LYS K MYA SORU BANKASI KONU ÖZETLER KONU TESTLER

Transkript

1 LYS K MYA SORU BANKASI KONU ÖZETLER KONU TESTLER

2 TEŞEKKÜR Kitabın hazırlanmasında emeğinin hiç esirgemeden çok titiz çalışarak güzel bir eser ortaya koyan Ankara Zafer Dershanesi kimya öğretmenlerine ve dizgisinden baskısına kadar kitaba emek veren tüm çalışanlara teşekkür ederim. Ali DEMİR Zafer Yayınları Kurucusu COPYRIGHT ZAFER E T M VE Ö RET M L M TED fi RKET BU K TAP ZAFER DERSHANELER YAYINIDIR. HER HAKKI SAKLIDIR. K TAPTAK TESTLER VE SORULAR AYNEN YA DA DE fit R LEREK YAYIMLANAMAZ. YEN MÜFREDATA TÜMÜYLE UYGUN ANKARA Dizgi Grafik Zehra BÜLBÜL Muharrem ÇEL K Mevsimben TEM ZER Tolga YURDASAH P ISBN

3

4 İSTİKLAL MARŞI Korkma, sönmez bu şafaklarda yüzen al sancak; Sönmeden yurdumun üstünde tüten en son ocak. O benim milletimin yıldızıdır, parlayacak; O benimdir, o benim milletimindir ancak. Çatma, kurban olayım, çehreni ey nazlı hilâl! Kahraman ırkıma bir gül! Ne bu şiddet, bu celâl? Sana olmaz dökülen kanlarımız sonra helâl... Hakkıdır, Hakk'a tapan, milletimin istiklâl! Ben ezelden beridir hür yaşadım, hür yaşarım. Hangi çılgın bana zincir vuracakmış? Şaşarım! Kükremiş sel gibiyim, bendimi çiğner, aşarım. Yırtarım dağları, enginlere sığmam, taşarım. Garbın âfâkını sarmışsa çelik zırhlı duvar, Benim iman dolu göğsüm gibi serhaddim var. Ulusun, korkma! Nasıl böyle bir imanı boğar, "Medeniyet!" dediğin tek dişi kalmış canavar? Arkadaş! Yurduma alçakları uğratma, sakın. Siper et gövdeni, dursun bu hayâsızca akın. Doğacaktır sana va'dettiği günler Hakk'ın... Kim bilir, belki yarın, belki yarından da yakın. Bastığın yerleri "toprak!" diyerek geçme, tanı: Düşün altındaki binlerce kefensiz yatanı. Sen şehit oğlusun, incitme, yazıktır, atanı: Verme, dünyaları alsan da, bu cennet vatanı. Kim bu cennet vatanın uğruna olmaz ki fedâ? Şühedâ fışkıracak toprağı sıksan, şühedâ! Cânı, cânânı, bütün varımı alsın da Hüdâ, Etmesin tek vatanımdan beni dünyada cüdâ. Ruhumun senden, İlâhi, şudur ancak emeli: Değmesin mabedimin göğsüne nâmahrem eli. Bu ezanlar ki şahadetleri dinin temeli Ebedî yurdumun üstünde benim inlemeli. O zaman vecd ile bin secde eder varsa taşım, Her cerîhamdan, İlâhi, boşanıp kanlı yaşım, Fışkırır ruh ı mücerred gibi yerden na'şım. O zaman yükselerek arşa değer belki başım. Dalgalan sen de şafaklar gibi ey şanlı hîlâl! Olsun artık dökülen kanlarımın hepsi helâl. Ebediyen sana yok, ırkıma yok izmihlâl: Hakkıdır, hür yaşamış, bayrağımın hürriyet; Hakkıdır, Hakk'a tapan, milletimin istiklâl! Mehmet Âkif Ersoy

5 0. YIL MARŞI Çıktık açık alınla on yılda her savaştan; On yılda on beş milyon genç yarattık her yaştan; Başta bütün dünyanın saydığı başkumandan, Demir ağlarla ördük anayurdu dört baştan. Türk'üz: Cumhuriyet'in göğsümüz tunç siperi; Türk'e durmak yaraşmaz, Türk önde, Türk ileri! Bir hızda kötülüğü, geriliği boğarız, Karanlığın üstüne güneş gibi doğarız. Türk'üz, bütün başlardan üstün olan başlarız; Tarihten önce vardık, tarihten sonra varız. Türk'üz: Cumhuriyet'in göğsümüz tunç siperi; Türk'e durmak yaraşmaz, Türk önde, Türk ileri! Çizerek kanımızla öz yurdun haritasını, Dindirdik memleketin yıllar süren yasını; Bütünledik her yönden istiklâl kavgasını... Bütün dünya öğrendi Türklüğü saymasını! Türk'üz: Cumhuriyet'in göğsümüz tunç siperi; Türk'e durmak yaraşmaz, Türk önde, Türk ileri! Örnektir milletlere açtığımız yeni iz; İmtiyazsız, sınıfsız, kaynaşmış bir kitleyiz: Uyduk görüşte bilgiye, gidişte ülküye biz. Tersine dönse dünya yolumuzdan dönmeyiz. Türk'üz: Cumhuriyet'in göğsümüz tunç siperi; Türk'e durmak yaraşmaz, Türk önde, Türk ileri! Söz: Behçet Kemal Çağlar, Faruk Nafiz Çamlıbel Müzik: Cemal Reşit Rey

