Yeryüzünden Haber Var

Transkript

1 Yeryüzünden Haber Var

2 Haber Var Serisi - 7 YERYÜZÜNDEN HABER VAR Copyright Kuşak Yayınları, 2015 Bu eserin tüm yayýn haklarý Iþýk Yayıncılık Ticaret A.Ş. ne aittir. Eserde yer alan metin ve resimlerin Iþýk Yayıncılık Ticaret A.Ş. nin önceden yazýlý izni olmaksýzýn, elektronik, mekanik, fotokopi ya da herhangi bir kayýt sistemi ile çoðaltýlmasý, yayýmlanmasý ve depolanmasý yasaktýr. Editör Nuh ÖZDİN Görsel Yönetmen Engin ÇİFTÇİ Ali ÖZER Resimleme Erdoğan OĞULTEKİN Kapak Ali ÖZER Grafik Tasarım Muhammet CEYHAN ISBN Yayın Numarası 528 Basım Yeri ve Yılı Çağlayan A.Ş. TS EN ISO 9001:2008 Ser No: Sarnıç Yolu Üzeri No: 7 Gaziemir / İZMİR Tel: (0232) Ekim 2015 Genel Dağıtım Gökkuþaðý Pazarlama ve Daðýtým Merkez Mah. Soðuksu Cad. No: 31 Tek-Er Ýþ Merkezi Mahmutbey / ÝSTANBUL Tel: (0212) Faks: (0212) Kuşak Yayınları Bulgurlu Mahallesi Bağcılar Caddesi No: Üsküdar / ÝSTANBUL Tel: (0216) Fax: (0216) facebook.com/kitapkaynagi

3 Yeryüzü Hareket Halinde...4 Mavilikler İçinde Masmavi Bir Çukur...5 Şeker Pembesi Bir Göl...6 Uzaydan Görünen Dev Göz...7 Gökkuşağının Ortasından Göklere Yükselen Sular...8 Benek Benek Bir Dünya...9 Alev Alev Yanan Çukur...10 Dev Kristal Mağarası...11 Dikkat! Bu Kayalar Yürüyor...12 Denizlerin de Kulakları Olur mu?...13 Tepecikler Kol Kola...14 Dünyanın Dev Aynası...15 Labirantlerin Gizli Dünyası...16 Bu Dev Mücevher Canlılardan Oluşuyor...17 Buzdan Kule...18 Eyvah Yer Dalgalanıyor...19 Gizemli Bir Manzara; Devlerin Geçidi...20 Dünyanın En Görkemli Mağarası...21 Okyanusta Rüya Gibi Bir Zümrüt...22 Kızgın Çöl Ortasındaki Harika Bahçeler...23 Bu Bacalar Çok Garip...24 Pamuk Gibi Bembeyaz Havuzlar...25 Rengarenk Göller Ülkesi...26 Dev Bir Volkanik Krater...27 Işıkların Estetik Gösterisi...28 Işıltılı Buzlardan Bir Harikalar Diyarı...29 Dünyanın En Garip Dağları...30 Rüyalar Ülkesinde Gizemli Yolculuk...31 Kristal Bir Masal Ülkesi...32 Bu Dalgada Sörf Yapılabilir mi?...33 Meteor Çukuru...34 Keskin ve Sivri Taşlar Diyarı...35 Göl Üzerinden Akan Nehir...36 Susuzluktan Ölen Göl...37 Biraz Soda Alır mısınız?...38 Sessiz Bir Bilim Kurgu Sahnesi...39 Yüksek Duvarlar ve Derin Uçurumlar...40 Dünyanın En Yükseğine Çıkıyoruz...41 Dünyanın En Uzun Nehri...42 Şelaleler Diyarı...43 Bir Yalnız Ada...44 Çöllerin Doğal Köprüleri...45 Bir Vahşi Yaşam Alanı...46 Penguenler Ülkesi...47 Gölde Donmuş Kabarcıklar...48

