ÖĞRENCİLERİN YAŞAM DOYUMU, MEMNUNİYET VE MERHAMET DÜZEYLERİNİN İNCELENMESİ

Transkript

1 33. BÖLÜM ÖĞRENCİLERİN YAŞAM DOYUMU, MEMNUNİYET VE MERHAMET DÜZEYLERİNİN İNCELENMESİ Fikret GÜLAÇTI, Zeynep ÇİFTCİ DOI: /

2 Öğrencilerin Yaşam Doyumu, Memnuniyet ve Merhamet Düzeylerinin İncelenmesi Giriş Üniversiteler toplumların bilimsel, ekonomik, teknolojik, sosyal ve kültürel gelişmelerinde önemli rol oynayan kurumlarındandır. Üniversite; hem toplumsal hem de kişilerin yaşam kalitesini iyileştirmek için bilimsel ve teknik bilgi ile mesleki becerileri sağlayan dinamik bir kurum olarak sosyal katmanlar arasında başkalaşım sağlamaktadır (Scott, 2002). Üniversite yaşamı, gerek akademik gerek yönetimsel gerekse de insan ilişkilerini içine alan geniş bir alanı içermektedir. Bu yaşam alanları içinden akademik boyutun temel girdisi öğrencilerdir. Öyle ki Türkiye de yüksek öğrenim öğrencileri, zorlu bir seçilimden geçerek, öğrenim görebilme şansını elde edebilmektedir. İnsanın mutluluğu, mutluluğunu nasıl belirlediği ve mutluluğunu sağlayan şartların neler olduğu eski zamanlardan beri üzerine dikkati çeken bir konu olagelmiştir. Yaşam doyumu, hâlihazır yaşamdan doyum, yaşamı değiştirme isteği, geçmişten doyum, gelecekten doyum ve kişinin yakınlarının o kişinin yaşamı hakkındaki görüşlerini kapsamaktadır (Dost, 2007). Yaşam doyumu diğer bir tabirle kişilerin kendilerinin belirlediği amaçlara ulaşabilme düzeyidir. Bireysel hedeflere ulaşma düzeyinin artması, yaşam doyumunu artırır (Şener, 2002). Olumlu duygular ve doyuma ilişkin bilişsel yargılar çeşitli yaşam alanlarına ilişkin olabilmekte ve bunların toplamı genel yaşam doyumunu yansıtmaktadır (Dost, 2004). Yaşam memnuniyeti, bireyin kendi yaşam kalitesini bir bütün olarak bütünüyle değerlendirmesi neticesinde ulaştığı ve zihinsel olarak algıladığı olumluluk düzeyi anlamına gelmektedir. Yaşam doyumu olarak da ifade edilebilen memnuniyeti ve hazzı içeren yaşam memnuniyeti, bireyin sürdürmekte olduğu yaşamından ne kadar hoşlandığını ifade etmektedir (Veenhoven, 1996: 17). Anlam atfedilmiş bir yaşama sahip olma, yaşantıdan zevk alma, yaşamdaki uğraşının fazla olmasına benzer faktörlerin yaşam memnuniyeti ile ilişkili olduğu görülmüştür (Peterson, Park ve Seligman, 2005). Algısal olarak işlev gören memnuniyet tamamen sübjektif olarak düzeylenmektedir. Yaşam memnuniyeti bireyin yaşam kalitesini bütün olarak etkilerken etkilediği düşünülen bir çok yapı olduğu düşünülmektedir. Bu yapılardan birisi de merhamet kavramıdır. Merhamet kavramı öyle bir kavramdır ki hem din bilimi hem de okul eğitimi de dahil bilimler içerisinde engin yer bulmuştur. Psikoloji bilimi alanı ele alındığında merhametin derinlemesine ele alınması çok yakın bir geçmişe dayanmaktadır. ilgili yazın incelendiğinde bazı kavramlar ki bunlar empati, diğergamlık, yakınlık ve pro-sosyal davranış kavramlarıdır ve bu kavramlar etrafında merhamet kavramı oluşumunun komplike olması, empati ile benzeş olması ve ölçümünün meşakkatli olması gibi nedenlerle psikoloji bilimine fazla konu olmamıştır. Gilbert ve Irons a (2005) göre merhamet, diğerlerinin acısını azaltma isteği, acının nereden kaynaklandığını anlamayla ilgili bilişsel süreç ve merhamete dayalı davranışlarda bulunmaya yönelik edimsel prosedürlerdir. Kısaca merhamet öyle bir yapıdadır ki içinde hem güdü, hem