6

7 Sevgili Ö renciler, Amac n z, üniversite s navlar n kazanmak, üniversiteli olmak. Bu nedenle, yaflam n z n önemli bir dönüm noktas nda bulunuyorsunuz. Böylesi bir noktada, üniversitenin herhangi bir ö retim program n rastgele tercih edip kazanman n ötesinde, istedi iniz ö retim program na girmeyi temel amaç k lman z gerekiyor. Çünkü tercih edip kazanaca n z üniversite ö retim program, bir bak ma gelece inizi belirleyecektir. Ancak, flu da biliniyor ki, ülkemizde, her ö rencinin istedi i üniversite ö retim program na girmesi bir yana, üniversite s navlar n kazanmas ve üniversiteli olmas art k kolay de il. Sorun, üniversite s navlar na baflvuran aday say s n n milyonlar bulmas ndan; buna karfl l k üniversite ö retim programlar ndaki kontenjanlar n s n rl l ndan kaynaklan yor. Bu durumda, yüz binlerin aras ndan s yr l p öne ç karak üniversite s navlar nda baflar l olabilmenin birtak m koflullar yla karfl karfl yas n z demektir. Birinci koflul, yetene inize uygun, baflar n zla orant l üniversite ö retim programlar n sa l kl bir biçimde seçmektir. kinci koflul, düzenli, disiplinli, verimli bir çal flma temposu tutturmakt r. Üçüncü koflul, üniversite s navlar na haz rl k amac yla ç kar lan ciddi yay nlarla çal flman z destekleyip sürdürmektir. Zafer Yay nlar, çal flmalar n z desteklemek amac yla, özgün, titiz, yo un çal flma ürünü olan ve yeni sisteme tamamiyle uygun yeni serisini hizmetinize sunmaktan gurur duymaktad r. Elinizdeki LYS Kimya Soru Bankas bu amaca hizmet eden ve sizlerin bu yöndeki gereksiniminizi karfl layacak yönde haz rlanm fl yetkin bir baflvuru kayna d r. LYS Kimya Soru Bankas kitab Lisans Yerlefltirme S nav Fen Bilimleri (LYS ) testinde yer alaca düflünülen kimya konular ndan ç kabilecek, zorluk katsay s LYS'ye uygun özgün sorular içermektedir. fiimdiye de in yay mlanan soru bankalar ndan nitelikçe çok daha üstün olan bu kitap on dört bölümden oluflmaktad r. Her bölümde, test sorular na geçilmeden önce, o bölüme iliflkin bilgi alan n n temel çizgileriyle, karakteristik özellikleriyle gözden geçirilmesini sa layan konu özetleri yer almaktad r. Özenle haz rlanan bu konu özetlerinin ayr nt lardan s yr lm fl fakat konunun özünü yakalayan metinler olmalar büyük önem tafl maktad r. Konu özetlerini bu yönleriyle de erlendirmek gerekir. Konu özetlerinin d fl nda, her bölüm, konuyu hiç boflluk b rakmaks z n alt bölümlerine ayr lm fl ve konular hiyerarflik olarak tarayan sorulardan oluflmufl, geçerlili i ve güvenirlili i s nanm fl, yeterli say da testlerle tamamlanm flt r. Gerek konu özetleri gerekse konu testleri kapsam ve nitelik aç s ndan s nav sistemindeki de ifliklikler, ÖSYM standartlar dikkate al narak haz rlanm flt r. Bu kitaptan yararlanarak yapaca n z al flt rmalar, daha önce ö rendi iniz kavramlar n, terimlerin, zihninizde somut biçimler kazanmas n, giderek daha da netleflmesini sa layacakt r. Tüm sorular eksiksiz çözdü ünüzde, eminim, kendinizi LYS'deki kimya sorular n çözmeye haz r hissedeceksiniz. Okuldan üniversiteye uzanan bu yolda, tüm ö rencilerimize baflar lar diliyorum. Ankara ALİ DEMİR Zafer Yayınları Kurucusu

8 Ç NDEK LER. BÖLÜM : ATOMUN YAPISI MOL KAVRAMI K MYASAL HESAPLAMALAR Test BÖLÜM : PER YOD K S STEM Test BÖLÜM : K MYASAL TÜRLER ARASI ETK LEfi MLER Test BÖLÜM : MADDEN N HALLER Test BÖLÜM : KARIfiIMLAR Test BÖLÜM : K MYASAL REAKS YONLAR VE ENERJ Test BÖLÜM : REAKS YON HIZLARI Test BÖLÜM : K MYASAL DENGE Test BÖLÜM : SULU ÇÖZELT LERDE AS T / BAZ DENGES Test BÖLÜM : ÇÖZÜNME ÇÖKELME DENGES Test BÖLÜM : ELEKTROK MYA Test BÖLÜM : ÇEK RDEK K MYASI Test BÖLÜM : ELEMENTLER K MYASI Test BÖLÜM : ORGAN K K MYA Test

9 Atomun Yapısı / Bölüm 9 AT OMUN YAPISI (Atomun Yapısı Mol Kavramı Kimyasal Hesaplamalar) BÖLÜM FARADAY ELEKTROLİZ DENEYLERİ VE ELEKTRONUN KEŞFİNİN TARİHSEL GELİŞİMİ FARADAY YASALARI Faraday ın. yasası: Elektroliz işleminde elek - trotlarda toplanan madde miktarları elektroliz devre - sinden geçen akım miktarı ve elektroliz süresiyle doğru orantılıdır. (Q = I. t) Q: Elektrik yükü (coulomb) I: Devreden geçen akım (amper) t: Elektroliz süresi (saniye) Q ile gösterilen elektrik yükünün Uluslararası Birim Sistemi ne göre birimi coulomb dur. co ulomb elektrik yükü, AgNO 3 çözeltisinden,8 miligram Ag metalini açığa çıkaran elektrik yükü miktarı olarak ka bul edilmiştir. Faraday ın. yasası: Elektroliz devresinden be lirli mik tar akım geçirildiğinde elektrotlarda toplanan elementlerin kütleleri bağıl atom kütlelerine bölündüğünde elde edilen sayılar birbirinin basit tam katlarıdır. Faraday ın yasalarının atom teorisine katkısı şunlar olmuştur. Bir atom ancak belirli miktarlarda elektrik yükü taşıyabilir. Elektrik yükü parçacıklar halinde taşınmak - tadır. Bu parçacığın yükü ise tüm atomlar için aynı değerdedir. Elektrik yükünün parçacıklar halinde taşınması elektriğin de tanecikler den oluştuğunu gösterir. Bu tanecikler bir atom altı parçacık olan elektrondur. Elektronun keşfedilmesi sürecinde katot ışınları tüpü kullanılmıştı. Katot ışınları tüpü ilk olarak M. Faraday tarafından geliştirilmiştir. Faraday, havası boşaltılmış cam bir borunun her iki ucuna elektrot yerleştirmiş ve bu elektrotlara yüksek bir gerilim uy gu - landığında, tüpün negatif ucundan (katot) çıkan ışının pozitif ucuna (anot) gittiğini gözlemlemiştir. Bu ışınlara katot ışınları denir. Daha sonra yapılan çalışmalar, katot ışınlarının gerçekte ışın olmayıp ( ) yüklü tanecikler olduğunu ve bu taneciklerin atomun yapısında bulunduğu gerçeğini ortaya çıkarmıştır. 897 yılında J.J. Thomson, bir katot ışını tüpü kullana rak ürettiği ışınlar üzerinde oldukça kapsamlı deneyler yapmıştır. Thomson, deney düzeneğinde oluşturduğu elek triksel ve magnetik alanların ışınlara uyguladığı kuvvetler den hareketle katot ışınları için yük/kütle (e/m) oranını belir lemiştir. Bu oran,,76 x 0 C/kg dır. Millikan Yağ Damlası Deneyi Robert Andrews Millikan ın elektronların yükünü ve kütlesini ayrı ayrı hesaplaması ile ilgili çalışmalar 906 yılına rastlar. Millikan ın deneyindeki temel düşünce, paralel iki plaka arasında düzgün bir elek - triksel alan ve yerçekimi et kisi altında hareket eden, yüklü bir tek yağ damlasının hızını ölçerek damlanın elektrik yükünün bulunabilmesidir. Millikan birçok yağ damlacığının davranışını in - celeye rek yağ damlacıklarındaki yükün daima,6x0 9 coulomb ve katları olduğunu tespit etmiştir. Buradan hareketle yağ damlacıklarının yükünün tam katları olması gerektiği sonu cuna ulaşmıştır.