4 Yeryüzü Hareket Halinde Yeryüzü; dağları, volkanları, ovaları, platoları, nehirleri, gölleri, buzulları, çölleri, ilginç mağaraları ve daha pek çok yapısıyla zengin bir çeşitliliğe sahiptir. Bunlar kocaman kıtalar üzerinde farklı sanat harikaları olarak yaratılmıştır. Milyonlarca yıl önce kıtaların böyle ayrı ayrı olmadığını, biliyor muydunuz? Hepsi tek bir kara parçası halinde, bir bütündü. Yaklaşık 180 milyon yıl önce bu dev kara parçasında ayrılmalar olunca hem kıtalar hem de okyanuslar oluşmaya başladı. 4 Yeryüzünün şimdiki haline doğru biçimlenmesindeki en önemli sebep, gezegenimizin kabuğunu oluşturan levhaların hareketli yaratılmasıdır. Bu levhalar birbirine yaklaşır veya uzaklaşır. Çünkü yer kabuğunun altında bulunan manto tabakası hem sıcak hem de yarı sıvı bir halde olduğundan, yerküremizdeki kıtaları hareket ettirir. Temelde, yeryüzünde böylesine harika bir şekillendirilme sağlayan 3 büyük enerji kaynağı vardır. Bu enerji kaynakları; yeryüzünün içindeki ısı, güneşten gelen ısı ve yerçekimi kuvvetidir. Bunların yanında suyun, dünyanın şekillenmesindeki katkısını da unutamayız. Su döngüsü ile de yeryüzünde çok ilginç yapılanmalar ortaya çıkar. Haydi, bu yapılarla tanışalım!

5 Mavilikler İçinde Masmavi Bir Çukur Mavi, şuuraltı dünyamıza çok olumlu katkıları olan bir renktir. Özellikle, mavi renk, güven, rahatlık ve huzur duygularımızı destekler. Bunları düşününce, şimdi tanıyacağımız çukur dünyanın en güvenilir yeri olsa gerek ki mavi içinde mavi bir ortam. Harika bir görüntüye sahip olan bu orijinal yapı, denizin ortasında derin bir çukurun görüntüsüdür. Derinliğinden dolayı daha koyu bir mavi renk yansıtarak hemen fark edilir. Mavi Çukur, Orta Amerika ülkelerinden Belize açıklarında bulunur. 305 metre çapında ve 146 metre derinliğindedir. Çok muntazam bir daire şeklinde görünür. Bu sırlı çukurun oluşumu Buzul Çağı na kadar dayanır. Bu dönemde, deniz seviyesi düşükken, burası bir mağaraymış. Deniz seviyesinin yükselmesiyle yavaş yavaş sular altında kalmış. Mağaranın tavanı basınca dayanamayınca çökme olmuş ve deniz ortasındaki bu muhteşem yapı ortaya çıkmış. Mavi çukur, dünyanın en gözde dalış noktalarından biri olarak kabul edilir. Rengarenk mercan ve süngerlerle süslü mavi deliğin tabanı, dalış yapanlar için muhteşem bir seyir oluşturur. 5

6 Şeker Pembesi Bir Göl Bir pastanın pembe şekerli kreması gibi görünen bu göl, çok ilgi çekici bir manzara oluşturur. Bahsettiğimiz bu pembe göl, Avustralya da bulunur. Hatta bu kıtada pek çok pembe göl de vardır. Fakat tanışacağımız gölün neden pembe olduğu anlaşılamadığı için, gizemini korumaya devam ediyor. Bu gölün adı: Hillier Gölü. Hillier Gölü, batı Avustralya nın güney sahillerine yakın Recherche Takımadaları ndan biri olan Middle Adası nın ormanları içerisinde yeşile pembe renk katan bir kainat harikası konumundadır. Okyanusun masmavi suları ile de çok yakın komşu olarak yer alır. Bilim adamları Avustralya nın diğer pembe göllerine bu rengi veren Dunaliella salina türü bir su yosununun varlığından dolayı, bu gölde de aynı yosunun varlığını araştırdı. Fakat, tuzlu sularda kırmızı pigment üreterek göle pembe renk katan Dunaliella salinanın varlığı tespit edilemedi. 6 Hillier Gölü, 600 metre genişliğe sahip, tuzlu ve sığ bir göldür. Ancak bu gölün pembeliği hâlâ bir sır olarak kalmaya devam ediyor.

7 Uzaydan Görünen Dev Göz 1965 yılında uzaydan dünyamızı gözlemleyen astronotlar, göz şeklinde bir yapı gördü. Dünyadan daha önce hiç fark edilmemiş olan bu yapı, ilk kez uzayda astronotlar tarafından keşfedilmiş oldu. Moritanya nın Vadane şehrinde bulunan bu muhteşem jeolojik esere sahranın gözü adı verilir. Uzaydan çok net bir şekilde görülen yapı, yeryüzünden fark edilemez. Dünyadaki bu ilginç göz, 50 km çapında tam iç içe daireler şeklinde bulunur. Önceleri, bu yapının meteor düşmesi ile oluştuğu düşünülmüş. Daha sonraları ise, coğrafyacıların incelemesi sonucu, jeolojik zamanda su ve rüzgar erozyonundan oluştuğu fikrine ulaşılmış. Dünyanın uzayı seyreden gözü gibi görünen bu yapının; yan kısımları tortul kayaçlardan, orta kısmındaki dairesel yapılar ise 600 milyon yıllık bazalt ve volkanik taşlardan oluşur. Sahranın gözü ile ilgili açıklanamayan bir durum var, o da yapının dairesel şekillerden oluşmasıdır, hem de bu kadar muntazam bir şekilde. İşte yine hayret edilecek bir kainat harikası, tam bir yaratılış mucizesi! 7