duygu, hem düşünce hem de davranışın yapılarının etkileşimlerinden meydana gelen bir kombine oluşturur. Merhametli (duyarlı) sevgi, diğerlerinin sıkıntılı ve ihtiyaç duydukları zamanlarında onları desteklemeye yönelik, bilişsel, davranışsal ve duygusal bir tutum olarak anlatım bulmuştur (İşgör, 2017). Merhamet; duyarlı-hassas sevgi şeklinde kavramsallaştırılmıştır (Sprecher ve Fehr, 2005). Bu çalışmanın amacı, Rehberlik ve Psikolojik Danışma (PDR) lisans ve Pedagojik Formasyon Eğitimi Sertifika programına (PFESP) devam eden öğrencilerin cinsiyet ve devam ettikleri program değişkenlerine göre yaşam doyumu, memnuniyet ile merhamet düzeylerinin incelenmesi ile beraber ayrıca aralarındaki ilişkiye de bakılmıştır. Yöntem Bu bölümde araştırmanın modeli, çalışma grubu, verilerin toplanması ve verilerin analizi ile ilgili bilgiler yer almaktadır. 500

3 Araştırma Modeli Değişen Dünyada Eğitim Bu araştırmada pedagojik formasyon eğitim sertifika programına kayıtlı öğrenciler ile Rehberlik ve Psikolojik Danışma lisans öğrencilerinin özgecilik puanları ve yaşam doyumu düzeylerine ilişkin şu anki var olan bir durum betimleneceğinden dolayı tarama modelinde bir çalışmadır. İlişkisel Tarama modelleri, geçmişte ya da günümüzde mevcut olan bir durumu olduğu biçimde betimlemeyi amaçlayan bir araştırma yaklaşımıdır (Karasar, 2012: 77). Ayrıca karşılaştırmalı nedensel modelinden de faydalanmıştır. Katılımcılar Bu araştırmanın Çalışma grubunu eğitim öğretim yılı Erzincan Üniversitesinden Rehberlik ve Psikolojik Danışma Lisans eğitimi ve Pedagojik Formasyon Eğitimi Sertifika Programı (PFESP) alan 158 (50 % erkek ve 108 % kadın) öğrenci oluşturmaktadır. Veri Toplama Araçları Araştırmada veri toplama aracı olarak Yaşam Doyumu Ölçeği, Memnuniyet Düzeyi Ölçeği ve Merhamet Ölçeği kullanılmıştır. Yaşam Doyumu Ölçeği Üniversite öğrencilerinin yaşam doyumunu belirlemek amacıyla Diener, Emmans, Lorsen ve Giffin (1985) tarafından geliştirilen Yaşam Doyumu Ölçeği (Satisfaction with Life Scale) Kullanılmıştır. Ölçek beş maddeden oluşmakta ve tek boyutludur. Likert tipi derecelendirmeye sahip ölçekte hiç uygun değil ile çok uygun arasında değişmek üzere 1 den 7 ye kadar seçenekler bulunmaktadır. Ölçeğin Türkçeye çevrilmesi ve uyarlanması Köker (1991), tarafından yapılmıştır. Ölçeğin güvenirlik çalışmaları sonucunda; test-tekrar test güvenirlik katsayısı.85, madde-test korelasyonları ise.71 ile.80 arasında hesaplanmıştır. Yaşam Doyum Ölçeği kendini değerlendirme ölçeği olup, ölçekten alınabilecek en yüksek puan 35, en düşük puan ise 5 tir. Ölçekten alınan yüksek puan memnuniyetin derecesinin yüksekliğini, alınan düşük puan da memnuniyetin derecesinin düşüklüğünü göstermektedir. Bu çalışma kapsamında yapılan Cronbach Alpha güvenirlik katsayısı.86 olarak elde edilmiştir. Merhamet Ölçeği Pommier (2011) tarafından geliştirilen Merhamet Ölçeğinin Türkçeye uyarlayanlar Akdeniz ve Deniz (2016) dir. Merhamet Ölçeği; Sevecenlik, Umursamazlık, Paylaşımların Bilincinde Olma, Bağlantısızlık, Bilinçli Farkındalık ve İlişki Kesme olmak üzere altı alt boyuttan oluşmaktadır. Cevaplama sistemi her ifade için "(5) Her Zaman", "(4) Sık Sık", "(3) Ara Sıra", "(2) Nadiren" ve "(1) Hiçbir Zaman" olarak beşli Likert ölçeği şeklindedir. Her bir maddenin puanları "5 ile 1" arasında değişmektedir. Ölçek 24 maddeden