10 0 Bölüm / Atomun Yapısı Sonuç olarak bir elektronun yükü,6x0 9 co ulomb tur. Thomson un yük / kütle oranında bu değer kullanılarak, m e e 6, x0 coulomb = = em / 76, x0 coulomb/ kg e 9 m e = 9, x 0 3 kg olarak bulunur. PROTON SAYISININ DENEYSEL OLARAK BELİRLENMESİ Henry Moseley, X ışınlarını kul lanarak değişik elementlerde farklı X ışını spektrum ları elde etmiştir. Her element için o elemente karşılık gelen spektrum çizgisini inceleyen Moseley, element lerin atom numaraları ile çizgi frekans larının kare kökü arasında doğrusal bir ilişki olduğunu buldu. Moseley, bu tespitten hareketle elementlerin atom numarasını doğru bir şekilde belirlemiştir. Ayrıca Moseley, atom numarasının atom çekirdeğinde yer alan pozitif tane ciklerin sayısı olmasını da önermiştir. Rutherford un 9 yılında geliştirdiği atom mo de - line göre; Atomdaki tüm pozitif yük, atomun merke - zinde çok küçük bir bölgede yoğunlaşmış tır. Bu bölgeye çekirdek adı verilir. Çekir değin hacmi atomun hacmi yanında çok küçüktür. Buna göre atomun büyük kısmı boş bir uzay parçasıdır. Pozitif yükün büyüklüğü atomdan atoma değişir. Çekirdeğin dışında, çekirdekteki pozitif yüke eşit sayıda elektron bulunur. Rutherford un atom modeli, atom spektrumlarını açıklamada yetersiz kalmış ve elektronların çekirdek çevresinde ne şekilde yer aldığını açıklayamamıştır. ELEKTROMANYETİK IŞINLAR Elektromanyetik ışın, elektrik ve manyetik alan ların dalgalar şeklinde yayıldığı bir ortam veya vakum dan yayınlanan enerjidir. Bu tanımda ifade edilen dalga ise bir atomda enerji taşıyan bir uyarıcıdır. ATOM MODELLERİ Thomson Atom Modeli λ A 9. yüzyılın sonlarında Thomson tarafından or taya atılan atom modeline göre, atom 0 0 metre çapında içi dolu bir küre şeklindedir. Bu küre içinde, (+) ve ( ) yüklü ta necikler bir arada bulunur. Bundan dolayı bu atom mode line üzümlü kek modeli denir. Günümüz atom bilgileri değerlendirildiğinde po zitif yüklerin bir bulut içinde rastgele dağılmış olması görüşü yanlıştır. Ayrıca bu model atomdaki nötronlardan söz et memektedir. Rutherford Atom Modeli Bir dalganın dalga boyu (λ) ve genliği (A) Dalga boyu, birbirini izleyen iki tepenin üst nok ta - ları arasındaki uzaklıktır. λ ile gösterilir. Dalganın orta çizgisinin üzerinde kalan maksimum yüksekliğe gen lik denir. Belirli bir noktadan bir saniyede geçen tepe sayısına frekans denir ve frekans ν ile gösterilir. Bir dalganın frekansı; ν = c λ bağıntısı ile hesaplanır. 0. yüzyılın başlarında, Rutherford pozitif yüklü alfa ışınlarını çok ince metal levhalar üzerine göndermiş ve bu ışınların atomik yapıdaki dav ranışlarını incelemiştir. ν = Frekans (Hertz = λ : Dalga boyu (m) s c = Işık hızı (3 x 0 8 m/s)