8 Gökkuşağının Ortasından Göklere Yükselen Sular Kaynayan gayzerlerin göklere fışkıran sıcak suları bazen öyle ilginç su kaynaklarından çıkar ki, çevresinde sanki gökkuşağından bir havuz vardır. Bu renkliliğin sebebi, sıcağa dayanıklı su yosunlarıdır. Kuzey Amerika daki Yellowstone Ulusal Parkı, dünyanın ilk ulusal parkıdır ve renkli sıcak su kaynaklarına sahip gayzerleriyle meşhurdur. Büyük Kanyon a şekil vermeye devam eden Yellowstone Nehri ve üzerindeki muhteşem gayzerler, yüzyıllardır ilginç efsanelere konu olmuştur. Yellowstone gayzerlerinden en meşhuru Old Faithful, her yarım saatte bir püskürerek büyük bir gürültüyle sularını 60 metre yüksekliğe fırlatır. Dünyanın en yüksek gayzeri Stimboat da bu bölgededir. Dört gün ile dört yıl arasında çeşitli zamanlarda fışkırır. Gayzerlerin performansı; su kaynağının bolluğu, ısı kaynağının gücü ve kaya yapısına bağlıdır. Isı kaynağı, kıtanın çekirdeğinden gelen erimiş kayalardır. 8 Yağmur suyu 1500 metre derinlikteki kayalara sızar, basınç altında ısınarak kaynama derecesini aşar. Bu sıcak su, üzerindeki su sütununu patlatır. Sulama sistemi boşalana kadar gayzerin fışkırmasına sebep olur. Sıcak su aynı şekilde yer altı odalarına dolduğunda bu olay tekrarlanır.

9 Benek Benek Bir Dünya Yeryüzünden aldığımız çok özel haberleri şimdi de hayatımızda hiç göremeyeceğimiz çok orijinal bir yerden dinlemek istiyoruz. Ancak, buraya gitmeden önce bir Kızılderili kabilesini ziyaret etmemiz gerekiyor. Neden mi? Çünkü burası onların toprakları üzerinde. Dolayısıyla, kabile reisinden izin almamız gerekiyor. Kanada da Okanagan Vadisinde bulunan bu orijinal yeryüzü oluşumu, dünyanın en çok mineral bulunduran gölü: Benekli Göl dür. Gölde sempatik bir şekilde dağılmış olan benekler, yazın suyun buharlaşması ve minerallerin kristalleşmesi sonucunda oluşur. Bu beneklerin çevresinde yeşil, sarı ve beyaz doğal yürüyüş ortamları ortaya çıkar. Göllerin renk farklılığı içindeki mineral farklılığına bağlıdır. Ziyaretçiler yürüyüş yollarından dolaşarak benekleri yakından görebilir. Yıllar boyunca benekli gölün mineralleri, dikkatleri üzerine çekmiş. Kızılderililer bu mineralleri tıbbi tedavide kullanmışlardır. Bu bölge, özellikle dünyanın en büyük magnesyum, kalsiyum ve sodyum tuz kaynaklarından biridir. Bunların dışında da farklı minerallere sahiptir. Sanki, apayrı bir dünyada gibi hissettiriyor burası, değil mi? 9

10 Alev Alev Yanan Çukur Biraz çekiniyorum açıkçası, bu bölgeye uzaktan mı baksak acaba? Yakınlarına gitmemek daha iyi bence, çünkü çok tehlikeli görünüyor. Alev alev yanan çukur başlığını görünce yanardağdan mı bahsettiğimi zannettiniz? Hayır, burası bir yanardağ değil. Dev bir doğalgaz çukuru. Alev alev yanıyor olmasından dolayı, halk buraya Cehennem Kapısı veya Cehennem Çukuru ismini vermiş. İsmi de uygun seçmişler bence, gerçekten cehennemi hatırlatan bir görünümü var bu çukurun. 10 Türkmenistan ın küçük bir kasabası olan Darvaz yakınlarında bulunan bu esrarengiz çukurun çok ilginç bir hikayesi var yılında bilim adamlarının doğalgaz araştırması sırasında açılan bir sondajda ortaya çıkarılmış. Ortamda sondaj malzemelerinin erimesi sonucu fark edilen bu çukurda bol miktarda doğalgaz bulunuyor. Çalışmalar sırasında sondaj bölgesinin çevresinin de çökmesiyle çukurun çapı büyümüş. O zamandan beri hiç ara vermeden alev alev yanan çukur, şaşırtıcı ve ürkütücü görünümüyle yeryüzünün gizemli ortamları arasında yerini almış bulunuyor.

