optik Disk Piti OPTÝK KOHERENS Optik sinir baþýnýn doðumsal pitleri optik diskteki yuvarlak veya oval çukurluklardýr. Santral seröz retinopatiyi taklit eden bir retina ayrýlmasý þeklinde makula tutulumu bu olgularýn %25-75'inde görülür. Optik disk piti ve makula tutulumu bulunan gözlerde yapýlan OCT incelemelerinde, dýþ retinada daha belirgin olmak üzere tüm retinada skizis benzeri boþluklar ve kistik deðiþiklikler izlenmiþtir. Skizis benzeri boþluðun optik pitle baðlantýlý olduðu ve buradan subaraknoid boþluða uzandýðý belirlenirken, skizis benzeri boþluðun arkasýnda dýþ retinada makulayý tutan dekolman gözlenmiþtir (38-40). Yapýlacak yeni çalýþmalar OCT'nin diðer göz patolojilerinin taný ve izlemindeki yerini de belirleyecektir. Görüntü oluþturma iþlemlerinin retina yüzey þekillerini yanlýþ gösterebilmesi, derinlikle 38 T Klin Oftalmoloji 2001, 10

6 OPTÝK KOHERENS TOMOGRAFÝ beraber bazý dokularda optik zayýflama olabilmesi ve eþit yansýtýcýlýða sahip bitiþik dokularýn (retina pigment epiteli ve koroid) görüntülerini ayrý olarak gösterememesi bu yöntemin en önemli yetersizlikleridir. Bunlara baðlý olarak çevresel retina görüntülerinin elde edilme zorluðu, koroid görüntüsünün sýnýrlý derinliðe sahip olmasý ve görüntüleme için saydam bir göz ortamý ile düzgün bir kornea gerekmesi gibi sonuçlar ortaya çýkmaktadýr (8,41). OCT bugün için retinayý en ayrýntýlý olarak deðerlendirebilen görüntüleme tekniðidir. Cihazýn teknolojisindeki ilerlemelerle beraber daha hýzlý görüntü alýnabilmesiyle, yakýn gelecekte üç boyutlu retina tomografilerinin de elde edilebilmesi mümkün olabilecektir. KAYNAKLAR 1. Izatt JA, Hee MR, Swanson EA, Lin CP, Huang D, Schuman JS, Puliafito CA, Fujimoto JG. Micrometer-scale resolution imaging of the eye in vivo with optical coherence tomography. Arch Ophthalmol 1994 ;112: Puliafito CA, Hee MR, Lin CP, Reichel E, Schuman JS, Duker JS, Izatt JA, Swanson EA, FujimotoJG. Imaging of macular diseases with optical coherence tomography. Ophthalmology 1995 ; 102: Huang D, Swanson EA, Lin CP, Schuman JS, Stinson WG, Chang W, Hee MR, Flotte T, Gregory K, Puliafito CA. Optical coherence tomography. Science 1991;254: Humphrey Instruments Web Site: 5. Hee MR, Izatt JA, Swanson EA, Huang D, Schuman JS, Lin CP, Puliafito CA, Fujimoto JG. Optical coherence tomography of the human retina. Arch Ophthalmol 1995; 113: Wilkins JR, Puliafito CA, Hee MR, Duker JS, Reichel E, Coker JG, Schuman JS, Swanson EA, Fujimoto JG. Characterization of epiretinal membranes using optical coherence tomography. Ophthalmology 1996; 103: Fercher AF, Hitzenberger CK, Drexler W, Kamp G, Sattmann H. In vivo optical coherence tomography. Am J Ophthalmol 1993; 116: Toth CA, Narayan DG, Bopart SA, Hee MR, Fujimoto JG, Birngruber R, Cain CP, DiCarlo CD, Roach WP. A comparison of retinal morphology viewed by optical coherence tomography and by light microscopy. Arch Ophthalmol 1997; 115: Koozekanani D, Roberts C, Katz SE, Herderick EE. Intersession repeatability of macular thickness measurements with the Humphrey 2000 OCT. Invest Ophthalmol Vis Sci2000; 41: Maldonado MJ, Ruiz-Oblitas L, Munuera JM, Aliseda D, Garcia-Layana A, Moreno-Montanes