Hipertansiyon Hastalarında İlaç Bilgisinin Kan Basıncını Düşürmek İçin Uygulanan Yöntemlere Etkisi

Transkript

1 Araştırma/Research Article TAF Prev Med Bull 2009; 8(3): Hipertansiyon Hastalarında İlaç Bilgisinin Kan Basıncını Düşürmek İçin Uygulanan Yöntemlere Etkisi [The Effect of Medicine Knowledge on the Methods Applied for Lowering Blood Pressure in Patients with Hypertension] ÖZET AMAÇ: Bu çalışmanın amacı, hipertansiyon hastalarında ilaç bilgisinin kan basıncını düşürmek için uygulanan yöntemlere etkisini belirlemektir. YÖNTEM: Bu kesitsel çalışma, 1 Şubat-30 Nisan 2006 tarihleri arasında yapıldı. Çalışmanın örneklemini, hipertansiyon tanısı ile Gülhane Askeri Tıp Akademisi Eğitim Hastanesi Kardiyoloji Polikliniği ne başvuran 77 hasta oluşturdu. Verilerin toplanmasında, araştırmacılar tarafından geliştirilen soru formu kullanıldı. Verilerin analizi için tanımlayıcı istatistikler ve ki-kare testi uygulandı. BULGULAR: Hastaların yaş ortalaması 54±13 yıl olup; %54,5 i kadın ve %90,9 u evlidir. Hastaların ortanca hastalık süresi ve ortanca antihipertansif ilaç kullanma süresi 4 yıldır. Çalışma grubunun yaklaşık %53 ünün antihipertansif ilaçlarla ilgili bilgi aldığı ve %70,7 sinin hekim tarafından bilgilendirildiği belirlendi. Hastaların kan basıncını düşürmek için uyguladığı yöntemler; antihipertansif ilaç alma (%48.1), geleneksel yöntemleri kullanma (%40.2) ve sublingual ilaç alma (%11.7) idi. Çalışmada kan basıncı yükseldiğinde kullanılan yöntemler ile antihipertansif ilaçlarla ilgili bilgi alma ve ilaçların yan etkilerini bilme durumu arasında anlamlı bir ilişki olduğu saptandı (sırasıyla, χ² = ; p < 0.001, χ² = ; p < 0.01). SONUÇ: Bu çalışmanın sonuçları, antihipertansif ilaçlar ve yan etkileri konusunda bilgilendirilen hastaların, kan basıncını düşürmek için antihipertansif ilaç almayı daha fazla tercih ettiğini gösterdi. SUMMARY AIM: The aim of this study was to determine the effect of medicine knowledge on the methods applied for lowering blood pressure among patients with hypertension. METHODS: This cross-sectional study was conducted between February 1 and April 30, The sample of the study was constituted by 77 patients who had admitted to Gulhane Military Medical Academy Cardiology Outpatient Clinic with the diagnosis of hypertension. The data were collected by using a questionnaire designed by the investigators. Descriptive statistics and chi-square test were used to analyze the data. RESULTS: The mean age of the patients was 54±13 years. Of the patients, 54.5% were female and %90.9 were married. The patients median duration of disease was 4 years and median duration of using antihypertensive drug was 4 years. Approximately 53% of the study group was educated about the antihypertensive drugs and 70.7% was educated by the physician. The methods applied for lowering blood pressure of patients were: 48.1% use of oral antihypertensive medicine; 40.2% use of traditional methods; %11.7 use of sublingual medicine. In this study, the methods used in case of blood pressure elevation was significantly associated with having been educated about the antihypertensive drugs and knowing the side effects of the drugs (χ²=16.378; p<0.001, χ²=13.467; p<0.01, respectively). CONCLUSION: The results of this study showed that the patients who had been educated about the antihypertensive drugs and their side effects were more frequently preferring to use antihypertensive drug to lower the elevated blood pressure. Not: Bu çalışma, Haziran 2006 tarihlerinde düzenlenen 11. Balkan Askeri Tıp Kongresi nde poster bildiri olarak sunulmuştur. Belgüzar Kara 1, Şenay Uzun 2, Mehmet Yokuşoğlu 3, Mehmet Uzun 4 1 Diyarbakır Asker Hastanesi, Başhemşirelik Eğitim Koordinatörlüğü, Diyarbakır. 2 GATA Hemşirelik Yüksek Okulu, Hemşirelik Esasları BD, Ankara. 