11 Dev Kristal Mağarası Meksika nın küçük bir kasabasında kazı yapan madenciler 2000 yılında bir mağara bulmuş. Bu mağarada dünyanın en büyük doğal kristalleri bulunuyormuş yılında ise özel bir araştırma ekibi bu eşsiz mağaranın sırlarına ulaşmak için yeni çalışmalara başlamış. Bu mağara, Naica dağının 300 metre altında bulunur. Mağaradaki doğal kristal blokların boyları 12 metreye kadar ulaşır. Ağırlık olarak ise 55 tonu bulan kristaller vardır. Bu dev kristal blokların geçmişinin 600 bin yıl öncesine uzandığı düşünülüyor. Kristallerin oluşumunda soğuyan magma tabakasının etkisi olduğu tahmin ediliyor. Sıcaklığının 45 dereceyi aştığı ve nem oranının %90 ı geçtiği bu ortam, insanlar için çok tehlikeli olduğundan araştırmacılar ancak özel kıyafetler ile içeriye girebilir. Kainatın en çok merak uyandıran yerlerinden biri olarak düşünülen mağara, yeryüzü harikalarından biri olarak kitaplarda ve zihinlerde yerini aldı bile. Bu göz kamaştıran dev kristal mağarasının sırları acaba keşfedilebilecek mi? 11

12 Dikkat! Bu Kayalar Yürüyor Kuzey Amerika da Nevada ve Kalifornia eyaletlerinin sınırında bulunan Ölüm Vadisi, dünyanın en ilginç ortamlarından birisidir. Burası yıllardır jeologları meşgul ediyor. Vadide görülen kaya parçaları, görünürde hiçbir insan veya hayvan itmediği halde yer değiştiriyor. Kayaların bulunduğu yerde kaymış oldukları yolun izleri çok açık olarak görülebiliyor. Bu yürüyen kayalar, çığdan dolayı dağlardan düşen, nehir yataklarında akan su ile taşınan ya da hayvanlar tarafından kenara itilen, sıradan kayalar değil. Bazılarının ağırlığı 300 kilograma ulaşan bu kayalar, düz bir çölde, sert çamurun üzerinde izler bırakarak hareket ediyorlar ve bunlardan bazılarının bu şekilde aldıkları yol yüzlerce metreyi bulabiliyor. Bilim dünyasını yıllarca şaşırtan bu olayın sırrı, uzun süre araştırılmış. Kayaların rüzgarla taşınabileceği düşünülse de hepsinin aynı yönde hareket etmemesi bu tezi çürütmüş. Yakın zamanlara kadar açıklanamayan bu sırlı olaya, son dönemde şu şekilde açıklama getirildi; kışın bölgede suyun yükselmesi ve buzlanma oluşturması ile kayalar kayganlaşmış olan zeminde hareket edebiliyor. Muhteşem! 12

13 Denizlerin de Kulakları Olur mu? Şaşırtıcı bir soru değil mi? Soru şaşırtıcı ama cevabının evet olması, daha da şaşırtıcı bence. Denizlerin de kulakları var gerçekten. Deniz kulaklarına lagün denir. Yeryüzünden haber veren çok özel oluşumlardan birisi olarak kitabımızda yer almaya hak kazandı lagünler. Deniz kulağı isminin verilmesi tam isabet olmuş. Çünkü bu isim lagünlerin yapısını çok iyi tarif ediyor. Lagünler, koyların veya körfez ağızlarının kıyı okları ile kapanması sonucu kıyı gerisinde oluşan göllerdir. Denizle, yer altından veya yer üstünden bir suyoluyla bağlantıları vardır. Çoğunlukla, denizden dar bir karayla ayrılmışlardır. Lagünlerin ülkemizdeki en meşhur örneği Fethiye Ölüdeniz dir. Ölüdeniz içerisindeki suyun sürekli devir daim yaptığı bilinir. Dünya lagünlerinden de doğal bir yüzme havuzu şeklindeki Giola Lagünü güzelliğiyle dikkat çeker. Giola, Yunanistan ın Thassos Adasında deniz kenarındaki beyaz kayalıkların arasında bulunur. Küçücük bir kara parçasıyla denizden ayrılmasına rağmen, suyu deniz suyundan daha sıcaktır. Masmavi denize yemyeşil bir kulak olarak görünür. 13

