ĠSTANBUL TEKNĠK ÜNĠVERSĠTESĠ FEN BĠLĠMLERĠ ENSTĠTÜSÜ

Transkript

1 ĠSTANBUL TEKNĠK ÜNĠVERSĠTESĠ FEN BĠLĠMLERĠ ENSTĠTÜSÜ ÜSKÜDAR ĠLÇESĠ NDEKĠ YEġĠL ALANLARIN KULLANIMININ ve KULLANICILARIN MEMNUNĠYET DERECELERĠNĠN DEĞERLENDĠRĠLMESĠ: BÜYÜK ÇAMLICA KORUSU, FETHĠ PAġA KORUSU ve DOĞANCILAR PARKI YÜKSEK LĠSANS TEZĠ ġehir Plancısı Güldem Canan TOPALFAKIOĞLU ( ) Tezin Enstitüye Verildiği Tarih : 05 Eylül 2002 Tezin Savunulduğu Tarih : 12 Eylül 2002 Tez DanıĢmanı : Diğer Jüri Üyeleri Doç.Dr. Nilgün Ergun Prof.Dr. Ahmet Cengiz Yıldızcı (Ġ.T.Ü.) Prof.Dr. Adnan Uzun (Ġ.T.Ü.) EYLÜL 2002

2 ĠSTANBUL TEKNĠK ÜNĠVERSĠTESĠ FEN BĠLĠMLERĠ ENSTĠTÜSÜ ÜSKÜDAR ĠLÇESĠ NDEKĠ YEġĠL ALANLARIN KULLANIMININ ve KULLANICILARIN MEMNUNĠYET DERECELERĠNĠN DEĞERLENDĠRĠLMESĠ: BÜYÜK ÇAMLICA KORUSU, FETHĠ PAġA KORUSU ve DOĞANCILAR PARKI YÜKSEK LĠSANS TEZĠ ġehir Plancısı Güldem Canan TOPALFAKIOĞLU Anabilim Dalı : ġehġr VE BÖLGE PLANLAMA Program : PEYZAJ PLANLAMA EYLÜL 2002

3 ÖNSÖZ İçinde yaşadığımız dönemde köyden kente yoğun göçün oluşturduğu yoğunluk kentlerde sürekli bir açık ve yeşil alan tahribini ortaya çıkarmakta ve bu yoğunluk aynı zamanda yeryüzünde insanlar için giderek azalan yaşama alanı sorununu doğurmaktadır. Oysa bu yoğunluk içinde insanların rahatlayıp, huzur bulabileceği en önemli hizmetlerden biri olan yeşil alanlar, kentlerin solunum alanını oluşturmaktadır. Bu çalışmada, Üsküdar ilçesinde tespit edilmiş olan iki koru ve bir semt parkında yapılan anket soruşturmaları ile bu alanların kullanımı ve kullanıcıların memnuniyet dereceleri değerlendirilmiştir. Çalışmamda, araştırmamın her aşamasında bana destek olarak, tezimin biçim ve içeriğinin zenginleşmesinde değerli düşünceleriyle beni yönlendiren, yakın ilgisi ve desteğini gördüğüm danışmanım Sayın Doç. Dr. Nilgün Ergun a teşekkürlerimi bir borç bilirim. Benden desteğini esirgemeyen, gerek maddi gerekse manevi olarak her zaman yanımda bulunan annem Serbülent, babam Sırrı ve ablam Elvan a, gerek anket çalışmaları, gerekse veri toplamalarında yine her zaman yanımda olan Gökçen, Nuray ve Gülhan arkadaşlarıma, benden tüm tez çalışmamda ve teknik konularda yardımını esirgemeyen, en büyük manevi desteğim olan eşim Barış Demir e hoşgörülerinden dolayı teşekkür ederim. Eylül, 2002 Güldem Canan Topalfakıoğlu ii

4 ĠÇĠNDEKĠLER TABLO LĠSTESĠ ġekġl LĠSTESĠ ÖZET SUMMARY Sayfa No 1. GĠRĠġ 1 2. AÇIK VE YEġĠL ALANLAR 2.1 Açık Alan Kavram YeĢil Alan Kavramı 4 3. KULLANICILARIN YEġĠL ALANLARDAN MEMNUNĠYETĠ AraĢtırma ÇalıĢmalarının Ġncelenmesi Yabancı Ülkelerde Yapılmış Olan Çalışmalar Türkiye de Yapılmış Olan Çalışmalar ĠSTANBUL METROPOLĠTEN ġehrġ ĠÇĠNDE ÜSKÜDAR ĠLÇESĠNĠN YEġĠL ALANLARININ DEĞERLENDĠRĠLMESĠ Üsküdar Ġlçesinin Özellikleri Türkiye ve Bölge İçindeki Yeri Demografik Yapısı İdari Yapısı Üsküdar Ġlçesinin Mevcut YeĢil Alanları ve Mahallelere Göre Değerlendirilmesi 21 iii

5 5. ÜSKÜDAR ĠLÇESĠNDEKĠ KORULAR VE SEMT PARKI KULLANICILARININ MEMNUNĠYET DERECELERĠNĠN DEĞERLENDĠRĠLMESĠ Üsküdar Ġlçesinde Örnek Alanı Olarak Seçilen Korular ve Semt Parkı Korular Büyük Çamlıca Korusu Fethi Paşa Korusu Semt Parkı Doğancılar Parkı AraĢtırma Yöntemi Anket Formlarının Hazırlanması Örneklem Modeli Verilerin Analizi Üsküdar Ġlçesi nde Korular ve Semt Parkında Yapılan AraĢtırma Bulgularının Değerlendirilmesi Büyük Çamlıca Korusunda Yapılan Anket Çalışması ve Elde Edilen Verilerin Analizi Fethi Paşa Korusunda Yapılan Anket Çalışması ve Elde Edilen Verilerin Analizi Doğancılar Parkında Yapılan Anket Çalışması ve Elde Edilen Verilerin Analizi GENEL DEĞERLENDĠRME ve SONUÇ 116 KAYNAKLAR 122 EKLER 125 ÖZGEÇMĠġ 152 iv

6 TABLO LĠSTESĠ Sayfa No Tablo 4.1. Üsküdar da yıllara göre nüfus değerleri ve oranları Tablo 4.2. İlçede mahallelere göre yeşil alanların değerlendirilmesi. 22 Tablo Ankete katılan kişilerin cinsiyet dağılımı Tablo Cinsiyet ile korunun tercih sebebinin karşılaştırılması Tablo Ankete katılan kişilerin yaş dağılımı Tablo Yaş ile korunun tercih sebebinin karşılaştırılması Tablo Ankete katılan kişilerin medeni durumları Tablo Ankete katılan kişilerin eğitim durumu Tablo Kullanıcıların eğitim durumu ile korunun hafta içi hafta 33 sonu kullanım durumunun karşılaştırılması. Tablo Ankete katılan kişilerin meslek durumları Tablo Ankete katılan kişilerin gelir durumları Tablo Ankete katılan kişilerin İstanbul da yaşadıkları süre Tablo Ankete katılan kişilerin yaşadıkları semt. 36 Tablo Kullanıcıların hafta sonlarını değerlendirme durumu.. 37 Tablo Kullanıcıların koruya gelirken kullandığı araç türü Tablo Yaş ile koruya hangi araçla gelindiğinin karşılaştırılması 39 Tablo Kullanıcıların koruyu kullandıkları mevsim Tablo Kullanıcıların koruyu hafta içi hafta sonu kullanma durumu. 40 Tablo Cinsiyet ile korunun hafta içi-sonu kullanım durumu karşılaştırılması Tablo Yaş ile korunun hafta içi-sonu kullanım durumu karşılaştırılması Tablo Kullanıcılarını koruyu kullanma sıklığı.. 41 Tablo Cinsiyet ve kullanıcıların koruyu kullanma sıklığının karşılaştırılması 42 Tablo Yaş ile kullanıcıların koruyu kullanma sıklığının karşılaştırılması Tablo Kullanıcıların günün hangi saatlerinde koruda olmayı tercih etme durumu.. 43 v