11 Atomun Yapısı / Bölüm ELEKTROMANYETİK SPEKTRUM VE IŞIN TÜRLERİ Elektromanyetik ışınların frekanslarının tamamını kap sayan elektromanyetik ışınlar dizisine elektro - manyetik spektrum ya da ışın spektrumu denir. Aşağıda elektroman yetik ışın türlerinin frekans ve dalga boyu aralıkları gösterilmiştir Dalga boyu (nanometre) Frekans (Hz) Beyaz ışık olarak da adlandırılan görünür ışık insan gözü ta rafından algılanan bölümdür. Görünür ışıkta kırmızıdan mora doğru gidildikçe ışığın dalga boyu azalır, enerjisi artar. IŞIĞIN İKİLİ DOĞASI Işığın yapısını araştıran bilim insanları, iki farklı model ortaya koyarak bunları savunmuştur. Bunlar ışığın dalga ve tanecik modelidir. Dalga Modeli ve Young Deneyi Işığın dalga hareketi şeklinde yayıldığını açıkla mak üzere İngiliz bilim insanı Thomas Young bir deney düze neği hazırlamıştır. Radyo dalgaları Mikrodalga Kızılötesi Görünür Morötesi Mor Kırmızı Lacivert Turuncu Mavi Sarı Bu deneye göre, ışık ışınları denizdeki dalgalar gibi ba zen birbirini güçlendirmekte bazen de birbirle rini yok etmek tedir. Işığın dalga modelinde, yayılma hızı (V) ile fre kansı (ν) arasında aşağıdaki bağıntı vardır. V = λ. ν Frekans, dalga boyu ve dalga sayısı arasında ise, Dalga sayısı = = ν c bağıntısı vardır. λ Işığın Tanecik Modeli ve Fotoelektrik Olay Işığın etkisinin gözlendiği fotoelektrik olay ilk ola - rak 887 yılında Hertz tarafından fark edilmiştir. Fotoelektrik olay, bir metal yüzeye ışık gönde - rildiğinde yüzeyden elektron koparılması olayıdır. Bu olay, Albert Einstein tarafından 905 yılında Max Planck ın ışık hakkındaki kuramı kullanılarak açıklanmıştır. Planck a göre, ışık sürekli bir elektromanyetik dalga değildir ve kesikli enerji paketlerinden oluşmaktadır. Bu enerji paketlerine foton adı verilir. Fotonların enerjisi, E = h. ν bağıntısı ile hesaplanır. Bağıntıdaki ν yerine c yazılırsa, E = hc. bağıntısı λ λ elde edilir. Bağıntıdaki h, Planck sabitidir ve değeri 6,6x0 34 j.s dir. Atom Spektrumu Bir ışığın cam prizmadan geçirildiğinde kendisini oluşturan farklı dalga boylarında ışınlara ayrışmasına spek trum denir. Isıtılarak akkor haline getirilen demir bir çubuğun yaydığı ışık prizmadan geçirildi - ğinde kırmızı ve mor arasında sürekli bir renk dizisi elde edilir. Katıların yaydığı bu sürekli ışına sürekli spektrum derir. Işığı geçirebilecek kadar seyreltilmiş gaz ların yaydığı ışıklar prizmadan geçirildiğin de ise ara larında siyah boşluklar bulunan ince çizgiler şeklindeki spektruma çizgi spek - trumu denir. Bir gaz sadece kendi yayabileceği dalga boyun daki ışığı soğurabilir. Bir gazdan be yaz ışık geçirildiğinde oluşan siyah çizgili spektruma soğurma spektrumu denir.

12 Bölüm / Atomun Yapısı Enerji düzeyi (n) Balmer serisi (görünür bölge) Lyman serisi (mor ötesi ışık) Bohr Atom Modeli Neils Bohr, 93 yılında atomun elektron yapısını açıklayabilmek amacıyla klasik fiziğin temellerini ve Planck hipotezini kullanarak hidrojen atomu için aşağıdaki var sayımları ortaya atmıştır: Bir atomda elektronlar çekirdek et rafında açısal momentumu nin tam katları olan yörüngeler de dolanır. Yörüngelere enerji düzeyi ya da kabuk ismi de verilir. Her ka buk,, 3 gibi rakamlarla veya K, L, M, N gibi harflerle ifade edilir. Her yörüngenin belirli bir enerjisi vardır. En dü şük enerjili yörünge K yörüngesidir. Çekirdekten uzaklaştıkça yörüngelerin enerjisi de artar. Elektronlar, içinde hareket halinde bulundukları yörüngenin enerjisine sahiptir. n yörüngesindeki bir elektronun enerjisi; E n = R n H Paschen serisi bağıntısı ile hesaplanır. R H, sabit bir sayıdır ve değeri,8x0 8 jouledir. Bir elektron yüksek enerjili bir yörüngeden daha düşük enerjili bir yörüngeye geçebilir ve bu sırada iki enerji düzeyi arasındaki fark kadar enerji foton olarak yayımlanır. Yayımlanan bu enerji ( E) aşağıdaki bağıntıyla hesaplanabilir. E =,8 x 0 8 fn np n i =İlk enerji düzeyi Brackett serisi h π i s Pfund serisi IR (Kızılötesi) UV Bohr atom modeli, hidrojen atom ve tek elek tronlu iyonları açıklamak için yeterli olsa da çok elektronlu atom ları ve iyonları açıklamak için yetersiz kalmıştır. KUANTUM MEKANİĞİ De Broglie, bu düşünceyi öne sürerken Einstein in bağıntısını değerlendirmiştir: E = m. c (Bağıntıda, m, fotonun kütlesi, c ise ışık hızıdır.) De Broglie, bir fotonun enerjisini hesaplamak üzere bu eşitlik ile Planck bağıntısını (E = h. ν) birleştirmiştir. De Broglie ye göre, elektronun dalga boyunu be - lirle mek için bağıntıdaki c yerine elektronun hızı ν yazılırsa, λ = bağıntısı elde edilir. Heisenberg belirsizlik ilkesi, bir taneciğin aynı anda konumunun ve mo mentumunun hassas bir şekilde ölçülemeyeceğini ifade eder. Erwin Schrödinger 96 yılında elektronun dalga ka rakterini ifade eden bir denklem geliştirmiştir. Bu dalga denklemi Schrödinger denklemi olarak bilinir. Denklem hidrojen atomu için çözüldüğünde hidrojen atomundaki elektronun dalga fonksiyonları bulunur. Bu dalga fonksiyon larına orbital denir. Orbital gerçekte bir matematiksel fonksiyondur ve bu fonksi yon elektronun belirli bir uzay bölgesinde bulunma olasılığını ifade eder. KUANTUM SAYILARI VE ORBİTAL TÜRLERİ Kuantum sayıları, orbitallerin nitelendirilmesi ve orbital lerdeki elektronların özellikleri hakkında bilgi verir. E E = = m. c h. ν h m. ν mc. = h. mc h. c ν h 4 = & λ = λ mc. n s = Son enerji düzeyi Baş Kuantum Sayısı: Atomdaki enerji düzeylerini ifade eder. n ile gösterilir. Sıfırdan büyük olan,,