3 GATA Eğitim Hastanesi, Kardiyoloji AD, Ankara. 4 GATA Haydarpaşa Eğitim Hastanesi, Kardiyoloji Servisi, İstanbul. Anahtar Kelimeler: Hasta Eğitimi, Hipertansiyon, İlaç, Kan Basıncı. Key words: Patient Education, Hypertension, Drug, Blood Pressure. Sorumlu yazar/ Corresponding author: Belgüzar Kara Diyarbakır Asker Hastanesi, Merkez, 21100, Diyarbakır, Türkiye. sb.kara@mynet.com GİRİŞ Hipertansiyon (HT), dünyada görülme sıklığı giderek artan önemli bir halk sağlığı sorunudur (1,2). Dünyada 2000 yılında erişkin nüfusta HT prevalansı %26,4 olup, yaklaşık 972 milyon hipertansif hastanın olduğu ve çoğunluğunun gelişmekte olan ülkelerde yaşadığı bildirilmiştir. Bununla birlikte 2025 yılında prevalansın %29,2 ye ulaşacağı, toplam hasta sayısının yaklaşık %60 artarak 1.56 milyar olacağı tahmin edilmektedir (2). Hastalığın görülme sıklığında yaşla birlikte artış olduğu belirtilmektedir (3-5). Ülkemizde de erişkin nüfusta HT yaygın olarak görülmektedir. Türk Erişkinlerinde Kalp Hastalığı ve Risk Faktörleri Sıklığı Taraması (TEKHARF) çalışmasında, 30 yaş üstü erişkinlerde HT prevalansı %33,7 şeklinde bulunmuştur. Ayrıca kadın ve erkeklerin ortalama kan basıncı değerlerinde artış olduğu belirlenmiştir (6). Türk Hipertansiyon 231

2 Prevalans Çalışması (PatenT) nın sonuçları, toplumda yaşa ve cinsiyete göre düzeltilmiş HT prevalansının %31,8 olduğunu ortaya koymuştur. HT sıklığı kadınlarda %36,1, erkeklerde ise %27,5 şeklinde tespit edilmiştir. Aynı çalışmada, katılımcılardan %32,2 sinin daha önce kan basıncını hiç ölçtürmediği ve hipertansif hastalardan sadece %40,7 sinin hastalığının farkında olduğu dikkati çekmiştir. Bu sonuca göre, ülke genelinde HT u olan her üç kişiden ikisi hastalığının farkında değildir (7). Türk Erişkinlerde Metabolik Sendrom Prevalansı Araştırması (METSAR) nda ise HT sıklığı, diğer çalışmaların sonuçlarından daha yüksek bulunmuştur. Bu sıklık genel olarak erişkinlerde %41,7, kırsal alanda %44,3, kentlerde ise %40,4 şeklinde saptanmıştır (8). HT, yol açtığı hedef organ hasarları nedeniyle önemli bir mortalite ve morbidite nedenidir (9-11). Dünyada HT, hastalık yükü ve mortalite açısından küresel risk faktörleri arasında birinci sırada yer almaktadır (12). Tahmini olarak serebrovasküler hastalıkların %54 ü ve iskemik kalp hastalıklarının %47 si kan basıncının yüksek olması nedeniyle gelişmektedir. HT, dünyada her yıl toplam nüfusun %6 sının, bir başka deyişle yaklaşık 7,6 milyon kişinin ölümüne yol açmaktadır. Bu hastalığa bağlı gelişen etkiler daha çok düşük ve orta gelir düzeyi olan ülkelerde, yaş grubunda görülmektedir (13). Ulusal Hastalık Yükü-Maliyet Etkililik Çalışması nın 2004 yılı verilerine göre hipertansif kalp hastalığı, ülkemizde tüm yaş gruplarında görülen ölümlerin %3 üne yol açmakta ve ölüme neden olan hastalıklar arasında altıncı sırada bulunmaktadır (14). Bu nedenle günümüzde HT nun önlenmesi, erken tanı ve tedavisi öncelikli sorunlardan biridir (2). Farmakolojik tedaviler, HT a bağlı serebrovasküler hastalık ve miyokard infarktüsü riskini oldukça azaltmaktadır (15). Özellikle yaşlılarda etkin kan basıncı kontrolü, gençlerden daha yararlı sonuçlar ortaya çıkarmaktadır (5,16). Buna karşın, kan basıncı yüksek olan kişilerde farkındalığın sınırlı olması, tedavinin uygun şekilde önerilmemesi veya uygulanmaması ve hastalığın kontrol altında tutulmasının güçlüğü komplikasyonlara yol açabilmektedir (17-19). Hastaların tedaviye uyumsuzluğu, kan basıncının kontrol edilememesinde başlıca neden olarak gösterilmektedir (10). Çalışmalar, HT tanısı konulan veya antihipertansif tedavi alan hastaların yarısından fazlasında (%50-75) kan basıncı kontrolünün sağlanamadığını (20), yaklaşık üçte birinin tıbbi kontrollerine düzenli olarak devam etmediğini, en az yarısının tedaviye başlanan