7 Tablo Cinsiyet ve korunun günün hangi saatlerinde kullanıldığının karşılaştırılması Tablo Yaş ve korunun günün hangi saatlerinde kullanıldığının karşılaştırılması Tablo Kullanıcıların istendiğinde koruya ulaşım durumu.. 45 Tablo Kullanıcıların koruda geçirdikleri zaman durumu Tablo Kullanıcıların koruyu kullanma amaçları Tablo Kullanıcıların koruya kimle geldikleri Tablo Kullanıcıların koruyu tercih etme sebepleri. 48 Tablo Korunun tercih edilme sebebi ile kullanım saatinin karşılaştırılması. 49 Tablo Kullanıcıların korunun çeşitli özelliklerinden memnun olma durumu Tablo Kullanıcıların korudaki tasarım elemanlarından memnuniyet durumu Tablo Kullanıcıları koruda rahatsız eden faktörler. 51 Tablo Korudaki yeşil alan bakımının yeterliliği durumu 52 Tablo Kullanıcıların koruyu temiz bulma durumları.. 53 Tablo Kullanıcıların koruda kendini güvende hissetme durumu 53 Tablo Ankete katılan kişilerin cinsiyet dağılımı Tablo Cinsiyet ile korunun tercih sebebinin karşılaştırılması Tablo Ankete katılan kişilerin yaş dağılımı Tablo Yaş ile korunun tercih sebebinin karşılaştırılması 58 Tablo Ankete katılan kişilerin medeni durumları Tablo Ankete katılan kişilerin eğitim durumu Tablo Kullanıcıların eğitim durumu ile korunun hafta içi hafta sonu kullanım durumunun karşılaştırılması. 61 Tablo Ankete katılan kişilerin meslek durumları Tablo Ankete katılan kişilerin gelir durumları Tablo Ankete katılan kişilerin İstanbul da yaşadıkları süre 63 Tablo Ankete katılan kişilerin yaşadıkları semt. 64 Tablo Kullanıcıların hafta sonlarını değerlendirme durumu Tablo Kullanıcıların koruya gelirken kullandığı araç türü.. 65 Tablo Yaş ile koruya hangi araçla gelindiğinin karşılaştırılması 67 Tablo Kullanıcıların koruyu kullandıkları mevsim Tablo Kullanıcıların koruyu hafta içi hafta sonu kullanma durumu.. 68 vi

8 Tablo Cinsiyet ile korunun hafta içi-sonu kullanım durumunun karşılaştırılması. 69 Tablo Yaş ile korunun hafta içi- hafta sonu kullanım durumu karşılaştırılması Tablo Kullanıcıların koruyu kullanma sıklığı. 69 Tablo Cinsiyet ve kullanıcıların koruyu kullanma sıklığının karşılaştırılması Tablo Yaş ile kullanıcıların koruyu kullanma sıklığının karşılaştırılması. 71 Tablo Kullanıcıların günün hangi saatlerinde koruda olmayı tercih etme durumu Tablo Cinsiyet ve korunun günün hangi saatlerinde kullanıldığının karşılaştırılması. 72 Tablo Yaş ve korunun günün hangi saatlerinde kullanıldığının karşılaştırılması. 73 Tablo Kullanıcıların istendiğinde koruya ulaşım durumu. 73 Tablo Kullanıcıların koruda geçirdikleri zaman durumu Tablo Kullanıcıların koruyu kullanma amaçları Tablo Kullanıcıların koruya kiminle geldiği.. 75 Tablo Kullanıcıların koruyu tercih etme sebebi. 76 Tablo Korunun tercih edilme sebebi ile kullanım saatinin karşılaştırılması 78 Tablo Kullanıcıların korunun çeşitli özelliklerinden memnun olma durumu Tablo Kullanıcıların korudaki tasarım elemanlarından memnuniyet durumu 79 Tablo Kullanıcıları koruda rahatsız eden faktörler Tablo Korudaki yeşil alan bakımının yeterliliği durumu Tablo Kullanıcıların koruyu temiz bulma durumları. 82 Tablo Kullanıcıların koruda kendini güvende hissetme durumu Tablo Ankete katılan kişilerin cinsiyet dağılımı Tablo Cinsiyet ile parkın tercih sebebinin karşılaştırılması Tablo Ankete katılan kişilerin yaş dağılımı Tablo Yaş ile parkın tercih sebebinin karşılaştırılması.. 88 Tablo Ankete katılan kişilerin medeni durumları.. 88 Tablo Ankete katılan kişilerin eğitim durumu Tablo Ankete katılan kişilerin meslek durumları Tablo Ankete katılan kişilerin gelir durumları Tablo Ankete katılan kişilerin İstanbul da yaşadıkları süre Tablo Ankete katılan kişilerin yaşadıkları semt. 94 vii

9 Tablo Kullanıcıların hafta sonlarını değerlendirme durumu.. 95 Tablo Kullanıcıların parka gelirken kullandığı araç türü Tablo Yaş ile parka hangi araçla gelindiğinin karşılaştırılması. 97 Tablo Kullanıcıların parkı kullandıkları mevsim.. 97 Tablo Kullanıcılarının parkı hafta içi hafta sonu kullanma durumu. 98 Tablo Cinsiyet ile parkın hafta içi-sonu kullanım durumu karşılaştırılması 99 Tablo Yaş ile parkın hafta içi-sonu kullanım durumu karşılaştırılması 99 Tablo Kullanıcıların parkı kullanma sıklığı Tablo Cinsiyet ve kullanıcıların parkı kullanma sıklığının karşılaştırılması 100 Tablo Yaş ile kullanıcıların parkı kullanma sıklığının karşılaştırılması 101 Tablo Kullanıcıların günün hangi saatlerinde parkta olmayı tercih etme durumu Tablo Cinsiyet ve parkın günün hangi saatlerinde kullanıldığının karşılaştırılması Tablo Yaş ve parkın günün hangi saatlerinde kullanıldığının karşılaştırılması 103 Tablo Kullanıcıların istendiğinde parka ulaşım durumu Tablo Kullanıcıların parkta geçirdikleri zaman durumu 104 Tablo Kullanıcıların parkı kullanma amaçları Tablo Park kullanıcılarının parka kiminle geldikleri. 105 Tablo Kullanıcıların parkı tercih etme sebepleri 106 Tablo Parkın tercih edilme sebebi ile kullanım saatinin karşılaştırılması 108 Tablo Kullanıcıların parkın çeşitli özelliklerinden memnun olma durumu. 108 Tablo Kullanıcıların parktaki tasarım elemanlarından memnuniyet durumu 109 Tablo Kullanıcıları parkta rahatsız eden faktörler Tablo Parktaki yeşil alan bakımının yeterliliği durumu. 111 Tablo Kullanıcıların parkı temiz bulma durumları. 112 Tablo Kullanıcıların parkta kendini güvende hissetme durumu 113 viii