13 Atomun Yapısı / Bölüm 3 3 gibi pozitif sayı değerlerini alır. Açısal Momentum Kuantum Sayısı: Yan kuan tum sayısı olarak da söylenir. Açısal momentum ku antum sayısı l ile gösterilir. Orbitalin şeklini belirtir. l nin alabileceği değerler, 0,,, 3 gibi tam sayı değerleridir. Eğer n = ise l, 0 olabilir. Eğer n = ise l, 0 ve olabilir. p x, p y ve p z olmak üzere üç tane p orbitali vardır. x, y ve z harfleri orbitallerin yerleştikleri eksen leri gösterir. p x, p y ve p z orbitalleri enerji ve büyüklük bakımından özdeştir. d orbitali d orbitallerinin baş kuantum sayısı (n) 3 ile başlar. Beş tane d orbitali vardır. Bunlar d xy, d yz, d xz, d z orbitalleridir. Bu beş orbitalin tümü enerji bakımından özdeştir. d x y ve Eğer n = 3 ise l, 0, ve olabilir. l nin her bir değeri bir orbital türüne karşılık gelir. Açısal momentum kuantum sayısı (l) 0 s p d 3 f Orbital türü Manyetik Kuantum Sayısı: Bir orbitalin uzay daki yönelimini belirtir. m l ile gösterilir. Manyetik ku antum sayısının değeri, sıfır dahil l den +l ye kadar bütün tamsayı değerleri alabilir. m l = l, ( l + ), 0 (+l ), +l Manyetik kuantum sayısı, bir alt enerji düzeyinde (s, p, d, f gibi) kaç tane orbital olduğunu ifade eder. Bir alt enerji düzeyinde bulunan orbital sayısı l + tanedir. Dalga mekaniği, elektronların atomdaki durumu - nun tanımlanması için üç kuantum sayısını vermiştir. Fakat bun lara ilaveten dördüncü bir kuantum sayısına gerek du yulmuştur. Bu kuantum sayısına spin kuan tum sayısı denir ve m s ile gösterilir. Spin kuantum sayısı elektronun kendi ekseni etrafında dönüş yönünü belirtir. Spin kuantum sayısı için iki ihtimal vardır; m s = + m s = Spin kuantum sayısı diğer üç kuantum sayısı ile ilişkili değildir. ELEKTRON DAĞILIMI Çok elektronlu atomlarda elektronlar orbitallere yer leştirilirken aşağıdaki kurallar geçerlidir. Elektronlar orbitallere yerleşirken öncelikle en düşük enerjili orbitali doldurur. Orbitallerin göreceli enerjileri (n+l) değerine göre değerlendirilir. (n + l) değeri küçük olan orbital düşük enerjilidir. (n + l) değeri aynı olan iki orbi tal varsa, n değeri küçük olan orbital daha düşük enerjilidir. (Kletchkowski Madelung ku ralı) Buna göre, orbitallerin enerjilerinin artış sırası, s s p 3s 3p 4s 3d 4p 5s 4d (n + l) ; Temel halde orbitaller, elektronlar ta rafından çekirdeğe en yakın olan en düşük enerjili orbi talden başlayarak sıra ile en yüksek enerjili orbi tale doğru doldurulur. (Aufbau Kuralı) Bir orbital zıt spinli olmak üzere en fazla iki elek tron alabilir. (Pauli İlkesi) Aynı enerjili orbitallere elektronlar öncelikle tek tek yerleşir. Daha sonra her orbital deki elektron sayısı ikiye tamamlanır. (Hund Kuralı) İYONLARDA ELEKTRON DAĞILIMI ORBİTAL TÜRLERİ s orbitali s orbitalleri küresel simetriye sahiptir ve geomet rik şekli merkezinde çekirdeğin bulunduğu bir küredir. p orbitali p orbitallerinin baş kuantum sayısı (n) ile başlar. Bir atom elektron alarak ( ) yüklü iyon haline ge - lirken aldığı elektronlar, en dış yörüngeye ve bu yörüngede boş ya da yarı dolu olan en düşük enerjili orbitale yerleşir. Bir atom elektron vererek (+) yüklü iyon haline gelirken verdiği elektronlar, en dış yörüngeden ve bu yörüngedeki en yüksek enerjili orbitalden uzaklaş tırılır.

14 4 Bölüm / Atomun Yapısı DEĞERLİK ELEKTRONLARI Bir atomun temel hal elektron dağılımının son yörüngesindeki toplam elektron sayısına değerlik elektron sayısı, bu elektronların bulunduğu orbitallere de değerlik orbitalleri denir. 9 K : s s p 6 3s 3p 6 4s K atomunun değerlik elektron sayısı, değerlik orbitali 4s tir. 7 Cl: s s p 6 3s 3p 5 Cl atomunun değerlik elektron sayısı 7, değerlik orbital leri 3s ve 3p dir. KÜRESEL SİMETRİ KAVRAMI Bir atomun kararlı haldeki elektron dağılımında değerlik orbitalleri elektron bakımından tam dolu ya da yarı dolu ise atom küresel simetri özelliği gösterir. 7N : s s p 3 N atomu küresel simetriktir. Mg : s s p 6 3s Mg atomu küresel simetriktir. 8 O : s s p 4 Uyarılmış atom yüksek enerjili olduğundan temel hale göre daha kararsızdır. Atomun yapısı çekirdek ve yörüngeler olmak üzere iki bölümde incelenebilir:. Çekirdek: Atomun merkezini oluştu ran (+) yüklü yoğun kısımdır. Çekirdekte proton ve nötron tanecikleri bulunur. Proton: Çekirdekte bulunan (+) yüklü ve kütlesi,675x0 4 p g gelen tane cik lerdir. ya da p + sembolleri ile gös terilir. Proton sayısı çekirdek yükü olarak da ifade edilir. Nötron: Çekirdekte bulunan yüksüz ve kütlesi,6748x0 4 g gelen tane cik lerdir. da n 0 sembolleri ile gös terilir.. Yörünge: Çekirdek etrafındaki katman lara denir. ya Elektron: Çekirdek çevresinde bulu nan ( ) yüklü ve kütlesi proton kütle sinin sı 836 olan taneciklerdir. 0 e ya da e ile gösterilir. (Atom numarası = Proton sayısı = Çekirdek yükü) (Kütle numarası = Nükleon sayısı = Proton sayısı + nötron sayısı) Nötral (Nötr) Atom Kimyasal olaya girmemiş, elektron alışverişi yap - mamış, proton sayısı kadar elektronu bulu nan atom dur. İyon yükü sıfırdır. 0 n UYARILMIŞ ATOM Temel haldeki bir atoma dışarıdan enerji ve - rildiğinde atomun değerlik elektronlarından bir ya da bir kaçı daha yüksek enerjili bir yörüngeye ya da aynı yörüngede başka bir orbitale gidebilirse atom uyarılmış olur. Na : s s p 6 3s (Temel hal) Na : s s p 6 4s (Uyarılmış hal) Na, Fe, Ag İyon: Elektron almış veya vermiş + veya yüklü taneciklerdir. Kimyasal olaya giren atomların elektron sayısı değişir. Ancak çekirdeğindeki p ve n sa yısı değişmez. Elektron vererek kimyasal olaya giren atomun iyon yükü, verdiği elektron sayısı kadar (+) değerlik alarak