ilk yıl ilaçlarını almayı bıraktığını ve %30-50 sinin önerilen tedavi programına uyumsuz olduğunu ortaya koymuştur (21). Hipertansif hastalarda tedaviye uyumu etkileyen faktörlerden biri, hastalık ve tedavi hakkında bilgi eksikliğinin olmasıdır (22,23). Bu nedenle hastaların özellikle kan basıncı kontrolü ile ilişkili risklere yönelik farkındalığını ve bilgisini artırmak önem taşımaktadır (20). Bununla birlikte, etkin hasta eğitimi ve danışmanlığı için hastaların kan basıncını düşürmek amacıyla uyguladığı yöntemlerin bilinmesi gereklidir (24). Bu çalışmanın amacı, HT hastalarında ilaç bilgisinin kan basıncını düşürmek için uygulanan yöntemlere etkisini belirlemektir. GEREÇ VE YÖNTEM Bu kesitsel çalışma, Gülhane Askeri Tıp Akademisi Eğitim Hastanesi Kardiyoloji Anabilim Dalı Polikliniği nde 1 Şubat-30 Nisan 2006 tarihleri arasında gerçekleştirilmiştir. Çalışmanın evrenini 107 HT hastası oluşturmuştur. Örneklem kapsamına; 18 yaş ve üzerinde, en az 1 aydır HT tanısı konulmuş olan, antihipertansif ilaç kullanan, klinik açıdan durumu stabil, iletişim kurulabilen ve görüşmeyi kabul eden 77 hasta alınmıştır. Majör psikiyatrik hastalığı olan hastalar çalışmaya dahil edilmemiştir. Çalışma, Helsinki Deklerasyonu prensiplerine uygun olarak yapılmıştır. Araştırma öncesinde hastaların aydınlatılmış onamları alınmıştır. Veriler, yüz yüze görüşme yöntemi uygulanarak toplanmıştır. Verilerin toplanmasında araştırmacılar tarafından konu ile ilgili literatür incelenerek geliştirilen soru formu kullanılmıştır. Bu formda sosyodemografik ve hastalıkla ilgili değişkenleri içeren 14 soru yer almıştır. Hastalıkla ilgili değişkenler bölümünde hastaların reçete edilen antihipertansif ilaçlarla ilgili bilgi alma durumunu, bilgi kaynaklarını, ilacının adını, günlük dozunu, önemli yan etkilerini ve kullanırken dikkat edilecek hususları bilme durumu sorgulanmıştır. Her görüşme yaklaşık 20 dakika sürmüştür. Verilerin değerlendirilmesinde SPSS (11.0 versiyon, SPSS Inc., Chicago, Illinois, USA) paket programı kullanılmıştır. Elde edilen veriler, tanımlayıcı istatistikler (yüzdelik, ortalama, standart sapma) ve ki-kare testi kullanılarak değerlendirilmiştir. Bütün testlerde p<0.05 değeri istatistiksel olarak anlamlı kabul edilmiştir

3 BULGULAR Çalışma kapsamına alınan hastaların yaş ortalaması 54±13 yıl olup, %54,5 i kadın, %90,9 u evli, %33,8 i ortaokul ve üstü öğrenim düzeyine sahiptir (Tablo 1). Hastaların ortanca hastalık süresi 4 yıl (1 ile 30 yıl aralığında) ve ortanca antihipertansif ilaç kullanma süresi 4 yıl (1 ile 29 yıl aralığında) şeklinde saptanmıştır. Çalışmamızda hastaların %68,8 inin başka kronik hastalığı olmadığı belirlenmiştir. Hastaların en fazla kullandığı antihipertansif ilaçlar; ACE inhibitörü (%45,5), diüretik (%32,5) ve kalsiyum kanal blokörü (%31,2) şeklinde bulunmuştur. Tablo 2 incelendiğinde; hastaların %57,1 inin bir adet antihipertansif ilaç kullandığı, %53,2 sinin ilaçlarıyla ilgili bilgi aldığı ve %70,7 sinin hekimler tarafından bilgilendirildiği görülmektedir. Hastaların çoğunluğunun ilacının ismini (%76,6), dozunu (%77,9), yarıdan fazlasının (%57,1) ilacının yan etkilerini ve kullanırken dikkat edilecek hususları bildiği belirlenmiştir. Hastalardan %80,5 i son 1 yıl içinde kan basıncının kendisini rahatsız edecek şekilde birkaç kez yükseldiğini bildirmiştir. Çalışma grubunun %48,1 inin kan basıncını düşürmek için antihipertansif ilaç almayı tercih ettiği bulunmuştur. Tablo 1. Hastaların tanımlayıcı özelliklerinin dağılımı (n=77) Tanımlayıcı özellikler Sayı Yüzde Yaş (yıl) , , ,0 Cinsiyet Kadın 42 54,5 Erkek 35 45,5 Medeni durum Evli 70 90,9 Evli değil 7 9,1 Eğitim durumu Okur-yazar değil 9 11,7 İlkokul mezunu 42 54,5 Ortaokul/lise mezunu 17 22,1 Yüksekokul mezunu 9 11,7 Tablo 3 incelendiğinde, antihipertansif