Modeli - Tarama Modelleri

Transkript

1 Modeli - Tarama Modelleri Geçmişte varolmuş veya hala varolan bir durumu olduğu şekliyle betimlemeye çalışan yaklaşımdır. Araştırmacı olay, nesne, bireyleri değiştirmeden, onlara deneysel bir müdahalede bulunmadan oldukları gibi tanımlamaya çalışır. Amaçlar genelde soru cümleleriyle ifade edilir. Ne idi, nedir, ne ile ilgilidir, nelerden oluşmaktadır? Örneğin milli takım düzeyindeki güreşçilerin vücut kompozisyonları nasıldır?

2 Modeli - Tarama Modelleri Butür araştırmalarda iki temel sınırlılık vardır. Bunlar veri bulma ve kontrol dür. Özellikle geçmişe dönük araştırmalarda veri bulmak zor olabilmektedir. Veri bulunsa da hangi değişkenlerin durum belirlediğine karar vermek, değişkenleri kontrol etmek zordur. Tarama modelleri genel ve örnekolay tarama modelleri olarak iki temel başlık altında incelenir.

3 Modeli - Tarama Modelleri (Genel) Genel tarama modelleri; çok sayıda elemanı olan bir evrende evrenin tamamı veya örneklem üzerinde yapılan, böylece evren hakkında genel bir yargıya varılan tarama modelidir. Alt başlıkları: Tekil tarama modelleri [anlık, zamansal (izleme, kesit alma)] İlişkisel tarama modelleri (korelasyon, karşılaştırma)

4 Modeli - Tarama Modelleri (Genel) Tekil tarama modeli: Değişkenlerin tek tek, tür veya miktar olarak oluşumlarının belirlenmesi amacı ile yapılır. Örneğin Ankara da yaşayan memurların serbest zaman alışkanlıklarının saptanması. Bu model anlık olabileceği gibi zamansal gelişim ve değişimleri de belirleyebilir. Zamansal taramalar; izleme ve kesit alma yaklaşımlarıyla yapılır.

5 Modeli - Tarama Modelleri (Genel) İzleme yaklaşımında bir grup belli bir başlangıç noktasından itibaren sürekli veya belli aralıklarla gözlenir. Kesit alma taramalarında ise çeşitli gelişmişlik evrelerini temsil ettiği düşünülen gruplar üzerinde, bir anda yapılan araştırmalar zamansal değişim hakkında bilgi verir.

6 Modeli - Tarama Modelleri (Genel) İlişkisel taramalar ise iki veya daha çok değişken arasında birlikte veya değişimin varlığını ve/veya derecesini belirlemeye çalışır. Örneğin; sigara içme aışkanlığı ile akciğer kanseri arasındaki ilişki, kültür düzeyi ile ailedeki çocuk sayısı ilişkisi vb. Bunlar iki türlüdür. İlki korelasyon diğeri ise karşılaştırma türüdür.

7 Modeli - Tarama Modelleri (Genel) Korelasyon türü ilişki taramalarında değişkenlerin birlikte değişip değişmedikleri, değişim varsa bunun nasıl olduğu anlaşılmaya çalışılır. Örneğin zeka ile akademik başarı arasında ilişkinin incelendiği bir araştırmada üç durum söz konusudur. İki değişken arasında ilişki yoktur. Değişkenler arasında ilişki vardır ve bu doğru orantılıdır (aynı yönde). Bu ilişki 0 dan büyük olmalıdır ancak en fazla 1 olabilir ve pozitiftir. Değişkenler arasında ilişki vardır ve bu ters orantılıdır (zıt yönde). Bu ilişki 0 dan büyük olmalıdır ancak en fazla 1 olabilir ve negatiftir.