J. Optical coherence tomography evaluation of the corneal cap and stromal bed features after laser in situ keratomileusis for high myopia and astigmatism. Ophthalmology 2000; 107: Deniz 11.Antcliff RJ, Stanford MR, Chauhan DS, Graham EM, Spalton DJ, Shilling JS, Ffytche TJ, Marshall J. Comparison between optical coherence tomography and fundus fluorescein angiography for the detection of cystoid macular edema in patients with uveitis. Ophthalmology 2000; 107: Hirakawa H, Iijima H, Gohdo T, Tsukahara S. Optical coherence tomography of cystoid macular edema associated with retinitis pigmentosa. Am J Ophthalmol 1999; 128: Hee MR, Puliafito CA, Wong C, Duker JS, Reichel E, Rutledge B, Schuman JS, Swanson EA, Fujimoto JG. Quantitative assessment of macular edema with optical coherence tomography. Arch Ophthalmol 1995 ; 113: Christoffersen N, Sander B, Larsen M. Precipitation of hard exudate after resorption of intraretinal edema after treatment of retinal branch vein occlusion. Am J Ophthalmol 1998 ; 126: Takahashi H, Kishi S. Optical coherence tomography images of spontaneous macular hole closure. Am J Ophthalmol 1999; 128: Mikajiri K, Okada AA, Ohji M, Morimoto T, Sato S, Hayashi A, Kusaka S, Saito Y, Tano Y. Analysis of vitrectomy for idiopathic macular hole by optical coherence tomography. Am J Ophthalmol 1999; 128: Imai M, Iijima H, Gotoh T, Tsukahara S. Optical coherence tomography of successfully repaired idiopathic macular holes. Am J Ophthalmol 1999; 128: Ripandelli G, Coppe AM, Bonini S, Giannini R, Curci S, Costi E, Stirpe M. Morphological evaluation of full-thickness idiopathic macular holes by optical coherence tomography. Eur J Ophthalmol 1999; 9: Gallemore RP, Jumper JM, McCuen BW 2nd, Jaffe GJ, Postel EA, Toth CA. Diagnosis of vitreoretinal adhesions in macular disease with optical coherence tomography. Retina 2000; 20: Hee MR, Puliafito CA, Wong C, Duker JS, Reichel E, Schuman JS, Swanson EA, Fujimtot JG. Optical coherence tomography of macular holes. Ophthalmology 1995 ; 102: Ip M, Garza-Karren C, Duker JS, Reichel E, Swartz JC, Amirikia A, Puliafito CA. Differentiation of degenerative retinoschisis from retinal detachment using optical coherence tomography. Ophthalmology 1999; 106: Fujikado T, Ohji M, Hayashi A, Kusaka S, Tano Y. Anatomic and functional recovery of the fovea after foveal translocation surgery without large retinotomy and simultaneous excision of a neovascular membrane. Am J Ophthalmol 1998; 126: Giovannini A, Amato GP, Mariotti C, Scassellati-Sforzolini B. OCT imaging of choroidal neovascularisation and its role in the determination of patients' eligibility for surgery. Br J Ophthalmol 1999; 83: Giovannini A, Amato G, Mariotti C, Scassellati-Sforzolini B. Optical coherence tomography in the assessment of reti- T Klin J Ophthalmol 2001, 10 39