ilaçlar ve yan etkileri ile ilgili bilgisi olan hastaların diğer hastalara göre kan basıncını düşürmek için antihipertansif ilaçları daha fazla kullandıkları görülmektedir. Çalışmamızda kan basıncı yükseldiğinde kullanılan yöntemler ile antihipertansif ilaçlarla ilgili bilgi alma ve ilaçların yan etkilerini bilme durumu arasında istatistiksel olarak anlamlı bir ilişki olduğu belirlenmiştir (sırasıyla, χ²=16.378; p<0.001, χ²=13.467; p<0.01). Tablo 2. Hastalıkla ilişkili değişkenlerin dağılımı (n=77) Değişkenler Sayı Yüzde Antihipertansif ilaç sayısı Bir adet 44 57,1 Birden fazla 33 42,9 İlaçlarla ilgili bilgi alma durumu Bilgi alan 41 53,2 Bilgi almayan 36 46,8 Bilgi kaynakları (n=41)* Hekim 29 70,7 Eczacı 8 19,5 Prospektüs 7 17,1 Hemşire 1 2,4 İlacın ismini bilme durumu Bilen 59 76,6 Bilmeyen 18 23,4 İlacın dozunu bilme durumu Bilen 60 77,9 Bilmeyen 17 22,1 İlacın yan etkilerini bilme durumu Bilen 44 57,1 Bilmeyen 33 42,9 Son 1 yıl içinde kan basıncı kontrolünde sorun yaşama durumu Sorun yaşayan 62 80,5 Sorun yaşamayan 15 19,5 Kan basıncını düşürmek için uygulanan yöntemler Antihipertansif ilaç alma 37 48,1 Geleneksel yöntemler 31 40,2 Sublingual ilaç alma 9 11,7 * Birden fazla cevap verilmiştir

4 Tablo 3. Hastaların antihipertansif ilaç bilgilerine göre kan basıncını düşürmek için uyguladıkları yöntemlerin dağılımı (n= 77) Değişkenler İlacıyla ilgili bilgi alma durumu Antihipertansif ilaç alma Geleneksel yöntemleri kullanma Sublingual ilaç alma Sayı Yüzde Sayı Yüzde Sayı Yüzde Bilgi alan 27 65,9 8 19,5 6 14,6 Bilgi almayan 10 27, ,9 3 8,3 İlacının yan etkilerini bilme durumu Bilen 27 61, ,7 7 15,9 Bilmeyen 10 30, ,6 2 6,1 χ² p < TARTIŞMA Bu çalışmada, HT hastalarında ilaç bilgisinin kan basıncını düşürmek için uygulanan yöntemlere etkisi incelenmiştir. Çalışmamızda hastaların sadece %53,2 sinin ilaçlarıyla ilgili bilgi aldığı, tedaviyle ilgili bilgilerin sıklıkla hekimler (%70,7) tarafından verildiği ve hemşirelerin bilgi kaynakları arasında son sırada (%2,7) yer aldığı tespit edilmiştir. Elde ettiğimiz bulgular, başka çalışmaların sonuçlarını desteklemektedir (20,25).HT tedavisinde başlıca hedef, hastaların yaşam kalitesini artırmak ve komplikasyonların gelişmesini önlemektir (1,26). HT un önlenebilir veya kontrol edilebilir bir hastalık olması ve bunun erken tanı ile yaşam şeklinde değişiklikleri gerektirmesi nedeniyle hastaların eğitimi önem taşımaktadır (11,24,27,28). Oliveria ve arkadaşlarının çalışmasında, hastaların HT hakkında genel olarak bilgili olmasına karşın, kan basıncı kontrolünün yararları konusunda farkındalığın yetersiz olduğu saptanmıştır (20). Başka çalışmalarda, hipertansif hastalarda hastalık ve tedaviye yönelik verilen eğitimlerin tedaviye uyumu ve kan basıncı kontrolünü kolaylaştırdığı belirlenmiştir (4,20,29). Yu ve arkadaşları tarafından yapılan çalışmada öz-yönetim programı uygulanan hipertansif hastalarda, hastalık ve risk faktörleri ile ilgili farkındalığın arttığı bulunmuştur (30). Hunt ve arkadaşlarının çalışmasında HT hastalarında hastalık ve tedaviye yönelik eğitimin; hastalık bilgisi, evde kan basıncını takip etme sıklığı ve bakımla ilgili memnuniyet düzeyini artırdığı, ancak hastaların kan basıncı değerinde önemli bir azalma olmadığı saptanmıştır (31). Zernike ve Henderson ın çalışmasında ise HT hastalarına yapılandırılmış, hasta merkezli eğitim verilmesinin standart eğitimden daha etkili olduğu sonucuna ulaşılmıştır (32). Çalışmalarda hastaların hekimlerle iletişimleri sırasında çoğunlukla pasif olmalarına karşın, hemşirelerle iletişimlerinde daha aktif davrandıkları bulunmuştur. Ayrıca hemşirelerin hastaların eğitimlerine hekimlerden daha fazla zaman ayırdıkları belirlenmiştir (33,34). Sağlık kontrolleri sırasında hasta ile sağlık ekibi arasındaki iletişim, tedaviye uyum ve bakım