8 Modeli - Tarama Modelleri (Genel) Karşılaştırmalı tarama modelinde ise öncelikle her iki durumun belli değişkenler açısından betimlenmesi gerekir. İkinci aşamada betimlemeler karşılaştırılır. Üçüncü aşamada ise sonuçlar yorumlanır. Örneğin iki ülkenin eğitim sistemlerinin karşılaştırılması. Öncelikle hangi değişkenler belirleyici tanımlanır. Örneğin eğitimin merkezi-yerel olması, öğretim süreleri vb. Sonra bunlar karşılaştırılır. En son olarak da yorumlanır.

9 Modeli - Tarama Modelleri (Örnekolay) Evrendeki belli bir ünite (kişi, okul, hastane vb.) derin şekilde incelenir. Buincelemede toplanan bilgiler yalnızca o ünite için geçerlidir, evreni yansıtmaz. Genel taramalara göre daha detaylıdır, gerçeğe yakın bilgi verir. Genel taramanın yetersiz olduğu durumlarda yapılır. Büyük ölçüde nitelik araştırmalarıdır ve istatistikel çözümlemeye olanak vermez.

10 Modeli - Deneme Modelleri Neden-sonuç ilişkisinin saptanması için doğrudan araştırmacının kontrolünde olan, gözlenmek istenen verilerin üretildiği araştırma modelleridir. Tarama modelinde varolan durum gözlenirken burada gözlenmek istenen araştırmacı tarafından üretilir. Yani yeni veriler oluşturulur. Deneme araştırmaları şu üç koşulu sağlamalıdır; Denemeci değişkenleri değiştirebilmelidir. Değiştirmeler kontrollü olmalıdır. Denemeci durumu değiştirmesinin etkisini gözleyebilmelidir.

11 Modeli - Deneme Modelleri Deneme modellerinde önceleri yalnızca Tek Değişim Yasası kabul edilmiştir. Buna göre değişime etki eden durum tektir. Tek neden-tek sonuç ilişkisi vardır. İki değişken rasında tüm durumların eşit kabul edildiği yalnızca tek bir sebebin değişiklik yaratacağı kabul edilir. Ancak araştırmalar laboratuar dışına çıkıp, eşitliği, kontrolü sağlamak imkansız hale geldiğinde Çoklu Değişken Yasası kabul edilmiştir. Buna göre sonucu etkileyen birçok faktör olabilir. Bu nedenle sonuçlar olasılığa dayalı gerçekler olarak açıklanır.

12 Modeli - Deneme Modelleri İki önemli ilişki türü vardır. Biri birlikte değişim ilişkisi (covariational) diğeri ise nedensel (casual) ilişkidir. Birlikte değişimde, değişkenlerden hangisinin neden hangisinin sonuç olduğu bilinmez. Sadece birlikte değişip değişmedikleri izlenir. Nedensel değişimde, hangisinin neden hangisinin sonuç olduğu bellidir ve deneme modelinin uygulama alanı bu nedenle nedensel değişimdir.

13 Modeli - Deneme Modelleri Bir ilişkinin nedensel olarak kabul edilebilmesi için üç koşulun yerine gelmesi gerekir. Değişkenler arasında yüksek bir ilişki vardır. Neden olarak düşünülen değişken önce sonuç değişkeni ise sonra değer değiştirir. İlişkiyi açıklayabilecek başka değişkenler yoktur. Nedensel ilişkiler iki türlüdür; Kesin ilişkiler Olasılığa dayalı ilişkiler

14 Modeli - Deneme Modelleri Nedenselliği kesin olarak belirleyebilen bir araştırmada bağımsız değişkenin değerinin bilinmesi ile bağımlı değişken üzerinde etkisinin ne olacağı söylenebilir. Deneme tekrarlansa da sonuç değişmez. Çağdaş bilim anlayışında olasılığa dayalı ilişki kavramı egemendir. Bağımsız değişkenin değerinin bilinmesi bağımlı değişkenin alacağı değer hakkında tahmini bir sonuç verir. Bu nedenle denemelerin sıkça tekrarlanması gerekir.