10 ġekġl LĠSTESĠ Sayfa No ġekil 4.1 : Araştırma alanının metropoliten kent bütünü içindeki konumu. 17 ġekil 4.2 : Üsküdar-İstanbul nüfus gelişimi ġekil 4.3 : Üsküdar Belediyesi idari bölünüş haritası 20 ġekil : Ankete katılan kişilerin cinsiyet dağılımı. 28 ġekil : Ankete katılan kişilerin yaş dağılımı 29 ġekil : Ankete katılan kişilerin medeni durumları ġekil : Ankete katılan kişilerin eğitim durumu 32 ġekil : Ankete katılan kişilerin meslek durumları ġekil : Ankete katılan kişilerin gelir durumları ġekil : Ankete katılan kişilerin İstanbul da yaşadıkları süre ġekil : Ankete katılan kişilerin yaşadıkları semt ġekil : Kullanıcıların koruya gelirken kullandığı araç türü. 38 ġekil : Kullanıcıların koruyu kullandıkları mevsim 39 ġekil : Kullanıcıların koruyu hafta içi hafta sonu kullanma durumu.. 40 ġekil : Kullanıcıların koruyu kullanma sıklığı 42 ġekil : Kullanıcıların günün hangi saatlerinde koruda olmayı tercih etme durumu ġekil : Kullanıcıların istendiğinde koruya ulaşım durumu. 45 ġekil : Kullanıcıların koruda geçirdikleri zaman durumu 46 ġekil : Kullanıcıların koruya kiminle geldikleri.. 47 ġekil : Kullanıcıların koruyu tercih etme sebepleri ġekil : Kullanıcıları koruda rahatsız eden faktörler ġekil : Korudaki yeşil alan bakımının yeterliliği durumu ġekil : Kullanıcıların koruyu temiz bulma durumları. 53 ġekil : Kullanıcıların koruda kendini güvende hissetme durumu 54 ġekil : Ankete katılan kişilerin cinsiyet dağılımı ġekil : Ankete katılan kişilerin yaş dağılımı. 57 ix

11 ġekil : Ankete katılan kişilerin medeni durumları ġekil : Ankete katılan kişilerin eğitim durumu 60 ġekil : Ankete katılan kişilerin meslek durumları ġekil : Ankete katılan kişilerin gelir durumları ġekil : Ankete katılan kişilerin İstanbul da yaşadıkları süre ġekil : Ankete katılan kişilerin yaşadıkları semt. 64 ġekil : Kullanıcıların koruya gelirken kullandığı araç türü. 66 ġekil : Kullanıcıların koruyu kullandıkları mevsim 67 ġekil : Kullanıcıların koruyu hafta içi hafta sonu kullanma durumu. 68 ġekil : Kullanıcıların koruyu kullanma sıklığı 70 ġekil : Kullanıcıların günün hangi saatlerinde koruda olmayı tercih etme durumu ġekil : Kullanıcıların istendiğinde koruya ulaşım durumu.. 73 ġekil : Kullanıcıların koruda geçirdikleri zaman durumu ġekil : Kullanıcıların koruya kiminle geldiği.. 76 ġekil : Kullanıcıların koruyu tercih etme sebebi. 77 ġekil : Kullanıcıları koruda rahatsız eden faktörler. 81 ġekil : Korudaki yeşil alan bakımının yeterliliği durumu ġekil : Kullanıcıların koruyu temiz bulma durumları.. 83 ġekil : Kullanıcıların koruda kendini güvende hissetme durumu 83 ġekil : Ankete katılan kişilerin cinsiyet dağılımı 86 ġekil : Ankete katılan kişilerin yaş dağılımı 87 ġekil : Ankete katılan kişilerin medeni durumları ġekil : Ankete katılan kişilerin eğitim durumu 90 ġekil : Ankete katılan kişilerin meslek durumları ġekil : Ankete katılan kişilerin gelir durumları ġekil : Ankete katılan kişilerin İstanbul da yaşadıkları süre ġekil : Ankete katılan kişilerin yaşadıkları semt. 94 ġekil : Kullanıcıların parka gelirken kullandığı araç türü 96 ġekil : Kullanıcıların parkı kullandıkları mevsim.. 97 ġekil : Kullanıcıların parkı hafta içi hafta sonu kullanma durumu.. 98 ġekil : Kullanıcıların parkı kullanma sıklığı 100 ġekil : Kullanıcıların günün hangi saatlerinde parkta olmayı tercih etme durumu x

12 ġekil : Kullanıcıların istendiğinde parka ulaşım durumu 103 ġekil : Kullanıcıların parkta geçirdikleri zaman durumu. 104 ġekil : Kullanıcıların parka kiminle geldikleri 106 ġekil : Kullanıcıların parkı tercih etme sebepleri 107 ġekil : Kullanıcıları parkta rahatsız eden faktörler ġekil : Parktaki yeşil alan bakımının yeterliliği durumu. 112 ġekil : Kullanıcıların parkı temiz bulma durumları. 113 ġekil : Kullanıcıların parkta kendini güvende hissetme durumu. 114 xi

13 ÜSKÜDAR ĠLÇESĠ NDEKĠ YEġĠL ALANLARIN KULLANIMININ ve KULLANICILARIN MEMNUNĠYET DERECELERĠNĠN DEĞERLENDĠRĠLMESĠ: BÜYÜK ÇAMLICA KORUSU, FETHĠ PAġA KORUSU ve DOĞANCILAR PARKI ÖZET Açık ve yeşil alanlar, planlama disiplinleri ve planlama yönünden değişik anlam taşımakta, farklı tiplere ve işlevlere göre sınıflandırılmaktadır. Açık ve yeşil alanlar; kentleşme, endüstrileşme, yoğunluk artışı sonucunda doğadan kopmakta, doğayı bozmakta olan insanın doğaya yakınlaşmasını, korumasını, kullanmasını sağlayan alanlar olarak tanımlanmaktadır. Yapılmış olan bu çalışmanın amacı; açık mekan kullanıcılarının memnuniyet derecelerinin belirlenmesidir. Örnek olarak seçilen Büyük Çamlıca ve Fethi Paşa korusu ile Doğancılar parkında yürütülen anket soruşturması aracılığı ile kullanıcıların beklentileri ve memnuniyet dereceleri saptanmaya çalışılmıştır. Çalışma altı bölümden oluşmaktadır. İlk bölümde giriş kısmı yer almaktadır. İkinci bölümde, açık ve yeşil alan kavramları ele alınmıştır. Üçüncü bölümde, açık mekan kullanımına ilişkin araştırmaların değerlendirilmesine, kullanılan yöntemler ve hedeflenen amaçların incelenmesine çalışılmıştır. Yabancı ülkelerde ve ülkemizde bu kapsamda yapılmış olan çalışmalardan bahsedilmiştir. 20 yıldan faza süredir, parklar, çocuk oyun alanları ve yaya yolları çok fazla ilgi çekmektedir. Açık alanlar içinde kamuya ait parklar en fazla psikolojik yarar sağlamaktadır. Bu açık alanlar kendi kullanımları ve kullanıcılarına hizmet etmek üzere planlanmaktadır. Açık alanların gelişmesi parkların ve caddelerin kullanımı ile direk olarak orantılıdır. Kamudaki demografik değişiklikler açık ve yeşil alanlardan yararı etkilemektedir. Her yaştaki insanları ve onların kısıtlı zamanını düşünerek yeni alanlar yaratılmalıdır, aynı zamanda hayat standartalrındaki değişiklikler de düşünülmelidir. Kentsel rekreasyon amaçlarına, sosyal değişiklikler ve olaylara eğilimleri ile karar verilmelidir. Temel ihtiyaçlar yerine bir çok özellikleri birlikte düzenleyen ve insanlar arasında sosyal ilişki sağlayan kentsel alanlar, insanların algılamalarına neden olmaktadır. Bu karışık yapı iki grupta toplanmaktadır ve insanları fiziksel ve zihinsel olarak rahatsız etmektedir. xii