kalitesini etkilediği için hastanın bakıma aktif katılımının desteklenmesi, hasta merkezli bakım verilmesi ve hemşirelerin hasta eğitimlerinde daha fazla rol almaları önem taşımaktadır (1,33). Araştırma kapsamına alınan hastaların çoğunluğunun antihipertansif ilacının ismini (%76,6) ve dozunu (%77,9) bilmesine karşın, ilacın yan etkilerini ve kullanırken dikkat edilecek hususları bilenlerin yüzdesi (%57,1) nisbeten daha düşük bulunmuştur. Literatürde antihipertansif ilaçların en fazla reçete edilen ilaçlar arasında yer aldığı belirtilmektedir (35). Yapılan çalışmalarda hastalarda antihipertansif tedaviye bağlı yan etki gelişme sıklığının %20 ile %40 arasında değiştiği; sıklıkla dispne, baş dönmesi, yorgunluk, çarpıntı, ödem ve baş ağrısı gibi şikayetlerin ortaya çıktığı bulunmuştur (36-38). Antihipertansif ilaçların yan etkileri hastalarda iyilik halini etkilediği için erken dönemde girişimde bulunulması gereklidir (38). Çalışmamızda hastaların %80,5 i kan basıncı kontrolünde sorun yaşadığını bildirmiştir. Benzer şekilde ülkemizde ulusal düzeyde yapılan çalışmalar, hastaların kan basıncında kontrolün güçlüğünü ortaya koymaktadır (7,8,39). PatenT çalışmasında, HT hastalarından sadece %8,1 inde kan basıncının kontrol edilebildiği saptanmıştır. Buna karşın antihipertansif ilaç kullanan hastalarda kan basıncında kontrolün %20,7 ye ulaştığı bulunmuştur (7). METSAR çalışmasının sonuçlarına göre, tedavi ile kan basıncı kontrol altında olan HT hastalarının 234

5 sıklığı %6, diyabetik hastalarda hedef kan basıncı düzeyinin 130/80 mmhg olduğu dikkate alındığında ise %1 dir (8). Literatürde hipertansif hastalarda kan basıncı kontrolünün Amerika ve Fransa da en iyi düzeyde (%32-33) olduğu, Batı Avrupa da kontrolün %15 ile %25 aralığında, İngiltere de %5,9, Doğu Avrupa da ise %5 ile %6 aralığında yer aldığı bildirilmektedir (19). Çalışmamızda hastaların yarısına yakınının (%48,1) kan basıncı yükseldiğinde kontrolsüz şekilde antihipertansif ilaçlarını tekrar aldıkları belirlenmiştir. Hastalar sublingual ilaç alımını ise daha az sıklıkta (%11,7) tercih etmişlerdir. Enlund ve arkadaşlarının çalışmasında hipertansif erkeklerin %31 inin, kadınların ise %21 inin önerilen ilaç dozlarını değiştirdiği, genel olarak hastaların sadece %36 sında hedef kan basıncı değerlerine ulaşıldığı tespit edilmiştir. Aynı çalışmada antihipertansif tedaviyle ilgili sorun yaşayan hastaların, diğer hastalara göre ilaç dozlarında değişiklik yapmalarının daha olası olduğu bulunmuştur (40). Kan basıncını düzenleyen ilaçların hekimin bilgisi dışında gün içinde tekrar alınması, kan basıncının istenmeyen değerlere düşmesine neden olabilmektedir (24). Özellikle yaşlılarda antihipertansif ilaçların günlük dozunun çok iyi ayarlanması gereklidir (16). Çalışma grubunun %40,2 sinin kan basıncını düşürmek için limon suyu veya sarımsak gibi bitkisel ürünler kullandığı saptanmıştır. Ergün ve arkadaşları tarafından yapılan çalışmada, hastaların yaklaşık %11 inin HT u kontrol etmek için önerilen ilaçlar dışında ev yapımı bitkisel ürünlerden yararlandığı bulunmuştur (41). Hipertansif hastaların kan basıncını düşürmek için kullandıkları bitkiler arasında sarımsak, alıç, halile, zeytin, ökseotu, civanperçemi, kekik, kimyon ve şahtere otu yer almaktadır. Baybuğa ve arkadaşlarının çalışmasında, hastaların kan basıncı kontrolünü sağlamak için antihipertansif ilacı tekrar alma (%67,3), sarımsak yeme (%48) ve tuzu kısıtlama (%36,5) gibi yöntemler kullandıkları belirlenmiştir (24). Çalışmamızda elde ettiğimiz bulgular, bu çalışmanın sonuçları ile paralellik göstermektedir. Günümüzde sarımsak (Garlic-Allium sativum L); kan basıncını düşürme, antilipidemik, antikanser, antibakteriyel ve antiplatelet etkileri nedeniyle dünyada en yaygın kullanılan bitkiler arasında yer almaktadır (42-44). Hayvan deneylerinde, sarımsağın renin angiotensin sistem ve nitrik oksid düzeyini etkileyerek antihipertansif etki yarattığı bulunmuştur. İnsanlarda yapılan çalışmalarda da sarımsağın hafif yüksek olan kan basıncında kısmen etkili olduğu saptanmıştır (44). Ancak, literatürde sarımsağın kan basıncını düşürmedeki rolünü destekleyen güçlü klinik kanıtların yetersiz olduğu vurgulanmaktadır (42,44). Bu nedenle, Dünya Sağlık Örgütü tarafından sarımsağın hastalara antihipertansif tedavi seçeneği olarak önerilemeyeceği bildirilmektedir. Bununla birlikte, bitkinin yetişme koşulları ve sarımsaktan elde edilen ürünlerin imalatı sırasında içindeki aktif maddelerin miktarının değişmesi, antihipertansif etkinin düzeyini değiştirmektedir. Sarımsak; hipoglisemi, midede yanma hissi, bulantı, kusma, diyare, allerjik reaksiyonlar, nefeste ve vücutta hoş olmayan bir kokuya yol açabilmektedir (44). Ayrıca hastalarda bitki-bitki ve bitki-ilaç arasında önceden öngörülemeyen farklı etkileşimler gelişebilmektedir (24). Örneğin; sarımsağın antikoagülan, antiplatelet ve nonsteroidal antienflamatuar ilaçlarla etkileşime girmesi sonucunda kanamaya yatkınlık riski ortaya çıkmaktadır (44). Hastaların sağlık personelinin bilgisi dışında kan basıncını düşürmek için kullandıkları bu yöntemler, tedaviye uyumsuzluğa neden olabilmektedir (41). Tedavinin etkinliğini artırabilmek için öncelikle hastaların kan basıncını kontrol etmek amacıyla uyguladıkları geleneksel yöntemler belirlenmelidir (24). Çalışmamızda hastalarda antihipertansif ilaç bilgisinin kan basıncını düşürmek için uyguladıkları yöntemleri etkilediği saptanmıştır. Elde edilen veriler, tedaviye yönelik eğitim alan hastaların antihipertansif ilaçları kullanmayı daha fazla tercih ettiklerini göstermektedir. Bu sonuç, farklı nedenlerden kaynaklanmış olabilir. Bu bulgunun olası bir nedeni, hastalarda ilaç bilgisinin yan etkilerin kontrolü konusunda kendilerine daha fazla güvenmelerine yol açması olabilir. Literatürde benzer bir konuyu ele alan başka çalışmaya rastlanmamıştır. Connell ve arkadaşlarının çalışmasında hastaların kan basıncı yönetiminin; sağlık bilgisi, tedavinin etkinliği ile ilişkili inançlar, hastalıkla ilgili yaşanan deneyimler ve sosyokültürel özelliklerden etkilendiği ortaya konulmuştur. Ayrıca bazı hastaların önerilen tedavi programını değiştirdiği ve bitkisel ürünler kullandığı tespit edilmiştir (45). Bir başka çalışmada antihipertansif tedavisi olan hastaların önerilen ilaçlara uyumu ile yaş, ilacın maliyeti ve ev yapımı bitkisel ürünlerin algılanan yararları arasında ilişki olduğu bulunmuştur. Aynı çalışmada ev yapımı bitkisel ürünler kullanımının etnik özellikler, sosyoekonomik durum, öğrenim düzeyi, bitkisel ürünlerle ilgili algılanan yararlar ve ürünlerin maliyetinden etkilendiği saptanmıştır (46). Literatürde kan basıncı kontrolünü sağlayabilmek için hastaların sağlık inançlarına yönelik yeni stratejilerin geliştirilmesi gerektiği vurgulanmaktadır (45,46)

6 SONUÇ Bu çalışmada, hastaların yarısından fazlasının kullandığı ilaçlarla ilgili bilgi sahibi olduğu ve çoğunlukla hastalara hekimler tarafından bilgi verildiği sonucuna ulaşılmıştır. Hastaların kan basıncını düşürmek için uyguladıkları yöntemler sırasıyla; antihipertansif ilaç alma, limon suyu veya sarımsak gibi geleneksel yöntemleri kullanma ve sublingual ilaç alma şeklinde bulunmuştur. Antihipertansif ilaçlar ve yan etkileri konusunda bilgilendirilen hastaların, kan basıncı yükseldiğinde sıklıkla antihipertansif ilaç aldığı saptanmıştır. Bu sonuçlar doğrultusunda; hemşirelerin hasta eğitimlerinde daha aktif rol almaları, planlı ve sürekli hasta eğitimlerinin verilmesi, hastaların kan basıncını düşürmek için kullandığı farmakolojik ve nonfarmakolojik yöntemler ile gelişen yan etkilerin belirlenmesi önerilmektedir. Ayrıca hastalarda ilaç bilgisinin tedavi sürecine etkisini incelemek için daha büyük örneklemlerle çalışmaların yapılmasının yararlı olacağı düşünülmektedir. KAYNAKLAR 1. Kyngas H, Lahdenpera T. Compliance of patients with hypertension and associated factors. J Adv Nurs. 1999; 29(4): Kearney PM, Whelton M, Reynolds K, Muntner P, Whelton PK, He J. Global burden of hypertension: analysis of worldwide data. Lancet. 