15 Atomun Yapısı / Bölüm 5 katyon oluşur. Elektron alarak kimyasal olaya giren ato mun iyon yükü aldığı elektron sayısı kadar ( ) değerlik ala rak anyon oluşur. 3 0 Nötr 4 0 Na " Na + e \ \ 7N + 3e " 7N Z \ Nötr 3 + Katyon Anyon İzoton atom: Nötron sayıları aynı, proton sayıları farklı olan atomlardır. Allotrop Kavramı: Bir elementin aynı türdeki atomlarının farklı bağlanış ve dizilişlerle oluşturdukları kristal şekillerden her birine o elementin allotropları denir. İzoelektronik atom: Elektron sayıları ve dağı lımları aynı, proton sayıları farklı olan tane ciklerdir. Bağıl atom kütlesi: Karbon - ( C) izo topu nun kütlesini,00 kabul ederek yapılan karşılaştır malar ile bulunan değerlere bağıl atom kütlesi denir. İki taneciğin kimyasal özelliklerinin aynı olması için proton ve elektron sayıları eşit olmalıdır. Atom iyon haline geldiğinde elektron sayısı değişeceğinden kimyasal özellik değişir. Atomik kütle birimi (a.k.b) olarak C izo to punun kütlesinin si seçilmiştir. Buna göre, karbonun atom kütlesi akb, oksijenin atom kütlesi 6 akb, hidrojenin atom kütlesi ise akb ol malıdır. İzotop Atomlar Proton sayıları aynı, nötron sayıları farklı ya da atom numaraları aynı, kütle numaraları farklı atomlar aynı elementin izotop atomlarıdır CI, CI İzotop atomlarda; birbirinin izotopudur.. Proton sayısı = Atom numarası = Çe kirdek yükü ve periyodik cetveldeki yer aynıdır.. Nötron sayıları farklıdır. 3. Kütle numaraları farklıdır. 4. İzotop atomların aynı elementle oluştur duk - ları aynı formüle sahip bileşiklerin kim yasal özellikleri aynı, fiziksel özellikleri fark lıdır. Karbon izotoplarından oluşmuş,00 gram karbonda bulunan atom sayısına Avo gadro sayısı denir. Bu sayı 6,09x0 3 olup 6,0x0 3 veya 6x0 3 değeri alınır. Mol: Avogadro sayısı kadar (6,0x0 3 ) ta neciğe mol denir. mol C atomu = 6,0x0 3 tane C atomu = g karbon atomu mol H molekülü = 6,0x0 3 tane H mo le külü = g H molekülü mol CH 4 = 6,0x0 3 tane CH 4 molekülü=6 g CH 4 molekülü akb.. = 60. x0 3 gram 5. Atom çapı, yoğunluk gibi fiziksel özellikleri farklıdır. 6. İyon yükleri birbirine eşit ise elektron sa yıları da aynı olacağından kimyasal özellik leri aynıdır. Ortalama Atom Kütlesi Bir elementin doğada bulunan izotoplarının bağıl çokluklarının ortalamasıdır. Elementin kütlesi J K K K L izotopun kütlesi izotopun kütlesi ortalama atom = x + x +... N O O O P J K K K L N O O O P izotopun yüzdesi izotopun yüzdesi tane atomun kütlesi, bağıl atom kütlesinin Avogadro sayısına bölümü ile hesaplanır. tane atomunkütlesi tanehatomu = 6, 0x0 tane Na atomu = 3 6, 0x0 tanefe atomu = 56 6, 0x0 = Atom kütlesi gram 6, 0x gram gram gram İzobar atom: Kütle numaraları aynı, atom num a - raları farklı olan atomlardır. Atom kütlesi: mol atomun yani 6,0x0 3 atomun kütlesidir. tane