14 Bugün bu sistematik olmayan çevrede şehirlere baktığımızda, doğaya benzer planlar ve insan hayatı bulamayız. İnsanlara sorgusuz baskı yaratan yapay nitelikler bulunmaktadır. Şehirde yaşayanlar bu çeşit bir yaşam için ilgisini azaltmaktadır. Bu form, hayat standartlarını doğru bir şekilde yansıtarak moral hazırlamaktadır. Dördüncü bölümde, çalışma alanı olarak seçilen Üsküdar ilçesinin Türkiye ve bölge içindeki yeri, demografik ve idari yapısıyla ilgili açıklamalar yapılmış ve ilçedeki mevcut yeşil alanlar belirlenerek, ilçenin yeşil sistemi değerlendirilmiştir. Üsküdar, İstanbul un en yeşil ilçesidir. Çok sayıda çocuk oyun alanları, spor alanları, çayır-fidanlıklar, korular, koruya katılan alanlar ve mezarlıklar Üsküdar ilçesi sınırlarında yer almaktadır. Üsküdar tüm bu özellikleri gözönüne alınarak çalışma alanı olarak seçilmiştir. Bununla birlikte Üsküdar yerleşim alanları içinde dinamik bir bölge niteliğindedir. Ayrıca kendi kendine hizmet eden fonksiyonel karakteristikleri bulunmaktadır. Bu çalışmada Üsküdar daki yeşil alanlar nüfus-alan-kullanım ilişkileri ile beraber değerlendirilmiştir. Beşinci bölümde, araştırma alanı olan Üsküdar ilçesinde tespit edilmiş olan iki adet koru ve bir adet semt parkında, koru ve parkların kullanımı ve kullanıcıların bu alanlarla ilgili görüşlerini almak üzere anket uygulanmıştır. Anketler ile genel olarak halkın ilçedeki yeşil alanlarla ilgili ne bekledikleri ve bu alanlardan memnuniyet dereceleri değerlendirilmeye çalışılmıştır. Üsküdar ilçesindeki yeşil alanların fiziksel durumları ve yerlerindeki değerlendirmeler ve açıklamalar yapılmıştır. Büyük Çamlıca korusu, Fethi Paşa korusu ve Doğancılar parkı çalışma alanı olarak seçilmiştir. İki koru ve bir adet semt parkında kullanıcılara 150 adet anket uygulanmıştır ve istatistik programı olan SPSS (PC) kullanılmıştır. Objektif veriler yerinde direk olarak toplanmıştır. Kullanıcıların cinsiyet, yaş, eğitim, ikamet, medeni durum, iş ve gelir bilgileri sorularak, toplanmıştır. Kullanıcıların soyo demografik özellikleri elde edilmiştir. Diğer çeşit objektif bilgiler fiziksel çevrede yapılmış olan gözlemler ile elde edilmiştir. Plan ve fotoğraflar da objektif bilgilerdir. Bu örneklerden toplanan bilgiler SPSS (PC) programında analiz edilmiştir. Sıklık dağılımı kullanılmıştır. Verilerin oluşmasında çapraz tabloda kullanılmıştır. Altıncı ve son bölüm olarak ise genel değerlendirme, sonuç ve önerilere yer verilmiştir. Yapılmış olan anket soruşturmaları sonucu elde edilen bilgiler ışığında kullanıcı memnuniyeti değerlendirilmiştir. İlk olarak Üsküdar ilçesinde kullanılmayan ve planlanmayan yeşil alanlar kullanıcı özelliklerine göre planlanmalıdır. Ayrıca Üsküdar sınırları içinde çok sayıda koru ve parklar bulunmasna rağmen, Üsküdar ilçesinde ilçe halkına hizmet veren, halka ait semt parkları eksiktir. xiii

15 THE EVALUATION OF THE USAGE OF GREEN AREAS and THE DEGREE OF PLEASURE OF USERS ĠN USKUDAR: BÜYÜK ÇAMLICA GROVE, FETHĠ PAġA GROVE and DOĞANCILAR PARK SUMMARY Open and green areas are classified with its functions. Open areas are places that have definite charactheristies of land use like agriculture, forest and rubbery on one hand and on the other hand they are unconstructed places in or out of theeithy which respond the need of park, garden and, the open places function. The target of this study is determining of the pleasure of open areas users. The pleasure degree is determined by questionnaires which made at Büyük Çamlıca and Fethi Paşa groves and also Doğancılar park. The study is formed as six chapter. Entrance has been explained at the first chapter. Open and green area concepts has been explained at the second chapter. The pleasure of the users from the green areas are examined in the third chapter by studying the other evaluation studies made in Turkey and abroad. Open spaces such as parks, playgrounds, malls and plazas have attracted considerable research attention over the past 20 years. Public parks have been among the most frequently pschological benefits of open space use. These open spaces mentioned above have been criticized in the past as largely failing to serve their intended uses and users. The growing of the open areas is directly proportional with the using of parks, plazas, streets and it provides behovioral bill on it. The demographic changes in the public effects the profit from the green and open areas. By thinking every age of people and their spare times, new areas should be created, also the changes in the life styles should be thought. Urban recreation functions should determined by the social changes and tendency in events. Instead of basic needs, the urban areas that arranges with so many functions and makes social relations between people, so many admonitory is found that people have to perceive. The complexity of these admonitory can be grouped in 2 parts and this disturb people both physically and mentally. Today, when we look at the cities in this unsystematic environment, we can not find some plans that is similar to nature, and human s life. The situations are in artificial quality that comes into being with the pressure on people without a question. And the city dweller reduce his intrest for this kind of living. Form has to prepare morale ground for feature with reflecting the life standarts in a correct way. The analyses of preparation for the areas have relation with urban area admonitory should not be able to provide all the necessities for using urban areas. xiv

16 At the fourth chapter, the study area, the county of Üsküdar, has been explained by it's place in Turkey and the region, demographic and administrative structure. The county's green system has been evaluated by determinate the existing green areas in the county. Üsküdar is the most green county of İstanbul. Playgrounds, spor areas, meadowsnurseries, groves, areas joined to grove and graveyards are existing in the boundary of Üsküdar. Üsküdar has been chosen as the study area due to these characteristics. İn addition Üsküdar has a dynamic region quality inside settled areas. Also it has a functional characteristic which is serving to itself and also to whole city with it's location in İstanbul metropolis and it's physical characteristics. İn this study, the green areas in Üsküdar have been evaluated with population-areausage relations. The pleasure of the users from green areas that will support to making aims in this thesis study are situated in fifth chapter. Questionnaires have been applied at two groves and one district park to get the opinions of the users about the usage of these areas at fifth chapter. The evaluation and the explanations on the physical condition and location of the green areas in Üsküdar has been explained. Büyük Çamlıca grove, Fethi Paşa Grove and Doğancılar park are chosen as a case study. 150 inquiries are applied to the users of these three parks and SPSS (PC) which is a statistical program was used. The objective data have been collected directly at the place. Asking survey respondent theis sex, age, education, residence, marital status, job and income objective information was gathered. The socio demographic features of the users were obtained. The others type of objective information was collected as a result of the observations made in physical environment. The plan and photographs of the park were the objective information. Information collected from the sample was analyzed at SPSS (PC). Frequency distribution was used. Cross tabulation technique was used to treat the data. General evaluation, conclusion and suggestions are explained at the sixth and last chapter. Users pleasure has been evaluated by the results of the questionnaires. First of all the unused and unplanned green areas in Üsküdar must be planned according to the users satisfaction. And although there are too many groves and also parks in the borders of Üsküdar, there are missing district parks in Üsküdar which belong to Üsküdar s people. xv