2005; 365(9455): Önal EA, Tümerdem Y. Yaşlılıkta hipertansiyon. Geriatri. 2001; 4 (4): Saounatsou M, Patsi O, Fasoi G, Stylianou M, Kavga A, Economou O, et al. The influence of the hypertensive patient's education in compliance with their medication. Public Health Nurs. 2001; 18(6): Dağlı N, Arıoğul S. Geriatrik popülasyonda hipertansiyon tedavisi. Hacettepe Tıp Dergisi. 2004; 35: Soydan İ. Hipertansiyon İle İlgili TEKHARF Çalışması Verileri ve Yorumları. Ed.: Onat A. TEKHARF: In: Türk Erişkinlerinde Kalp Sağlığı: Halkımıza İlişkin Temel Veri Üretiminden Evrensel Tıbba Katkıya. İstanbul. Argos Yayıncılık, 2005, s Altun B, Arici M, Nergizoğlu G, Derici U, Karatan O, Turgan C, et al. Prevalence, awareness, treatment and control of hypertension in Turkey (the PatenT study) in J Hypertens. 2005; 23(10): METSAR Araştırıcıları. Türk erişkinlerde metabolik sendrom prevalansı. Antalya. XX. Ulusal Kardiyoloji Kongresi Bildiri Kitabı, Yalçın BM, Şahin EM. Birinci basamakta esansiyel hipertansiyona yaklaşım. Trakya Üniversitesi Tıp Fakültesi Dergisi. 2002; 19(3-4): Wang PS, Bohn RL, Knight E, Glynn RJ, Mogun H, Avorn J. Noncompliance with antihypertensive medications: the impact of depressive symptoms and psychosocial factors. J Gen Intern Med. 2002; 17(7): Droste DW, Ritter MA, Dittrich R, Heidenreich S, Wichter T, Freund M, et al. Arterial hypertension and ischaemic stroke. Acta Neurol Scand. 2003; 107(4): Ezzati M, Lopez AD, Rodgers A, Vander Hoorn S, Murray CJ. Selected major risk factors and global and regional burden of disease. Lancet. 2002; 360(9343): Lawes CM, Vander Hoorn S, Rodgers A. International Society of Hypertension. Global burden of blood-pressure-related disease, Lancet. 2008; 371(9623): T.C. Sağlık Bakanlığı Refik Saydam Hıfzıssıhha Merkezi Başkanlığı, Hıfzıssıhha Mektebi Müdürlüğü. Ulusal Hastalık Yükü ve Maliyet- Etkililik Projesi. Hastalık Yükü-Final Rapor stalikyukutr.pdf [Erişim Tarihi: ]. 15. Collins R, MacMahon S. Blood pressure, antihypertensive drug treatment and the risks of stroke and of coronary heart disease. Br Med Bull. 1994; 50(2): Jassim Al Khaja KA, Sequeira RP, Mathur VS. Rational pharmacotherapy of hypertension in the elderly: analysis of the choice and dosage of drugs. J Clin Pharm Ther. 2001; 26(1): Whitworth JA. World Health Organization, International Society of Hypertension Writing Group World Health Organization (WHO)/International Society of Hypertension (ISH) statement on management of hypertension. J Hypertens. 2003; 21(11): Psaty BM, Smith NL, Siscovick DS, Koepsell TD, Weiss NS, Heckbert SR, et al. Health outcomes assocaited with antihypertensive therapies used as first-line agents. JAMA. 1997; 277(9): Öngen Z. Çözümü zor bir toplumsal sorun: hipertansiyon. Klinik Gelişim. 2005; 18(2):

7 20. Oliveria SA, Chen RS, McCarthy BD, Davis CC, Hill MN. Hypertension knowledge, awareness, and attitudes in a hypertensive population. J Gen Intern Med. 2005; 20(3): Rose LE, Kim MT, Dennison CR, Hill MN. The contexts of adherence for African Americans with high blood pressure. J Adv Nurs. 2000; 32(3): Bailey BJ, Carney SL, Gillies AH, McColm LM, Smith AJ, Taylor M. Hypertension treatment compliance: what do patients want to know about their medication? Prog Cardiovasc Nurs. 1997; 12(4): Ünalan PC, Çifçili S, Uzuner A, Akman M. Hastaların hipertansiyon ve antihipertansifler konusundaki algı ve inanışları. Türk Aile Hekimliği Dergisi. 