16 6 Molekül kütlesi: Molekülü oluşturan atom ların kütleleri toplamıdır. Bir mol molekülün küt le sidir. CH 4 =+.4=6 gram/mol CO = + 6. = 44 gram/mol H SO 4 = = 98 gram/mol tanemolekülünkütlesi = molekül kütlesi gram 6, 0x03 mol say s 3. Mol tanecik sayısı hesaplamaları: Atom ya da molekül sayısı verilen maddenin mol sayısı, Avogadro sayısı ile hesaplanabilir. mol say s NK'da hacim (L) =,4 Tanecik say s = 6, 0x03 Kimyasal Tepkimeler Bölüm / Atomun Yapısı tane NH 3 = tane C 3 H 4 = 7 60, x , x0 3 gram gram Kimyasal olaylarda, olaya giren maddeler ile olaydan çıkan maddelerin sembol ve formüller ile yazılmasına tepkime denklemi denir. C3H4+ 4O " 3CO+ HO reaktifler ürünler Atom gram= mol atomun gram cinsinden de - ğeridir. Molekül gram= mol molekülün gram cinsin den değeridir. Molar hacim: Gaz halindeki maddelerin aynı sıcaklık ve aynı basınçta eşit hacimlerinde eşit sayıda tanecik vardır. Bu sayıya Avogadro sayısı (6,0x0 3 ) denir. 0 C sıcaklık ve atmosfer basınç koşullarına nor - mal koşullar (NK) denir. 8 5 C sıcaklık ve atmosfer basınç koşullarına oda koşulları denir. 5 C sıcaklık ve atmosfer basınç koşullarına standart koşul denir. İdeal gazların mollerinin; NK daki hacmi,4 litredir. Standart koşullarda 4,5 litre hacim kaplar. Mol hesaplamaları: Bir atom, bir molekül veya formülü verilen kimyasal bir maddenin mol sayısı, mol kütlesi, tanecik sayısı ve gaz olanların molar hacimleri arasındaki ilişkiler ile yapılan hesaplara mol hesaplamaları denir. Mol hesaplamaları bazı başlıklar altında yapılabilir.. Mol kütle hesaplamaları : Kütlesi bilinen bir maddenin mol kütlesi kullanılarak mol sayısı hesaplanabilir.. Mol hacim hesaplamaları : Gaz fazındaki maddelerin NK daki hacimleri bilinirse mol sayısı hesaplanabilir. mol say s = kütle ;n= mol kütlesi m ma Kapalı (denge) sistemlerde ileri ve geri tepkimeler aynı ortamda gerçekleşebiliyorsa çift yönlü tepkimeler denir. N O E NO 4( g) ( g) Kimyasal tepkimelerde atom türü, atom sayısı ve kütle korunur. Bu nedenle maddelerin sembol ve formülleri başına atom sayıları denkleşecek şekilde en küçük tam sayılar yazılmasına denklemlerin denkleştirilmesi denir. Denkleşmiş denklem yardımı ile bir kimyasal olayda kütle, mol sayısı, tanecik sayısı, hacim gibi değişkenlerden bilinmeyenler hesaplanabilir. Bileşik Formüllerinin Bulunması Bileşiklerin formüllerinin saptanması için elementlerin sembolleri ve bileşikteki mol sayıları bilinmelidir. Bileşiklerin formülleri;. Basit (kaba) formülü. Molekül formülü 3. Yapı formülü olmak üzere üç şekilde ifade edilir. Bileşiği oluşturan elementlerin birleşen mol oranlarını en küçük tam sayılarla gösteren formüle basit formül denir. CO, CO, NH 3, H O gibi Bir bileşiğin bir molekülündeki atomların gerçek mol sayılaranı gösteren formüle molekül formülü denir. Özellikle organik bileşikler basit formül yerine molekül formülleri ile gösterilir. (Basit formül) x n = molekül formülüdür.

17 Atomun Yapısı / Bölüm 7 AT OMUN YAPISI TEST. Faraday yasalarına göre; I. Bir atom ancak belirli miktarlarda elektrik yükü taşıyabilir. II. Elektrik yükü parçacıklar halinde taşın - maktadır. III. Elektroliz işleminde, elektrotlarda topla nan madde miktarı ile devreden geçen akım miktarı ters orantılıdır. yargılarından hangileri doğrudur? A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II D) I ve III E) II ve III. Atom ile ilgili aşağıda verilen yargılardan hangisi yanlış tır? 4. Atomda (+) ve ( ) yükler dengelenmiştir. Atom kütlesinin büyük kısmını pozitif yüklü tanecikler oluşturur. Uyarılmış elektronlar temel hale dönerken ısı ve ışık yayar. Bir atomda pozitif yükün tamamı çekirdek denen bölgede toplanmıştır. Bir atomda bulunan her elektron çekirdekten ancak belirli uzaklıklarda bulunabilir. Yukarıdakilerden kaç tanesi Thomson Atom Modeline aittir? A) B) C) 3 D) 4 E) 5 A) Rutherford atom modeline göre, çekirde ğin dışında, çekirdek yüküne eşit sayıda elektron bulunur. B) Tek bir dalga boyuna sahip olan ışığa mo - nokromatik ışık denir. C) Yüksek enerjili katmanlardan n = 4 kat - manına olan elektron geçişlerine Brackett serisi adı verilir. D) Bazı metallerin yüzeylerine ışık düşürüldü ğü zaman metal yüzeyinde elektron çıkışı olayına foton adı verilir. E) Kuantum enerjisi E = hν ile hesaplanır. 3. Katot ışınları ile ilgili; I. ( ) yüklü elektron demetleridir. II. III. Elektrot maddenin cinsine bağlı değildir. Manyetik alanda sapmaya uğramaz. yargılarından hangileri yanlıştır? A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III D) I ve III E) II ve III 5. Fotoelektrik olay ile ilgili; I. Metalden elektron koparabilmek için ışımanın belirli bir frekansa eşit veya daha yüksek frekansta olması gerekir. II. Işımanın enerjisi artarsa fırlayan elektron - ların hızı artar. III. Işımanın şiddeti artırılırsa fazla sayıda elektron fırlar. yargılarından hangileri doğrudur? A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III D) I ve II E) I, II ve III 6. Hidrojenin 4. enerji düzeyine uyarılmış olan elektronlarının enerjisi kaç kj/mol dür? (A =,8x0 8 j) A),3x0 8 B),36x0 9 C),04x0 8 D) +9,6 E) +78,4

18 8 7. Planck ın kuantum kuramına göre; I. Enerji daima hν nün katları olarak yayınlanır. II. Tek bir kuantumun enerjisi; E = h c eşitliği λ ile hesaplanır. III. Işımanın frekansı arttıkça ışımanın enerjisi de artar. yargılarından hangileri doğrudur? Bölüm / Atomun Yapısı 0. Aşağıda belirtilen bilim insanlarından han gisi bir elektronun yükünü hesaplamıştır? A) G. Stoney B) J. Thomson C) W. Crookes D) R.E. Milikan E) M. Faraday A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III D) I ve II E) I, II ve III 8. Hidrojen atomunda n = 5 seviyesinden n = seviyesine geçişte yayınlanan fotonun dal ga boyu kaç cm dir? (h = 6,63 x 0 34 J.s, c = 3 x 0 0 cm/s R =,8 x 0 8 ) A) 4,34 x 0 6 B),84 x 0 8. Dalga boyu 000 A olan bir ışığın frekansı kaç Hertz dir? (c = 3x0 8 m/s, A =0 0 m) A) 6 x 0 6 B) 6 x 0 4 C) 3 x 0 6 D) 3 x 0 5 E),5 x 0 5 C) 4,58 x 0 9 D),8 x 0 6 E) 5,56 x Kanal ışınları ile ilgili; I. Negatif yüklü ışınlardır. II. III. Elektrik alanda negatif yüklü levhaya doğru hareket eder. Elektronların keşfine yol açmıştır. yargılarından hangileri yanlıştır?. I. X ışınları ve gama ışınları yüksek enerjili ışımalardır. II. Frekansı kırmızı renginkinden düşük ışınlar kızıl ötesi ışınlardır. III. Ses ve su dalgaları elektromanyetik dal ga - lardır. Yukarıda verilen yargılardan hangileri doğ rudur? A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II D) I ve III E) II ve III A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III D) I ve II E) II ve III