oluşmaktadır. Alt boyutlara ait maddelerin faktör yükleri; sevecenlik alt boyutu için , umursamazlık için , paylaşımların bilincinde olma için , bağlantısızlık için , bilinçli farkındalık için ve ilişki kesme için arasında değişmektedir. Ölçeğin uyum indeksleri (CFI =.97; NNFI =.96; SRMR =.05 ve RMSEA =.06) olarak bulunmuştur. İç tutarlık güvenirlik katsayıları alt boyutlar için.57 ile.77 arasında değişmektedir. Bu çalışma kapsamında yapılan Cronbach Alpha güvenirlik katsayısı ölçeğin toplamı için 0.83 olarak tespit edilmiştir. Memnuniyet Düzeyi ve Demografik değişkenler Yaşam memnuniyeti Ölçeği: Young, Miller, Norton, ve Hill, (1995) tarafından geliştirilen kişilerin değişik yaşam alanlarındaki (aile, okul vs.) yaşam doyumlarını belirlemek için kullanılan bir dizi ifadeden oluşmuştur. Doğrulayıcı faktör analizinin sonuçları, güvenirlik katsayısı.67 olan tek bir faktör olduğunu göstermiştir (Young ve ark., 1995). Aydın (1999) tarafından kullanılan ölçeğin ikili 501

4 Öğrencilerin Yaşam Doyumu, Memnuniyet ve Merhamet Düzeylerinin İncelenmesi ölçeği tatmin edici bir güvenilirliğe sahip olduğu bulunmuştur (α =. 86). Test-tekrar test güvenilirliği (Şimşek 2005) tarafından.81 olarak bulunmuştur. Demografik değişkenler olarak; cinsiyet, devam ettikleri program değişkenini elde edecek sorular sorulmuştur. Bulgular Pedagojik formasyon eğitim sertifika programı ve PDR öğrencilerinin cinsiyet değişkenine göre merhamet düzeyleri alt puanlarına ilişkin betimsel istatistikler Tablo 1 de sunulmuştur. Tablo 1. Cinsiyet Değişkenine Göre Merhamet Düzeyi Alt Boyutları Puanlarına İlişkin t-testi Sonuçları. Sevecenlik Kadın Erkek Umursamazlık Kadın Erkek Paylaşımların bilincinde olma Kadın Erkek Bağlantısızlık Kadın Erkek Bilinçli farkındalık Kadın Erkek İlişki kesme Kadın Erkek Tablo 1 de görülen bağımsız örneklemler için t-testi sonucuna göre öğrencilerin cinsiyet değişkeni ile sevecenlik puanları arasında istatistiksel açıdan anlamlı bir fark vardır (t 156 =-3.58, p<.01). Erkeklerin ortalaması kızların ortalamasında anlamlı bir şekilde fazladır. Tabloya bakıldığında cinsiyet değişkeni ile paylaşımların bilincinde olma puan ortalamaları arasında istatistiksel açıdan anlamlı bir fark vardır (t 156 =-2.79, p<.05). Erkeklerin ortalaması kadınların ortalamasından anlamlı bir şekilde fazladır. Öğrencilerin cinsiyet değişkeni ile bilinçli farkındalık puan ortalamaları arasında istatistiksel açıdan anlamlı bir fark vardır (t 156 =-2.85, p<.05). Erkeklerin ortalaması kadınların ortalamasından anlamlı bir şekilde fazladır. Tablo 2. Bölüm Değişkenine Göre Merhamet Düzeyi Alt Boyutları Puanlarına İlişkin t-testi Sonuçları. Sevecenlik PDR Formasyon Umursamazlık PDR Formasyon Paylaşımların bilincinde olma PDR Formasyon Bağlantısızlık PDR Formasyon Bilinçli farkındalık PDR Formasyon İlişki kesme PDR Formasyon