17 1. GĠRĠġ KentleĢme tüm yönleriyle çağımızın belki de en önemli karakteristiklerinden birisidir. Ġçerisinde bulunduğumuz yüzyıl, geliģmiģ ve geliģmekte olan tüm ülkelerde kentleģmeyi günün en önemli ekonomik ve sosyal sorunları arasına sokmuģtur. Türkiye, özellikle 1950 den sonra hızlı bir kentleģme sürecine girmiģ, baģta Ġstanbul olmak üzere bazı büyük kentlerimize aģırı göç nedeniyle, nüfus hızla artmaya baģlamıģtır. Göçler ve sanayileģme, kırsal alanla kent nüfusunun dengesini değiģtirmiģ, kentlerdeki bu olumsuz büyüme fiziksel, sosyal, ekonomik ve psikolojik sorunları da beraberinde getirmiģtir. Kentlere olan aģırı göç, nüfus artıģı ve buna bağlı olarak meydana gelen çarpık kentleģme, kent halkı üzerinde aģırı bir rahatsızlık ve baskı yaratmıģtır. SanayileĢme kentleģmenin hızını artırmıģtır. YerleĢim birimlerinin kurulması ve mevcut konutlarda nüfusun artması ile kentleģme kendisini göstermiģtir. Bu dönem içerisinde ortaya çıkan sağlıksız geliģmeyi engellemek için kent planlamasına önem verilmeye baģlanmıģtır. Bu olumsuz ve sağlıksız yaģam koģullarını çözümleme çalıģmalarının temelinde, kentsel mekanda açık alanlara daha fazla ihtiyaç olduğu kanısı oluģmuģtur. Kentsel çevrede daha iyi yaģam koģulları sağlamak üzere, açık alan planlaması içinde insan-doğa peyzaj bağlantısının önemli bir halkası olan yeģil alanlara ayrı bir önem vermek gerekmektedir. Kentlerde yer alan ve insanlar için psikolojik ve fizyolojik önem taģıyan kentsel açık alanların tarihi, yerleģim birimlerinin tarihi kadar eskidir. GeçmiĢten günümüze toplumların yaģam biçimine, kültürüne göre parklar ve yeģil alanlar fonksiyonel farklılıklar göstermiģlerdir. Ġnsanlar daha güzel kentler, daha sağlıklı yaģanabilir çevreler yaratmak, hem fiziksel hem de ruhsal ihtiyaçlarını karģılamak için her dönemde doğayla bütünleģmek, yeģille iç içe olmak istemiģlerdir. Bu isteğin gerçekleģmesi, Ģehirsel mekan içerisinde yer alan açık alanlardan faydalanılarak sağlanabilir. Kent insanının temiz hava kadar, gezme, dinlenme, seyretme ve zevk alma gibi rekreatif ve estetik doğal ihtiyaçları vardır. Bu ihtiyaçların karģılanması bakımından da yeģil alanların önemi büyüktür. 1

18 Mevcut kentsel alanda, yeģil alanların önemi konusunda yapılan çalıģmalara göre, yoğun trafik, gürültü ve kalabalık insanda sürekli gerilimlere neden olmaktadır. YeĢil mekanlara gitmek ise insanları rahatlatmakta ve çalıģma verimini artırmaktadır. Açık alanlar çeģitli alan kullanımını kapsar. Yeryüzü doğal veya kültürel bir peyzaj kaynağıdır. Doğal peyzajlar; doğal yaģam alanlarını, ırmakları, körfezleri, gölleri, okyanusları, tepeleri, dağları, vadileri, kayalıkları, çölleri ve değiģik bileģenleri içerir. Ġnsan yapısı peyzajlar; rezervuarlar, av sahaları, çiftlikler, meyve bahçeleri, parklar, saraylar, bahçeler, golf sahaları, mezarlıklar ve benzeri alanları içerir. Açık yeģil alanlarla ilgili politikalar, geliģmiģ batı sistemleri örnek alınarak oluģturulmasına karģın günümüzde çeģitli nedenlerden dolayı hedeflenen yerini bulamamıģtır. Bunun sebebi olarak da; uygulanamayan yasal planlama süreçleri, bilinçsizlik, spekülasyonlar, çeģitli nedenlerden dolayı uygulanmayan planlama modelleri gibi olgular sayılabilir. Planlama sistemi ülkemizdeki kentsel geliģmenin odağına yerleģtirilmediği sürece, kamusal kullanıma ait açık alanlarla ilgili sorunlar çözümsüzlüğünü devam ettirecektir. Toplumlar, özellikle günümüz toplumları durağan değildir. Kültürel, ekonomik, sosyal, politik, coğrafi, teknolojik oluģumlar toplumları sürekli bir değiģime itmektedir. Toplumun değerlerini, anlayıģlarını ve buradan doğan ihtiyaçları, belli kriterlere bağlı olarak kamu tarafından belirlenen standartlarca sağlanmalıdır. Kullanıcıların isteklerini ve beğenilerini yansıtan, amaçlarına daha uygun tasarlanmıģ kentsel mekanlar, içerdiği donatıları, duyulan estetik kaygısı, kullanıcıları ve kültürüyle bütüncül, yeni bir kentsel tasarım anlayıģıyla gerçekleģebilir. Bu nedenle bireyler üzerinde olumlu psikolojik etki bırakacak yapılaģmamıģ kentsel mekanların tasarım aģamasında bir takım fiziksel uyarıcılar karģısında geliģme gösteren veya davranıģlarının bilinmesi ve mekanın birbirini tamamlayıcı nitelikteki estetik ve iģlevsellik boyutlarında değerlendirilerek, kullanıcı memnuniyetinin sağlanması gerekmektedir. Bu çalıģmanın ana amacı; açık mekan kullanıcılarının memnuniyet derecelerinin belirlenmesidir. Örnek olarak seçilen Büyük Çamlıca ve Fethi PaĢa korusu ile Doğancılar parkında yürütülen anket soruģturması aracılığı ile kullanıcıların beklentileri ve memnuniyet dereceleri saptanmaya çalıģılmıģtır. 2

19 Bu amaçla tez çalıģmasının giriģ bölümünden sonra yer alan ikinci bölümde kullanıcıların gereksinimlerine cevap verecek olan açık ve yeģil alan kavramı açıklandıktan sonra bunların çalıģmanın ana konusunu oluģturna yeģil alan tipleri tanımlanmıģ ve içermesi gereken donatılar belirtilmiģtir. ÇalıĢmanın üçüncü bölümünde bu alanları kullanan kiģilerin beklentileri ve kullandıkları alanlardan memnuniyet durumları ile ilgili olarak yapılmıģ olan uluslar arası ve ulusal çalıģmalar incelenmiģtir. Dördüncü bölümde çalıģmanın örneklem alanı olarak seçilen Üsküdar ilçesinin yeģil alan durumu belirlendikten sonra, beģinci bölümde Üsküdar ın yeģil alanları içinden seçilen üç alanda yapılan anket çalıģmalarının sonuçları değerlendirilmiģtir. Altıncı ve son bölümde ise bütün çalıģmanın genel bir değerlendirmesi yapılarak sonuçlar çıkarılmaya çalıģılmıģ ve çıkan sonuçlar doğrultusunda yeģil alanların kullanımı ve kullanıcıların değerlendirmelerine bağlı olarak bazı öneriler yapılmıģtır. 3