2005; 9(4): Baybuğa MS, Bulut H, Kapucu S. Hipertansiyon tanısı alan bireylerin kan basıncını düşürmeye yönelik uyguladıkları yöntemler. Sağlık ve Toplum. 2005; 15(4): Fadıloğlu Ç, Esen A, Karadakovan A, Akyol A, Yeşilbalkan Ö. Yaşlılarda ilaç kullanımı ile ilgili sorunlar. Ankara. I. Ulusal Yaşlılık Kongresi Bildiri Kitabı, 2001, s Pehlivanoğlu S, Şahin T. Hipertansiyon ve hedef organ hasarı. Turkiye Klinikleri J Int Med Sci. 2005; 1(33): Mayda AS, Akdemir H, Sezer Ö, Gürsoy E, Durmuş N. Düzce ili kalıcı konutlar bölgesinde hipertansiyon-baş ağrısı sıklığının ve aradaki ilişkinin araştırılması. Sağlık ve Toplum. 2005; 15(3): Mollaoğlu M, Tuncay FÖ, Fertelli TK. Sivas ili çayboyu mahallesinde yaşayan bireylerde hipertansiyon risk faktörlerinin değerlendirilmesi. Sağlık ve Toplum. 2005; 15(2): Düzöz GT. Hipertansiyonlu hastalarda öz-bakım gücünün değerlendirilmesi. Hemşirelik Forumu. 2005; Mart-Nisan: Yu PL, Ye W, Liu XR, Liu YJ, Zhang J, Bai XL, et al. Evaluation on the effectiveness for selfmanagement of hypertensive patients in a community. Zhonghua Liu Xing Bing Xue Za Zhi. 2003; 24(9): Hunt JS, Siemienczuk J, Touchette D, Payne N. Impact of educational mailing on the blood pressure of primary care patients with mild hypertension. J Gen Intern Med. 2004; 19(9): Zernike W, Henderson A. Evaluating the effectiveness of two teaching strategies for patients diagnosed with hypertension. J Clin Nurs. 1998; 7(1): Aminoff UB, Kjellgren KI. The nurse-a resource in hypertension care. J Adv Nurs. 2001; 35(4): Kjellgren KI, Svensson S, Ahlner J, Saljö R. Antihypertensive treatment and patient autonomy-the follow-up appointment as a resource for care. Patient Educ Couns. 2000; 40(1): Akıcı A, Kalaça S, Uğurlu MÜ, Çalı Ş, Oktay Ş. Pratisyen hekimlerin yaşlılarda akılcı ilaç kullanımı alışkanlıklarının değerlendirilmesi. Geriatri. 2001; 4 (3): Girerd X, Bureau JM, Hanon O, Sejourne C, Eychenne JL, Anssens C, et al. Study of the effect of season on the frequency of side effects or antihypertensive agents. Arch Mal Coeur Vaiss. 2002; 95(7-8): Cheung BM, Wong YL, Lau CP. Queen Mary Utilization of Antihypertensive Drugs Study: sideeffects of antihypertensive drugs. J Clin Pharm Ther. 2005; 30(4): Bardage C, Isacson DG. Self-reported sideeffects of antihypertensive drugs: an epidemiological study on prevalence and impact on health-state utility. Blood Press. 2000; 9(6): Aparcı M, Kardeşoğlu E, Yiğiner Ö, Özmen N, Cingözbay BY, Cebeci BS. Sosyoekonomik düzeyi farklı bölgelerde bulunan iki sağlık ocağında takip edilen hipertansiyon hastalarının tedaviye uyum süreci ve değişik özelliklerinin karşılaştırılması. TAF Prev Med Bull. 2008; 7(4): Enlund H, Jokisalo E, Wallenius S, Korhonen M. Patient-perceived problems, compliance, and the outcome of hypertension treatment. Pharm World Sci. 2001; 23(2): Ergün GÖ, Yıldırım MY, Alparslan N. Esansiyel hipertansiyon hastalarında sosyo-ekonomik düzey farklılığı ve ilaç uyuncu. Türk Aile Hekimliği Dergisi. 2002; 6(4): Brace LD. Cardiovascular benefits of garlic (Allium sativum L). J Cardiovasc Nurs. 2002; 16(4): O Hara M, Kiefer D, Farrell K, Kemper K. A review of 12 commonly used medicinal herbs. Arch Fam Med. 1998; 7(6): Edwards QT, Colquist S, Maradiegue A. What s cooking with garlic: is this complementary and alternative medicine for hypertension? J Am Acad Nurse Pract. 2005; 17(9):

8 45. Connell P, McKevitt C, Wolfe C. Strategies to manage hypertension: a qualitative study with black Caribbean patients. Br J Gen Pract. 2005; 55: Brown CM, Segal R. The effects of health and treatment perceptions on the use of prescribed medication and home remedies among African American and white American hypertensives. Soc Sci Med. 1996; 43(6):