5 Değişen Dünyada Eğitim Tablo 2 de görülen bağımsız örneklemler için t-testi sonucuna göre öğrencilerin bölüm değişkeni ile bağlantısızlık puanları arasında istatistiksel açıdan anlamlı bir fark vardır (t 156 =2.60, p<.05). PDR de okuyan öğrencilerin ortalaması Formasyon öğrencilerinin ortalamasında anlamlı bir şekilde fazladır. Tabloya göre bağımsız örneklemler için t-testi sonucuna göre öğrencilerin ilişki kesme puanları ile bölüm değişkeni arasında istatistiksel açıdan anlamlı bir fark vardır (t 156 =2.79, p<.05). PDR de okuyan öğrencilerin ortalaması Formasyon öğrencilerinin ortalamasında anlamlı bir şekilde fazladır. Yine tabloda görüldüğü üzere bölüm değişkeni ile diğer alt boyutları arasında istatistiksel açıdan anlamlı bir fark yoktur (p>.05). Tablo 3. Cinsiyet Değişkenine Göre Aileden Memnun Olma Düzeyi Puanına İlişkin t-testi Sonuçları. Aileden memnun Kadın Erkek Tablo 3 te görülen bağımsız örneklemler için t-testi sonucuna göre öğrencilerin cinsiyet değişkeni ile aileden memnun olma puanları arasında istatistiksel açıdan anlamlı bir farklılık yoktur (p>.05). Tablo 4. Cinsiyet Değişkenine Göre Arkadaştan Memnun Olma Düzeyi Puanına İlişkin t-testi Sonuçları. Arkadaştan memnun Kadın Erkek Tablo 4 te görülen bağımsız örneklemler için t-testi sonucuna göre öğrencilerin cinsiyet değişkeni ile arkadaşlarından memnun olma puanları arasında istatistiksel açıdan anlamlı bir farklılık yoktur (p>.05). Tablo 5. Cinsiyet Değişkenine Göre Kendinden Memnun Olma Düzeyi Puanına İlişkin t-testi Sonuçları. Kendimden memnun Kadın Erkek Tablo 5 te görülen bağımsız örneklemler için t-testi sonucuna göre öğrencilerin cinsiyet değişkeni ile kendisinden memnun olma puanları arasında istatistiksel açıdan anlamlı bir farklılık yoktur (p>.05). Tablo 6. Cinsiyet Değişkenine göre Okuldan Memnun Olma Düzeyi Puanına İlişkin t-testi Sonuçları. Okulumdan memnun Kadın Erkek Tablo 6 da görülen bağımsız örneklemler için t-testi sonucuna göre öğrencilerin cinsiyet değişkeni ile okuldan memnun olma puanları arasında istatistiksel açıdan anlamlı bir fark vardır (t 156 =2.44, p<.05). Kadınların ortalaması erkeklerin ortalamasında anlamlı bir şekilde fazladır. Tablo7. Bölüm Değişkenine Göre Aileden Memnun Olma Düzeyi Puanına İlişkin t-testi Sonuçları. Aileden memnun PDR Formasyon

6 Öğrencilerin Yaşam Doyumu, Memnuniyet ve Merhamet Düzeylerinin İncelenmesi Tablo 7 de görülen bağımsız örneklemler için t-testi sonucuna göre öğrencilerin bölüm değişkeni ile aileden memnun olma puanları arasında istatistiksel açıdan anlamlı bir fark vardır (t 156 =3.57, p<.01). PDR öğrencilerinin ortalaması Formasyon öğrencilerinin ortalamasından anlamlı bir şekilde fazladır. Tablo 8. Bölüm Değişkenine Göre Arkadaşlarından Memnun Olma Düzeyi Puanına İlişkin t-testi Sonuçları. Arkadaştan memnun PDR Formasyon Tablo 8 de görülen bağımsız örneklemler için t-testi sonucuna göre öğrencilerin bölüm değişkeni ile arkadaşlarından memnun olma puanları arasında istatistiksel açıdan anlamlı bir fark vardır (t 156 =3.94, p<.01). PDR öğrencilerinin ortalaması Formasyon öğrencilerinin ortalamasından anlamlı bir şekilde fazladır. Tablo 9. Bölüm Değişkenine Göre Kendinden Memnun Olma Düzeyi Puanına İlişkin t-testi Sonuçları. Kendimden memnun PDR Formasyon p>.05 Tablo 9 da görülen bağımsız örneklemler için t-testi sonucuna göre öğrencilerin bölüm değişkeni ile kendinden memnun olma puanları arasında istatistiksel açıdan anlamlı bir farklılık yoktur (p>.05). Tablo 10. Bölüm Değişkenine Göre Okuldan Memnun Olma Düzeyi Puanına İlişkin t-testi Sonuçları. Okulumdan memnun PDR Formasyon Tablo 10 da görülen bağımsız örneklemler için t-testi sonucuna göre öğrencilerin bölüm değişkeni ile okuldan memnun olma puanları arasında istatistiksel açıdan anlamlı bir farklılık yoktur (p>.05). Tablo 11. Cinsiyet