20 2. AÇIK VE YEġĠL ALANLAR 2.1 Açık Alan Kavramı Açık alan, gerek bir arazi kullanma özelliğine sahip (tarım, orman, funda, göl v.b.), gerekse belirli iģlevlere cevap veren (park, bahçe, meydan, gezinti yerleri v.b.) kent içindeki veya dıģındaki inģa edilmemiģ boģ alanlardır. ĠĢlevsel açıdan ele alınan açık alanlar; boģ alanlar (inģa edilmemiģ alanlar) ve yeģil alanlar (fiziki yönden açık olmayan fakat iģlevleri yönünden açık olan alanlar) dır. Fiziki açıdan ele alınan açık alanlar ise devamlı ve belirlenmiģ hiçbir kullanıma açılmamıģ fakat geçici birçok iģlevleri (oyun, sergi, pazar yeri, meydan v.b.) yerine getiren boģ alanlardır (Yıldızcı, 1982). Açık alanlar, kent içi ve kırsal karakterdeki yerleģmelerde, insanların veya toplumun çeģitli rekreaktif ihtiyaçları için yararlandıkları, çoğunlukla yeģil elemanların yer aldığı küçük büyük yüzeyler ve boģluklardır. Açık alanlar, özellikle yeģil alanlar, kentsel dokular için, insanların nefes alıp verdikleri organları olarak kabul edilirler (Pamay, 1978). Kent içindeki ve dıģındaki yeģil alanların, kent merkezindeki uzaklıklarına, çevresinin yoğunluğuna, arazi yapısına, jeolojik ve hidrolojik özelliklerine göre farklılık gösteren 3 ana değiģik iģlevleri vardır. Bunlar; rekreasyon, ekolojik ve arazi organizasyonu iģlevleridir (Yıldızcı, 1982). 2.2 YeĢil Alan Kavramı Bir kent sadece yapılardan ve insan hareketlerinden oluģmaz. Öyle koģullar yaratılmalıdır ki, hayat sadece yaģanabilir değil, yaģamaya değer olsun. Bu ise çeģitli donatımları gerektirmektedir. Bunlardan en önemlisi ise yeģil alanlardır. YeĢil alanlar bugün, bir dekor olduğu kadar, gün geçtikçe yoğunlaģan kent ortamının, insan sağlığı için hayatsal önemi olan bir öğesi olarak bakılmaktadır (Yıldızcı, 1984). 4

21 YerleĢmeler geliģtikçe, nüfus yoğunluğu arttıkça biyolojik düzen değiģmekte, fonksiyonel alanlar ile tabiat alanları arasındaki denge bozulmaktadır. Özellikle ĢehirleĢmiĢ alanlarda solunum organı vazifesi gördüğünden büyük önem kazanmaktadır. YeĢil alanlar, bir yerleģme için en önemli kaynaklardır. YerleĢmenin nüfus ve alanca büyümesi yeģilin aleyhinedir. Oysa ki, yerleģme üzerinde yeģilin olumlu etkisi gözönüne alınarak düzenlemelerin yapılması gerekmektedir (Çetiner, 1991). Ġnsanların çeģitli amaç ve gereksinimlerini karģıladığı fiziksel çevrenin, çağımız yaģantısından baģka, geleceğin toplum düzenini oluģturmasında da büyük etkisi vardır. Bu nedenle çevre ve doğal kaynak üzerindeki değiģik kullanıģların, yalnızca yaģayan insanlar açısından değil, gelecek kuģaklar yönünden de ele alınması gerekir (Aksoy, 2001). YeĢil Alan Tipleri: YeĢil alan tipleri yeģil dokunun veya kent dokusunun egemen karakter taģımasına göre kent içerisindeki yeģil alanlar ve doğal yeģil alanlar olmak üzere iki gruba ayrılmaktadır. A Kent Ġçindeki YeĢil Alanlar YaĢ, kültür, meslek, sosyal ve ekonomik durumlarına göre farklı olan insan toplulukları, yeģil alan gereksinimi bakımından da farklılık göstermektedirler. Bu nedenle, çeģitli insan gruplarının değiģik yeģil alan gereksinimleri, kentlerde çeģitli tipte yeģil alanların doğmasına neden olmuģtur. YeĢil alan tipleri, etki alanları ve iģlevlerine göre, bina düzeyinde, ilköğretim ünitesi düzeyinde, mahalle düzeyinde ve kent düzeyinde olmak üzere dört grupta incelenecektir (Yıldızcı, 1982). - Bina Düzeyinde YeĢil YeĢil alanların temel birimi bina düzeyinde ele alınmaktadır. Bina düzeyinde yeģil binaya bütünlük kazandırmaktadır. Bina ünitesi düzeyinde yeģil, binanın ön, arka ve yan bahçelerindeki yeģil alanlardır. (Yıldızcı, 1982). Kent nüfusunun çeģitli nedenlerle artması sonucunda, sosyo-ekonomik ve kültürel düzeylere göre oluģturulan bina düzeyindeki yeģil alanlarda yer alan fonksiyon ve donatıların yeterli miktarlarda olması; kiģilerin rekreaktif isteklerini gerçekleģtirebilme ve kent ekolojisi açısından aranılan niteliklerdir (Erdem, 1994). 5

22 - Ġlköğretim Ünitesi Düzeyinde YeĢil Bu düzeydeki yeģil alanların, alansal büyüklüğü min. 15 ha, yoğunluğu ise max. 350 kiģi/ha dır konutu ve nüfusu öngören bu birimde okul bahçesi ile kombine edilmiģ bir oyun ve çocuk bahçesi önerilmektedir. Bu birim içinde tek konut ve apartman bahçeleri, yol ağaçlandırmaları, refüjler ve konut grupları arasındaki oyun alanlarını da içermektedir (Yıldızcı, 1982). Çocuk Oyun Alanları: Çocuk oyun alanlarının tesisinde, üzerinde durulması gereken bazı esaslar vardır. Belirli yaģtaki çocukların ortak arzularını, oyun ve eğlenme açısından sahip oldukları özellikleri dikkate almak gerekmektedir. Tesis edildiği mekanın tehlikesiz, gürültüsüz, güneģli olması ve yeģil bir kuģakla sarılmıģ olması gereklidir. Oyun alanlarını yeģil alanlarla sınırlandırmak uygundur (Pamay, 1979). Çocuk oyun alanları, çocukların yaģ gruplarına göre belirlenen oyun oynama isteklerine ve yeteneklerine cevap verebilecek nitelikte oyun elemanlarıyla donatılmıģ, motorlu taģıt trafiğinden tamamen arındırılmıģ bir bölgede, güvenli bir Ģekilde oyun oynayabilmeleri için tasarlanmıģ ve düzenlenmiģ alanlardır (OdabaĢı, 1997). Çocuk bahçeleri, çeģitli yaģ gruplarındaki çocukların oyun eğilimlerine ve yeteneklerine uygun Ģekilde donatılmalıdır. Bunlar üç grupta toplanabilir (Yıldızcı, 1982); yaģ arasındaki çocuklar için oyun alanı yaģ arasındaki çocuklar için oyun alanı yaģ arasındaki çocuklar için oyun alanı - Mahalle Ünitesi Düzeyinde YeĢil Mahalle ünitesi düzeyindeki yeģil alanlar; mahalle parkları, spor alanları ve meydanlardan oluģur kiģilik nüfus büyüklüğü ve minimum 45 ha. lık alanı kapsar (Yıldızcı, 1982). 6