19 Atomun Yapısı / Bölüm 9 3. Bohr atom modeli ile ilgili; I. Hidrojen atomundaki enerji düzeylerinin enerjisi hesaplanmıştır. II. III. Elektronlar bir enerji düzeyinden diğerine geçerken enerji değişimi olur. Çekirdeğe en yakın olan K yörüngesinde bulunan elektronlar en düşük enerjiye sahip tir. yargılarından hangileri doğrudur? 6. Sezyumun fotoelektrik hücrelerde tercih edilmesinin nedenini aşağıdakilerden hangisi en iyi açıklar? A) İyonlaşma enerjisi en düşük metal olması B) Atom nmarası en büyük alkali olması C) Periyodik sistemde 6. periyotta bulunması D) Elektron dizilişinin : XeD6s şeklinde olması E) Eşik dalga boyunun 600nm olması 54 A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II D) I ve III E) I, II ve III 4. Kuantum mekaniğinin tarihsel gelişimi ile ilgili aşağıdaki yargılardan hangileri yan lıştır? A) Heisenberg e göre, bir elektronun hızı ve konumu aynı anda tespit edilemez. B) Thomson elektronu keşfederken katot ışın - larını kullanmıştır. C) Chadwick, atomun yapısındaki yüksüz ta - necikleri yani nötronu keşfetmiştir. D) Davisson Germer deneyi elektronların dalgalar gibi kırınıma uğrayabildiğini ispat - lamıştır. E) Moseley, periyodik cetveli artan atom kütlelerine göre sıralamıştır. 7. Bilim insanı Deney I. Crooks A) Çift yarıklı deneyi girişim deneyi II. Faraday B) Katot ışınları III. Young C) Elektroliz Yukarıda verilen bilim insanı/deney eşleştirilmesi için aşağıdakilerden hangisi doğrudur? A) I a, II b, III c B) I a, II c, III b C) I b, II c, III a D) I c, II a, III b E) I c, II b, III a 5. Atom altı parçacıklar ile ilgili aşağıdaki yargılardan hangisi yanlıştır? A) Nötron ile elektronun yükü eşittir. B) Elektronlar çekirdek çevresindeki yörün ge - lerde bulunur. C) Çekirdekte proton ve nötronlar bulunur. D) Luis De Broglie, ışığın dalga ve tanecik teorilerini birleştirmiştir. E) Milikan, yağ damlası deneyi ile bir elekt ro - nun yükünü,60x0 9 coulomb ola rak bulmuştur. 8. C O bağının enerjisi 35 kjmol dir. Buna göre, aşağıdaki dalga boylarından hangisine sahip olan ışıma, C O bağının bozunmasıyla yürüyen bir kimyasal reaksiyona yol açabilir? (c = 3x0 8 m/s, h = 6x0 34 j.s) A) 5x0 0 A B) 5x0 0 nm C) 5x0 0 m D) 5x0 0 cm E) 0 3 km.c.d 3.C 4.A 5.E 6.B 7.E 8.A 9.D 0.D.E.D 3.E 4.E 5.A 6.A 7.C 8.C

20 0 Bölüm / Atomun Yapısı AT OMUN YAPISI TEST. Yaptığı α saçılma deneyiyle Thomson atom modelinin yanlış olduğunu ortaya koyan ve yeni bir atom modeli öne süren bilim insanı aşa - ğıdakilerden hangisidir? A) W. Heisenberg B) J. Dalton C) E. Rutherford D) A. Einstein E) L. De Broglie. Kütle (g) Hız (m/s) I II III Yukarıda kütleleri ve hızları verilen tanecik lerin dalga boyları arasındaki ilişki için aşağı - dakilerden hangisi doğrudur? A) I > II > III B) II > I > III C) II > III > II D) III > I > II E) III > II > I 4. Dalga boyu x0 6 m olan ışığın frekansı kaç Hz dir? (c: 3x0 8 m.s ) A),5 x 0 4 B),8x0 5 C),8x0 3 D) x0 5 E) 3x Millikan yağ damlacıkları deneyinin sonu cunda; Elektronun kütlesi Nötronun yükü Elektronun yükü Nötronun kütlesi Protonun e/m oranı niceliklerinden kaç tanesi hesaplamıştır? A) B) C) 3 D) 4 E) 5 6. Nicelik Bilim insanı I. Elektronun yükü Millikan II. Elektronun e/m oranı III. Atom Numarası Thomson Moseley Yukarıdaki verilen niceliklerden hangilerini bulan bilim insanı doğru verilmiştir? A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III D) I ve II E) I, II ve III 3. Yukarıda verilen elektromanyetik dalga modelinde yer alan X ve Y niceliklerine ait terimler aşağıdakilerden hangisidir? X Y A) Genlik Frekans B) Genlik Dalga boyu C) Dalga boyu Frekans X D) Dalga boyu Genlik E) Frekans Genlik Y 7. Tek protonlu bir taneciğin elektronunu n = den n = enerji seviyesine çıkarmak için gerekli olan enerji aşağıdaki formüller den hangisi ile hesaplanır? (A =,8x0 8 j) A) E = hν B) E =,8 x 0 8 f p C) E = h. c λ D) E =,8 x 0 8 E) E =,8 x 0 8 f p