Değişkenine Göre Yaşam Doyumu Puanına İlişkin t-testi Sonuçları. Yaşam doyumu Kadın Erkek Tablo 11 de görülen bağımsız örneklemler için t-testi sonucuna göre öğrencilerin cinsiyet değişkeni ile yaşam doyumu puanları arasında istatistiksel açıdan anlamlı bir fark vardır (t 156 =2.38, p<.01). Kadınların ortalaması erkeklerin ortalamasından anlamlı bir şekilde fazladır. Tablo 12. Bölüm Değişkenine Göre Yaşam Doyumu Puanına İlişkin t-testi Sonuçları. Yaşam doyumu PDR Formasyon Tablo 12 de görülen bağımsız örneklemler için t-testi sonucuna göre öğrencilerin bölüm değişkeni ile yaşam doyumu puanları arasında istatistiksel açıdan anlamlı bir farklılık yoktur (p>.05). 504

7 Kendimden memnun Arkadaştan memnun Aileden memnun Yaşam doyumu İlişki kesme Bilinçli farkındalık Bağlantısızlık Paylaşımların bilincinde olma Umursamazlık Sevecenlik Değişen Dünyada Eğitim Tablo 13. Yaşam Doyumu, Yaşamdan Memnun olma ve Merhamet Düzeyleri Arasındaki Puanların Korelasyon Analizi Sonuçları. Umursamazlık -.27** - Paylaşımın bilincinde.60** -.24** - Bağlantısızlık -.25**.63** Bilinçli farkındalık.66** -.26**.60** -.22** - İlişki kesme -.31**.64** ** -.21** - Yaşam doyumu * Aileden memnun -.31** **.16* -.23**.13.30** - Arkadaştan memnun -.33**.20* -.26** *.29**.54** - Kendinden memnun -.23** ** *.02.48**.61**.57** - Okuldan memnun ** -.18* *.12.48**.23**.26**.35** *p<.01 ** p<.05* Tablo 13 de görülen korelasyon analizi sonuçlarına göre öğrencilerin merhamet alt boyutları kendi içinde -.21 ile.66 (p<.01) düzeyinde anlamlı ilişkiler gösterirken, yaşam doyumu ile merhamet alt boyutu olan paylaşımların bilincinde olma arasında -.20 (p<.05) negatif düzeyinde bir ilişki bulunduğu gibi, yaşam doyumu ile aileden, arkadaştan, kendinden ve okuldan memnun olma arasında.29 ile.48 (p<.01) arasında pozitif ilişki bulunmuştur. Memnuniyet boyutları arasında ise.26 ile.61 (p<.01) arasında pozitif yönde ilişki bulunmuştur. Sonuç ve Öneriler Elde edilen bulgulara göre öğrencilerin yaşam doyumu ile cinsiyet değişkeni arasında istatistiksel açıdan anlamlı bir fark vardır, aynı zamanda cinsiyet ile merhameti oluşturan alt boyutlardan sevecenlik, paylaşımların bilincinde olma, bilinçli farkındalıklar arasında anlamlı fark bulunmuştur. Cinsiyet ile okuldan memnun olma arasında da arasında istatistiksel açıdan anlamlı bir fark bulunmuştur. PDR ya da PFESP değişkenleri ele alındığında bağlantısızlık, ilişki kesme, aileden memnun olma, arkadaşlarından memnun olma arasında istatistiksel açıdan anlamlı bir fark vardır. Diğer değişkenlerden cinsiyet ile umursamazlık, bağlantısızlık, ilişki kesme merhamet alt boyutları arasında, yine cinsiyet ile aileden, arkadaşlarından, kendisinden memnun olma değişkenleri arasında, PDR veya PFESP değişkenleri ele alındığında ise yaşam doyumu; merhamet alt boyutlarından sevecenlik, umursamazlık, paylaşımların bilincinde olma, bilinçli farkındalık arasında; kendinden ve okuldan memnun olma arasında istatistiksel açıdan anlamlı bir fark bulunmamıştır. Merhamet düzeyi, yaşam doyumu ile memnuniyet boyutları arasında ise farklı yönde ilişkiler bulunmuştur. Cinsiyet faktörünün etkilediği belirlenen yaşam doyumu, merhamet düzeyi ve okuldan memnuniyet düzeylerinin etkilerini ortadan kaldırmak adına cinsiyet temelli psiko-eğitim programları düzenlenebilir. Ayrıca bu değişkenlerin farklı yaş ve öğrenim gruplarındaki durumları ortaya çıkarılabilir. 505