23 Mahalle Parkları: Halka açık yeģil alanların en küçük elemanlarından olan mahalle parkları, daha çok geçiģ yeri olarak kullanılmaktadır. Minimum 8 dekar olması gereken mahalle parklarının etki alanı 800 m. yi geçmez. Her çeģit insanın, çocuğun ve yaģlıların günlük rekreasyon gereksinimlerini karģılayabilecek bir donatımı içermelidir. Bir mahalle parkı herģeyden önce yaģanabilir olmalı, ziyaretçiler için burada dinleneceği, eğleneceği, seyredeceği mekanlar yaratılmalıdır (Yıldızcı, 1982). Mahalle parkının yeģil mekanı içinde oturma, dinlenme ve manzara seyretme yerlerinin yanısıra, masa tenisi, mini satranç, dama gibi masa ve yer oyunları yeģil mekanın uygun yerlerinde öngörülerek halkı rekreasyon kültürüne yöneltici fonksiyon alanlarıdır. Büfe, çayhane, tuvalet gibi açık ve kapalı hacimleri bulunan tesisler kullanıcının gastronomik gereksinimlerini karģılayan donatım çeģitleri olarak mahalle parkı içerisinde yer almalıdır (Genli, 1990). Spor Alanları: Spor alanları sadece sporcuların antreman ve oyunlarına hizmet eden bir yer olmayıp, onların ailelerinin de devam ettiği bir spor merkezi ve dinlenme yeri olarak veya bir okul donatımı ile birlikte düģünülmelidir. Günümüzde ortalama kiģi olarak kabul edilen mahalle ünitesinde bir futbol, atletizm, yüzme havuzu ve spor alanı bulunulmalıdır (Yıldızcı, 1982). - Kent Ünitesi Düzeyinde YeĢil YerleĢmeler nüfusça büyüdükçe ve yapı yoğunluğu arttıkça yeģil alan gereksinimi büyümeye baģlar. Kent düzeyindeki yeģil alanlar, etki alanı itibariyle bütün bir kent halkına hizmet edecek büyüklük ve iģlevlere sahiptirler (Yıldızcı, 1982). Şehir Parkları: ġehir parkları, mahalle parklarından daha büyük bir çerçevede kent halkına fiziksel, psikolojik ve sağlık yönünden önemi olan, bazı grup elemanlarıyla donatılmıģ büyük yeģil alanlardır. YeĢil alan standartlarına göre kiģi baģına m 2 lik alan hesaplanmaktadır. Buna göre kentin büyüklüğü, nüfusu gibi etkenlere göre bir Ģehir parkı ha. lık bir alana sahip olmalıdır (Çetiner, 1991). 7

24 Spor Tesis Alanları: Spor tesis alanları Gençlik ve Spor Bakanlığı nın sorumluluğunda, lisanslı amatör ve profesyonellerin yararlanabileceği, kullanım için üyelik gerektiren alanlardır. Bu alanların bakımı ve organizasyonu düzenli olarak yapılmaktadır. Voleybol, basketbol, ve futbolun dıģında atıcılık, binicilik, su sporları ve salon sporları gibi farklı karakterdeki sporları yapma imkanı vardır (Aksoy, 2001). B Doğal YeĢil Alanlar - Bölge Parkları Kent ve kasabalar arasında, bölge halkının park ihtiyaçlarını, ya daha önce tesis edilmiģ veya doğal olarak mevcut olan bir orman, peyzaj açısından planlanarak park haline getirilebilir. Bunlara bölge parkı adı verilmektedir. Bu parklar m 2 lik bir çevrenin ihtiyaçlarını karģılayabildikleri gibi, özellikle iç ve dıģ turzim gayesiyle de önemli fonksiyonlar içerebilirler (Pamay, 1979). Bölge parkları, kent çevresinde doğal ortamın hakim olduğu kır ve ormanlarda tesis edilirler. Bölge parkları, daha çok koruma amaçlı olmakla beraber, değiģik eğlence, oyun ve spor alanlarınıda içermelidir (atla gezinti yerleri, sergi bahçeleri, doğal bitki köģeleri vb). Bu eğlence ve canlılık elemanları çevre peyzajı ile bir uyum sağlamalıdır (Yıldızcı, 1982). - Milli Parklar Milli parklar, ülkelerin bitki örtüsü ve faunası ile, zengin orografik yapısı ve özel arazi morfolojisi ile, peyzaj serileri ve tabloları ile, prehistorik ve arkeolojik sanat artıkları ile, sahaları kapsamaktadır (örneğin, step, çöl, buzullar, göller, kayzerler, tarihi eserler, kalıntılar, dağ, vadi, kayalar vb alanlar ulusal parkların konusunu oluģtururlar). Milli parkların tesis fikri, bakir doğayı ve ormanları tahriplerden koruma düģüncesinden doğmuģtur (Yıldızcı, 1982). 8

25 3. KULLANICILARIN YEġĠL ALANLARDAN MEMNUNĠYETĠ Ülkemizde giderek artan düzensiz ve yoğun kentleģme hareketleri, beraberinde rahat ve güzel bir çevrede yaģama isteği getirmiģtir. Kentlerde hızlı bir değiģim sürecinin yaģanması ve bunun fiziksel mekana yansıması, sağlıksız çevreler yaratma biçiminde olmasıdır. Çevre kalitesinin ise, açık alanların düzenlenmesi ile yakından iliģkisi vardır. Bu nedenle, kentsel açık mekanların arttırılması, ayrıca kentlerde kötü koģulların ortadan kaldırılması için açık mekanların düzenlenmesi gerekmektedir. Tüm bunlar nedeni ile, bir açık alan düzenlenmesinde kullanıcıların tavır ve değerlendirmelerini saptamak gerekmektedir (Atasoy-Turuthan, 1991). GeçmiĢten günümüze açık hava rekreasyonu ve amaçla kullanılan yeģil alanlar irdelendiğinde, zaman içinde bu alanların küçüldüğü ve komplike bir yapı kazanmıģ olduğu görülmüģtür. YeĢil alanlara olan ihtiyaç tarihin her devrinde kendisini göstermiģtir (Arda, 1997). Açık alanların ve rekreasyon hizmetlerinin kent insanının çeģitli yaģ gruplarının yapılarına, özelliklerine ve arzularına uygun düģecek Ģekilde ayrı ayrı veya toplu olarak cevap vermesi istenmektedir. Bu hizmetlerini yerine getirirken, açık alanlar, akivite cinsine göre veya aktiviteye katılacak insanlar için yeterli geniģlik, sayı ve kuruluģta ve ulaģılabilir olmaları gerekmektedir (Aksoy, 1994). Kentsel ortamlardaki fiziksel ve sosyal kökenli uyarıcılar bireylerin mekanı daha estetik, ferah, huzur verici, rahatlatıcı gibi olumlu nitelikte algılayıp, ondan hoģnutluk duymalarını ve benimseyebilmesini sağlayabilmelidir. Bu da sosyopsikolojik gereksinimleri göz önünde bulundurmayı gerekli kılar. Bu nedenle bireyler üzerinde olumlu psikolojik etki bırakacak yapılaģmamıģ kentsel mekanların tasarımı aģamasında, Boyut Renk Doku Gürültü 9

26 gibi fiziksel uyarıcılar karģısında geliģme gösteren veya davranıģlarının bilinmesi ve mekanın birbirini tamamlayıcı nitelikteki estetik ve iģlevsellik boyutlarında değerlendirilerek, kullanıcı hoģnutluluğunun sağlanması gerekmektedir (Aktürk, 1992). Kullanıcıların isteklerini ve beğenilerini yansıtan, amaçlarına daha uygun tasarlanmıģ kentsel mekanlar ise içerdiği donatıları, duyulan estetik kaygısı, kullanıcıları ve kültürüyle bütüncül, yeni bir kentsel tasarım anlayıģıyla gerçekleģebilir. Bu da tasarımcı, psikolog, sosyolog, kullanıcı ve yerel yönetim iģ birliği, belli bir tasarım politikası ve buna eģlik edecek yasa ve yönetmelikleri gerekli kılar. 3.1 AraĢtırma ÇalıĢmalarının Ġncelenmesi Yabancı Ülkelerde YapılmıĢ Olan ÇalıĢmalar Tarih boyunca insanlar, doğal çevreye özel bir ilgi göstermiģlerdir. Özel bahçeler, asalet ve zenginliğin simgesi olarak, Ģehir dıģındaki yerleģimlere ruhsal olarak uzun süre hizmet etmiģlerdir. Bu bölümde, açık mekan olgusunun diğer ülkelerdeki durumu, algılama biçimi, kullanıcıların davranıģları gibi konuların incelendiği araģtırmalar özetlenecektir. Abita R. Nager ile Wally R. Wentworth (1978) çalıģmalarında, anket, davranıģsal harita oluģturma, katılımcıyı gözleme yöntemleri kullanılmıģtır. Bu yöntemlerle parkların kullanılıp kullanılmadığının, yaģ, cinsiyete göre de hangi aktivitelerin kullanıldığı saptanmaya çalıģılmıģtır. Park 21 bölgeye ayrılarak davranıģ haritası oluģturulmuģ, anket formu park içinde kullanıcılarla yüzyüze uygulanmıģtır. AraĢtırma sonucunda, bilgi toplamak için birçok yöntem ile diğer çevre araģtırmacılarının tasarımından yararlanacağı belirtilmiģtir (Rager-Wentworth, 1978). Herbert W. Schroeder ile L. M. Anderson un (1984) yaptıkları çalıģma, kentsel rekreasyon alanlarında kiģisel güvenliğin algılanması üzerinedir. 17 alanda fotoğraflarla değerlendirme yapılmıģtır. Park özellikleri geliģtiği ve algılama kalitesi yüksek olduğu zaman, algılanan güvenlik düzeyi de mükemmel olmaktadır (Schroeder-Anderson, 1984). 10