7 Deniz ORAL ve Ark. nal pigment epithelial tear. Retina 2000; 20: Hee MR, Baumal CR, Puliafito CA, Duker JS, Reichel E, Wilkins JR, Coker JG, Schuman JS, Swanson EA, Fujimoto JG. Optical coherence tomography of age-related macular degeneration and choroidal neovascularization. Ophthalmology 1996; 103: Trabucchi G, Brezinski ME, Bouma BE, Tearney GJ, Southern JF, Fujimoto JG. Partial lipodystrophy with associated fundus abnormalities : an optical coherence tomography study. Br J Ophthalmol 1998; 82: Zolf R, Glacet-Bernard A,Benhamov N,Mimoun G,Soubrane G,Coscas G. The optical coherence tomography as an anatomical assesment for surgical removal of choroidal neovascular membranes. Abstract Book, 21stMeeting of The Club Jules Gonin Aug.28-Sept ,Edinburg,Scotland; Hee MR, Puliafito CA, Duker JS, Reichel E, Coker JG, Wilkins JR, Schuman JS, Swanson EA, Fujimoto JG. Topography of diabetic macular edema with optical coherence tomography.ophthalmology 1998 ; 105: Schuman JS, Hee MR, Puliafito CA, Wong C, Pedut- Kloizman T, Lin CP, Hertzmark E, Izatt JA, Swanson EA, Fujimoto JG. Quantification of nerve fiber layer thickness in normal and glaucomatous eyes using optical coherence tomography. Arch Ophthalmol 1995; 113: Teesalu P, Tuulonen A, Airaksinen PJ. Optical coherence tomography and localized defects of the retinal nerve fiber layer. Acta Ophthalmol Scand 2000; 78: Chauhan DS, Antcliff RJ, Rai PA, Williamson TH, Marshall J. Papillofoveal traction in macular hole formation: the role of optical coherence tomography. Arch Ophthalmol 2000; 118: Pieroth L, Schuman JS, Hertzmark E, Hee MR, Wilkins JR, Coker J, Mattox C, Pedut-Kloizman R, Puliafito CA, Fujimoto JG, Swanson E. Evaluation of focal defects of the nerve fiber layer using optical coherence tomography. Ophthalmology 1999; 106: OPTÝK KOHERENS 33.Hoh ST, Greenfield DS, Mistlberger A, Liebmann JM, Ishikawa H, Ritch R. Optical coherence tomography and scanning laser polarimetry in normal, ocular hypertensive, and glaucomatous eyes. Am J Ophthalmol 2000; 129: Bowd C, Weinreb RN, Williams JM, Zangwill LM. The retinal nerve fiber layer thickness in ocular hypertensive, normal, and glaucomatous eyes with optical coherence tomography. Arch Ophthalmol 2000 ; 118: Mistlberger A, Liebmann JM, Greenfield DS, Pons ME, Hoh ST, Ishikawa H, Ritch R. Heidelberg retina tomography and optical coherence tomography in normal, ocularhypertensive, and glaucomatous eyes. Ophthalmology 1999; 106: Roh S, Noecker RJ, Schuman JS, Hedges TR3rd, Weiter JJ, Mattox C. Effect of optic nerve head drusen on nerve fiber layer thickness. Ophthalmology 1998; 105: Roh S, Noecker RJ, Schuman JS. Evaluation of coexisting optic nerve head drusen and glaucoma with optical coherence tomography. Ophthalmology 1997; 104: Krivoy D, Gentile R, Liebmann JM, Stegman Z, Rosen R, Walsch JB, Ritch R. Imaging congenital optic disc pits and associated maculopathy using optical coherence tomography. Arch Ophthalmol 1996 ; 114: Rutledge BK, Puliafito CA, Duker JS, Hee MR, Cox MS. Optical coherence tomography of macular lesions associated with optic nerve head pits. Ophthalmology 1996; 103: Lincoff H, Kreissig I. Optical coherence tomography of pneumatic displacement of optic disc pit maculopathy. Br J Ophthalmol 1998; 82: Toth CA, Birngruber R, Boppart SA, Hee MR, Fujimoto JG, DiCarlo CD, Swanson EA, Cain CP, Narayan DG, Noojin GD, Roach WP. Argon laser retinal lesions evaluated in vivo by optical coherence tomogarphy. Am J Ophthalmol 1997; 123: T Klin Oftalmoloji 2001, 10