8 Öğrencilerin Yaşam Doyumu, Memnuniyet ve Merhamet Düzeylerinin İncelenmesi Kaynakça Akdeniz, S., & Deniz, M. E. (2016). Merhamet ölçeği nin Türkçeye uyarlanması: geçerlik ve güvenirlik çalışması. The Journal of Happiness & Well-Being, 4(1), Aydın, D. (1999). Social network composition, social support and psychological well-being in first year METU students: A longitudinal investigation. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Orta Doğu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara. Diener, E. D., Emmons, R. A., Larsen, R. J., ve Griffin, S. (1985). The satisfaction with life scale. Journal of Personality Assessment, 49(1), Diener, E., Smith, H., ve Fujita, F. (1995). The personality structure of affect. Journal of Personality and Social Psychology, 69(1), Dost, M.T. (2004). Üniversite öğrencilerinin öznel iyi oluş düzeyleri. Yayımlanmamış doktora tezi, Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara. Dost, M.T. (2007). Üniversite öğrencilerinin yaşam doyumunun bazı değişkenlere göre incelenmesi. Pamukkale Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 2(22); Gilbert, P., ve Irons, C. (2005). Focused therapies and compassionate mind training for shame and self-attacking. Gilbert P. (Ed.), Compassion: Conceptualisations, research and use in psychotherapy (ss ) içinde. London and New York: Routledge Press. İşgör, İ. Y. (2017). An investigation of the predictive effect of attachment styles and academic success on compassion in university students, Erzincan Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 19(1), Karasar, N. (2012). Bilimsel araştırma yöntemi. Ankara: Nobel Yayınevi. Köker, S. (1991). Normal ve sorunlu ergenlerin yaşam doyumu düzeylerinin karşılaştırılması. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara. Peterson, C., Park, N. ve Seligman, M. E. P. (2005). Orientations to happiness and life satisfaction: the full life versus the empty life. Journal of Happiness Studies, 6, Scott, P. (2002). Küreselleşme ve üniversite: 21. yüzyılın önündeki meydan okumalar. Kuram ve Uygulamada Eğitim Bilimleri, 2(1), Sprecher, S., ve Fehr, B. (2005). Compassionate love for close others and humanity. Journal of Social and Personal Relationships, 22(5), Şener, E. T. (2002).Hemşirelerin iş doyum düzeyleri ile genel yaşam doyum düzeyleri ilişkisi (Ankara Atatürk göğüs hastalıkları ve göğüs cerrahisi eğitim ve araştırma hastanesi örneği), Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Ankara Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Ankara. Şimşek, Ö. F. (2005). Ölüm korkusundan öznel iyi oluş haline giden yollar: Terör yönetimi teorisine dayalı bir yapısal eşitlik çalışma. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Orta Doğu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara. Veenhoven, R. (1996). The study of life satisfaction. W. E. Sarıs, R. Veenhoven, A. C. Scherpenzeel ve B. A Buntıng (Eds), Comparative study of satisfaction with life in Europ,. Eötvös University Pres (11-48) içinde, Netherlands: Eötvös University Pres Young, M. H., Miller, B. C., Norton, M. C., ve Hill, E. J. (1995). The effect of parental supportive behaviors on life satisfaction of adolescent offspring. Journal of Marriage and the Family, 57,