27 Ray Hutchison (1987) çalıģmasında etnik ve ırksal gruplar arasındaki aktivite tipini ortaya çıkarmayı amaçlamıģtır. AraĢtırmada Chicago nun onüç semt ve bölgesel parkında beyaz, siyah ve Ġspanyol kökenli insanların rekreasyonel ve boģ zamanlarını değerlendirme faaliyetleri gözlemlenmiģtir. Yapılan gözlemler sonunda etnik ve ırksal gruplar arasındaki aktivite tipi, ayrıca bireysel aktivitelere katılım oranları belirlenmiģtir. AraĢtırma sonucunda tek kiģilik aktivitelerin beyazlar arasında, akranlardan oluģan grupların siyahlar arasında, karma gruplarında Ġspanyol kökenli insanların arasında yaygın olduğu tespit edilmiģtir (Hutchison, 1987). Margaret Platt Jendrek (1988), çalıģmasında yetiģkinler ile gençler arasındaki rekreasyonel davranıģ farklılıklarını belirlemeye çalıģmıģtır. Bu çalıģmayı iki farklı bölgede uygulamıģtır. Hazırlana sorular posta ile kiģilere gönderilmiģtir. % 41 kadar kiģiden gelen cevaplar Chi-kare yöntemi kullanılarak iki grup arasındaki iliģki incelenmeye çalıģılmıģtır. Bu yöntem ile standartize edilmiģ iliģkiler bize tablodaki en güçlü ve en zayıf iliģkiyi belirlememize olanak sağlar. Sonuçta gençler, çocuklar ile çocuklu ailelerin daha çok parkı kullandığı ortaya çıkmıģtır. Bu da beraberinde parkı kim için inģa edeceğiz sorusunu gündeme getirmektedir. Eğer kullanıcılar çocuk ve gençler olacaksa, gençlerin hoģlandığı, onlara ait aktivitelerin olduğu ve sadece tasarım aģamasında onlarla ilgili aktivitelerin olması gerektiği üzerine tartıģılmalıdır. Sonuç olarak bu çalıģma, parkın esas kullanıcısının kim olduğunu bulmaya yönelik bir çalıģmadır (Jendrek, 1988). Antony Harvey ile R. Bruce Hull (1989) çalıģmalarında ise; Cicumplex etki modeli kullanılarak insanların çevresel etkileri, iki ana eksen üzerinde bulunan memnunluk ve farkında olma sıfat çiftleriyle değerlendirilmiģtir. Bu model ile çeģitli Ģehir merkezi dıģındaki yeni konut alanlarındaki parklarda çekilen fotoğrafların kullanıcılara gösterilerek insanların çevre imajı, çevresel etkisi araģtırılmak istenmiģtir. Hafta boyunca, 30 kiģi ile evlerinde akģamları görüģülmüģtür. Her 18 park için 4 renkli fotoğraf kullanılmıģtır. Fotoğraflar, yüksek, orta, düģük ağaç yoğunluğu ve yeģil alanlar ile yolsuz ya da yollu olarak sınıflandırılmıģtır. Her parkta kullanıcılar üzerindeki deneyimin memnunluk ve farkında olma indekslerini ölçmek için Russell ve Pratt 49 ın geliģtirdiği anket forumu, adapte edilerek kullanılmıģtır. Çıkan değerler regresyon analizi ile değerlendirilmiģtir (Harvey-Hull, 1989). 11

28 Soura D. Joardar ın (1989) yaptığı komģuluk ünitesi parklarındaki imaj ve kullanımıyla ilgili çalıģmada, batılı araģtırmacılar için önemli olan parkların kullanımı ve algılanması, üçüncü dünya ülkelerinde, günlük yaģamlarındaki rekreasyonel faaliyetlerini kullanımlarınının sınırlı olması nedeniyle aynı önemde olmadığını belirlemiģtir. ÇalıĢmanın ana teması, parkalrın kullanımı ile kullanıcıların çevresel imajının araģtırılması üzerinedir. ÇalıĢma, tasarım ve yönetim özelliğine göre komģuluk parkları için çeģitli kaynaklar ve kullanım kalitesi ile ilgili olacaktır. Bunlar; aktif oyun mekanları, pasif yeģil alanlar, estetik kalite, bakım, temizlik, kullanıcıların güvenliğidir. Bu faktörler, parkların ve açık alanların tasarımı ve yönetimi için önemlidir (Joardar, 1989). Bu çalıģmanın değerlendirilmesinde beģli anlamsal farklılık skalası kullanılmıģtır. Bu skala ile parklardaki rekreasyonel faaliyetlerin, kiģilerin algılama biçimi, parkların kullanımı, yaģ, cinsiyet ve gelir gruplarının park kullanımı, parkların çevresel kalite imajının algılanması, imaj ve popüler olmasıyla ilgili olmak üzere çevrenin algılanmasının ölçülmesine çalıģılmıģtır (Joardar, 1989). Bireyin içinde bulunduğu mekan hakkındaki yargıları ne kadar tanıdığına, o mekan içinde ne kadar yaģadığına bağlıdır. Ġnsan yakın çevresini, içinde yaģadığı mekan ve onu oluģturan öğeleri duyularıyla ve duygularıyla algılar, kavrar ve değerlendirir. Mekan ve mekanı oluģturan öğelerin algılanabilmesi, fiziki, psikolojik koģullara bağlı olduğu kadar bireyin o zamana kadar elde ettiği bilgi birikiminin düzeyiyle de yakından ilgilidir. Belirli mekanlarda, belirli niteliklere sahip öğelerin daha önceden öğrenilmesi yoluyla sağlanan birikim, bir baģka mekanın ve o mekanı oluģturan öğelerin görülmesi, algılanabilmesi ve tanımlanabilmesinde etkin olabilmektedir (Giritlioğlu, 1991) Türkiye de YapılmıĢ Olan ÇalıĢmalar Ayla Atasoy ve Türkan Ulusu nun (1991) yaptığı Konut ve Yakın Çevresi Açık Alanlar Kalite Sorunu araģtırmasında, çevre kalitesi üzerinde durulmuģtur. Çevre kalitesinin kavramsal tanımları yapıldıktan sonra tarihsel geliģimi irdelenmiģ ve bir toplu konut alanında uygulamalar yapılmıģtır. Otuz aile ile yapılan pilot çalıģma ile kullanıcıların yakın çevresine olan duyarlılığı ölçülmüģtür. Bu uygulama çalıģmasında, soru cetveli ve bir dizi fotoğraf kullanılmıģtır. Soru ve fotoğraflar, daha 12