14 Tepecikler Kol Kola Tam bir sanat harikasıyla tanışıyoruz şu anda. Sanki kol kola şov yapan minikleri seyrediyor gibi oluyoruz, bu görüntüye bakarken. Burası muhteşem bir kanyondur. Kanyon da ne demek, dediğinizi duyar gibi oluyorum. Hemen cevap veriyorum. Kanyon; dünya üzerindeki nehirler tarafından oluşturulmuş derin vadilere verilen isimdir. Özellikle güçlü ırmaklar, kalker kayaları aşındırır. Kayaların kenarları, aşındırmaya karşı gösterdikleri dirence bağlı olarak şekillenir. Bunun yanında uzun süreli erozyon da kanyonların oluşumunda etkilidir. Bu yüzden kanyonların iki yanındaki kaya duvarlar aşındırmaya ve erozyona karşı oldukça dayanıklıdır. 14 Bir şov gösterisini hatırlatan kanyonumuz Glen Kanyonu dur. Bu kanyon, Güney Amerika da Utah ın güney doğusu ve Arizona nın kuzey batısı arasındaki bölgede bulunur. Bu kanyon Colarado ırmağının kayaları aşındırmasıyla oluşmuştur. Bu bölge, Glen Kanyonu Milli Parkı olarak ziyaretlere açıktır. Colarado ırmağı üzerinde Glen Kanyon Barajı da vardır. Bu yapının oluşturduğu Powel gölü, dünyanın önemli yapma göllerindendir.

15 Dünyanın Dev Aynası Yeryüzünün birbirinden ilginç mekanlarını keşfetmeye devam ediyoruz. Aynaların boyutlarını şöyle bir düşünelim. Şimdiye kadar gördüğünüz aynalardan en büyüğü ne kadardı, hatırlıyor musunuz? Şöyle bir gözünüzde canlandırın, bakalım. Şimdi, Bolivya ya yolculuğa çıkıyor ve dünyanın dev aynası ile tanışmaya gidiyoruz. Ne kadar heyecan verici, değil mi? Evet, işte orada. Salar de Uyuni. Burası, dünyanın en büyük tuz göllerinden birisidir. Tuz kapasitesi yaklaşık 10 milyon tondur. Tuz gölü, haziran sonundan aralık başına kadar kurudur. Aralıkta yağmurlar başlar. İşte o zaman, ortam büyülü bir atmosfere dönüşür. Su yükseldiğinde tuz gölü, artık dünyanın en büyük aynası haline gelmiştir. Bütün üzerindekilerin ve gökyüzünün görüntüsünü aynen yansıtır, parlak bir ayna gibi. Bu göl, flamingolar için önemli bir yaşama alanıdır. Gölün yanında bir volkan ve içerisinde 3000 yıllık mumyaların olduğu ilginç bir mağara vardır. Hatta, bu gölde, tamamen tuzdan yapılmış bir tuz otel de vardır. Burada konaklayabiliriz, isterseniz. 15

16 Labirantlerin Gizli Dünyası Orman gezilerini herkes çok sever, değil mi? Yemyeşil ağaçların altında dolaşmak, tertemiz hava eşliğinde, o eşsiz kokuyu almak hepimizi mutlu eden bir şeydir. E bu hatırlatmadan sonra birlikte bir orman gezisi yapmanın vaktidir. Birlikte labirentleri andıran bir orman yolculuğuna çıkıyoruz şimdi. Ancak, bu orman başka orman. Ağaçlar yerine taşlardan oluşuyor: Lunan Taş Ormanı. Çin yakınlarında bir platoda 5 km2 lik alanı kaplayan bu taş ormanı, insan boyundan 30 metre yüksekliğe kadar sayısız taş sütuna sahip. Bazı yüzlerce sütun kümelenmiş, bazıları ise tek tek bulunuyor. Sütunlar arası boşluklarda, havuzlar, geçitler ve doğal mağaralar var. 16 Milyonlarca yıl önce bu orman, katı bir kireçtaşı yatağıydı. Yerküre hareketleri ile yükselerek dikey çatlaklarla parçalandı. Yağmur ve bitkilerden gelen karbondioksitli toprak suyu vasıtasıyla da çatlaklar yarıklara dönüştü. Bu süreçlerden sonra, taş orman kaya yükseltiler olarak bugünkü halini aldı. Saklı bölgeler barındıran bu gizemli orman tam bir labirent gibi duruyor.

17 kitapkaynagi com kitapkaynagi com